Սպաղանաց Մակար

 Վահէ Յ. Աբէլեան, (Յուլիս 1993)

 

Պատանեկան տարիքս դեռ նոր թեւակոխած էի, երբ հայրս զիզ անդամագրեց Պէյրութի Հ.Յ.Դ.Բաբգէն Սիւնի Պատանեկան Միութեան, որուն հանդիպումները տեղիկ՝ունենային «Ժողովրդային Տան» մէջ, հնադարեան ու հնամաշ շէնքէ մը ներս: Ժողովասրահի պատերուն վրայի նկարները, անոր մնայուն բնակիչ Շապազ Հայրիկը, սենեակները օգտագործող երիտասարդները եւ տարեց մարդիկը, խորհրդաւորմթնոլորտ մը կը ստեղծէին կառոյցով խախուտ այդ ժողովասրահէն ներս:

Այս մթնոլորտին մէջ էր, որ կը սկսէր Բաբգէն Սիւնի Պատանեկան Միութեան ազգային դաստիարակութիւնը, որուն տարեկան հերթականութեամբ, անպայմանօրէն մաս կը կազմէր Բաբգէն Սիւնին, Պանք ՕթոմանիԳրաւումը եւ Սպաղանաց Մակարի Դէպքը: Ժամանակի ընթացքին դէպքերը եւ դէմքերը որոշ իրավիճակ կըստանային մեր պատանեկան մտաշխահրներուն մէջ շնորհիւ լուսանկարներուն, բայց Սպաղանաց Մակարիպարագան տարբեր էր: Ան որեւէ նկար չունէր: Ո՛չ պատերուն վրայ, եւ ո՛չ ալ գիրքերուն մէջ:

Հ. Յ. Դ. Հարիւրամեակի Յուշամատեանը թղթատած միջոցիս, հանդիպեցայ Սպաղանաց Մակարի համարյարմարցուած, գծագրուած դիմանկարի մը, որ զետեղուած էր Գէորգ Չաւուշի լուսանկարին կողքին: Պատշաճլուսանկար մըն է անկասկած, երբեմնի Սասնայ Սպղանքի իշխան Մակարին, որ պատանեկան օրերէս ի վեր իմմէջս մնացած է Տօրք Անգեղի նման տարտամ մտապատկեր մը

Սպաղանաց Մակարի եւ Գէորգ Չաւուշի տարակարծութեան պատճառը, ինչպէս Ռուբէն Փաշան կը ներկայացնէիր յուշերուն մէջ, Գէորգ Չաւուշի ամուսնութիւնն էր: Կրնայ ըլլալ որ այլ պատճառներ ալ կային: Վերջինհաշուով հայդուկապետին եւ իր զինակիցներուն միջեւ անկասկած որ տարակարծութիւններ կը ծագէին, որոնքշատ հաւանաբար կը հարթուէին տեղւոյն վրայ: Բայց այս պարագան տարբեր էր: 

Գէորգ Չաւուշ հայդուկապետն էր, սակայն իրեն տարակարծիք զինակիցը՝ Սպաղանաց Մակար, պարզ ֆէտայիմը չէր: Սպաղանաց Մակարի վարկն ու հեղինակութիւնը այնքա՜ն ազդեցիկ էր, որ Հ. Յ. Դ.եան Գերագոյնմարմինը մասնաւոր պատուիրակ կը ղրկէր, յանձինս Ռուբէն Տէր Մինասեանի, հարթելու համար այս երկուհեղինակաւոր հայդուկներուն միջեւ ծագած տարակարծութիւնը, որ սկսած էր վնասել ֆետայականաշխատանքներուն: Թէ ինչպէս Ռուբէն տնօրինեց պարագան, այդ կը թողում ընթերցողին հետաքրքրութեան: Այս դէպքը հոս կը ներկայացնեմ բնորոշելու համար Սպաղանաց Մակարի հեղինակութիւնը, որ ո՛չ միայն կըտարածուէր Դուրան Բարձրավանդակին վրայ, այլ կը հասնէր մինչեւ Հ. Յ. Դ.եան Գերագոյն մարմինը

