Թող Այս Նոր Տարին

Ծանօթ՝  Նոր Տարուայ բարեմաղթութեան այս բանաստեղծութիւնը կը պարտիմ Տիկ. Զուարթ Աբէլեանին՝ մօրս։ Ան սովորութիւն ունէր նման բանաստեղծութիւններ ընդօրինակել եւ այսպէս ընդօրինակուած բանաստեղծութիւններու քանի մը տրցակ հաւակածոյ մնացած է քովս իրմէ։ Այս մէկուն հեղինակին անունը չէ յիշած, հետեւաբար անոր աղբիւրը վստահ չեմ։ Պատշաճ բարեմաղթութիւններ են յատկապէս այս տարուան՝ 2020 ի աւարտիմ տրուած ըլլալով պատմական ճակատագրական տարի մը եղաւ մեզի համար։

Կը շնորհաւորեմ իմ այս «պլակին» ընթեցողներուն Նոր Տարին եւ Սուրբ Ծնունդը։ 

I wish the readers of my blog a Happy New Year and Holy Christmas (Sourp Tznount).

 

Թող Այս Նոր Տարին 

«Հայրենական»

 

Թող այս Նոր Տարին լինի բարեբեր.

Թող խաղաղութիւն լինի աշխարհին.

Թող ապրի մարդը կամքով աներեր.

Ու մայրը գտնի իր կորած որդին.

 

Թող ազատ լինեն ազգեր գերուած.

Թող պայծառ լինի ամենուր գարուն.

Թող որ կարկաչեն առուակները ժիր.

Երգեն, ծիծաղեն, սրտերը փխրուն.

 

Թող նոր կեանքի հետ մարդն էլ նորոգուի.

Թող վիշտն ու ցաւը իսպառ մոռանայ.

Թող կեանքը լինի վարդագոյն երազ.

Առօրեան չքնաղ մի տեսիլք դառնայ.՚՚

 

Թող բոլորը ապրեն երջանիկ.

Թող սէրն անսահման տարածուի փութով.

Թող ռազմի փոխան երգ ու պար լինի.

Ու եղբայր դառնան ազգերը սիրով.

 

Թող դրախտ դառնայ երկիր Նայիրեան.

Թող ուրախ հնչեն մեր երգերը վար.

Թող քարերն անգամ ծաղկեն, կանաչեն.

Իմ ազատ երկրում, ջինջ ու կենարար

 

The Wounded Wolf Has no Friends,

 Hagop Tcholakian

 

It is impossible to do justice in translating the writings of the  eminent scholar and linguist Hagop Tcholakian.  His vocabulary is very rich and his descriptions are superb. The attached is my attempted translation of his recent posting on his facebook page.  Vahe H. Apelian

 

 

" My father used to tell stories. He never told a story that did not covertly connote to people. 

During those years the most  secure trade the surviving Kessabtsis engaged was shepherding. During 1920’s, in Kaladouran alone, there were sixty-two herds of goats. Each herd had between 100 to 200 goats and at times some of the herds had up to 1000 goats.  It was the most secure way of assuring a livelihood. From the goats they secured meat, hide, cheese and other milk related products  and hair. From the goat hair they weaved carpet, tent, cord, burlap bags, knapsacks, shepherds’ overcoat and others. 

The shepherds spent the whole year with their herds on the highland pastures and in valleys far from the village. After grazing they held the goats in large caves or in specially constructed enclosures  in the valleys. The shepherds, who spent the 12 months of the year on the highlands and in the valleys, often combined their herds so that two would be watching over the combined herd and would have more dogs guarding the herd. One day a week a family member would take over relieving the shepherd.   

During those years, along with the herds, the packs of wolves also increased.  That is the natural order of things.  Wherever there are goats, there also are wolves. Naturally, there had been a few instances where the culprits were leopards and bears.  But neither of them was as dangerous as the wolves were. The shepherds were armed and with their dogs kept guard over the herds watching their movements during the day. They also slept where the herds were kept as the dogs remained alert at the entrance. That had always been the case.  

The wolves knew that and hence never attacked the herds during the night. The attacks happened in the morning when the goats spread all around foraging among the bushes. The dogs resting on elevations kept watch over them while the shepherds shouted “ho, ho” directing the goats. 

The packs of wolves followed the herd without raising suspicion. The wolf is a an intelligent and a cunning animal. Approaching the herd, the wolves spread apart and start crawling on their bellies unnoticed. The goats sensing danger, start congregating. It is when the wolves start the killing spree. The wolve bit a goat at its neck, shook it a few times, and left the dead carcass on the ground. Hardly a whimper was heard. The wolve then targeted the next. That is the ultimate goal of the wolf, to suffocate as many goats and as fast as possible while staying put in the herd. It is not the time to devour the dead animal. 

The shepherds became aware of the  slaughter only when they saw the carcasses of dead goats here and there. It became obvious to them that a pack of wolves had penetrated the herd. Shouting was of no avail. The dogs dared not enter the herd. The shepherds carefully approached the herd in an attempt to see at least one of wolves. The wolf needed not to be killed but to be wounded gravely. That was the most efficient way to save the herd. The rifle thundered and the wounded wolve started rolling on itself howling in agony. The goats ran for their lives here and there. The rest of wolves, leaving their slaughter spree attacked the wounded wolf and started ferociously tearing it apart, as if angered at the howling wounded wolf for having foiled their carefully laid plan and as if punishing it for treason. The commotion over the wounded wolf soon engulfed the whole pack as it got caught in a frenzy. It became impossible to know which was attacking which and biting the other.

The wounded wolf has no friends. Every other wolf will bare its teeth against the wounded, used to tell us the elders.

And that becomes the end for all."

