The Discovery of the Armenian Alphabet

 The Discovery of the Armenian Alphabet. The attached is my abridged translation of Dr. Armenag Yehgiayan’s article that was posted in Darperag 21 (Տարբերակ 21). The original may be read by clicking the following link https://darperag21.net/հայոց-գիրերը/ . The quotes in italics are my additions from Wikipedia. Vahe H. Apelian

 

Of the alphabets coming from the ancient world, it is only the birth of the Armenian alphabet that has been recorded by a contemporary. The origins of the other alphabets such as Phoenician, Hebrew, Aramaic, Greek, Latin, Coptic, Assyrian remain obscure.

We owe this unique exception to one of Mesrob’s students named Goriun/Koriuns (Կորիւն)

After the death of Mashtots in 440, his disciples headed by  Hovsep Hoghotsmetsi, one of the spiritual leaders at that time, asked Korium to start writing Mesrop's biography.  We do not know why they asked Koriun to assume the task. It is plausible that he was very close to Mesrob and knew him well. 

After long hesitation, claiming that he is not worthy to be tasked for such an honor, Koriun assumed the task and the outcome became his modest booklet, hardly 50 pages long, which is the first biography in the Armenian alphabet.  Koriun’ literary work is known is known as "Varq Mashtotsi" (Life of Mashtots). Koriun “finished his work before the Avarayr battle in 451 and new political developments in the region. In the modern period it was translated into Russian, English, French and German.” (Wikipedia).

What is interesting in this book is the portion devoted to the discovery of the Armenian alphabet, where the discovery is recounted in minute detail.

****

During the 400’s a rebellion takes place in Mesopotamia which was under Persian dominion. The king of Persia asks his ally, the Armenian king Vramshabouh to go and pacify the rebels.  The Armenian king fulfills the request.  On his return to Armenia ,  in Arzanene (Աղձնիք), which  “was a historical region in the southwest of the ancient kingdom of Armenia. It covered an area of 17,530 km². Its name is likely related to the Alzi or Alzini mentioned in Assyrian-Babylonian and Urartian records”, an Assyrian clergy by the name of Apel/Abel (՝Աբէլ) welcomes him and informs the Armenian king that he has a relative who is a bishop by the name of Taniel/Daniel (Դանիէլ) and who has accidentally found the Armenian alphabet.  

The Armenian king Vramshabouh, tired from his long military expedition and anxious to return to Armenia does not pay much attention to this unusual revelation and without giving it due consideration returns to the ancient Armenia’s capital city Vagharshabad (՝Վաղարշապատ).

After settling in, king Vramshabouh notices that there is a commotion going on in the very capital Vagharshabad in Etchmiadzin (Էջմիածին). All the high-ranking bishops from Armenia have gathered there for an ecclesiastical conclave ((«աշխարհահոգ խորհուրդ» in the words of Korium). Catholicos Sahag (Սահակ Կաթողիկոս) and Mesrob Mashdots (Մեսրոպ Մաշտոց)  present themselves to the king and brief him that they are engaged to come with an alphabet for the Armenian language.

King Vramshabouh in turn reveals to them about the alphabet that Bishop Taniel has in his possession.

Having heard the news, Sahag and Mesrob ask king Vramshabouh to send a delegation to Apel and have the alphabet brought to Armenia. King Vramshabouh in turn delegates one of his lord courtiers by the name of Vahridj (Վահրիճ) with a special proclamation to bring the alphabet bishop Taniel had accidentally discovered. 

 Vahridj finds Apel and together with him pay a visit to bishop Taniel, who welcomes them cordially and hands them the alphabet he has in his possession. The delegation returns and present the alphabet to king Vramshabouh.

Catholicos Sahag and Mesrob study the alphabet and realize that it does not have required relevance to the Armenian. In other words, they find the alphabet lacking to express the spoken Armenian. In his recount, Koriun does not specify in what manner the discovered alphabet lacked.

****

Having no other recourse, Mesrob assembles a group of his students and pays bishop Taniel a visit. They study the alphabet with bishop Taniel wondering why is that bishop Taniel has remained under the impression that the alphabet he accidentally discovered is for the Armenian language.  

Bishop Taniel does not give an adequate answers and recommends them instead to visit the Assyrian capital city Edessa (Եդեսիա) where there were known scholars and the city had an impressive library and a very knowledgeable librarian by the name of Platon  / Bghadon  (Պղատոն) who could enlighten Mesrob and his disciples.  

Apparently Mesrob was looking for the Armenian alphabet he believed was lost or kept somewhere and he was embarked to find it. With that in mind Mesrob comes to Edessa but does not find Platon who had left Edessa before Mesrob’s arrival and had taken with him all the written sources under his possession, the nature of which remain obscure to Koriun.