Ո՞վ էր Սպաղանաց Մակարը

Սպաղանաց Մակարը Սասնայ Սպղանքի տէրն ու իշխանն էր: Ռուբէն իր յուշերուն մէջ կը նկարագրէ զինքորպէս «Աժդահա մը, շա՜տ ահարկու»: Ժողովուրդը կ՝ըսէր, «Գէորգ գայլ է կամ վագր, իսկ քեռի Մակարն էլ, կռուի ժամանակ զարկած գոմէշ է»: Եւ իրաւ կը յուշէ Ռուբէն, «Մեծ ու արիւնոտ աչքերով, խոշոր գլխով եւհսկայ մարմինով այդ աժդահա մարդը, կռուի ժամանակ ո՛չ աջ կը նայէր, եւ ո՛չ ալ ձախ. ահարկու ձայնով, խենչարը ձեռքին առաջ կ՝երթար եւ կամ անշարժ կը մնար, թէկուզ հարիւրաւոր թնդանօթներ պայթէին իր վրայ»: 

Սասնայ լեռներուն վրայ ծնած ու հասակ առած այս մարդը, բնութեան անաղարտ զաւակը եղած ըլլալու էր: Անուս, անգրագէտ եւ առհասարակ ո՛չ մէկ կարիքը զգացած ըլլալու էր ո՛չ մէկ խորամանկութեան կամ որեւէփափկանկատութեան: Աւատապետի իր հանգամանքով բիրտ էր ու ըմբոստ: «Ուսումով մարդիկ քընզՏամատեան, քընզ Գուրգէն, Արմենակ, վըր մերին գլխուն գլխաւո՞ր...: Իդա ի՞նչ է Արաբօ եւ Մուրատ, հա Ապրոնու Գէորգ, թէկուզ իմ սանահէր Սերոբ: Զըմէնն ալ քընզ Մակար չարժեն»: Սպաղանաց Իշխան Մակարի համարամէնքը առաւելագոյն պարագային իրեն գործակիցներ էին:

Ե՞րբ եւ ինչո՞ւ Սպաղանաց Մակարը անդամակցած է ֆէտայի

Սպաղանաց Մակարը ֆէտայի անդամակցելով, հաւատարիմ մնացած էր ֆէտայական աւանդական կարգ ուսարքին եւ չէր կազմած իր սեփական ընտանիքը: Երեւոյթները ցոյց կու տան որ ան ֆէտայի անդամակցած էր, երբ հայդուկային շարժումը սկսած էր կազմակերպչական բնոյթ ստանալ Դուրան Բարձրավանդակէն ներս: Անդարձած էր զինակիցը Սերոբ Աղբիւրի, Գէորգ Չաւուշի, Հրայրի, Անդրանիկի, Մուրատի, Տամատեանի եւ Տարօնիայլ անուանի ֆէտայիներուն, որոնք գործեցին Սասունի եւ Տարօնի Բարձրավանդակէն ներս: Իր զինակիցներըարժանացան գէթ լուսանկարի մը, ինչպէս է պարագամ Գէորգ Չաւուշի, լուսանկարուած Աղթամար կղզիիժայռերուն վրայ՝ Վահան Փափազեանին կողմէ: Սակայն հայդուկային կեանքը զրկեց Սպաղանաց Մակարը այդպերճանքէն իսկ: Եւ ան պատանի երեւակայութեանս մէջ մնաց Ձէնով Օհանին եւ Տորք Անգեղին նմանմտապատկեր մը։

Սպաղանաց Մակարի ֆէտայի անդամակցութեան դրդապատճառը կարելի է գտնել Մակարի զինակւց եւ օր մընալ միասնաբար զոհուելու ճակատագրուած Շէնիկի Մանուկին եւ Ռուբէն Տէր Մինասեանի միջեւ տեղիունեցած հետեւեալ խորհրդակցութեան. Ռուբէն հարց տուած էր Շէնիկի Մանուկին, որ Սպաղանաց Մակարինման ունեւոր ընտանիքէ կու գար, թէ ինչո՞ւ ձգած էր իր հողերն ու հանգիստ կեանքը եւ դարձած ֆէտայի։

