The attached is my abridged translation of Kevork Bedigian’s heartwarming write-up about the Armenian Detroit that evoked similar sentiments in me. For many years Detroit became my substitute of the Armenian Beirut thanks to my maternal uncle Antranig Chalabian and his wife, aunt Seran. They settled in Southfield, a block from the St. John’s church campus where the Armenian school is located. My maternal uncle’s family had given a fresh luster to Motor City’s long established Armenian community that I too long for. Worcester, or Boston have not filled that void. Not even the present-day Detroit has! Բնագիրըկ կցուած է։
“I am in Detroit, with my younger brother. This year, we decided to have our family traditional "Thanksgiving Day" gathering in Detroit. Two brothers, with our wives, children, grandchildren and cousins, have turned our habit of gathering in one place once a year, into a family tradition. A strictly intimate family gathering, a nostalgia of sort.
Detroit, especially because of its Armenian community, was always a "different city" for me. Since the second quarter of the last century, thanks to the efforts of the orphaned generation who had survived the Armenian Genocide – the Medz Yeghern - the community had experienced its hey days and had become prominent across America, distinguishing itself with its Armenian center, Armenian halls, Armenian churches, various associations and day schools; and especially its two, day schools.
I have told all of these at every occasion and with sincerely to those around me. For me, Detroit was neither like Boston, nor New Jersey or any of the other Armenian-populated cities of Eastern America. It was a different city. Personally, I have always been remained convinced of this, because I got to know America through Detroit Armenian community. Years ago, more precisely, when I first set foot in this country, and for the next five years, in the newly built Armenian day school in this very city, I held the Armenian language teacher’s position. It was clear to me that I had drawn a beautiful, convincing and practical boundary, one part of which was Armenian and Armenia, and the other part was the rest of the world. In another word, my two identities were in harmony. I became reflective.
Here, in Detroit, a "newborn" life had come about for me, both Armenian and "foreign". But I will admit that one day, due to the circumstances, and with the inner turmoil of an Armenian person who left behind an unfinished task, I moved away from the city and settled in another state. Moreover, having lived on this flat and vast land and experienced many events that have now morphed into historical events of my life, I often spend many hours recalling them. They were at times simple, sometimes noisy, but always stamped with longing, depth and familiarity. From the distance of many years, I remember vividly every face and event with tender feelings. Such a feeling may seem strange to many. But that does not bother me.
Although it was not the first time that I visited this city and its Armenian community, but this time around, it seemed to me that I was meeting it for the first time. I didn't know why and how, during my short visit for a few days, I was left with the impression of seeing it for the first time. Therefore, like an elephant, I put my feet firmly on the ground, looking for my old memories, with all the fragments of my good past.
Before meeting any relative, friend or acquaintance, I definitely preferred to visit the Armenian center, the school I was in charge of, and of course the church, the house of faith of the community, which has been firmly seated next to the school for many years. Memory plays amazing games, giving way to feelings for seeing and experiencing the past. And I visited them in that order.
First and foremost, let me say that I saw many things changed. The church was renovated with its interior and exterior and with its spiritual pastor. The Armenian Relief Society’s (ARS) day school had also experienced the same sad fate of other Armenian day schools in several other states. It had closed its doors for many years.
How to decipher the reasons and decisions of the day, when times and people are tangled? My mind began to revolve around the same subjects and suffer from old pains. "It is closed," they said. "It's shut down," they elaborated. "We don't have an everyday school," they repeated. There is no more. There was no more. They have rented the space to foreigners. There are no words that encompass a lifetime. In a moment, an unusual and untimely tension was born in me, like a rising wave. I was shocked. Here also, an Armenian school had closed its doors for decades.
I approached the school building. The doors and windows were really closed. It was obvious that the Armenian Center had given up its "aroma" of Armenianness. It "smelled" foreign. Ah, it was its fate. All of a sudden old images from my memory flashed in front of my eyes. There was a time when inside those walls that contained Armenian vitality, I was called Baron Kay. Many people thought that my name was Baron and Kay was a name like Aznavour’s family name that did not end in “ian”. And on every occasion, when we came together, old and new, new comer and old generation American-Armenians, we would laugh heartily.
And now, it was as if I had come across deadlocks that were hidden in people's minds and souls. A crisis that is tangible and of a special kind. From my inquiries, it became apparent that the old familiar elders of the community had left for good. The new were all strangers to me and they were looking at me as one would look at a stranger. I was really a stranger to them. Already the past was swept under the burden of the present and its worries. I wanted to come to terms with the reality and keep my composure. I would have liked to find the "good" that was once mine, but alas. My eyes were filled with sadness. It was noticeable.