Mesrob exhaustively searches the Edessa library but finds nothing that pertains to their search and continues his search visiting all the information centers t of the times. It is not farfetched that he might have even visited the famous library of Alexandria. But all his searches are in vain for he does not find any trace of an ancient and lost Armenian alphabet.

*****

Having given up finding the lost ancient Armenian alphabet, Mesrob resolves to come with an alphabet for the Armenian language by himself most likely having the Ethiopian Geʽez (Գէեզ) scripts in mind which were the more beautiful and ornate and succeeds in fashioning the 36 letters of Armenian alphabet around 405-406. 

He receives the warm accolades of the Assyirian clergy who had supported and aided him throughout his search and work. Whereupon Mesrob gathers his disciples who were scattered in different scholarly centers and  heads towards Vagharshabad, Armenia, a journey that would have taken them 10 to 12 days to complete.

The news of Mesrob’s achievement had preceded him.  A delegation headed by King Vramshabough and accompanied by the nobles, the courtiers, the high-ranking clergy, the army commanders head towards Arax river to meet Mesrob ccrossing a bridge into Armenia and welcome Mesrob holding over his head the wooden tablet inscribed with the Armenian alphabet which shined reflecting the sun’s ray at the foot of Mount Ararat.

Koriun who probably was present at the welcoming event wrote: "Moses' descent from Mount Sinai, where he met God and received the Ten Commandments and brought them with him to his people, was not as jubilant and joyful as was Mesrob's entry into Armenia meeting his own people with the tablet of the Armenian letters."

DIASPORA (SPURK) - ALL ARMENIAN FUND

DIASPORA (SPURK) ALL ARMENIAN FUND: The dire situation of the Armenian communities in the Middle East, such as in Lebanon, Syria, Jordan, Iraq reminded me of Dr. Yervant Kassouny’s proposal in 2015 for a Pan Diaspora fund. I had posted in  Keghart.com on December 12, 2015,  my abridged translation of his proposal. .The original piece titled «Սփիւռք - Համասփիւռեան Հիմնադրամ» is attached to my translation.  Vahe H. Apelian 10/25/2021.

Prof. Dr. Yervant Kassouny is a well-known Lebanese-Armenian historian, editor, and an educator and has served the Armenian community in Lebanon in various capacities for more than fifty years.   

Spurk (Diaspora) All-Armenian Fund

Reading the title, some may lift their eyebrows. What is a " Spurk (Diaspora) All-Armenian Fund"? Yes, just that. The "Hayastan (Armenia) All-Armenia Fund" warrants a "Spurk (Diaspora) All-Armenian Fund". What is it so strange? Why the wonder?

"Hayastan (Armenia) All-Armenia Fund" was founded to meet the immediate needs of Armenia. It had also a pan-national aim, to focus the attention of the Diaspora on Armenia. Does not the Diaspora have its own needs that require Diaspora-wide assistance? Is it not high time to have Diaspora focus its attention on Diaspora as well?

President Serzh Sarkissian presided over the "Hayastan All-Armenia Fund" and promoted the call for an "Armenia-centric Diaspora". The slogan was daring but ripe with unintended consequences. The president realized the unintended ill effects of the slogan and tried to smooth it out. The attempt was unsuccessful. The reality is that, willingly or unwillingly, the "Armenia-centric Diaspora" slogan nudges the Diaspora by the day to forego its own needs.

It should be noted that a "Diaspora centered Diaspora" is also Armenia-centered because a Diaspora that forgets to tend to its own needs will end up forgetting the needs of Armenia. Do we not realize that the Diaspora is on such a course? That is why in the rush hour melee of the time, it's important to take a back step and ask: Who am I? Why am I in Diaspora? Where do I come from and where am I headed? What are my goals? It is of vital national interest that each of us raises these questions and addresses them. It is also important to ask the following: In this era of globalization, do we have an all-inclusive cohesive national struggle, first for the Diaspora and then for Armenia?

In order to have a Diaspora centered on Diaspora, first and foremost we need to have an all-Diaspora summit. For more than half a century, many have written about the need for such a summit but unfortunately, we still encounter impediments for its realization because of long-entrenched mentalities. If the surviving victims of the Genocide constitute the Diaspora and hence are the inheritors of that injustice, a Diaspora-wide representative summit is the only guarantor for the legitimacy for pursuing the restitution claims we have voiced all along.