«Երբ Մարաթուկ կամ Սուրբ Կարապետ ուխտի գնան», կը պատասխանէ Շէնիկ Մանուկ, «մատաղցուի համարչեն ընտրէր քոսոտ այծերին, անընդունելի է Սուրբին համար, միշտ պէտք է ընտրել զլաւ խոյերին ուխտինպատակին հասնելու համար: Մեր Աստուած Հայոց ազատութիւնն է, աշիր ու հարուստ հայեր ամենէն առաջպէտք է մատուցուին այդ զոհասեղանին»: 

Շատ հաւանաբար, նոյն այս հոգեբանութիւնն էր, որ մղած էր Սպաղանի աւատապետ Իշխան Մակարը թողնելուիր ընկերային դիրքը, տունը, կալուածները եւ դառնալ ֆէտայի, որուն համար Շէնիկի Մանուկ եւ ՍպաղանացՄակար պիտի դառնային պարարտ զոհեր:

Ի՞նչ կռիւներու մասնակցած է Սպաղանաց Մակար

Համառօտ կերպով հետեւեալ ճակատամարտները կարելի է թուել, որոնց մասնակցած էր Սպաղանաց Մակար.

·       Սերոբ Աղբիւրին դաւադրաբար թունաւորող մարդուն եւ անոր ընտանիքին ահաբեկումը կազմակերպածԱնդրանիկի     ղեկավարութեամբ:

·       Պշարէ Խալիլ քիւրտ աշիրէթապետին Սպաղանքի վրայ յարձակման կռիւը:

·        Նոյն այդ Պշարէ Խալիլի գլխատման կռիւը՝ Անդրանիկի ղեկավարու-թեամբ:

·       1890-93 Սասնոյ, Տալուորիկի, Անտոկի, Ծովասարի կռիւները:

·       1904 Սասնայ երկրորդ ապստամբութեան մասնակցութիւնը:

·       1904-08, Տարօնի եւ Վասպուրականի կռիւներուն իր մասնակցութիւնը:

Այս ամբողջ ֆէտայական կռիւներուն, Սպաղանաց Մակար ստացած է հրամանատարի պատասխանատուպարտաւորութիւններ: Շատ հաւանաբար չափազանցութիւն պիտի չըլլայ շեշտել, որ 1890-էն մինչեւ իրեղերական մահը, Սպաղանաց Մակար մասնակցած է Սասնայ եւ Դուրան Բարձրավանդակի ֆէտայականգլխաւոր ճակատամարտերուն եւ գործած այդ շրջանէն ներս գործող անուանի հայդուկներուն հետ: ՍպաղանացՄակար անգիտակից չէր հայ յեղափոխական շարժման իր բերած նպաստին: Իրեն յատուկ ոճով եւպարզախօսութեամբ, այսպէս կը ներկայացնէր իր բերած նպաստը.

«Ամբողջ հայ ազգը Սասուն կը նայի: Սասունն ալ հայ ազգի հոգին: Իսկ Սասունի հոգին ալ Սպաղանք եղած է: Երբ Սիմալըն Տամատեանը կը մատնէր, երբ Կելիէ Կիւզանը Աբոն կը մեռցնէր, երբ ամբողջ դաշտը եւ ՎերիԳեալէն Սերոբն ու Գուրգէնը դուրս կը վռնտէին, ո՞վ էր վառ պահեց յեղափոխութեան ճրագը, ո՞վ էր որֆէտայիներուն օթեւան տուեց եւ կռնակ եղաւ...: Դա՝ Սպղանքն էր եւ քեռի Մակարը:»

Ի՞նչպէս զոհուեցաւ Սպաղանաց Մակարը

Գէորգ Չաւուշի Սուլուխի ճակատամարտին նահատակութենէն ետք, Դուրան Բարձրավանդակի մէջ որպէսղեկավարներ մնացին Սպաղանաց Մակարը եւ Ռուբէն Տէր Մինասեանը: Ահաւասիկ այն ժամանակ էր որ լուրհասաւ իրենց, որ Գէորգի կինը՝ Եղսոն եւ զաւակը՝ Վարդգէս վտանգի մէջ են: Սպաղանաց Մակար ստանձնեցանոնց ապահովութեան պատասխանատուութիւնը: Ան՝ այժմ ստանձնած էր պաշտպանութիւնը կնոջ մը, որունամուսնութիւնը իր եւ իր զինակիցին միջեւ խոր տարակարծութեան պատճառ հանդիսացած էր: 