 

Եւ ատիկա կ՛ըլլայ բոլորին վերջը:

 

 

ԵՒ ԱՏԻԿԱ Կ’ԸԼԼԱՅ ԲՈԼՈՐԻՆ ՎԵՐՋԸ

Հայրս կը պատմէր, թէեւ ան ոչ մէկ ատեն կը պատմէր , եթէ պատումը թաքուն ակնարկութեամբ մը չ’ուղղուէր մարդոց մէջ նման երեւոյթի մը վրայ: 

Այդ տարիներուն վերապրող քեսապցիներուն համար ամենէն ապահով զբաղումներէն մէկը եղած էր այծի խաշնարածութիւնը: 1920-ական թուականներուն միայն Գարատուրան գիւղին մէջ կային 62 հօտ. իւրաքանչիւր հօտ կը հաշուէր 100-500, մինչեւ 1000 գլուխ կենդանի: Եկամուտ ապահովելու ամենէն ապահով միջոցն էր ատիկա. այծէն կ՛արդիւնահանուէր միս, մորթի, պանիր ու այլ կաթնեղէններ եւ մազ: Այծէ մազէն կը հիւսէին կարպետ, վրան, պարան, քուրց, մանտիք ու մախաղ, հովուական վերակու եւ այլն: 

Հովիւները իրենց հօտերուն հետ ամբողջ տարին կ՛անցընէին գիւղերէն հեռու, հեռաւոր արօտավայրերու ու ձորերու մէջ; Այծերը կը մակաղէին հսկայ քարայրներու կամ հեռու ձերերուն մէջ յատուկ շինուած գոմերու մէջ: Տարին 12 ամիս լեռները անցընող հովիւները յաճախ կը միացնէին հօտերը, որ գոնէ երկուքով հսկեն միացեալ հօտին, եւ գամփռերը շատնան: Հովիւները շաբաթը մէկ անգամ մէկ օրով կը հերթափոխոխուէին հարազատի մը կողմէ:

Այդ տարիներուն այծերու հօտերուն հետ ամէն տեղ շատցած էին նաեւ գայլերու վոհմակները: Սա բնական օրէնք էր, ուր այծի հօտ կայ, այնտեղ ալ գայլ կայ: Ի հարկէ մէկ երկու անգամ պատահած էին ընձառիւծ ու արջ, որոնք այնքան ալ վտանգաւոր չէին հօտերուն համար, որքան գայլերը: Հովիւները զինուած էին, ու գամփռերը հօտերու շրջագիծէն քիչ անդին կը հետեւէին այծերու շարժումին: Այդպէս էր միշտ. հովիւները կը գիշերէին հոն ուր այծերը կը մակաղէին, ու փարախի դրան առջեւ արթուն էին գամփռերը:

Գայլերը գիտէին ատիկա, ու գիշերային յարձակում գրեթէ չէր պատահեր: Յարձակումը կը պատահէր ցերեկով, երբ այծերու խիտ հօտերը կը տարածուէին թփուտներու մէջ ու կը ճարակէին: Գամփռերը ժայռերուն վրայ բազմած կը հսկէին, իսկ հովիւները այս ու այն բարձունքէն ՛՛հօ հօ՛՛ կանչելով հօտին ուղղութիւն կու տային:

Գայլերու վոհմակը աննկատ կը հետեւէր հօտին: Գայլը խելացի գազան է, խորամանկ: Հօտին մօտենալով՝ վոհմակը կը ցրուի, եւ իւրաքանչիւր գայլ փորին վրայ սողոսկելով կը մխրճուի հօտին մէջ; Այծերը սարսափած աւելի կը խտանան, ու կը սկսի գայլերու կազմակերպած լուր կոտարածը: Գայլը կը խածնէ այծը վիզէն, կը ցնցէ անգամ մը երկու, ու այծը խեղդամահ կ’իյնայ գետին: Հազիւ խեղդուկ բաբաջիւն մը կը լսուի: Գայլը կ՛անցնի յաջորդին: Անոր գերագոյն նպատակն է շատ ու շուտ խեղդել ու փռել գետին ու հօտին մէջէն դուրս չելլել: Հիմա լափելու ու գիշատելու ատեն չէ:

Հովիւները սպանդը կը նկատեն միայն այն ատեն, երբ ետեւ մնացած բացատին մէջ կը նկատեն գետին փռուած այծեր, հոս ու հոն: Յայտնի է, որ վոհմակը մտած է հօտին մէջ: Հարայ-հռոցով հարցը չէր լուծեր: Գամփռերը հօտին մէջ չէին մտներ: Ամենէն արդիւնաւոր ձեւը մէկ էր. Հովիւները զգուշութեամբ կը մօտենային հօտին ու կը փորձէին նկատել գոնէ գայլերէն մէկը: Գայլը պէտք չէր սպասել, այլ ծանրօրէն վիրաւորել: Կը թնդար առաջին կրակոցը, ու վիրաւոր գայլը կը սկսէր ահաւոր վնգստալ ու տապլտկիլ, վնգստալ ու տապլտկիլ: Այծերը կը խրտչէին ու կը փախչէին դէս ու դէն: Միւս գայլերը թողած իրենց գործը կը վազէին հարազատ վնգստոցին կողմը ու կատաղօրէն կը յարձակէին վիրաւոր գայլին վրայ ու ահաւոր գռվռոցով կը սկսէին բզքտել զայն, կարծես բարկացած՝ իրենց արարքը բացայայտելուն համար, կը պատժէին դաւաճանութեան համար: Գզվռտուքը կ’իյնար ամբողջ վոհմակին մէջ, ով որուն դէմ էր՝ յայտնի չէր ըներ: Վնգստոցները կը շատնային, գզվռտուքը կը շարունակուէր աւելի կատաղի: Ա՛լ յայտնի չէր ըներ, թէ ո՛վ է առաջին վիրաւորը, ո՛վ է վերջինը:

- Վիրաւոր գայլը բարեկամ չ՛ունենար, ամէն գայլ երախը կը բանայ անոր վրայ,- կ’ըսէին մեծերը: 

Եւ ատիկա կ՛ըլլայ բոլորին վերջը:

 

 

Dreamlike Aleppo

 Dreamlike Aleppo

 “I have had numerous occasions to write and speak about Aleppo Armenians in large halls, in front of hundreds of people. Let me say my real thoughts from the heart. As many as the number of Aleppo Armenians dwindles, but the root remains. I remain with deep conviction that the Aleppo Armenian is the rose of the Diaspora. If we liken the Armenian Diaspora to a tasty fruit, its seed has come from Aleppo.”

Note: The Armenian community of Aleppo is experiencing extreme hardship. The dire situation in Armenia has obscured their plight. But, in spite of the immense difficulty they are managing to have their consolidated schools continue on their mission; provide shelter to the elderly and assist families in desperate need for the vital necessities of life. I was reminded of the above quote from Antranig Zarougian’s book titled Yerazayen Haleb(Dreamlike Aleppo). 

The translated segment is from the same book and sheds light on Aleppo in its hey days and the community’s drive to lay down the foundation of the first organized Diaspora community that over time brought so much service to the Diaspora at large.

*****

“The overwhelming majority of the Armenians in Aleppo were Cilician Armenians; the Sassountsi Armenians were the second largest. Among them, the Aintabsi Armenians occupied a prominent and dominant position. Their numerical superiority was such that they had two schools, Zavarian (Tashnag) and Grtasseerats (the other kind). For some time they had their own church, next to the Cathedral of the Holy Forty Martyrs (Սրբոց Քառասնից Մանկանց Մայր Եկեղեցի). It was known as the “Aintabsis” church. When Catholicos Coadjutor Papken passed away, they did not let him be buried in Antelias. They brought the coffin to Haleb and with a large showing had him buried in “their” church.

Before the Genocide Aintab was considered the Athens among Cilician cities because of its schools, and American College. In spite of the fact that Aintabsi Armenians were Turkish speaking, love of learning and education were much stressed among them. The trustees of the schools naturally were all Aintabsi Armenian craftsmen who took care of the schools much like they took care of their households. However, they regarded that they had the same say in matters relating to education as they had in their own households.

I taught Armenian language and history for six or seven years at the Zavarian School. The middle school students were not as young then as they are now. The average age of the students in the 6th grade was 15 years then, while it is 10 to 12 years these days. It was a good school with a good teaching staff. One year three additional teachers in their twenties were invited. They were hard working and industrious teachers. The atmosphere of the school changed. Even though they were not experienced they animated the school. They became the favorites of the students who congregated around them during recess. The situation did not sit well with the former teachers, some of whom did not look favorably at the situation. Since some of the former teachers had family relations with the trustees of the school, they managed to work out so that these three young teachers were not to be invited the following year.

It was a scandal. These young men had carried their tasks without any blemish. There were no reasons to let them go. Our principal, a good and a humble man, could not defend them and hence unwillingly went along with the decision of the trustees. I objected. Aram, the father of Archbishop Datev Sarkissian joined me. Together we staked the reputation we thought we had and put our names on the balance. Either these three teachers will be invited next year, or the two of us will resign as well.

The trustees remained adamant in their decision. We also remained adamant on our end and thus were forced to leave the school. After all, we were not Aintabsis and they could easily do away with our services. Aram returned to his hometown Kessab where he taught. The Education Council gave me a position of “Education Inspector” to put the Assyrian school in the neighborhood into order. There was not anything to place in order in that school. All it was a kindergarten with one teacher. As to my “Education Inspector” title, it was the Prelate Zareh’s intention to give me a position and a salary.

The year became a fortuitous year for me. I wrote “Letter to Yerevan” (Tought Ar Yerevan) and decided to do away with teaching as a career and embarked on publishing Nairi instead.

What happened to three young teachers and who were they?  They did not remain luckless either. On the contrary, due to their innate talents, they blossomed and shaped a lasting identity of their own. The readers will not be surprised when I name them. The first was Zareh Melkonian, a well-known name among the Diaspora Armenian writers. The second was Souren Basmajian who also published under the assumed pen name Aram Armand and repatriated to Armenia. The third, Alfonse Attarian, became a known writer in the modern Armenian literature and wrote under the pen name Armen Tarian.”

*****

Added note about Aleppo: “Haleb is undoubtedly a milestone in the evolution of our Armenian Diaspora identity of the post-Genocide period.  I believe that it is there that the future community of Beirut was forged, and from then on to the different realities of our existence in the West.  In the great migration of our people, Haleb was the first place of a Great Gathering after the initial murderous big bang of the Great Dispersion. The above applies to all aspects of community life, whether they be historical, cultural, political, artistic, literary and so on.  This is not to minimize the roles of other places.  Far from it, but, if there are temporal and geographic points of reference around which our existence coalesced after 1915, Haleb was surely the first.” Viken Attarian

 

The Unusual Ordination of Rev. Hovhannes Eskijian

I translated the attached from Rev. Garabed Tilkian’s book: “The 95^th Anniversary of the Armenian Evangelical Church of Kessab, 1853-1948”. Vahe H. Apelian

 