We do not lack the manpower to organize such a summit. We have qualified people in the Diaspora who can structure the summit in the right way and further the pursuit of our demands with legitimate authority. It is high time we acted because the centennial of the Genocide puts the pursuit of our demands at the dawn of a new centennial. That is the reality we have to face with patience and be prepared to bear its cost. It's imperative that we envision another centennial along the path of our struggle for which we will need to have succeeding generations equipped to carry on our demands. Therein lies the crux of the matter.

If we expect that succeeding generations will assume the bitter ownership of our demands and the pursuit for recognition, restitution, and reparation, then we need to educate these generations in an Armenian-centered education if we believe that an Armenian education is paramount for the preservation of national identity. Therefore the Armenian school should have to remain the focus of the Diaspora and the latter should be vigilant about its welfare--be it academic and finances. The Armenian school means students learning Armenian, teachers teaching Armenian culture and lecturers instructing Armenian heritage; Armenian principals and administration. What is the state of the Armenian schools? Suffice to say that day Armenian schools drag their day-to-day existence under the sponsorship of churches and benevolent organizations, through the generous donations by the few and often by the donations of the concerned.

Why do Armenians schools close? Or why do we close them? It's no secret that a mercantile mentality prevails by the so-called financiers who, to address the gaps in the school budget, come with the ingenious proposal: "Let us close the school". Don't they realize that closing an Armenian school in the Diaspora is tantamount to closing a military garrison in Armenia? It is important to bear in mind this equitable comparison. It is not only in Lebanon and in Syria (especially nowadays) that the Armenian schools face financial crisis. Have we asked how do Armenian schools fare financially in Greece or in Istanbul? We ask ourselves in bewilderment as to why an Armenian school in the United States closes down. In 2011 a six-million-dollar endowment fund was created, one million of which was donated from the educational fund of the AGBU. The fund is circled for the education of new priests. Most of the donors of the fund are from Middle Eastern communities but they did not have the courage to establish a similar fund to support Armenian schools in the Middle East. It is astonishing to read that Kirk Kerkorian donated $18 million towards the Andre Agassi (Aghasi) tennis school, while the American community could not convince Kerkorian to set up a $10 million endowment fund for Armenian schools. Let's also remember that Kerkorian donated $200 million to the California State University but the Armenian community could not secure a portion of his disbursement for Armenian educational institutions.

The Armenian Diaspora communities are retreating and withering away due to prevailing dire financial conditions and a failed leadership. Everything is with a let-us-get-by-today mentality. There are no strong financial institutions in the Diaspora because of lack of trust. It's the nature of the egocentric Armenian ethos. Should it happen that a collective Armenian undertaking starts bearing fruit, individual egos would take precedence to the detriment of the undertaking. The Armenian Diaspora is the slave of old methods and manners that exhaust people and lead to unproductively. Schools, churches, social, political and other organizations are all victims of these old methods and manners.

To overcome the inertia and implement a new way, it's important to have a think tank, a committee of experts. We have experts who can structure and propose such a plan, but in order to implement the proposals recommended by these experts we need to have a Diaspora endowment fund under the auspices of the leaders of the three Armenian denominations and which is managed by an independent expert executive body that is accountable to the Diaspora-wide representative body.

"Spurk (Diaspora) All-Armenian Fund" is not meant to be a substitute for the "Hayastan (Armenia) All-Armenian Fund". But it's fair to ask, during the last decade, discounting Russia, how much of the funds "Hayastan (Armenia) All-Armenian Fund" raised from Diaspora was used towards the needs of the Diaspora? Let us also be bold and transparent and reveal what portion of the funds "Hayastan (Armenia) All-Armenian Fund" raised during the last three years was used towards the needs of the Armenians in Syria?

Without discounting the needs in Armenia and Artsakh and always bearing in mind the need to help them as well, let's make these statements and raise the following questions:

- There is a need to renovate the schools in Armenia and Artsakh. Don't the Armenian schools in Diaspora have such needs?

- There are Armenians in dire economic conditions in Armenia and in Artsakh. Are there no such Armenians in the Diaspora?

- It is important to equip the hospitals in Armenia and in Artsakh with modern medical equipment to better serve patients. Do Diaspora infirmaries have no such needs as well?

- There is a need to assist people in Armenia and Artsakh to have patient care. Are there no Diaspora communities which need such assistance?

We dare to list just the following:

- The need to care the blind in Diaspora;

- Children who remain without schooling because their parents not only cannot afford their education but need them to work at an early age to help the family get by;

- Teachers who continue teaching while they are not paid for months on end;

- The budget crisis Armenian schools face that will eventually force them to shutter if the financial crisis is not resolved;

- The Armenian educator who recently passed away in Lebanon almost from starvation but no one cared enough to ask why.

