The attached is my abridged translation of Armenag Yeghiayan’s second posting of his sequel “A Language Beehive: Bourj Hammoud.” However, instead of inserting the lyrics, I opted to link to the song itself to do justice to the sentiments the text conveyed. Բնագիրը Կցուած է։ Vahe H. Apelian
 |
| Courtesy Garo Konyalian |
The festivities and the weddings in Bourj Hammoud were an auditorium for mastering Turkish. The dominant language, especially in the songs, were consistently Turkish. The Western Armenian did not know how to sing in Armenian. It would take a few decades of waiting to have Adiss Harmandian and Levon Katerjian encourage learning to sing in Armenian
Then the singers mushroomed. They were everywhere and on every occasion. Most of them perfected their art on the stages of Bourj Hammoud. But there were also those who went to Armenia and were educated in the conservatories of Armenia. However, they could not compete with self-taught musicians and take over their standing and reputation. The former minted gold, while the latter strived to promote classical music in empty halls.
This new situation had the following distinctive feature, almost - I emphasize almost - all the new songs were in Eastern Armenian. Surprisingly we would not hear songs in Western Armenian. And because I was interested in the phenomenon, I could not get rid of the unpleasant feeling lingering in me. Then I began to realize that as a matter of fact, Eastern Armenian songs were dominant since our kindergarten days. Yes, we didn't sing in Western Armenian there as well. At least I do not remember such songs.
Decades later, I was given a list of songs taught in the Kindergarten of the Djemaran, to "put them in order". The content was the same. With the following difference. Some of the well-known Eastern Armenian songs were transcribed in Western Armenian.
Furthermore, a few years ago, I received a request from a printing house to "correct the mistakes" in a song book for HMEM boy scouts. The same picture prevailed there as well. Except for a few deceptive additions, all the songs were in Eastern Armenian.
Most of our songs continue to be in Eastern Armenian today.
And if we are to look for Western Armenian songs, we will find them peppered with Turkish words and at times with unrelated words that phonetically rhymed but did not make much sense to the point that one wonders. Whoever came with the song, did the person not realize that the lyrics made no sense?
*****
My father would be the first to wake up and get up early, almost in dark at dawn. He would use this “opportune occasion” to prepare our breakfast, which generally consisted of tea, cheese, “yogurt cheese”- (lepni), olives, and on occasions apricot jam.
During the preparation, he would sing in a soft and tender voice so as not to disturb the family members still sleeping. But I would be the only one who would hear him singing, since invariably I was the next to wake up before the rest. But I would not get up from my bed. I continued to enjoy the warmth of my bed, listening to my father's songs, which sounded so sweet, and impressed me so deeply to the point that I imagined in detail all the scenes the lyrics portrayed.
They were all in Eastern Armenian.
The song that impressed the most was Saro’s Aria from the Opera “Anoush.”
He sang the last part with such an infectious sentiments that I could not contain myself. I felt that my emotions overran me to the point of suffocating me. But instead of avoiding, I would focus more on those lyrics, curled under my blanket in a fetal position. I would absorb all his words, simultaneously absorbing all the emotions of the hero, Saro. The song would end, but I, in my imagination hoovered on our mountains, grazing my own herd, and playing my own flute, as I tried to stir the soul of my unknown Anushi.
Or the other song: zartir votyag: https://www.youtube.com/watch?v=51-ZJV1qUJ8
Singing this song, my father's voice sounded completely different in tone and in solemnity. At every note, moods for wanting to combat stirred me. I imagined that amazing mother who sent her child to the warfront, defying danger and even death.
And I would imagine my mother at any moment would be standing next to my bed waking me so that I could rush to my "unrelenting goal", which had the same unmistakable target, Turkey, where I would "turn Istanbul into a sea of blood" and erase its last trace from the face of the earth.
Yes, those were my cherished dreams that regularly stirred my young soul. But my life went along a different path.