Rev. Hovhannes Iskijian

“On June 22, 1910, during the general assembly of The Union (The Armenian Evangelical Churches in Near East -UAECNA -a.k.a The Union- Vahe), Hovhannes Eskijian was voted unanimously to be ordained as the pastor for the Ekizolukh and Keurkune twin churches. His ordination committee consisted of Rev. H.K. Bulbulian, as the chairperson, Dr. Murrell (?) and Rev. D. (Dikran) Koundakjian. (note: At the time of his ordination Rev. Hovhannes Eskijian was already serving the twin churches of the Ekizolukh and Keurkune and was a member of the committee overseeing the relief  of the 1909 sack and pogrom of Kessab. Miss Effie M. Chambers acted as the secretary of the relief committee and was its only female member -Vahe ) 

The ordination took place on October 23, 1910 at 8:30 a.m. in an open field between Ekizolukh and Keurkune known as Chaghel-Para, under a big fig tree. Two thousand people attended it. Kahana Bedros of Kaladouran also participated in the ceremony. (Note: The fig tree was still standing during my youth and was known as Badveli’s - Pastor's - tree and it was a favorite rest stop for those threading the rocky trail between the two villages-Vahe).

The tenure of  Rev. H. Eskijian as the pastor of the Evangelical Churches of Ekizolukh and Keurkune may be considered the golden era of these twin churches spiritually,, academically, financially and in membership of 110 households and 700 faithful adherents. After serving for 5 years, Rev. Eskijian received a call in 1915 to serve the Armenian Evangelical Church in Aleppo.

After weeks and at times months of wondering on foot, the survivors of the Armenian Genocide in 1915 arrived to Aleppo emaciated and sick. They received the care and the protection of Rev. Hovhannes Eskijian. When the pastor visited one of the make-shift refugee camp, he found a dozen or so emaciated women on the floor with children in the  laps of some of the women clinging to their dead mothers cold breasts but still showing signs of being alive. Moved by this tragic sight, the pastor hurried home, sat motionless, as if lifeless, and started crying his heart out. He returned to the makeshift refugee camp and brought the children with him and entrusted the to his wife to care for them. This became the beginning of an orphanage where surviving orphans and widows were cared for under the able management of the Rev. Hovhannes Ekijian.

The Turkish authorities in Aleppo regarded pastor Eskijian’s devotion towards the Armenians, especially toward the survivors, a treason. (note: Assisting the Armenian genocide survivors was a treason under the prevailing Ottoman laws - Vahe). Consequently Rev. Hovhannes Eskijian was sentenced to death. When the order for his death by hanging was being worded for signature by the governor, Rev Eskijian succumbed to his illness of typhus and passed away in the prison on Mrach 25, 1916. He was in the prime of his life at the age of 34 years.

His widow Mrs. Gulumia and her two orphaned two children presently live in Pasadena, California.”

On a further note it should be noted that   Rev. Hovhannes Eskijian’s sons Luther and John were born in Ekiz Oluk, Kessab. Led by Badveli's son Luther, the surviving family members helped establishing the Eskijian Museum on the Ararat Nursing Facility’s ground in Mission Hills, CA, in honor and remembrance of Rev. Hovhannes Eskijian. The family has kept its ties with Kessab and Kessabtsis. Badveli’ grandson Martin Iskijian is married to a Kessabtsi from the Tootikian family of Ekizolukh, The construction of the Armenian Evangelical Church in Ekizolukh, which is the only church in the village, was initiated Rev. Hovhannes Iskijian in 1912 and was completed a few decades after his death.

Rev. Hovhannes Iskijian wiht his son Luther at the Ekizolukh Armenian Evangelical Church in 1912

The 1909 Kessab Relief committee. 1. Rev. Hovhannes Eskijian, 2. Missionary Effie M. Chambers
3. Rev. Dikran Koundakjian, 4.(third row) Dr. Soghomon Apelian, 4. (back row) Garabed Apelian, Keukune's Moukhtar

 

 

 

Karoun (Hapel) Apelian-Der Sahakian of Ghapan (Kapan)

Antranig Chalabian

Much is being written these days about the Syunik region of Armenia. This obituary was written in memory of Karoun (Apelian) Der Sahakian by her nephew Antranig Chelebian over  a decade ago.  Karoun was the maternal uncle of my mother and maternal uncles Antranig and Hovhannes Chelebian. The family was settled in Ghapan upon repatriation from Kessab in 1947. I am posting its translation in her memory.

 

In 1930’s Karoun was a teenage girl with a beautiful face and a sweet voice. Her parents’ house was situated on a hill in Keurkune, Kessab. At times she would stand on the rocky elevation next to their house and sing. Her melodious voice would join the chirping of the birds and be heard afar.

She was engaged at a young age to Kessabtsi Hagop Der Sahagian. Hagop was a driver with an appealing appearance. He ran a taxi service between Kessab and Antioch.

On a Sunday morning the young girls of Keurkune gathered in Karoun’s parental house to have a merry time by singing and dancing.  One of the girls takes down the hunting rifle hanging on the wall in the house and after assuring herself that the gun is not loaded and does not have the triggering capsule on it, starts teasing and scarring the girls by aiming the gun at their faces and pulling the trigger as the girls run for cover. In the ensuing commotion she also aims the gun at Karoun’s face and pulls the trigger. The “empty” gun explodes full force and lodging numerous ball bearings in the socket of one of the eyes of the poor girl.

In no time, the ominous news of the accident spread all over Kessab, agonizing the people over this tragic accident.

Hagop Der Sahagian did not abandon his one eyed and disfigured fiancé. They got married. However, the tragedy in store for this young couple, Karoun and Hagop seemed just to just start.

In those days the shoemakers of Middle East had made a new discovery. They started repairing the worn out soles of the shoes with nail instead of string. A rusty nail from the sole pierces and bloodies Hagop’s foot thumb as he repeatedly breaks the car during service poisoning him. Soon gangrene sets in. The surgeons amputate the thumb and some of the other foot toes. 