When will this state of leaderless Diaspora end? "Spurk (Diaspora) All-Armenian Fund" is not a luxury. It's a long due necessity. The speeches not only have exhausted us but they are starving us as well. Don't we need to safeguard the honor of the Armenian in the Diaspora? We need to salvage the Diaspora. We need to awaken the self-awareness of the Diasporan morally and financially so as to help establish strong financial machinery that will be able to address the needs of the Diaspora. Let us bear in mind that a strong and vibrant Armenia is conditioned by the presence of a strong and vibrant Diaspora.

Hence the components for a strong Diaspora: An All-Diaspora representative summit; a committee of experts; and "Spurk (Diaspora) All-Armenian Fund"

Let's repeat: If "Hayastan (Armenia) All-Armenian Fund" then firstly "Spurk (Diaspora) All-Armenian Fund"

«Սփիւռք» – Համասփիւռքեան Հիմնադրամ

ԵրուանդՀ. Քասունի, Պէյրութ, 24 Հոկտեմբեր2015

Եթէ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամ,

Ուրեմն,

Նաե՛ւ` «Սփիւռք» համասփիւռքեան հիմնադրամ:

Ի՞նչն է տարօրինակը, եւ ինչո՞ւ է զարմանքը:

«Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը ծնունդառաւ Հայաստանի անմիջական կարիքներուն հասնելու: Ան ունէրե՛ւ ազգային-հասարակական նպատակ` սփիւռքի աչքերը սեւեռել` Հայաստանի վրայ:

Հարցումը.

Սփիւռքը չունի՞ կարիքներ, որոնք համասփիւռքեան օժանդակութեան կը սպասեն: Ու ժամանակը չէ՞, որսփիւռքը իրաչքերը սեւեռէ սփիւռքի վրայ:

«Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը խանդավառեց նախագահ Սերժ Սարգսեանը, որհրապարակ նետէ «հայաստանակեդրոն սփիւռք» լոզունգը: Տարազումը ծայրայեղ էրու վտանգաւոր: Նախագահը աւելի ուշ անդրադարձաւ իրողութեան ու փորձեց յղկել տարազումին սուրանկիւնները: Փորձը անյաջող էր: Իրականութիւնը կը մնայ այն, որկամայ թէ ակամայ, «հայաստանակեդրոն սփիւռք» լոզունգը ամէն օրքիչ մը աւելի կը խթանէ սփիւռքի ինքնամոռացումը:

Եւ հոս պիտի ճշդել` սփիւռքակեդրոն սփիւռք մը միայն կրնայ հայաստանակեդրոն սփիւռք ըլլալ,

Քանի որինքնամոռաց սփիւռք մը հուսկ կը կորսնցնէ ե՛ւ Հայաստանի հասցէն, ե՛ւ ճամբան:

Գիտակի՞ց ենք ինքնամոռացութեան ճամբայ հարթող սփիւռքին սպասող վաղուան օրերու բնոյթին:

Ահա թէ ինչո՛ւ արշակաւանեան խառնարանի այս օրերուն, ժամանակն է, որսփիւռքը կանգ առնէ պահ մը, կենայ հայելիին դիմաց ու հարց տայ.

– Ո՞վ եմ ես, ինչո՞ւ եմ սփիւռք, ուրկէ՞ կու գամ, ո՞ւրկ՛երթամ, ինչո՞ւ կ՛երթամ, ի՞նչ է եւ ո՞ւրէ վախճանակէտը…

Հրամայական պահանջ է, որտրուին այս հարցումները ու կատարուի պատասխաններուն փնտռտուքը: Ու երբ կը տարազուին պատասխանները, հարց պիտի տալ.

– Համաշխարհայնացումի սադայէլական քարոզչութեան այս օրերու արշակաւանեան խառնարանին մէջ սփիւռքը ունի՞ ազգային պայքարի մէկ ամբողջական ինքնավարնպատակ ու մէկ ամբողջական գործակցութիւն` նա՛խ սփիւռքի, եւ ապա` Հայաստանի համար:

Սփիւռքակեդրոն սփիւռք մը ունենալու գործնական առաջին քայլը պիտի ըլլայ համասփիւռքեան կեդրոնական ժողովի մը գոյառումը:

Աւելի քան կէս դարէ ու մինչեւ այսօրկը գրուի ու կը խօսուի այս մասին, ու դժբախտաբարաւելի քան կէս դարէ ու մինչեւ այսօրան դէմ կու գայ բազմադէմ կարծրատիպ մտածողութիւններու պատին:

Եթէ Ցեղասպանութեան զոհ տարագիրհայութիւնը` սփիւռքը, Հայ դատի իրաւատէրն է ու իրբռնագրաւուած հայրենի հողերուն պահանջատէրը, ապա ուրեմն համասփիւռքեան կեդրոնական ժողովը միակ գրաւականն է իրիրաւական ներկայութեան ու կատարուած քարոզչութեան իրաւութեան հաւաստիքը:

Համասփիւռքեան կեդրոնական ժողովի մը կազմաւորումին համար մարդը չէ, որկը պակսի: Սփիւռքը որակեալ մասնագէտներու փաղանգ մը կրնայ ոտքի հանել, որգերագոյն արժանապատուութեամբ ու պատասխանատուութեամբ կարենայ համասփիւռքեան կեդրոնական ժողովը դնել աշխատանքային ճիշդհունի մէջ ու լիազօրուած հեղինակութեամբ հետապնդել պահանջատիրութեան դատը:

Այս օրերուն Ցեղասպանութեան նուիրուած գիտաժողովներուն հիմնախնդիրն է պահանջատիրութեան դատի իրաւական երեսը: Տեսականօրէն, թուղթի վրայ, շատ բան կարելի է պարզել, մինչեւ իսկ բոլորդատերը շահիլ, բայց… երբ կու գայ ժամանակը` թղթածրարները ձեռքին միջազգային ատեաններներկայանալու, ո՞վ հաշուարկած է, թէ քանի՞ միլիոն տոլարի կամ եւրոյի նախահաշիւ ելեւմտավարկ պէտք է պատրաստուի:

Ժամանակի գործօնը:

Հարիւրամեակը նորհարիւրամեակի սեմին կը բերէ Հայ դատն ու պահանջատիրութիւնը: Այս է իրողութիւնը, զորպիտի դիմագրաւել համբերութեամբ ու հաշուենկատումով: Կը նշանակէ` նորհարիւրամեակ մը պիտի նախատեսել պահանջատիրութեան պայքարի ճանապարհին, ու այդճանապարհին վրայ` իրերայաջորդսփիւռքահայ նորսերունդներու ասպարէզ գալը:

Եւ հոս` վերադարձ հիմնահարցին:

Եթէ նորհարիւրամեակի իրերայաջորդսփիւռքահայ սերունդները պիտի ստանձնեն պահանջատիրութեան դատն ու անորհետապնդումը, ապա առաջնահերթ պարտաւորութիւն է այդսերունդներուն ազգային դաստիարակութիւնը, հայերէնով հայեցի դաստիարակութիւնը, եթէ երբեք կը հաւատանք, որ`

Լեզուն հաստատագիրն է ազգային դիմագիծին եւ ինքնութեան:

Ուրեմն հայ դպրոցը պիտի մնայ կիզակէտը սփիւռքի ուշադրութեան, նախանձախնդիրանորյարատեւ վերանորոգման ու բարգաւաճումին ե՛ւ ուսումնական, ե՛ւ կրթական, ե՛ւ ազգային, ե՛ւ քաղաքացիական մակարդակներու վրայ:

Հայ դպրոցը, որնշանակէ`

Հայ աշակերտ եւ ուսանող, հայ ուսուցիչ ու դասախօս, հայ տնօրէն ու վարչական կազմ:

Եւ այսօրի՞նչ է հայ դպրոցին վիճակուած ճակատագիրը: Աղքատախնամի պնակ: Չբանանք փակագիծերը, սակայն ըսենք, որմերօրեայ հայ դպրոցը իրգոյութիւնը կը քաշկռտէ հովանաւորեկեղեցիներու կամ կազմակերպութիւններու` անհասանելի պահանջներուն հասնելու շփոթահարճիգով, սակաւաթիւ բարերարներու առատաձեռն նուիրատուութեամբ, ու յաճախ` բարիկամեցողներու սրտաբուխ նուէրներով:

Ինչո՞ւ կը փակուին հայ դպրոցները: Կամ` կը փակենք: Գաղտնիք չէ. փերեզակային հոգեբանութեամբ «մեծանուն տնտեսագէտներ» ունինք, որոնք միշտ ալ հայ դպրոցի մը ելեւմտավարկի արձանագրած «բաց»-ը գոցելու հանճարեղ առաջարկը ունին.