Երբեմնի հայդուկապետ Գէորգ Չաւուշի ընտանիքը փոխադրելու ժամանակ, Մակարը պաշարուեցաւ իրզինակից Շէնիկի Մանուկին հետ: Մակարը փախցնել տուաւ Գէորգի զաւակը՝ Վարդգէսը, ըսելով որ «ճիժ է, գուցէ փրկուի»: Իսկ Գէորգի կինը՝ Եղսոն, իր անմիջական պաշտպանութեան տակ պահեց, ըսելով. «Եղսոննամուս է, պէտք չէ թշնամիին ձեռքը անցնի»: Եղսոն ու Վարդգէսը փրկուեցան, սակայն Սպաղանաց Մակարը եւՇէնիկի Մանուկը դաձան պարարտ խոյերը զոհասեղանին:

                                                                                                                                    

ԾԱՆՕԹ. Այս գրութիւնը քաղած եմ ընդհանրապէս մօրեղբօրս՝ Դոկտ. Անդրանիկ Չէլէպեանի «ՅեղափոխականԴէմքեր» գիրքէն եւ Ռուբէնի «Յուշեր»էն:

Garo Derounian, More Than a Researcher, a Master Silversmith

By Vahe H. Apelian

I do not remember when and under what circumstances I met Garo Derounian. When I say met, I do not mean to say in person but online, more precisely on the Facebook where nowadays we establish acquaintances and even forge friendships.

I am not sure what drove me to feel a kinship with him long before I got to know of his unique artistic talent as a master silversmith and his varied interests in history. It could have been his name. He is my late brother’s namesake. Garo is the endearing version of Garabed, which means a forerunner, a pioneer of good things. He is an avid collector of Armenian books and regularly posts on his Facebook page the copy of the cover of a new book he has recently acquired to enrich his ever-expanding library.

Thanks to Garo’s postings I also became aware that his parental roots hail from Marash. He is one the three administrators of the Union of Marash Armenians in Facebook. He regularly posts about historical Marash. But it became obvious to me that Garo’s natural interests are in everything of recent Armenian history and he presents himself as an independent researcher.

Catholicos Aram invited him to the committee that oversaw the staffing of the museum in Jbeil, Lebanon dedicated to the Armenian genocide orphans. His research unearthed interesting facts about the Armenian Genocide orphans who were cared for by the Birds’ Nest orphanage in the same city. The museum is located in the orphanage’s sprawling campus on the Mediterranean Sea shore.  One of his finds was our mutual friend, Garo Konyalian’s father’s picture repairing shoes. Garo did not know that his orphaned father Krikor, who was one of the co-owners of a clothing store on Beirut’s main thoroughfare, Rue Weygand, had started his life as an apprenticed shoe repairer trained in the orphanage. Garo Derounian’s name is now listed on the plaque of the Armenian Catholicosate of Cilicia’s Armenian Genocide Orphans’ “Aram Bezikian” Museum as the Archives Collector.

Nowadays Garo Derounian is in charge of the library of the all-time Armenian favorite KOHAR Symphony Orchestra and Choir. The Armenian culture patron Harut Khatchadourian, who along with his brother is the benefactor of this favorite Armenian symphony orchestra, appointed Garo to that position as a researcher. He is tasked to have a complete collection of Armenian hymnals ever printed. I am happy to be a contributor of a small hymnal that was titled in English as “Armenian Song Book” and was published by St. Leon Apostolic Church of Fair Lawn, NJ in 1984. The Late Mirjan Kirian had compiled 48 favorite songs in that hymnal. I happened to have kept the copy Mirjan had given to me. Derounian considered it a rare find. The museum did not have a copy of this hymnal. He deemed it be worth archiving it in the KOHAR’s library.