Hagop and Karoun repatriated to Armenia with their families. The ravages of the gangrene continued and resulted in further amputation and eventually costing Hagop his life.

Karoun raised the family on her own with assistance from the State. Her son Nshan married and over time her grandchildren married as well.

Some ten years ago Karoun came to America to visit her relatives. Her brother Soghomon Apelian, her maternal uncle Garabed (Charlie) Chelebian, her other maternal uncle, Nshan, had passed away by then in Fresno, her niece Ani (Papken) Apelian -the daughter of her sister Nvart, her niece Zvart (Chelebian) Apelian, her nephews, the children of her paternal uncles - Antranig Chalabian, Mesrob Chelebian, Johnny and Rosemary Chelebian and others. Throughout her visitation she would speak boastfully of her region Kapan in Armenia telling that anyone visiting Armenia should visit the historic Syunik region of Armenia. Whoever has not seen that part of Armenia, she would say, cannot appreciate the natural beauty of Armenia.

Her extended family carved a comfortable living on their own in that mountainous region of Armenia where the Soviet Armenian authorities had settled them after repatriation. However, the family faced hardship anew after the 1990’s political upheaval in Armenia threatening the family even with starvation in that landlocked region of Armenia . Karoun, the much tested matriarch of the family, pulls the family together and keeps them going and assures storing all the necessities for the winter ahead when communication comes to a stand still. After facing and overcoming inordinate challenges in her life, Karoun unexpectedly passed away on December 14, 1996.

Dear Karoun, you faced a lot of misfortunes and overcame inordinate sufferings. Ironically only your unexpected sudden death happened uneventfully without pain and suffering. Praise be God.

 

 

Կնքահայրս՝ Հրաչ Թուրիկեան

Վահէ Յ. Աբէլեան

 

Հրաչ Թուրիկեան

Երէկ, Դեկտեմբեր 19, 2020 երեկոյեան, Տէյզի Թուրիկեանը հեռաձայնեց գուժելու համար իր ամուսնոյն՝ իմ կնքահօրս Հրաչ Թուրիկեանին մահը։ Հրաչը սփիւռքահայ մեր ազգային կեանքէն ներս իր գործօն մասնակցութիւնը ունեցած և հոն իր դրոշմը դրած մարդ մըն էր։ Մահը պատահած էր երկու օր առաջ։

 Կը պատկանէինք տարբեր սերունդերու եւ հետեւաբար իմ կապս իր հետը եղած էր զգացական եւ սկսած էր հօրմէս։ 

Հայրս ծնած էր 1921ի Դեկտեմբերին՝ Քեսապի Քէորքիւնա գիւղին մէջ։ Հազիւ երիտասարդութեան սեմին հասած, ծնողքին հաւանութեամբ 1937/1938 թուականներու խոյս տուած էր իր ծննդավայրէն, երբ մտավախութիւն կար որ շրջանը կրնար կցուիլ Թուրքիոյ։ Հաստատուելով Պէյրութ, ինչ-ինչ պարագաներու տակ  հանդած էր իր ատենին Հայ շրջանակին մէջ մեծ ճանաչում վայելող «Հոթել Լիւքս» հիւրանոցի տէր ու տնօրէնին՝ իր գրչանունով ծանօթ Թուրիկին (Հրաչին հօրը) և հոն ընդունուած է աշխատանքի։ 

Ընտանեկան մթնոլորտին տակաւին կարօտ ունեցող՝ երիտասարդութեան սեմին հօրս համար, Թուրիկեաններուն նահապետական կենցաղը մտերմացուցած էր զինք իրենց։ Հետագային, տէր և տիկին Միհրան և Շուշան Թուրիկեանները դարձած են ծնողքիս ամուսնութեան կնքահայրն ու կնքամայրը, իսկ իրենց մանչ զաւակները` Հրաչն ու Հրայրը, տարիքով հօրմէս քանի մը տարիով աւելի փոքր, եղած են իմ և եղբօրս մկրտութեան կնքահայրերը։

Այսպէս, ընտանեկան սեղմ կապ մը ստեղծուած էր Հրաչ և Հրայր Թուրիկեաններուն, ինչպէս նաև իրենց քրոջ՝ տէր և տիկին Արամ և Քնար Մինասեաններուն հետ։ Տակաւին յիշողութեանս մէջ թարմ է այդ օրերը բնորոշող ընտանեկան հաւաքոյթներուն քաղցր յիշատակները նոյն հիւրանոցին մէջ՝ նահապետական կարգ ու սարքով ճոխ սեղանի շուրջ, ուր բիւրեղացած հայկական մթնոլորտ մը կը տիրէր ու խօսակցութեան առանցքը հայ կեանքը կը կազմէր։

Պատանեկութեանս հայրս զիս յաճախ օրինակ բերած էր Հրաչ Թուրիկեանը իր ընտրած ասպարէզովը եւ ազգային կեանքովը։ Երբ երկրորդական վարժարանը աւարտեցի արդէն որոշած էի դեղագործութիւն ուսանիլ եւ այդպէս ալ եղաւ։

Այսու կը կցեմ իր ամփոփ ինքակենսագրութիւնը։

«Ծնած եմ Պէյրութ, Լիբանան, 15 Ապրիլ 1926-ին։  Նախակրթական ուսումս ստացած եմ Պէյրութի Մխիթարեան վարժարան, իսկ երկրորդական ուսումս շարունակած Սէն Ժօզէֆ Համալսարան։ Պէյրութի Ֆրանսական Բժշկական Համալսարանի Դեղագործական բաժինէն շրջանաւարտ եղած եմ, 1952-ին։