– Փակեցէ՛ք դպրոցը:

«Հանճարեղ» այս տնտեսագէտները կը գիտակցի՞ն, թէ`

Սփիւռքի մէջ հայ դպրոց մը փակել` համազօրէ Հայաստանի մէջ զօրանոց մը փակելու:

Կարո՞ղ ենք ճիշդգնահատել այս հաւասարութիւնը:

Միայն Լիբանանի ու Սուրիոյ (մանաւա՛նդայս օրերուն) մէջ չէ, որհայդպրոցը նիւթական տագնապ կը դիմագրաւէ: Հարց տուա՞ծ ենք, թէ ի՛նչ է Յունաստանի եւ Կ. Պոլսոյ հայ դպրոցին տնտեսական կացութիւնը: Ու զարմանքով հարց պիտի տալ թէ ինչո՞ւ Միացեալ Նահանգներու հայահոծ «Լոս Արմենոս»-ի մէջ հայ դպրոց կը փակուի… նիւթական պատճառներով:

Ու դեռ պիտի զարմանալ, թէ ինչու Նիւ Եորքի մէջ 2011 թ. կարելի կ՛ըլլայ ստեղծել վեց միլիոն տոլարի անձեռնմխելի հիմնադրամ մը (որուն մէկ միլիոնը ՀԲԸ միութեան «կրթաթոշակներու ֆոնտ»-էն), «Էջմիածնի միաբանութեան մէջ եկեղեցականներու պատրաստութեան եւ բարձրագոյն կրթութեան համար», բայց նոյն նուիրատուները, որոնք մեծամասնութեամբ Միջին Արեւելքի զաւակներեն` ՆորԱշխարհ տեղափոխուած, չե՛ն կրնարմտածել նմանօրինակ հիմնադրամ մը ստեղծելու մասին, իրենց դռները փակելու սպառնալիքին առաջ կեցած Միջին Արեւելքի հայ դպրոցներուն համար:

Ու պիտի զարմանալ, թէ ինչպէ՛ս նոյն տարուան մէջ իրպորտը հայութենէ կտրած «ծնունդով (կէս) հայ»-ը, մեծահարուստ թենիսիստ Անտրէ Աղասի կը յաջողի իրկնքահայրէն` «աշխարհի ամէնէն հարուստ հայէն»` Գըրգ Գըրգորեանէն, տասնութ միլիոն տոլար ձեռք բերել իր թենիսի դպրոցին համար, բայց ամերիկահայութիւնը իրեկեղեցիով ու կրթական համակարգով չի կարողանարհայ դպրոցի գոյատեւման համարհամոզել Գըրգ Գըրգորեանը, որգէթ տասը միլիոն տոլար գումարով հիմնադրամ մը հաստատէ:

Դեռ այս «հի՜չ», աշխարհի ամէնէն հարուստ նոյն հայը, նոյն տարուան մէջ երկու հարիւրմիլիոն տոլար կը նուիրէ Լոս Անճելըսի Քալիֆորնիոյ համալսարանին:… Եւ ո՞վ հարցուց, թէ որո՞ւ ժառանգ կը մնան Գըրգ Գրիգորեանի միլիառները…

Արդեօ՞ք պիտի մտածել, թէ սփիւռքահայը ի՛նք ալ սկսերէ հաւատալ Հայաստանէն «ձայնասփռուած» քարոզչութեան, թէ` «Սփիւռքի մէջ աղքատ հայ չկայ»: Ինչո՞ւ զարմանալ, երբ հրապարակագիրմը կը գրէ. «… ունեւորէին, ինչպէս բոլորհայերը արտասահմանում»: Իսկ հանրածանօթ գրող մը կ՛արձանագրէ. «Ես աղքատ սփիւռքահայ չեմ տեսել…»: Այս ի՜նչ հրաշք ու երջանկութիւն (բայց այս մասին` այլ առիթով):

Սփիւռքի հայ համայնքները կը նահանջեն, կ՛ուծանան, կ՛ապազգայնանան գլխաւորաբարնաեւ համայնքներու տնտեսական կեանքին համբակ ու ձախաւերղեկավարութեան պատճառով: Ամէն Ինչ «օրօրի » է, ամէն ինչ կարկտան, ամէն ինչ «այսօրը անցընենք» հոգեբանութեամբ: Տնտեսական ազգային հզօրկառոյցներչկան, գլխաւորպատճառը անվստահութեան հարցն է: Հայու խասիաթ է, ամէն ոք միայն ի՛նք պիտի նախաձեռնէ եւ ի՛նք կառավարէ: Չըլլա՛յ, որհաւաքական աշխատանք մը հրապարակի վրայ արդիւնաւորուի ու հեղինակութեան տիրանայ. ի՞նչպէ՞ս թէ, հապա՞ մեր«ես»-երն ու «եսիկ»-ները:

Հինցած ոճերու ստրուկն է սփիւռքը: Ու հինցած ոճերը ծուլութեան կ՛առաջնորդեն, կը յոգնեցնեն ու կ՛ուծացնեն: Հինցած ոճերու զոհերն են հայ դպրոցները, ընկերային ու հասարակական կազմակերպութիւնները, հայ ազգային կուսակցութիւնները, հայ եկեղեցիները:

Ու ոճը չի նորանարմարդերու փոփոխութեամբ կամ տեղափոխութեամբ, ո՛չ ալ` արհեստագիտական սարքաւորումներով: Ոճը կը նորանայ մտքի ու մտայնութեան նորանալով, նորհորիզոններու դիմաց քննադատական մտածողութիւնը սկզբունք ու մեկնակէտ որդեգրելով:

Ու որպէսզի իրականանայ նորանալը, անհրաժեշտ է ստեղծումը մտածողներու խորհուրդին կամ հիմնարկին (think tank): Մտաւորական եւ ուսումնական բարձրագոյն մակարդակով, ասպարէզային տարբերմարզերու մէջ փորձառու մասնագէտներու խորհուրդմը, որհամապարփակ գնահատանքը կատարէ սփիւռքի ներկայ իրավիճակին, ու նորհեռանկարներու համարնորաոճ աշխատանքի ծրագիրմը յանձնէ համասփիւռքեան կեդրոնական ժողովին:

Աշխատանքային բազմաթիւ ծրագիրներիրականացնելու համար` պահանջատիրութեան դատ, հայ դպրոց, հայ մշակոյթ, մամուլ-քարոզչական մեքենայ, առողջապահական-ընկերային ծառայութիւն – մշակուած ծրագիրներու դիմաց` առաջնահերթ պահանջը դրամն է, եւ ահա թէ ինչո՛ւ անհրաժեշտ է մտածել «Սփիւռք» – համասփիւռքեան հիմնադրամի մասին:

Յիսնամեակ մը առաջ երկարխօսուեցաւ ու գրուեցաւ հայկական դրամատան մը ու հայկական հիւանդանոցի մը մասին: Կարցանկութիւնը, ու երկարտեւեց գիրն ու խօսքը: Միայն գիրն ու խօսքը: Կարնախօրինակը. 1911 թ. Կ. Պոլսոյ մէջ հիմնուած էրհայկականդրամատուն մը, որուն առաջին հերթին դիմում կը կատարուէր1914 թ. բռնկած պատերազմի զոհերուն օգնութեան փութալու:

Սփիւռքի միատարրութիւնը իբրեւ ազգային հաւաքականութիւն ամրագրելու ու կեդրոնաձիգ աշխատանքը իմաստաւորելու համարանյետաձգելի անհրաժեշտութիւն  համասփիւռքեան կեդրոնական ժողովը եւ «Սփիւռք» համասփիւռքեան հիմնադրամը:

«Սփիւռք» համասփիւռքեան հիմնադրամը կը գործէ բարոյական հովանաւորութեան ներքեւ երեք հոգեւորպետերուն` ղեկավարութեամբ անկախ գործադիրժողովի մը, որհամարատու է համասփիւռքեան կեդրոնական ժողովին: Վստահութիւնը մեծագոյն դրամագլուխն է:

«Սփիւռք» համասփիւռքեան հիմնադրամը «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամին հակադրուելու համարչէ: Բայց արդարըլլանք ու հարց տանք. «Հայաստան» ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ հիմնադրամը վերջին քանի տասնեակ տարիներուն սփիւռքէն (չհաշուած Ռուսիան) հանգանակած միլիոններէն քանի՞ դահեկանի նպաստ հասցուցած է սփիւռքին: Քաջ ըլլանք խոստովանելու , թէ վերջին երեք տարիներուն «Հայաստան» ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ  հիմնադրամը դրամական (հաշուելով վերջին դահեկանը) ի՞նչ աջակցութիւն ցուցաբերած է սուրիահայութեան:

Դարձնենք էջը ու հարց տանք տարագիրսփիւռքահայութեան եկեղեցի, բարեգործական ընկերակցութիւններ, կուսակցութիւններ, անհատ բարերարներ), ու պատասխանը սպասենք իրմէ.