Garo Derounian is born in 1969 in the Arakatz neighborhood of the famed Bourj Hamoud of Lebanon. He graduated from Mesrobian Armenian Catholic School and had planned to study medicine. His studies in the Lebanese University were interrupted due Lebanese civil war and he started apprenticing in the family’s business of silversmithing and bronzesmithing. In 1994 he married his college sweetheart Caroline Rafaelian. They are blessed with two sons, Shant, and Razmig who had their secondary education in the famed Djemaran and nowadays are university students.

I have always remained appreciative of Garo Derounian’s interest in research and his single-minded devotion as a researcher of things that are Armenian. But I would like to be brutally honest here and say that it is not his interest in archives that has impressed me the most, but it is by far his unique talent as a master silversmith.

Silversmithing has been a cherished artistic trade among Armenians. Kalemkerian family of Aintab has been one the most prominent families in this art. The family had passed the tradition down for the past two hundred years. Regrettably the last of the family’s scion, Hovhannes Kalemkerian, passed away recently in Aleppo putting an end to the family’s unique artistry.  Recently a book was published in Aleppo titled “The Kalemkerians” by Hraztan Tokmajian where the pictures of many of the silverware pieces the family had fashioned over the years for use in the Catholicosate of Sis Churches are presented.

Garo has ceased to apply himself as a master silversmith. When I suggested to him that he should train one of his sons in this unique art, he claimed that the art has died. Many Saudi princes and Armenian ecclesiastical leaders, such as Catholicos Aram I, have commissioned him to make beautiful, ornate silverware. It is plainly evident, however, that they do compensate his rightfully due given the tremendous amount of time it takes to produce such a silverware piece.

A cursory look at the pictures of the pieces he has made, whose pictures he has posted on his Facebook page shows a variety of silverwares Garo Derounian has manually fashioned over the years such as Islamic incense burners, flower vases, differently styled coffee holders, crosiers used by Catholicos Aram I and by Armenian Catholic Patriarchs, jewelry boxes, Armenian “Khatchkar” in silver, ecclesiastical walking staff, chalices and others. I invite readers to view the pictures. I have attached the pictures of some of the pieces.

After the passing away of the last Kalemkerian scion, Garo Derounian may well end up to be the last of the Mohegan of this ancient artistry in the Armenian Diaspora.

What a pity it would be if he ceases to apply his unique artistic silversmithing mastery because of lack of appreciation nowadays of this unique, hard-earned ancient artistry.

Armenians in Nigeria

Book review by Vahe H. Apelian

Garo Derounian of East Beirut is a uniquely gifted master silversmith. Catholicos Aram I, princes of Saudi Arabia, commission him to create exquisite works of arts in silver. He also is an avid collector of Armenian books and regularly posts on his Face book page the covers of the new books he has acquired for his ever-expanding library. Lately he posted the cover of a book that aroused the interest of many, including mine. To satisfy our curiosity Garo posted the pdf version of the book titled in Armenian -  “Նիկերեայ եւ Նիկահահայ Գաղութը», and in English - “Nigeria and the Nigerian Armenian Colony”.

The cover also claims that the book picturesque (Պատկերազարդ). It is authored by S. (Souren) A.  Dadrian. The full name of the author is noted on the cover in Armenian, Սուրէն Ա- Տատրեան. The book is approximately 125 pages long. The first 117 pages are innumerate. After which the author listed a table that is spread over the next few pages, but these pages are not innumerate. The table is followed by an “Attention” headlined note where the author apologized for any errors that might have occurred. The apology is followed by a list of errors, mostly spelling, that have been noted after printing. On the following pages the author noted that the book would be mailed to institutions free of charge. He listed his address in Nicosia, Cyprus. Lastly, the author noted that he has finalized the manuscript of a book titled  “Կիկիոյի Արկածները”, “The Adventures of Gego”. The author claimed that the book is based on the life on Nigerians, presumably native.

The main text of the book is preceded by a preface by Dr. R. Takvorian, from Cyprus as well, headlined with the customary wording for preface found in many Armenian books-Երկու Խօսք (Two Words). He noted that the author did not claim to have done an exhaustive work on Nigeria, which at that time was the British Empire’s largest colony. He also commended the author for devoting time, under the scorching sun of Africa, to write about the presence of Armenians in Nigeria. 