Ամերիկեան դեղերու Abbott Laboratories-ի ընկերութեան մէջ, քանի մը տարի պաշտօնավարելէ ետք, իմ սեփական գործիս նախաձեռնած եմ, 1957-ին, Trans-Medical Co. ընկերութեան անուան տակ, մինչև Լիբանանէն վերջնական մեկնումիս թուականը՝ 20 Դեկտեմբեր 1982։ Այս ժամանակամիջոցին, հինգ մեծ ընկերութիւններու ներկայացուցիչը եղած եմ, Լիբանանի և Միջին Արևելքի քանի մը երկիրներուն համար։ Ունեցած եմ նաև չորս տարբեր ընկերութիւններ, ուտեստեղէնի և խմիչքներու՝ «Amlevco Trading Co.» անուան տակ, Cosmetics-ներու՝ «Tramedico Sarl», «Hospital Products and Equipments»-ի և «Baby Care and Health»-ի ընկերութիւնները։

Ամուսնացայ, 1959-ին, և ունեցայ երկու մանչ զաւակներ։

ՀՅԴ Զաւարեան Ուսանողական Միութեան մաս կազմած եմ և 1946-ին, անցած Պէյրութի ՀՅԴ Քրիստափոր Կոմիտէութեան շարքերը։

Առաջին անգամ, 1960-ին, ընտրուեցայ Լիբանանի ՀՅԴ ԿԿ-ի անդամ։

Պէյրութի հօրս պանդոկը ճանչցուած էր իբրև կուսակցական ժամադրավայր և Լիբանան այցելող, գրեթէ բոլոր կուսակցական ընկերներուն նախասիրած կեդրոնը կը նկատուէր։

Այս բախտաւորութեան շնորհիւ, առիթը ունեցած եմ ճանչնալու և մօտէն ծանօթանալու գրեթէ բոլոր դաշնակցական ղեկավարներուն, Պէյրութ իրենց այցելութեանց ընթացքին։ Շատ յաճախ, Կոմիտէներու այցելութեանց և բանախօսութեանց առիթներով իրենց ընկերակցած եմ։

Լաւագոյն յիշատակներ կը պահեմ անխտիր, հետևեալ բոլոր անձերէն՝ Ռուբէն Տէր Մինասեան, Դրօ, Վահան Նաւասարդեան, Սիմոն Վրացեան, Համօ Օհանջանեան, Արշակ Ջամալեան, Շաւարշ Միսաքեան, Արշաւիր Շիրակեան, Գուրգէն Մխիթարեան, Ճագ Մուրատեան, Կ. Դանտրճեան, Հրաչ Փափազեան, Խմբ. Մուշեղ, Լևոն Գալանդար, Վահան Փափազեան, Լազեան, Բժ. Ե. Խաթանասեան, Լևոն Փաշա և շատ մը ուրիշներ։

Թուրիկեան Ընտանիքին մանչ զաւակները ձախէն աջ՝ Հրաչ, Շուշան, Հրայր, Միհրան

Չեմ յիշեր թէ որ տարին էր, Ռուբէն Փաշան և տիկինը, ամբողջ ձմեռը, բնակեցան մեր Ալէյի գիւղի տունը։ Ամէն կիրակի, Ռուբէն Փաշային պատմել կու տայի իր յուշերը, թուրք և քիւրտ գիւղերու մաքրագործումներուն և Հայաստանի հայացումի մասին։ Շատ հաճելի կը պատմէր և իր շրթներէն կախուած, մեծ հաճոյքով, մտիկ կ՛ընէի։ Կիրակի օր մը, երբ շատ կը պնդէի որ պատմէ, Ռուբէն Փաշան, պատուհանէն տեսաւ Խմբ. Մուշեղին գալը և ըսաւ՝ «Հրա՛չ, ի սէր Աստուծոյ, այսօր օձիքս ձգէ, ահա Մուշեղը, իրեն պատմել տուր»։ Այդպէս ալ եղաւ։

Չեմ կրնար մոռնալ Լևոն Գալանդարը, որ բժշկուելու համար, Պէյրութ եկած էր և հօրս պանդոկը մնաց, աւելի քան վեց ամիս։ Հետաքրքրական պատմութիւններ ունէր, ազատագրական շարժումի շրջանին, զէնքի և փամփուշտի փոխադրութեան ընթացքին, պատահած դէպքերուն և յատկապէս վրացի յեղափոխականներուն հետ, իրենց գործակցութեան մասին։ Օր մը, վրացիները, Լևոն Գալանդարէն կու գան խնդրելու, որ Դաշնակցութիւնը գործադրէ մահավճիռի իրենց որոշումը։

Գալանդար կ՛ընդունի վրացիներուն առաջարկը և իրենց կու տայ ընկեր մը, որուն ցոյց պիտի տային մահուան դատապարտուած Զօրավարը։ Երկու վրացիները ճամբայ կ՛ելլեն, ընկերոջ ընկերակցութեամբ, երբ կամուրջին վրայ, կը տեսնեն զօրավարին իրենց կողմ գալը, ընկերոջ ցոյց կու տան, և երբ, ան կը մօտենայ իրենց, ընկերը կը կրակէ ու կը սպանէ զայն և կը փախչի։

Երկու վրացիները կը մարին և գետին կ՛իյնան։ Վրացիները, յաջորդ օրը, կ՛երթան Դաշնակցութեան ակումբը և կ՛ուզեն ճակատէն համբուրել այդ հերոս ընկերը։

Գալանդար կը պատասխանէ՝ «Սպանեցինք այդ ընկերը»։

Վրացիները, զարմացած իրարու երես կը նային և Գալանդարին կ՛ըսեն՝ «Դուք, ինչպէ՞ս կը սպանէք այդպիսի հերոս մը»։

Գալանդար կը բացատրէ թէ, ընկերը, այդ օրը, զօրավարը սպաննելու հրահանգ չունէր և կը ճամբէ վրացիները։

Ըստ Գալանդարին, եթէ այդպէս չվարուէր, ընկերը կրնար վտանգուիլ, վրացիներու անգաղտնապահութեան պատճառով։

Նոյնքան հաճելի և հետաքրքրական էր, լսել Արշաւիր Շիրակեանին ահաբեկչական արարքներուն մասին։

Իսկ, Դրօ-ի և Վահան Նաւասարդեանի, հօրս հետ, «թավլիի» մրցումները, աւելի կռիւի բնոյթ ունէին և հեռուէն կը լսուէր իրենց աղմուկը։

Դրօ, պարտուիլ չէր սիրեր և պարտուելու պարագային «թավլին» կոտրելու կ՛ելլէր և ամուր կը գոցէր։

Նաւասարդեան, ամէն անգամ որ պարտուէր, երդում կ՛ընէր ալ չխաղալ հօրս հետ, բայց, յաջորդ օրը, կը կրկնուէր նոյն պատմութիւնը։

Այս «թավլիի» մրցումներուն, հետաքրքրութեամբ կը հետևէին խումբ մը ընկերներ, և կը քաջալերէին մէկը կամ միւսը։

Չեմ կրնար մոռնալ Արշակ Ջամալեանին արտասանութիւնները։

Զարմանքով կը յիշեմ մինչև այսօր, թէ ինչպէ՞ս ժամերով կ՛արտասանէր, ամէն երեկոյ, երբ քալելու կ՛ելլէինք, հօրս պանդոկէն մինչև Օթէլ Սէն Ճորճ։

և այսպէս, բոլորին մասին, կրնամ երկար գրել։

Այս մթնոլորտին մէջ հասակ նետած եմ, անմոռանալի, այդ ղեկավարներուն ազդեցութիւնը մեծ եղած է իմ վրաս։

Անդամակցած եմ զանազան կազմակերպութիւններու՝

1953-1985 Լիբանանի Դեղագործներու Միութեան անդամ

1964-1984 Վարչութեան անդամ

1979-1982 Վարչութեան քարտուղար 

Լիբանանի Առողջապահութեան Նախարարութեան

1964-1982 Դեղերու արձանագրութեան յանձնախումբին անդամ

1964-1982 Դեղերու գործարաններու յանձնախումբին անդամ

1965-1981 Ազգային Բուժարանի Խնամակալութեան անդամ

1968-1981 Խնամակալութեան Ատենապետ

1973-1975 Ազգային Կեդրոնական Վարչութեան անդամ 

1975 Լիբանանի Social Security-ի դեղերու բաժնի կազմակերպիչ 

1977 Լիբանանի Միջ-Համայնքային Միութեան հիմնադիր անդամ 

1977 USA Friends of Lebanon կազմակերպութեան հիմնադիր անդամ 

1994 ՀՅԴ Վերականգնումի Շարժումին հիմնադիր անդամ 

1997 Հայ Համաշխարհային Ընկերակցութեան հիմնադիր անդամ

1991-էն ի վեր The Sovereign Order of the Oak-ի միակ հայ անդամ (Knight Companion of the Sovereign Order of the Oak»»

Այսպէս վէրջ գտաւ Լիբանահայ քաղաքացիական պատերազմին եւ անկէ առաջ գործունեայ սփիւռքահայ սերունդին վերջին Մոհիկաններէն՝ Հրաչ Թուրիկեանին կեանքը, Գանատայի Թորոնդո քաղաքին մէջ։

The Sad State of a Traumatized Nation

Vahe H. Apelian

 

I am not a psychologist or psychiatrist but it is fairly commonly understood by the laity at large that rape victims experience psychological trauma that include disruption of their normal physical activities and in their interpersonal relations due to the emotional damage they incur. Clinicians even have coined a term for it, Rape Trauma Syndrome.

The unprovoked attack on Armenia by the Turkabaijan forces on September 27, 2020 was no less a recent rape of the Armenian nation on the verge of recovery from the devastating genocide it experienced in 1915. Many members of the 3rd or 4th post genocide generation claim on social media that it is now that they are appreciating the trauma their surviving forefathers experienced and what they had to go through.

It is not uncommon that the immediate social entourage of the victim, maybe even family members, blame the victim for the rape, alleging that the victim was reckless or had not taken precautions that would have prevented or avoided the person from being raped.  To this day it is not uncommon to read about countries that tend to blame, if not also punish, the victim of a rape, no less than punishing the perpetrator, 

It appears the Armenian nation is experiencing the same. The dictates for ending the war that were brokered by the Russians and were signed a month ago, on November 9 or 10, have traumatized the nation in a way and in a magnitude the nation had not experienced since 1915. But the nation has turned upon itself in an emotionally charged blame game and finger pointing. The rage the Armenians display are more directed at its government, under whose watch the unprovoked TurkaBaijan attack took place. Those who supported the Nikol Pachinyan led Velvet Revolution are no less blamed for having  supported the current Nikol Pachinyan led government and allege that it was the incompetence of the government that brought the catastrophe upon Armenia. Social media is abounded with comments and commentaries blaming the commander-in-chief PM Pachinyan for having signed the dictates of the victor which were mediated by the Russians and accuse him for being a traitor or for having engaged in a treasonous act.

The forces that opposed the PM Pachinyan government from the get-go, see their opposition validated. A coalition of 17 organizations is demanding PM Pachinyan's resignation and even are threatening to have him resign by forceful widespread civil disobedience. While those who support the PM and its government, see in the opposition a political revenge that transcends the war the country lost because the PM has accepted the responsibility of the war but claims that his government's priority is to address the aftermath of the war and has put forth an agenda that does include a national election in  six months.