One day, the morning songs went silent. The star-studded sky of my childhood dreams suddenly came down crushing on me and altered the course of my life. In the words of A. Isahakian:
The musical instrument did not let me become a warrior. («Սազը չձգեց, որ հայդուկ դառնայի,”)
The sword did not let me become a poet. (“Սուրը չձգեց, որ աշուղ դառնայի»:)
armenag@gmail.com Արմենակ Եղիայեան
https://www.youtube.com/watch?v=51-ZJV1qUJ8
Բնագիրը
Թրքագիտութեան կայուն լսարան մը կը հանդիսանային Պուրճ-Համուտի խնջոյքներն ու հարսանիքները, ուր տիրող լեզուն, բայց մանաւանդ երգերը միանուագ թրքերէն էին: Արեւմտահայը ինք հայերէն երգել չէր գիտեր. պէտք եղաւ սպասել քանի մը տասնամեակ, որպէսզի Ատիս Հարմանտեանն ու Լեւոն Գաթրճեանը հայերէն երգէին, հայերէն երգելու մղէին, հայերէն երգել սորվեցնէին:
Այնուհետեւ սունկի պէս բուսան երգիչները, որոնք ամէն տեղ էին եւ ամէն առիթով: Ասոնց մեծ մասը Պուրճ Համմուտի բեմերուն վրայ կատարելագործեց իր արուեստը, այնուհանդերձ գտնուեցան եւ այնպիսիները, որոնք Հայաստան մեկնեցան ու հայրենի երաժշտանոցի մէջ ստացան իրենց կրթութիւնը՝ առանց, սակայն, մրցիլ կարենալու ինքնուս երաժիշտներուն հետ եւ տիրանալու անոնց դիրքերուն ու համբաւին:
Առաջինները ոսկի կը կտրէին, իսկ վերջինները... թափուր սրահներու մէջ դասական երաժշտութեան ճաշակը կը փորձէին տալ:
Այս նոր կացութիւնը ունէր հետեւեալ յատկանշական նկարագիրը. նոր մուտք գործող երգերուն գրեթէ,− կը շեշտեմ՝ գրեթէ,− բոլորն ալ արեւելահայերէն էին, արեւմտահայերէն երգի երես զարմանալիօրէն չէինք տեսներ: Եւ որովհետեւ երեւոյթը կը հետաքրքրէր զիս, ապա չէի յաջողեր ձերբազատիլ այս կացութեան ներշնչած անհաճոյ զգացումէն: Յետոյ սկսայ հետզհետէ անդրադառնալ, որ արեւելահայերէնը տիրական էր մեր մանկապարտէզի օրերէն սկսեալ. այո, հոն եւս արեւմտահայերէն չէինք երգեր, գէթ ինքս չեմ յիշեր նման երգեր:
Տասնամեակներ անց ձեռքս անցաւ Ճեմարանի մանկապարտէզին մէջ ուսուցուող երգերուն ցանկը, որպէսզի «քիչ մը կարգի դնեմ զանոնք». եւ պարագան նոյնն էր, սա տարբերութեամբ, որ այստեղ արեւելահայերէն կարգ մը ծանօթ երգեր վերածուեր էին արեւմտահայերէնի:
Ու տակաւին... քանի մը տարի առաջ ստացայ ՀՄԸՄ-ի արիներու երգացանկին տպարանային մէկ փորձը՝ «վրէպները սրբագրելու» խնդրանքով: Այստեղ ալ կ’իշխէր նոյն պատկերը. քանի մը խաբուսիկ կցմցումներէ բացի՝ բոլոր երգերը արեւելահայերէն էին:
Արեւելահայերէն ալ կը շարունակեն այսօր մնալ մեր երգերը՝ ըստ մեծի մասի:
Իսկ եթէ պիտի փնտռենք անպայման արեւմտահայ երգեր ալ այս բոլորին մէջ, ապա անոնց տիպարը հետեւեալն էր.
«Եար գիւլէ, եար գիւլէ, պատէն ելաւ օձը,
Գնաց-մտաւ հայ օրիորդին ծոցը»:
Այս երգը, որ կ’երգուէր մասնաւորաբար ուրախ առիթներով, յօրինողը ի՞նչ կապ կը տեսնէր պատէն ելլող օձին ու հայ օրիորդին ծոցին միջեւ... ահա այդ իսկ էր հարցը, որուն ծայրը հետեւողականօրէն կը հասնէր... թրքական քնարերգութեան կաղապարին ու ոճին, որոնցմէ կը սնանէր ան.
Ահաւասիկ դասական նմուշ մը՝
«Telefonun telleri,
Pambuk gibi elleri…»:
Որ թարգմանի՝
Հեռախօսին թելերը,
Բամպակի պէս ձեռքերը:
* * *
Հայրս առաւօտեան մութնուլոյսին առաջին արթնցողն ու ոտքի կանգնողը կ’ըլլար տան մէջ: Ան այս «առաւելութիւնը» կ’օգտագործէր՝ պատրաստելու մեր նախաճաշը, որ ընդհանրապէս թէյ մըն էր, պանիր, մածնի (լեպնի) ու ձիթապտուղ, երբեմն ալ ծիրանի անուշ:
Իսկ մինչ այդ... կ’երգէր՝ այնպիսի քնքուշ ձայնով մը, որ ոչ մէկը կը խանգարէր եւ միայն ես կը լսէի, քանի երկրորդ արթնցողը ստուգապէս ես կ’ըլլայի: Սակայն չէի աճապարեր, կը շարունակէի վայելել անկողինին ջերմութիւնը՝ ականջս տուած հօրս երգերուն, որոնք այնքան անուշ կը հնչէին, այնքան խոր կ’ընկալուէին ու կը տպաւորուէին մէջս, այն աստիճան, որ մանրամասն կը պատկերացնէի անոնց թելադրած բոլոր դրուագները:
Եւ ահա անոնք բոլորն ալ... արեւելահայերէն էին:
Ամէնէն շատ տպաւորած էին զիս Թումանեանի «Անուշ»-էն հատուածներ.
«Ա՜խ, կը մեռնեմ, աման նա
Վա՜յ թէ յանկարծ իմանայ,
Ես ազատուեմ էս ցաւից,
Աչքը լալով՝ նա մնայ...»:
Այս հատուածը այնպիսի վարակիչ ապրումով մը կ’երգէր, որ չէի յաջողեր զսպել յուզումս. կ’ունենայի այն տպաւորութիւնը, թէ շնչահեղձ պիտի դառնամ եւ առ այդ՝ աւելի կը կեդրոնանայի, կ’ամփոփուէի վերմակիս տակ եւ գունդուկլոր կծիկի մը վերածուած՝ կը յափշտակէի անոր բոլոր բառերը՝ իւրացնելով միաժամանակ հերոսին՝ Սարոյի բոլոր ապրումները: Երգը կը դադրէր, իսկ ես հայրենի սարերուն վրայ, իմ սեփական հօտիս ու սրինգիս հետ վերացած՝ անծանօթ Անուշիս հոգին կը փորձէի խռովել:
Եւ կամ՝
«Զարթի՛ր, որդեակ, յուշ բեր, վե՛ր կաց,
Պատերազմի փողն հնչեց,
Զարթի՛ր,− գոչեց ձայնն հայրենեաց,−
Կենաց մահու ժամ հնչեց...»:
Այստեղ հօրս ձայնը արդէն բոլորովին ուրիշ երանգով ու կշռոյթով կը հնչէր՝ իւրաքանչիւր խազին հետ մէջս արթնցնելով ու լարերլով մարտական տրամադրութիւններ ու ախորժակներ: Կը պատկերացնէի այդ զարմանալի մայրը, որ պատերազմի դաշտ կը ղրկէր իր զաւակը... արհամարհելով ամէն վտանգ, ընդհուպ մահը:
Ու կ’երեւակայէի, որ ահա իմ մայրս իր կարգին պատրաստած է իմ «սրաթռիչ երիվարս» եւ ուր որ է մէկ վայրկեանէն միւսը պիտի կանգնի գլխուս վերեւ՝ զարթեցնելու զիս, որպէսզի արագընթաց սլանամ դէպի «տկարութիւն չճանչցող նպատակս», որ ունէր նոյն անվրէպ թիրախը՝ Թուրքիան, ուր պիտի խելայեղ արշաւէի՝ «արեան ծովի վերածելու համար Իսթանպուլը» եւ աշխարհի երեսէն ջնջելու անոր վերջին հետքը:
Այո՜, ասոնք երկար փայփայուած երազներս էին, որոնք կը խռովէին հոգիս կանոնաւոր յաճախականութեամբ: Բայց կեանքը ուրիշ ճամբով ընթացաւ:
Օր մըն ալ առաւօտեան երգերը լռեցին, երազներուս աստեղազարդ երկինքը անակնկալօրէն փուլ եկաւ, ու այնպէս ալ եւ Աւ. Իսահակեանի բանաձեւումով՝
«Սազը չձգեց, որ հայդուկ դառնայի,
Սուրը չձգեց, որ աշուղ դառնայի»
armenag@gmail.com Արմենակ Եղիայեան
No comments:
Post a Comment