The book does not have an introduction. It starts by a chapter titled “Ardashes Odabashian”. The author claimed that the presence of Armenians is Nigeria is outcome of Ardashes Odabashian’s vision to start trading posts in Nigeria and in Gold Coast (The Gold Coast was a British colony on the Gulf of Guinea  in west Africa from 1867 to its independence as the nation of Ghana in 1957. Wikipedia).  In a short time, the author claimed, the handful Armenians who constituted the community prospered financially. Among them he listed the following names Melikian Brothers, Nazareth Arejian, Aram Medzmmoroukian, Onnig Khoubeselian and others. This introduction of sort is signed by the author and is dated May 20, 1955, Nigeria.

 

The book consists of two parts. The first part, Part A, is completely devoted to Nigeria and consists of six chapters. Chapter A is about its geography. Chapter two is about its history. Chapter three is about its politics. Chapter four is about its press. Chapter five is about vital statistics, and the last chapter of Part A is headlined ‘miscellaneous” where a variety of figures about Nigeria is listed. As noted on the cover there are many black and white pictures posted in the book many about seminude native Nigerians in their ethnic dresses and also pictures of Armenians presumably in Nigeria. But their pictures have no relevance to the text. The pictures of the members of the Armenian community are thus presented in the book. The only thing of interest in this section is the list of the businesses owned by Armenians. The author listed the following Armenian owned businesses in Nigeria at that time.

 1.   Armel’s Transport Ltd.

2.   Armel’s Transport (Eastern) Ltd.

3.   Aredjian and Melikian (Real Estate) Co.

4.   Ardeno Ltd.

5.   Odaco Ltd.

6.   Onnig

7.   Bristol Hotel

8.   Palm Tree Hotel

9.   Royal Hotel.

The second part of the book, Part B, consists of two chapters. The first chapter is titled “The Armenian Community of Nigeria”, and the second chapter is titled, “Biographical Notes” but in the actual narration about the community there is no distinct header for chapter two.  Part B is about the Armenian community of Nigeria and its handful members. It is interesting to note that the author alludes to Armenian colony of Nigeria. For all I know, the members of a colony did not adhere to the local laws. Most likely all members the Armenian community were subjects of the British Commonwealth.

 In this section a five columns table is also prepared and spread over a few pages and is headlined as “Armenians who have visited Nigeria in chronological order”. The columns are headlined as follows: Name and Surname, birthplace, the name of the spouse, the year the person came to Nigeria, offices the person held, or the businesses the person ran in Nigeria, the present whereabouts of the person. Sixteen individuals are listed in this table. I am not sure if this listing is all that the one time Armenian community of Nigeria was. All the persons listed in the table were born in Western Armenia. The following birthplaces are listed: Izmir (Իզմիր), Evereg (Էւէրէկ), Gessaria (Կեսարեա), Marsovan (Մարզուան), Ankara (Անգարա), Gemereg (Կէմէրէկ), Adana (ԱտանաՕ, Cyprus (Կիպրոս).

At the time of his writing, in 1955, the author claimed that the small Armenian community of Nigeria was hardly 31 years old. They had had no school, no church, no community center and no cemetery. The author once asked Mr. Hrand Melikian, how come the community does not have a cemetery? Hrand’s answered it succinctly, saying that because they do not intend to die there.

The community members attended local churches, their children attended local schools, but the members often socialized and had harmonious community relations and generously supported the needs of other Armenian communities.

All the sixteen individuals listed on the table are noted to have left Nigeria at the time of his writing. There is only one individual who died there and was buried in Lagos, Nigeria’s largest city.

There may still be Armenians in Nigeria but not likely the way they were at one time.