In short, the nation is in a turmoil, ready to “devour” (յօշոտել) each other.

Recently a friend from Armenia reported that these days people attend the  Saint Gregory the Illuminator Cathedral in Yerevan more than usual where they offer a prayer, at times remain seated in it for many hours hearing the mass to console themselves through the tragedy that befell upon them. Naturally, it is expected the church be the avenue for the traumatized nation to find comfort and renewal and expect to find similar comforting message and encouragement from its ecclesiastical fathers as honest brokers between the emotionally charged sides,

But, yesterday I heard Catholicos Aram I of the Catholicosate of Cilicia read  from his throne a pontifical letter addressed to the nation and presented to the nation a political route that is verbatim to what the opposition is advocating for the nationally elected PM to resign and be replaced by a candidate the opposition presents, who in turn will then hold a national election in the near future but himself will not take part in the election. 

I felt aghast. I had never imagined to hear from Catholicos Aram I, the kind of the pontifical letter he read to the nation in a tone befitting a catholicos . I wonder if there have been precedents tor such letters, the crux of which pertains to advocating a politicalfaction among the sons and daughters of the nation, his flock, who are pitted against each other in the free and independent Armenia we aspired. I understand the Karekin II of Etchmiadzin has also called for the PM to resign. The Armenian Apostolic church thus ceased to be a mediator in the ongoing sad state, saddening it more. The Apostolic church also ceased to be an instrument to quell emotions bordering to enmity and is now a partisan in favor of the opposition. In short, the shepherd ceased shepherding the whole flock and attending to their individual needs equally to bring cohesion in the flock.

Regrettably, there seems to be no one, and no institution is left to mediate in the ongoing inflammatory political process in Armenia. At least temper the language. If the Armenians are going to look for spiritual guidance that transcends politics, they may have to turn to their pagan gods Aramazt, Vahakn, Anahid, who truly transcend politics in their beloved Armenia; or find solace and wisdom in their Christian faith to temper venting on the streets in Yerevan, their frustrations and anger towards each  and to their nationally elected government humiliated by Armenia's arch enemies the Turks and the Azeris. . 

 

Is it Worth it?

Sako Gekchyan

 

Sako Gekchyan is a young man I befriended on Facebook. Sako is a proud ethnic Armenian who is spiritually a “Christian Mystique” for he hates fundamentalism. He notes that he is an underground rapper and R&B singer. The text below is a comment he posted recently on his page. I took the liberty of copying it to share with the readers of my blog and titled it “Is it Worth it?”.

 

Amidst all the heartbreak that has been caused by this war, I have been seeing a sentiment that I have encountered on and off throughout the years. There have been those who have echoed this sentiment as far back as the aftermath of the Hamidian Massacres. 

The sentiment I am referring to is the appeal to national suicide. Some have said that given how much our people have suffered over the centuries, given all the persecution and hardships we have faced and continue to face, would it not be better if we simply gave up and assimilated into surrounding cultures to make it easier on ourselves? After all, to be Armenian is to experience a heartbreak that very few peoples on this earth have known. If our people are going to constantly be fighting for their survival and that of their culture and civilization, would it not be better if we simply ceased to be? Would it not be better if Armenians collectively left Armenia and let it fall to the Turks? After all we have prospered in the diaspora. We have become successful business owners, academics, inventors, politicians and more. We would be a blessing to the nations we would settle in, a very educated and successful migrant people. To be Armenian is to suffer and for some among us, the suffering and pain are just not worth it. After all, is land, however sacred, worth all this blood?

My answer to this is unequivocally YES!

It’s not just a matter of having a land for the sake of having a land. Those barbarians would wipe our historical legacy off the face of the earth by destroying all our monuments and probably building mosques on top of them. 

As an individual, I feel purposeless if I am not serving a cause greater than myself. This is especially true for me because I am not particularly religious. Helping promote the cause of my people gives me meaning and purpose. I have had other goals. I am a singer and music producer. I have also considered video game design. I could easily pursue these career goals and they would give me a measure of satisfaction and fulfillment. But my heart would always be uneasy because my success, my personal accomplishments would feel incomplete if they are not in some way helping work towards a better future for my people. My Armenian culture is an inseparable part of my identity and I could never be anything but Armenian. 

Yes our nation has been fighting for its survival for centuries. Today our country is riddled with cowards and mobsters. At times it seems like our future is bleak and hopeless. But now is not the time to be victims, now is the time to be victors. We have poverty, war and suffering because of our own stupidity. We can blame the Turks all we want but at the end of the day we have to realize that they can’t do anything to us that we don’t allow them to do through our own negligence, in fighting, self-sabotage, jealousy and apathy. All this means is that we need to do better and work more intelligently as a people. 

If one truly cares about his people and his culture, he realizes that the survival of the civilization transcends the survival of individuals. 

I understand if someone has a simple desire to live a happy and fulfilling life, raise a family and die peacefully with his only concern being his loved ones. I don’t judge people with this conviction. If you hold to this way of thinking I respect you because nationalism is a heavy burden to bear. I myself have had days when I have thought along these lines.

But I myself and many other Armenians are willing to carry this burden and all the pain and suffering that come with it because we are not thinking about ourselves and our immediate loved ones, we are thinking about our future generations having a motherland they can be proud of, a motherland that can finally experience long-term peace and prosperity without the constant threat of annihilation, a motherland that is known throughout the world as a bastion of innovation, human rights, literature, music, the visual arts, philosophy and science, a motherland who’s ancient history is as known to the world as that of the Greeks, Romans, Persians and Egyptians. 

This is the hope and the future for which I am willing to give everything.