How can I reconcile with the present reality of life? I didn't know. Because it was unmistakable that the Armenian life of the community had already threaded along in its changed course. The present had covered the community’s past with its bright and not so bright blankets. People, for reasons of their own, had threaded along different dreams. All these were not new across America. They are tangible and painful realities; ordinary and often repetitive.
 |
| A family reunion in Detroit |
***
Days later, when I had already returned home, I would spontaneously remain immersed in my thoughts for hours. I had carried with me the uneasiness of the realities I lived. And every day, inside my room, I tried to shed light on my imagination, of what I had seen. I felt the need to seclude myself for days, perhaps to find myself again. In my privacy, at that moment, no one but me could know, and be informed of what I was thinking and what I was speaking in my mind, what I was pondering about and even what new decisions I would make. I kept repeating in my mind - as a nation, as Armenians, we love to just talk. We will attempt to say things. We also love saying after losing. We appreciate after breaking. We appreciate "after its over".
We all have a thousand and a thousand reasons to be dissatisfied, to complain and complain. This is why we often lament. We make each other upset. We justify what we do. We blame our fate, but we forget that our dedication is also essential to our fate. Attitude and understanding are essential - I repeat that it requires effort, long-term patience, along with favorable conditions.
However, more than anything else, we need the "fuel" to warm our lives in the diaspora.
And I wait for that day, so that my heart’s longing does not remain only in my words.
Բնագիրը՝
Տիթրոյթ եւ ուրիշ բաներ
Գէորգ Պետիկեան
Տիթրոյթ եմ, փոքր եղբօրս մօտ: Այս տարի «Գոհաբանութեան Օր»ուան առթիւ աւանդութիւն դարձած ընտանեկան մեր հաւաքը Տիթրոյթի մէջ որոշած էինք: Խորքին մէջ, երկու եղբայրներով, մեր կիներով, զաւակներով, թոռներով եւ զարմիկներով այսպէս տարին անգամ մը մէկ տեղ հաւաքուելու սովորութիւնը ձեւով մը աւանդութեան վերածած էինք: Զուտ ընտանեկան ե՛ւ մտերմիկ այցելութիւն-կարօտ-հաւաք:
Ու Տիթրոյթ, յատկապէս իր հայ գաղութով, ինծի համար միշտ «ուրիշ քաղաք եղած էր»: Անցեալ դարու երկրորդ քառորդէն ի վեր, մեծ եղեռնէն հազիւ ազատած, եւ որբացած սերունդին շնորհիւ, գաղութը իր վերելքը ապրած էր ու Ամերիկայի տարածքին աչքառու դարձած, իր հայ Կեդրոնով, հայկական սրահներով, հայ եկեղեցիներով, զանազան միութիւններով եւ միօրեայ դպրոցներով եւ մանաւանդ իր երկու ամէնօրեայ վարժարաններով:
Այս բոլորը եւ ամէն առիթով եւ անկեղծօրէն պատմած եմ շուրջիններուս: Ինծի համար Տիթրոյի՛թ, ո՛չ Պոսթըն էր, ո՛չ Նիւ Ճըրզի եւ ո՛չ ալ արեւելեան Ամերիկայի այլ հայահոծ քաղաքներէն մէկը: Տարբեր քաղաք էր: Անձնապէս եւ միշտ ես զիս այսպէս համոզած եմ: Որովհետեւ, Ամերիկան իրմով ճանչցած էի: Տարիներ առաջ, աւելի ճիշդ երբ առաջին անգամ այս երկրի հողին վրայ ոտք կոխած էի, նոյն այս քաղաքին նորակառոյց ամէնօրեայ վարժարանէն ներս, հինգ տարի իբրեւ հայերէն լեզուի պատասխանատու ուսուցիչի պաշտօնը վարած էի: Հոս էր որ այդ վարժարանէն եւ նոյնիսկ գաղութէն ներս օրին գեղեցիկ, համոզիչ եւ գործնական, սահմանագիծ մը քաշած էի, որուն մէկ բաժինը հայն ու Հայաստանն էր, իսկ միւսը՝ աշխարհն ու Հայաստանը:
Մէկ խօսքով, երկու ինքնութեան համերաշխ առճակատում: Ու կ’արդարանամ.-
Ահա, ինծի համար «նորածին» կեանք մը, իր ե՛ւ հայատրոփ, ե՛ւ «օտար» բովանդակութեամբ: Ու ինչ մեղքս պահեմ, օր մը, պայմաններու բերումով, եւ գործը չաւարտած հայ մարդու ներաշխարհով երբ իրմէ բաժնուած եւ ուրիշ նահանգ հաստատուած էի, հոն ալ, այս տափակ եւ տարածուն հողատարածքին վրայ ապրած եւ անցուցած կեանքիս շատ մը դէպքերը պատմական յուշերու վերածած, օրուան ժամերս յաճախ անոնցմով լեցուած էին, շատ պարզ, երբեմն աղմկոտ, սակայն միշտ կարօտի կնիքով մը, տպաւորիչ խորքով եւ հարազատ: Տարիներու հեռաւորութենէն լուսաւոր զգացումով կը յիշէի ամէն դէմք եւ դէպք:
Ու այս զգացումը շատերու համար տարօրինակ կը թուէր: Սակայն հոգս չէր:
Իրմէ հեռանալէս ետք, թէեւ առաջին անգամս չէր որ այս քաղաքն ու իր գաղութը կ’այցելէի, բայց ինծի այնպէս կը թուէր որ ես իրեն նոր կը հանդիպէի: Չեմ գիտեր՝ ինչո՞ւ, եւ ինչպէ՞ս, քանի մը օրերու համրանքով այս այցելութեանս ընթացքին, զայն առաջին անգամ տեսնելու տպաւորութիւնը ձգած էր վրաս: Ուստի, փիղի մը նման կ’ուզէի ոտքերս գետնին վրայ ամուր հաստատել, փնտռելով հին յուշերս եւ մտքի խաղաղութիւնս, բարի անցեալիս մասնիկներով:
Անոր համար որեւէ բարեկամի, ընկերոջ կամ ծանօթի հանդիպելէս առաջ, կը նախընտրէի անպայման, նախ, իմ պաշտօնավարած դպրոց-հայ Կեդրոնը այցելել, եւ անշուշտ անոր կից, երկար տարիներէ ի վեր հաստատ նստած գաղութի հաւատքի տունը՝ եկեղեցին: Յիշողութեան զարմանալի խաղ: Ձեւով մը սեփական եղանակ զգալու եւ տեսնելու եւ նախկինը ապրելու: Եւ կարգով այցելեցի:
Նա ըսեմ որ շա՜տ բաներ փոխուած տեսայ: Եկեղեցին նորոգուած էր իր ներքինով եւ արտաքինով ու հոգեւոր հովիւով միատեղ: Իսկ Հ.Օ.Մ.ի այդ ամէնօրեայ հայ վարժարանը, Ամերիկայի տարածքին կարգ մը նահանգներէ ներս հայկական վարժաններուն տխուր ճակատագրին նման, հայ կեանքի ե՛ւ հաւաքական, ե՛ւ ազգային իր անբնական կացութեան իբրեւ հետեւանք, տարիներէ ի վեր արդէն իր դռները փակած էր:
Արդ, ինչպէ՞ս թափանցել օրուան պատճառներուն եւ որոշումներուն, երբ խճողուած են ժամանակներն ու մարդիկ: Միտքս նոյն նիւթին շուրջ սկսած էր պտոյտներ ընել եւ տառապիլ հին ցաւերով: «Փակ է»,- ըսին: «Գոց է»,- պարզեցին: «Ա՜լ ամէնօրեայ դպրոց չունինք»,-կրկնեցին: Չկայ…: Չկար…: Օտարներուն վարձու տուած էին:
Բառեր կան, որոնք իրենց ետին կը պահեն ամբողջ կեանք մը: Վայրկեանին մէջս անօրինակ եւ անժամանակ լարում մը ծնունդ առաւ, աճող ալիքի նման: Ցնցուեցայ: Հոս ալ հայ վարժարան մը իր դռները փակած էր, տասնամեակներէ ի վեր:
Մօտեցայ դպրոցի շէնքին: Դուռ պատուհան իրապէս գոցուած էին: Բացայայտ էր, թէ հայ Կեդրոնը դադրած էր հայկականութիւն բուրող իր «կոչումէն»: Օտար «կը հոտէր»: Է՜հ, ճակատագիր: Յանկարծ յուշերէս հին պատկերներ ուրուագծուեցան աչքերուս առջեւ: Կար ժամանակ որ ես այդ պատերէն ներս «պարոն Քէյ» կը կոչուէի: Հայկական կենսունակութիւն: Շատեր կը կարծէին որ անունս պարոն էր եւ «քէյ»ն ալ Ազնաւուրին նման առանց «եան»ի մականուն: Ու ամէն առիթով երբ իրարու մօտ գայինք, հին ու նոր, եկուոր կամ տարեց սերունդի ամերիկահայեր, երկա՜ր կը խնդայինք…:
Իսկ հիմա…: Կարծես հանդիպած էի անելի մատնուած վիճակներու, որոնք թաքնուած էին մարդոց մտքերուն եւ հոգիներուն մէջ: Տեսակաւոր եւ շօշափելի տագնապ:
Ապա հարցուփորձերէս երեւան եկաւ թէ գաղութի ծանօթ հին մեծերն ալ գացած էին, իսկ նորեկներն ալ՝ գրեթէ մէկական անծանօթներ, զիս կը դիտէին օտար աչքերով: Իրապէս իրենց համար օտար մըն էի: Արդէն անցեալս մնացած էր օրուան եւ հարցերուն բեռան տակ: Կ’ուզէի գիտակցիլ եւ մնալ արթուն: Կ’ուզէի գտնել այն «լաւը», որ երբեմն իմս էր: Բայց…ափսոս: Անոր համար աչքերս տխրութեամբ լեցուած էին: Զգալի էր:
Արդ, ինչպէ՞ս հաշտուիլ կեանքի ներկայ իրականութեան հետ: Չեմ գիտեր: Որովհետեւ նշմարելի էր որ արդէն գաղութի հայ կեանքը քալեր էր յարափոփոխ իր ընթացքով: Ներկան իր փայլուն եւ տխուր վերմակներով, ծածկած էր գաղութի անցեալը: Մարդիկ, իրենց համար յարգելի պայմաններու բերումով քալած էին ուրիշ երազներով: Ամերիկայի տարածքին այս բոլորը նորութիւններ չէին: Տեսանելի եւ ցաւալի իրողութիւններ: Սովորական եւ յաճախ ալ՝ կրկնուող:
***
Ու վերջը, օրեր ետք, երբ արդէն տունս վերադարձած էի, ինքնաբերաբար ժամերով խորասուզուած կը մնայի նման մտածումներուս մէջ: Որովհետեւ հետս բերած էի ապրումներուս խորհուրդը: Ու ամէն օր, սենեակէս ներս կը փորձէի աչքերուս մէջ ամփոփած ջիղերուս երեւակայութեանս լոյսերը բանալ: Օրերով առանձնանալու կարիքը կը զգայի, թերեւս ինքզինքս վերագտնէի: Առանձնութեանս մէջ, այդ պահուն, ինձմէ զատ ո՛չ ոք կրնար գիտնալ, տեղեկանալ, թէ ես ինչե~ր կը մտածէի եւ կամ մտովի ինչե~ր կը խօսէի, ինչե~ր կը խորհէի եւ նոյնիսկ ալ ի՜նչ նոր որոշումներ կ’առնէի: Անճանաչ տագնապ: Մտովի կը կրկնէի,- ազգովին իբրեւ հայեր, կը սիրենք՝ միայն խօսիլ: Կը փորձենք՝ բաներ մը ըսել: Նաեւ կը սիրենք՝ կորսնցնելէ ետք: Կը գնահատենք՝ կոտրելէն ետք: Կ’արժեւորենք՝ «բանը բանէ անցնելէ ետք»:
Դժգոհելու, տրտնջալու եւ բողոքելու հազար ու հազար պատճառներ ունինք բոլորս ալ անխտիր: Ահա թէ ինչո՞ւ յաճախ կ՚ողբանք։ Մենք մեզի կը վրդովինք։ Կ՚արդարանանք։ Կ՚այպանենք մեր ճակատագիրը, բայց կը մոռնանք, որ մեր ճակատագրին հետ, մեր նուիրումն ալ էական է։ Կեցուածք եւ ընբռնում պարտադրող ազդակ է պէտք,- կը կրկնեմ, որ ճիգ կ՚ենթադրէ, պրպտում եւ երկարատեւ համբերութիւն կ՚ուզէ, նպաստաւոր պայմաններու ստեղծումին հետ միատեղ։ Սակայն ամէն բանէ աւելի հոգեկան կարիք ունինք սփիւռքի մեր կեանքը ջերմացնող «վառելանիւթին»:
Ու կը սպասեմ այդ օրուան, որպէսզի մարմաջս միայն բառերուս մէջ չմնայ:
bedig43@aol.co
No comments:
Post a Comment