 

Wagner’s Duel Against My Cancer

Zaven Khedeshian was born in Beirut, Lebanon in 1932. He received his education at the Academy of Beaux-Arts in Beirut from 1949-1952, and at the Ecole Nationale Superieure des Arts Decoratifs de Paris in 1952-1958, from which he graduated. From 1954-1956 he studied portraits with Marcel Gimond and in 1956-1958 he studied monumental and architectural sculpture with Alfred Janniot. Zaven Khedeshian organized numerous exhibitions in Lebanon and other countries. He is the holder of many awards, such as the first award in photography for “The forest of Vincent” (1954,) the first prize of the Ecole des Beaux-Arts de Paris (1955,) first prize of the Strand Center (1965,) second prize by the “L’orient” Daily (1965,) first prize for a sculpture at the Sursok Museum (1973,) and a scholarship for the curricular years 1954-1955 awarded within the spheres of a contest by the RL Ministry of Education. Among his famous works are the Monument dedicated to the Armenian Genocide in Bikfayya (Lebanon,) the sculpture of Saint Sharbel in Aanaya (Lebanon,) the bust of Karekin Njteh (Boston,) the bust of Catholicos Zareh I (Aleppo,) the bust of Shavarsh Missakian in Ainjar (Lebanon,) the bust of Simon Vratsian in Djemaran (Beirut,) the bust of Jebran Khalil Jebran at the park named after the writer (Lebanon,) a monument dedicated to Henri Faraon (Beirut,) a monument titled “Protection” at the Square in Bourj Hammoud, a monument titled “Outbreak” in Mtein (Lebanon,) a monument titled “The prayer” in Byblos (Lebanon.) In 2010 he was honored by the Medal of Hamazkayin and in 2012 he received the honor of St. Mesrob Mashdots by Catholicos Aram I of the Great House of Cicilia. Zaven Khedeshian is the author of a film in French dedicated to the Armenian Genocide. (Source: Hamazkayin).

He passed away yesterday. Attached is an abridged translation of an article he had penned in Aztag Daily.

By Zaven Khedeshian (Aztag Daily, November 30, 2015)

Translated and Abridged by Vahe H. Apelian

That night I was struggling with my insomnia more than the usual when I, know not for what reason, felt my neck and started rubbing it gently.

 A shiver passed through my entire body. There was a swelling there. It must have been the one that the doctors were looking for. I had gone to the “Hotel Dieu” hospital. The specialist is traveling, they had told me. There is another one, they had said, a specialist as well. I had entrusted myself to him.

Until that day I had not known that there are doctors who are also  “exocentric”. I thought “eccentricity” was reserved only for artists.

–       “You erect my statue as well, much like Saddam Hussein’s statue”, he said raising his right arm.

–       “What, do you like to subject yourself to the same fate?” I asked.

–       “Lay down, I do not have much time. Others are waiting. All I am going to do is a small operation”.

–      “Well then, what are you waiting for?”

He took off and returned later resembling a tailor. He was holding a needle in one hand and a thread in the other.”

He did what he had to do.

“Return after a few days”

When I woke up one morning, I sprang from my bed. Unbelievable. My bedding was all red. I dressed up quickly; I put my bloodied bed sheets in a bag and rushed to the hospital.

–       “Don’t you see, doctor? My bed sheet is bloodied”

–      “You did not have to show me. Lay down” became his answer.

The next day, after feeling the swelling, I rushed to the Greek Hospital instead. I had a doctor friend there, M. Luftfallah. He also rubbed my throat.

–       “Tomorrow, at 9 a.m. come to the hospital. I will introduce you to a specialist. Others wait for weeks for their appointment. His name is Dr. Shamseddine”.

The next day I wanted to go to the hospital by myself. But my daughter insisted that she accompanied me.

We presented ourselves to the doctor at the appointment time.

Strangely he did not move from his sitting position and stared at my face. Probably Dr. Lutfallah had told him about my case. He had a strange gaze. He appeared to look at me with one eye and at my daughter with the other. Finally, he opened his mouth and said.

–       “Sir, I am one of those doctors who tells the patients the truth. Do you like me to tell you the reality”?

–       “Of course I want you to tell me.”

–       “Six out of ten who are in your predicament survive, the other four go away”.

–       “Where do they go?”

–       “The world beyond, from where there is no return.”

–       “Doctor, its great that the figures are not the other way around, more stay than go.”

–       “Dad, what are you talking about?” Asked my daughter in horror.

–       “We will talk outside, my daughter”.

–       “You need an immediate surgery”. He noted the name of the surgeon and some of the tests I had to undergo.

The next day I met the surgeon and handed him the paper.

His first question was:

–       “Do you smoke?”

–       “Yes, doctor”.

–       “How long have you been smoking?”

–      “For fifty years.”

–      “Your cancer is due to your smoking.”

–      “But doctor, for many years I suffered from a migraine. Last two years I ceased smoking because it was exacerbating it but this illness came upon me. In my opinion, it was due to my not smoking.”

The doctor smiled.

I was admitted to the hospital. They woke me up early in the next morning and in a hurry carried me on a stretcher to the basement where a large group of attendants was waiting for me. They told me the surgery would last long.

–      “Are you not going to numb me?”

–      “Of course we will, it will be a long operation.”

–      “As far as I am concerned it matters not to me whether it’s long or short as long as I do not experience pain and the passing of time. Would you let me tell you a joke? It will take only a couple of minutes.”

–       “Please do so.”

–       “A man undergoes a surgery by a young surgeon much like you. When the patient opens his eyes, asks the surgeon in astonishment why has he grayed so much?”

–      The person answers, “I am not your surgeon, I am Saint Peter.”

They all laughed. They said it was the first time they would be entering the operating room after a hearty laugh.

Now, to the Wagner’s duel.

I continued to put my things in order always with the specter of death looming over me.

There was sadness on my face. Friends did not dare ask me the reason often time pretending they are unaware of my predicament. But the expressions on their faces betrayed them and revealed their inner uneasiness.

–      “You heard about Zaven. Did you not?”

These talks intensified my worries

My brother, who had lost his right leg during the Lebanese civil war, one day visited me with a DVD and said:

–      “Zaven, this DVD is one of Wagner’s magnificent operas. There is only the voice, but no picture. Wagner had written it when he was 27 years old and was fleeing to England to avoid taxes. He was inspired by the storm crossing Riga. It is a masterpiece.”

In spite of the fact that it was not the first time that I was listening to Wagner; this time around it took me to different worlds.

I was enchanted and not long after Wagner captivated me.

The disk was always in its place. Every time right after I returned home, “Flying Dutchman” would be heard. I would hear it one more time over and over, again and again, Stop! Continue! Lighten up! Senta, louder, more louder, now mellow down!

Not long after I memorized by heart the two and half hours long opera that took me to different worlds. It took me alone with it. The specter of death vanished every time Wagner sang.

One day I realized that a duel had started between Wagner and my cancer. In spite of the fact that the specter of my death was strong, Wagner often time succeeded in bringing it down. But, whenever I was away from home, the specter of death would take over me. Wagner was absent.

At times it happened that the two met each other. Both would struggle. Often times one would fall, later on, the other and often the duel would continue.

Days would pass. I was still alive. My disfigured face slowly started recovering its former expressions. Wagner continued to play. Music is an abstract art. Unbelievable. Wagner had succeeded in turning music into a higher level of abstraction by making use of the voices that meshed with each other at times loud, at other times mellowed down, at times conflicting each other and other times complementing each other. The voices created a new and an unknown world that helped a person traverse the endless, and live with the deception of reaching the infinite.

One day I had the courage to attend an exhibit. A lady I knew asked me.

–      “ What is that exactly you have, Zaven?”

–      “Caner, cancer. Can’t you see me disfigured? They tore my throat. I do not know how many tumors they removed from it. They made my face look like “Frankenstein”.”

–       “Ha, exactly what Catholicos Karekin had. They also tore his throat and removed things from it and more, they cut off his tongue.”

Not only the woman explained to me my condition, she also told me what was in store for me.

–       “What kind of inconsiderate woman was she? The only thing left for her was to tell you that you surely would die.”

I returned home. I took the most effective medicine I had. As usual, Wagner succeeded in bringing down my enemy.

–       “We heard Khedeshian. May it be over. How are you doing now?”

I would not speak about Wagner, thinking that this woman too might classify me among those “eccentric” artists.

–      “They were difficult days, madam.”

I tried to calm myself down. Often times I used to say myself, Bedros Tourian, Missak Medzarents lived 21 to 22 years, half of which was their youthful years. I, on the other hand, lived some six to seven times longer than they did. I tried to pacify myself in this manner.

I do not know what did that woman think of me. Surely, not like the woman I met at the exhibit.