– Առանց դոյզն իսկ չափով թերագնահատելու Հայաստանի եւ Արցախի կարիքները, ու միշտ ջատագով այդկարիքները բառնալու աշխատանքին`

– Հայաստանի ու Արցախի մէջ դպրոցները վերանորոգուելու կարիքը ունին, սփիւռքի մէջ չունի՞ն…

– Հայաստանի ու Արցախի մէջ չքաւորհայը չքաւորէ, սփւռքի մէջ չքաւորհայը չքաւորչէ՞…

– Հայաստանի ու Արցախի մէջ եթէ հիւանդանոցները անհրաժեշտ է օժտել գերարդիական սարքերով, սփիւռքի բարեգործական դարմանատուները կարիքը չունի՞ն բարենորոգման` ձեռք մը աւելի տալու հայ հիւանդին:

– Հապա՞ հիւանդները… Հայաստանի ու Արցախի մէջ հայը արժանի է (եւ արժանի՛ է) յաւէտ վերանորոգուող հիւանդանոցներու մէջ ամէնէն նպաստաւորպայմաններով բուժում ստանալու, իսկ սփիւռքի մէջ` դռնէ դուռ մուրալո՞ւ…

Տակաւին չբանանք էջը տնազուրկ հայերու, հայ դպրոցէ զրկուած (դրամի պատճառով ձրիավարժ պետական դպրոց յաճախող) հայ աշակերտներու, եւ ընդհանրապէս տնտեսական տագնապի պատճառովդպրոցէ զրկուած հայ տղոց:

Եւ հարց տանք, թէ հայկական քանի՞ դպրոցներու մէջ քանի՞ ուսուցիչներքանի՞ ամիս է, որաշխատավարձ չեն ստացած…

Դեռ չխօսինք իւրաքանչիւրհայ դպրոցի կռնակին բեռցուած պարտքի քանակի մասին, որի վերջոյ կրնայ հրամայել դպրոցին դուռը փակել:

Ո՞վ է ամչցողը, երբ հայկական ձայնասփիւռները եւ օրաթերթերը կոչ կ՛ուղղեն հայ հիւանդի մը վիրահատութեան կամ հիւանդանոցային բուժման համարդրամ հանգանակելու:

Ո՞վ հարց տուաւ, թէ ինչո՞ւ շատ մօտիկ անցեալին Պէյրութի մէջ հայ դպրութեան ծառայող մը գրեթէ անօթի մահացաւ:

Ե՞րբ եւ ո՞ւրվերջ կը գտնէ այս անտիրութիւնը:

«Սփիւռք», համասփիւռքեան հիմնադրամը պերճանք չէ, այլ` հրամայական անհրաժեշտութիւն:

Ի վերջոյ պիտի մտածե՞լ սփիւռքահայու արժանապատուութեան մասին, թէ՞ ոչ:

Ի՞նչ կը մտածեն Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի օրերուն հրապարակ իջած  եղերամայրերը յիշեցնող մերօրեայ եղերամայրերը, երբ կը կարդան, թէ վիրաւորհալէպահայութիւնը բացած է իրդպրոցներուն դռները:

Հարցումը.

Ո՞վ բաց պիտի պահէ այդդպրոցներուն դռները:

Ճառերէն մնացինք յոգնած ու սոված:

Ե՞րբ կ՛առնուին սփիւռքը իրպատմական առաքելութեան համարփրկելու համասփիւռքեան առաջին քայլերը, որոնց իրաւութեան հաւաստիքը պիտի ըլլայ համասփիւռքեան կեդրոնական ժողովի ստեղծումը, մտածողներու խորհուրդին կեանքի կոչումը եւ «Սփիւռք» համասփիւռքեան հիմնադրամին հիմնումը:

Պիտի փրկել սփիւռքը` հրաւիրելով զայն ինքնաճանաչումի, ինքնագիտակցութեան եւ ինքնարժեւորումի` ամրապնդուելու, պատասխանատուութիւն բառնալու եւ բարոյապէս, մտաւորապէս ու նիւթապէս արտադրող հզօրմեքենայ դառնալու:

Եթէ հզօր«Հայաստանը պայմանաւորուած է հզօրսփիւռքով»,

Ու եթէ Հայաստան կը հաւատայ իրիսկ հրապարակած այս լոզունգին, ապա ուրեմն պարտաւորէդրապէս դիմաւորելու սփիւռքի մէկտեղման (արդէն «սփիւռքներ» յուսալքող տարազումը սկսերէ երեւալ հրապարակագրութեան մէջ), վերականգնման ու հզօրացման համարնախապայման եղող վերոյիշեալ անկախ կառոյցներու գոյառումը:

Կառոյցները`

Համասփիւռքեան կեդրոնական ժողով,

Մտածողներու խորհուրդկամ հիմնարկ.

«Սփիւռք» համասփիւռքեան հիմնադրամ:

Կրկնենք.

«Եթէ «Հայաստանակեդրոն սփիւռք»,

Ապա ուրեմն նախ`սփիւռքակեդրոն սփիւռք: