V.H. Apelian's Blog

V.H. Apelian's Blog

Tuesday, May 24, 2022

Bedros Tourian’s Portrait.

Vahe H. Apelian

"None sought the boy’s sad heart to read,"

The attached is a drawn portrait of the eminent Armenian poet Bedros Tourian. It is reproduced whenever a portrait of the poet is included in a text or in a book.

Bedros Tourian was born on born on May 20, 1851, in Üsküdar, a suburb in Constantinople, the greater capital of the Ottoman Empire, and died on February 2, 1872, at the age of twenty-one. He did not have any picture taken of him during his lifetime. Moushegh Ishkhan quoted the following about fashioning a portrait of Bedros Tourian in his two-volume sequel about modern Armenian literature (Արդի Հայ Գրականութիւն). 

 In 1892, twenty years after his death, Megerdich Barsamiants (Մկրտիչ Պարսամեանց), started shaping a portrait of him based on the information he gathered from his parental family members, relatives, and friends. However, he passed away before completing his task. Years later Diran Chrakian (Տիրան Չրաքեան) (1875-1921) who was also painter along being a writer who wrote under the penname Indra (Ինտրա), completed the task. However, Arshag Chobanian (Արշատ Չոպանեան), the eminent man of letters and social activist who studied the literary works of Bedros Tourian and wrote about him found the portrait “cold and without a soul” and refused to include a copy of the portrait in the book he wrote about “The Life and Work of Tourian” (Դուրեանի Կեանքն որ Գործը). 

In 1957 the Turkish government opened a road that passed through that part of the Armenian cemetery in Üsküdar where Bedros Tourian was buried. His remains were unearthed and re-entered further away in the cemetery. But his skull was sent to Armenia to the eminent surgeon Antranig Jazarian (Անդրանիկ Ճազարեան) who undertook a more plausible rendering of Bedros Tourian portrait based on the features of his skull. It is that portrait that is used to this day.

Bedros Tourian’s family members have described him as follows: “His hair was chesnut or auburn, dense and straight. He combed his hair upward and like a girls’ hair splitting it in the middle. His eyebrows were curviform or arched and were wide under a broad forehead.  He had large eyelids, dark colored eyes and long and black eyelashes. His nose was avian (eagle like), with little facial hair, fresh skin, and thin lips. He was the personification of a handsome young man, with an effeminate beauty. His friends would jokingly tell him to shave the few hairs under his nose so they would pass him as a girl!”

Bedros Tourian was also a playwright and had the plays he wrote staged, but he remains the eminent poet. All in all, 39 poems have survived from Bedros Tourian and there is no documentary evidence that he wrote more, and the rest were lost. Of those 39 poems, 26 were written during the last two years of his life. Bedros Tourian remains an immortal in the annals of our tortous history for the 39 poems he wrote.

Anecdotes about Bedros Tourian:

Khrimian Hayrig was elected as the Patriarch of Constantinople in 1869. The eighteen years old Bedros Tourian, who had already established a reputation for himself as a playwright and a poet, moved by the reputation that had preceded the election of the young clergy from the interior of the country, and dedicated a poem to the newly elected patriarch. Three years later, in 1872, the dying poet asked his friends to have him buried in a funeral procession that was accompanied by a musical band. But it was against the customs of the day to have such a procession. Consequently, the church forbade the mourners of the young poet to have him buried having a band in the funeral procession. In desperation Bedros Tourian’s friends, who were determined to carry the young poet’s wishes, appealed to the Patriarch Khrimian Hayrig who, in turn, famously told them that he too would not permit them to have such procession but would forgive them for having it done.

Robert Haddejian, the dean of the Armenian journalists and a literary icon in his own right noted that when Levon Der Bedrossian, as the newly nationally elected first president of Armenia, paid a visit to Istanbul, the only request he had for an unscheduled event was visiting Bedros Tourian's tomb and pay homage to the young poet as his homage to all the Armenians buried in the famous Armenian cemetery in Üsküdar, Istanbul. Robert Haddejian claims that Bedros Tourian's tomb remains the most popular visitation site for Armenians visiting Istanbul. 

Bedros Tourian is often remembered for the last quatrain of his poem titled "My Death". it is a mistaken understanding that the same is inscribed on his tombstone. The inscription on his tombstone in classical Armenian depicts his birth and death dates and the anguish it caused. 

Alice Stone Blackwell (September 14, 1857 – March 15, 1950) translated Bedros Tourian’s poems into English (http://armenianhouse.org/blackwell/biography-en.html).  Two translated poems are  attached below. 

1. LITTLE LAKE

 

WHY dost thou lie in hushed surprise,

Thou little lonely mere ?

Did some fair woman wistfully

Gaze in thy mirror clear?

 

Or are thy waters calm and still

Admiring the blue sky,

Where shining cloudlets, like thy foam,

Are drifting softly by ?

 

Sad little lake, let us be friends!

I too am desolate ;

I too would fain, beneath the sky,

In silence meditate.

 

As many thoughts are in my mind

As wavelets o’er thee roam ;

As many wounds are in my heart

As thou hast flakes of foam.

 

But if heaven’s constellations all

Should drop into thy breast,

Thou still wouldst not be like my soul, — 

A flame-sea without rest.

 

There, when the air and thou are calm,

The clouds let fall no showers ;

The stars that rise there do not set,

And fadeless are the flowers.

 

Thou art my queen, O little lake !

For e’en when ripples thrill

Thy surface, in thy quivering depths

Thou hold’st me, trembling, still.

 

Full many have rejected me :

“ What has he but his lyre ? ”

“ He trembles, and his face is pale ;

His life must soon expire ! ”

 

None said, “ Poor child, why pines he thus ?

If he beloved should be,

Haply he might not die, but live, —

Live, and grow fair to see.”

 

None sought the boy’s sad heart to read,

Nor in its depths to look.

They would have found it was a fire,

And not a printed book !

 

Nay, ashes now ! a memory !

Grow stormy, little mere,

For a despairing man has gazed

Into thy waters clear !

 

                                        MY DEATH

 

WHEN Death’s pale angel stands before my face?

With smile unfathomable, stern and chill,

And when my sorrows with my soul exhale,

Know yet, my friends, that I am living still.

 

When at my head a waxen taper slim

With its cold rays the silent room shall fill,

A taper with a face that speaks of death,

Yet know, my friends, that I am living still.

 

When, with my forehead glittering with tears,

They in a shroud enfold me, cold and chill

As any stone, and lay me on a bier,

Yet know, my friends, that I am living still.

 

When the sad bell shall toll—that bell, the laugh

Of cruel Death, which wakes an icy thrill—

And when my bier is slowly borne along,

Yet know, my friends, that I am living still.

 

When the death-chanting priests, dark browed, austere,

With incense and with prayers the air shall fill,

Rising together as they, pass along,

Yet know, my friends, that I am living still.

 

When they have set my tomb in order fair,

And when, with bitter sobs and wailing shrill,

My dear ones from the grave at length depart,

Yet know, my friends, I shall be living still.

 

But when my grave forgotten shall remain

In some dim nook, neglected and passed by,—

When from the world my memory fades away,

That is the time when I indeed shall die!

 

Bedros Tourian's Tombstone


Monday, May 23, 2022

Համբարձման Տօնի վիճակախաղեր

 Հաւաքեց Զուարթ Աբէլեան

Մայրս է որ հաւաքած է այս ժողովրդական առօրեայ ընդհանրապէս քառեակները որոնք գործածուած եղած են Համբարձման Տօնին խրախճանքներուն ընթացքին որպէս վիճակախաղեր։

Մայրս կը պատմէր որ Հայաստնի լեռնաշխարհին մէջ Համբարձման Տօնը միշտ տօնուած է աւելի խանդաւար քան նախորդ տօները՝ ինչպէս Նոր Տարին, Ս. Ծնունդը եւ Մեծ Զատիկը տրուած ըլլալով որ օդը համեմատաբար մեղմացած եղած է Համբարձման Տօնին։ Այդ տօնը, կը պատմեր, առիթըը տուածէ նոր հարսերուն իրենց ծնողական տան առաջին այցելութիւնները ընել, իսկ երիտասարդները իրար հանդիպած են խիստ ձմեռուընէ ետք։ 

Հոս նաեւ պէտք է յիշել որ Հայաստանի լեռնաշխարհի մեղմ շրջանը նկատուած եղած է տարուան այն ամիսները ուր «ր» տառը բացակայ է՝ Մայիս, (Համբարձման Տօնին ամիսը), Յունիս, Յուլիս, Օգոստոս։

Համբարձման տօնակատարութեան մտնոլորտը լաւապէս բնորոշած է «Անուշ» Օբէրան տեղի ունեցած խրախճանքով,պարերով եւ վիճակի խաղերով՝ «Համբարձում յայլա, յայլա ջան յայլա.Լաւ օրեր յայլա, յայլա ջան յայլա։"



1. Համբարձման Տօնի Առթիւ Վիճակախաղեր (1/4): 1 - 25

Սեղմել - http://vhapelian.blogspot.com/2021/04/14.html

Կգաս, բայց ուշ կլինի,

Աչքս մշուշ կլինի.

Սէրդ մինչեւ խելքի գայ՝

Վարդի տեղ փուշ կլինի։

2.  Համբարձման Տօնի Առթիւ Վիճակախաղեր (2/4):26 - 50  

Սեղմելhttp://vhapelian.blogspot.com/2021/05/blog-post.html

Սեւ աչքերիդ ես գերի,

Սէգ Մասիսի պէս գերի,

Նա կազատուի ուշ թէ շուտ

Ես յաւիտեան քեզ գերի։

3. Համբարձման Տօնի Առթիւ վիճակախաղեր (3/4): 51 - 75

Սեղնել - http://vhapelian.blogspot.com/2021/05/34.html

Աղջի՜կ, դու խակ մնացիր,

Պատերու տակ մնացիր,

Ո՞ւր է հոգիս, ընկերդ,

Ի՞նչու մենակ մնացիր։

4. Համբարձման Տօնի Առթիւ Վիճակախաղեր (4/4): 75 - 100

Սեղնել - http://vhapelian.blogspot.com/2021/05/44.html

Սրտիս թագուհի

Կարօտել եւ քեզ,

Ախ ինչ կը լինի

Յանկաարծ յատնուես։




Friday, May 20, 2022

The Evolution of the (Armenian) Fist

Vahe H. Apelian 

Dedicated to Boghos Ghougassian

Google-ի Հայերէն Թարգմանութիւնը կցուած է։


Clenched fist is a well-known symbol for solidarity or for unity to advance causes. According to the Wikipedia: “The origin of the raised fist as either a symbol or gesture is unclear. Its use in trade unionism, anarchism, and the labor movement had begun by the 1910s.”

As far as the Armenian Diaspora is concerned, the clinched fist first appeared on posters in Beirut, during the immediate aftermath of the fiftieth anniversary commemorating the Armenian genocide, symbolizing our rightful and determined quest for justice, especially that our mindset had changed and we no longer were to mourn our loss but will resort to demand justice. Arguably it was the members of the A.R.F. Zavarian Student Association who promoted it against Turkey to symbolize our quest for justice. 

The stamp like imprints posted above, I believe by Hamazkayin, and dated 1970, indicate that the clenched fist was well entrenched in the Diaspora, as a symbol for a determined pursuit of justice, by that date. But, as I look back and reminisce the first public protest the students organized in Beirut against an exhibition organized by the Turkish embassy in Beirut, I do not recall the students carrying posters of the clenched fist during the demonstration. (See: http://vhapelian.blogspot.com/2017/03/the-first-protest.html)

(As to the design of the fist, it turns out to be by Hripsime Krikorian, an ARF Zavarian member.  After having read the blog, she noted to me in a message  that the stamp I posted "was designed by yours truly."

But, during the 1971 Armenian genocide commemorative march organized by the ARF Zavarian Student Association, the clenched fist appeared on the fund-raising tickets. But there also, I do not recall the marchers carrying posters of the clenched fist. Rather, more than anything else, the cross the late George Azad Apelian carried all the way to the Martyrs’ Monument in Bikfaya, came to symbolize that march. (See http://vhapelian.blogspot.com/2017/04/the-longest-march.html)

The clenched fist remained as posters in quest of the Armenian Cause.

But, the clenched fist nowadays has come to signify the “extra-parliamentary” opposition to the June 20, 2021, elected government of Armenia. Observers agreed that the election was transparent and orderly. And when the opposition challenged the outcome of the election, the Constitutional Court of Armenia unanimously upheld it to be legal and binding. The same court, again unanimously, had exonerated ex-president Robert Kocharian from any responsibility for the  mayhem of the March 1, 2006, demonstrations in Armenia where 11 demonstrators were killed.

Who would have guessed that the Armenian clenched fist would evolve to be raised live, and bare knuckles, by Armenians against the government of Armenia that governs with the consent of the governed?

Strange twists and turns of the Armenian world!

As to Boghos Ghougassian:

Whenever I come across posters of the Armenian clenched fist, Boghos Ghougassian comes to my mind. He and I were contemporaries in the ARF Zavarian Student Association. During those years posters about the Armenian Cause proliferated. Boghos collected such posters. He thought that they would have historical value depicting an era, spanning mostly from 1965 to 1975, that was marked by youthful activism in quest of justice for the Armenian Cause – Hai Tahd. I do not know whether he kept collecting them or if he was able to retain the collection he had. The turmoil that the civil war created in Lebanon, from its very onset, disrupted lives.

I met Boghos for the last time in 1976/1977-time frame, in the New York City. He was studying for his master’s degree in his specialty and stayed with his brother. I think he was specializing in horticulture or related to horticulture. He hosted me one day and I slept in their apartment that night. Spending a night with a fellow Zavarian member under the same roof, oceans and continents away, remains a memorable evening for me. 

Boghos passed way in December 2017. A year after his untimely death, the municipality of Anjar named a portion of the public land after him, as Boghos Ghougassian Park in a much thoughtful and deserving recognition.

Boghos Ghougassian

****

Նուիրուած Պօղսս Ղուկասեանին

Սեղմած բռունցքը համերաշխության կամ նպատակների առաջ մղման համար միասնության հայտնի խորհրդանիշ է: Ըստ Վիքիպեդիայի Դրա կիրառումը արհմիութենականության, անարխիզմի և բանվորական շարժման մեջ սկսվել էր 1910-ական թվականներին »։

Ինչ վերաբերում է հայկական Սփյուռքին, ապա սեղմված բռունցքը առաջին անգամ հայտնվեց Բեյրութում գտնվող պաստառների վրա՝ Հայոց ցեղասպանության ոգեկոչման հիսունամյա տարելիցին անմիջապես հետո: Հավանաբար, դաշնակցական Զավարյան ուսանողական միության անդամներն էին, որ այն քարոզեցին Թուրքիայի դեմ՝ խորհրդանշելու արդարության մեր ձգտումը: 

Համազգայինի դրոշմների նման դրոշմակնիքը՝ վերևում փակցված և թվագրված 1970 թվականով, ցույց է տալիս, որ սեղմված բռունցքը լավ է ամրացել Սփյուռքում՝ որպես արդարության խորհրդանիշ։ Երբ ես հետ եմ նայում և հիշում եմ Բեյրութում ուսանողների կազմակերպած առաջին հանրային բողոքը Բեյրութում Թուրքիայի դեսպանատան կազմակերպած ցուցահանդեսի դեմ, չեմ հիշում, որ ուսանողները կրում էին սեղմած բռունցքի պաստառները:

ՀՅԴ Զաւարեան Ուսանողական Միութեան կազմակերպած 1971-ի Հայոց ցեղասպանութեան ոգեկոչման երթին, սեղմած բռունցքը երեւցաւ դրամահավաքի տոմսերուն վրայ։ Բայց այնտեղ ևս չեմ հիշում, որ երթի մասնակիցները սեղմած բռունցքներով պաստառներ կրած լինեն։ Ավելի շուտ, քան որևէ այլ բան, հանգուցյալ Ջորջ Ազադ Ափելյանի տանած խաչը մինչև Բիքֆայայի Նահատակների հուշարձանը խորհրդանշելու էր այդ երթը:

Սեղմած բռունցքը մնաց որպես ցուցապաստառներ Հայ դատի որոնումներում։ Բայց մեր օրերի սեղմված բռունցքը եկել է նշանակելու 2021 թվականի հունիսի 20/21-ին Հայաստանի ընտրված իշխանությանը «արտխորհրդարանական» ընդդիմությունը։ Դիտորդները համակարծիք են եղել, որ ընտրություններն անցել են թափանցիկ և կազմակերպված: Եվ երբ ընդդիմությունը վիճարկեց ընտրությունների արդյունքները, Սահմանադրական դատարանը միաձայն հաստատեց, որ այն օրինական է և պարտադիր: Նույն դատարանը, կրկին միաձայն, նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին ազատեց 2006 թվականի մարտի 1-ի ցանկացած պատասխանատվությունից, Հայաստանում տեղի ունեցած ցույցերի ընթացքում, որտեղ սպանվեց 11 ցուցարար։

Ո՞վ կարող էր կռահել, որ հայի սեղմած բռունցքը կզարգանա, որ հայերը կբարձրացնեն ուղիղ եթերում և մերկ բռունցքներով կբարձրացնեն Հայաստանի կառավարության դեմ, որը կառավարում է կառավարվողների համաձայնությամբ:

Հայկական աշխարհի տարօրինակ շրջադարձեր.

Երբ հանդիպում եմ հայի սեղմած բռունցքի պաստառներին, միտքս գալիս է Պողոս Ղուկասյանը։ Նա եւ ես ժամանակակիցներ էինք ՀՅԴ Զաւարեան Ուսանողական Միութեան մէջ։ Այդ տարիներին հայկական հարցի մասին պաստառները շատացան։ Պողոսն այսպիսի պաստառներ է հավաքել. Նա կարծում էր, որ դրանք պատմական արժեք կունենան, որը պատկերում է մի դարաշրջան, որն ընդգրկում է հիմնականում 1965-ից մինչև 1975 թվականը, որը նշանավորվել է Հայկական հարցի արդարադատության փնտրտուքի երիտասարդական ակտիվությամբ՝ Հայ Թահդ: Չգիտեմ՝ նա շարունակե՞լ է դրանք հավաքել, թե՞ կարողացել է պահպանել իր ունեցած հավաքածուն։ Այն իրարանցումը, որ ստեղծեց քաղաքացիական պատերազմը Լիբանանում հենց սկզբից, խաթարեց կյանքը:

Պողոսի հետ վերջին անգամ հանդիպեցի 1976/1977 թթ.-ին, Նյու Յորքում: Նա մագիստրատուրայում էր սովորում իր մասնագիտությամբ ու մնաց եղբոր մոտ։ Կարծում եմ՝ նա մասնագիտացած էր այգեգործության ոլորտում կամ առնչվում էր այգեգործության հետ։ Նա ինձ մի օր հյուրընկալեց, իսկ ես այդ գիշեր քնեցի նրանց բնակարանում։ Զավարյան գործընկերոջ հետ գիշեր անցկացնելը, օվկիանոսներից և մայրցամաքներից հեռու, ինձ համար մնում է հիշարժան երեկո: 

Պողոսը կյանքից հեռացավ 2017 թվականի դեկտեմբերին: Նրա վաղաժամ մահից մեկ տարի անց Այնճարի քաղաքապետարանը նրա անունով կոչեց հանրային հողատարածքի մի մասը՝ որպես Պողոս Ղուկասյան այգի՝ շատ մտածված և արժանի ճանաչման:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wednesday, May 18, 2022

The 1972 Watershed Election

Vahe H. Apelian 

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը։

The 1972 election in Lebanon became a watershed moment in the Diaspora history. Arguably the Armenian Diaspora has not experienced such a prominent political presence anywhere else in the Diaspora and in any other time, be it in Lebanon.

The recent parliamentary election in Lebanon, for all practical purpose, is now relegated to history, although it is a day or two days old. Fifty years ago, in 1972, during the month of April, another chapter of our tumultuous Diaspora history was made when Lebanon held its thirteenth parliamentary election. The ARF led list was victorious in a way that the Lebanese Armenians had not experienced before, nor since. The resultant parliament arguably remains the most historic in Lebanon’s turbulent history for it remained in power for the next 20 years, due to the raging civil war and for the efforts to dress Lebanon with an appropriate representative governance that came to be known as the Taif agreement in reference to the city where an agreement among the country’s warring factions was reached. It was brokered by the Kingdom of Saudi Arabia. 

The thirteenth parliaments consisted of 99 seats and was split in a ratio 6 to 5 favoring the Christians. ARF won not only all the four seats reserved for the Armenian Apostolic community, but also had Antranig Manougian MD occupy the Evangelical community’s single seat. It was the first time that an Armenian Evangelical represented the evangelical community in Lebanon. The Armenian Catholic seat was occupied by the seat’s long-standing representative Joseph Chader. He had represented the Armenian Catholic community for the past many years, if not decades, and was the first Armenian to be appointed as a minister. He was not on the ARF list of candidates but was affiliated with Phalange party but had an amicable relation with ARF bloc.

Thus, the Armenian bloc consisted of Souren Khanamirian who was a prominent industrialist and is the benefactor of the college named after him. Previously it was the Saint Nshan school, I attended through my junior years.  Melkon Eblighatian MD was the sole ARF-er and the representative of the Armenian deputies’ bloc. He was a surgeon and an author. Antranig Manougian MD, was among the first graduates of the first high school in Lebanon, the Armenian Evangelical College. He was the director of the National Psychiatric Hospital. Ara Yerevanian was a prominent businessman and the benefactor of the new community center in West Beirut which was named after him. Khatchig Babigian was an acclaimed lawyer and assumed the legal matters of the Catholicosate of Cilicia.

The Armenian parliamentarians remained neutral during the Civil War, which pitted Christian militias against Muslim and Palestinians militias. The bloc called its political stand as “positive neutrality” implying that while they remain non-committal to any faction in the ongoing deadly conflict, they are actively engaged to foster understanding among the warring factions. It is said that their constructive neutrality was highly appreciated.

ARF Zavarian Student Association enthusiastically welcomed this roster of the Armenian candidates and organized a dinner dance in their honor and after their election organized an invitation to the community to meet the elected Armenian parliamentarians. The open house invitation took place in the old community center of West Beirut, which for decades had been the heartbeat of the community. 

A year after their election, Dr. Melkon Eblighatian presented to Zavarian Student Asscociation his over yearlong experiences as the leader of the Armenian deputies. During the presentation he paid homage to Movses Der Kaloustian, who for many years if not decades, had acted as the representative of the Armenian community in the Lebanese Parliament. Dr. Eblighatian said that the most daunting challenge he faced was being accepted as the person who would be filling Der Kaloustian’s shoes. In the infamous murky politicking in Lebanon, Movses Der Kaloustian’s had established a stellar reputation, the likes of him, the wheeling and dealing Levantine politicians had not seen before.  He also cautioned us for the “hot days” looming ahead of us. But, looking back, I doubt that anyone at the time could have possibly envisioned those fifteen years long, devastating civil war was in store for Lebanon that would almost fatally wound the country and fundamentally change the Armenian Diaspora.

In the immediate post-Civil War period (1991), the deceased and resigned members of parliament were replaced. This was considered the fourteenth parliament and was transitional in nature. Ara Yerevanian, having resigned, was replaced by ARF member Shahe Barsoumian, while Phalange party member Antoine Joseph Chader was appointed as Armenian Catholic deputy. The other deputies Babikian, Khanamirian, Eblighatian, continued their mandate.  The rafication of the Taif agreement, changed the political landscape in Lebanon. 

The rest is history.

As to the picture posted above:

The picture was taken during the post-election open house reception for the community to meet their representatives in the parliament. I donated the picture to the Project Safe with a note.  I think the picture best portrays the confidence of the ARF led Armenian political presence in Lebanon symbolizing the political outreach of the post genocide Diaspora that would never see it repeating.

The deputies, as well most of the elder in the picture have long passed away. The younger generation in the picture, now well into their senior years, were members of the Zavarian Student Association. Their lots reflect the bitter reality of the aftermath of the war-torn Lebanon. Hovsep Seferian now resides in Yerevan, Armenia. Sarkis Karkodorian, Shoghig Hovsepian Dikijian, Kohar Soukiasian Shnorhokian reside in Los Angeles, California. Arpi Baghdassarian Shahinian resides in Paris, France. Houry Panian Boyamian and I reside in the state of Massachusetts, U.S.. Mary Arevian and Zevig  Sarhadian continue to reside in Lebanon and have children living in the U.S. and Canada.

The next picture is from the pre-election celebratory dinner dance honoring the candidates. The dinner dance was organized the ARF Zavarian Student Association. 

I posted the picture to draw attention to Dr. Antranig Manougian reading the Aztag Daily while sitting at the honoree’s table. Fifty years ago, Aztag Daily reigned supreme as the source of information especially for matters that pertained to the Armenian community and the Diaspora.  Apparently, Dr. Manougian had precured the day’s issue and remained engrossed reading it.

                                                    ****

1972 թվականի  ընտրությունները

Վահէ Հ.Ապելեան 

1972-ին Լիբանանի ընտրութիւնները ջրբաժան եղան Սփիւռքի պատմութեան մէջ։ Կարելի է ասել, որ հայկական Սփյուռքը ոչ մի այլ տեղ Սփյուռքում և ոչ մի այլ ժամանակ, լինի դա Լիբանանում, չի ունեցել նման ընդգծված քաղաքական ներկայություն :  

Լիբանանի վերջին խորհրդարանական ընտրությունները, բոլոր գործնական նպատակներով, այժմ վերածվել են պատմության, թեև դրանք մեկ-երկու օր են: Յիսուն տարի առաջ, 1972-ին, ապրիլ ամսուան ընթացքին, մեր փոթորկալից Սփիւռքի պատմութեան հերթական գլուխը կատարուեցաւ, երբ Լիբանանը կատարեց իր տասներեքերորդ խորհրդարանական ընտրութիւնները: ՀՅԴ-ի գլխավորած ցուցակը հաղթական էր այնպես, որ լիբանանահայությունը չի ապրել ոչ նախկինում, ոչ դրանից հետո: Ստացված խորհրդարանը, անկասկած, մնում է ամենապատմականը Լիբանանի բուռն պատմության մեջ, քանի որ այն մնաց իշխանության ղեկին հաջորդ 20 տարիներին՝ կատաղի քաղաքացիական պատերազմի և Լիբանանին համապատասխան ներկայացուցչական կառավարում հագցնելու ջանքերի պատճառով, որը հայտնի դարձավ որպես Թաիֆի համաձայնագիր։ նկատի ունենալով այն քաղաքը, որտեղ համաձայնություն է ձեռք բերվել երկրի պատերազմող խմբավորումների միջև։ Այն իրականացվել է Սաուդյան Արաբիայի Թագավորության միջնորդությամբ: 

Տասներեքերորդ խորհրդարանը բաղկացած էր 99 մանդատից և բաժանված էր 6-5 հարաբերակցությամբ՝ հօգուտ քրիստոնյաների: ՀՅԴ-ն շահեց ոչ միայն Հայ առաքելական համայնքին վերապահված բոլոր չորս մանդատները, այլև Ավետարանական համայնքի միակ աթոռը զբաղեցրեց Անդրանիկ Մանուկյանի բժշկապետը։ Առաջին անգամն էր, որ հայ ավետարանականը ներկայացնում էր ավետարանական համայնքը Լիբանանում։ Հայ կաթողիկե աթոռը զբաղեցրեց աթոռի երկարամյա ներկայացուցիչ Ջոզեֆ Չադերը։ Նա ներկայացրել էր հայ կաթոլիկ համայնքը վերջին, եթե ոչ տասնամյակների ընթացքում, և առաջին հայն էր, որ նշանակվեց նախարար։ Նա ՀՅԴ-ի թեկնածուների ցուցակում չէր, բայց կապված էր «Ֆալանգ» կուսակցության հետ, բայց բարեկամական հարաբերություններ ուներ ՀՅԴ դաշինքի հետ։

Այսպիսով, հայկական դաշինքը կազմված էր Սուրեն Խանամիրյանից, ով ականավոր արդյունաբերող էր և իր անունը կրող քոլեջի բարերարն է։ Նախկինում Սուրբ Նշան դպրոցն էր, որտեղ սովորել եմ կրտսեր տարիքում: Դոկտոր Մելքոն Էբլիղաթյանը միակ դաշնակցականն էր և հայ պատգամավորական դաշինքի ներկայացուցիչը։ Եղել է վիրաբույժ և հեղինակ։ Անդրանիկ Մանուկյան Բ.գ.թ., եղել է Լիբանանի առաջին ավագ դպրոցի՝ Հայ Ավետարանական վարժարանի առաջին շրջանավարտներից։ Ազգային հոգեբուժարանի տնօրենն էր։ Արա Երևանյանը նշանավոր գործարար էր և Արևմտյան Բեյրութի նոր համայնքային կենտրոնի բարերարը, որն իր անունով է կոչվել։ Խաչիկ Բաբիկյանը հռչակավոր իրավաբան էր և ստանձնում էր Կիլիկիո կաթողիկոսության իրավական գործերը։

Հայ խորհրդարանականները չեզոք մնացին Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ, որը քրիստոնյա աշխարհազորայիններին հակադրեց մահմեդական և պաղեստինցի աշխարհազորայիններին: Դաշինքը իր քաղաքական դիրքորոշումն անվանեց «դրական չեզոքություն»՝ ենթադրելով, որ թեև նրանք հավատարիմ չեն մնում մահացու հակամարտությունում որևէ խմբավորման, նրանք ակտիվորեն ներգրավված են պատերազմող խմբակցությունների միջև փոխըմբռնումը խթանելու համար: Ասում են, որ նրանց կառուցողական չեզոքությունը բարձր է գնահատվել։

ՀՅԴ Զաւարեան Ուսանողական Միութիւնը խանդավառութեամբ ընդունեց հայ թեկնածուներուն այս ցանկը եւ անոնց ի պատիւ ճաշկերոյթ կազմակերպեց, իսկ անոնց ընտրութենէն ետք համայնքին հրաւէր կազմակերպեց՝ դիմաւորելու Հայաստանի ընտրեալ խորհրդարանին։ Բաց դռների հրավերը տեղի ունեցավ Արեւմտյան Բեյրութի հին համայնքային կենտրոնում, որը տասնամյակներ շարունակ եղել է համայնքի սրտի բաբախյունը։ 

Նրանց ընտրվելուց մեկ տարի անց, դոկտոր Մելքոն Էբլիղաթյանը «Զավարյան» ուսանողական ասոցիացիային ներկայացրեց հայ պատգամավորների ղեկավարի իր մեկամյա փորձը: Շնորհանդեսի ընթացքում նա հարգանքի տուրք մատուցեց Մովսես Տեր Գալուստյանին, ով երկար տարիներ, եթե ոչ տասնամյակներ, հանդես է եկել որպես հայ համայնքի ներկայացուցիչ Լիբանանի խորհրդարանում։ Դոկտոր Էբլիղաթյանն ասաց, որ իր առջև ծառացած ամենասարսափելի մարտահրավերը ընդունվելն էր որպես Տէր Գալուստեանի կոշիկները լցնելու անձը: Լիբանանի տխրահռչակ պղտոր քաղաքականության մեջ Մովսես Տէր Գալուստեանը հաստատած էր աստղային համբաւ, որուն նմանները, ղեկավար ու շփուող լեւանտացի քաղաքական գործիչները նախկինում չէին տեսել: Նա նաև զգուշացրեց մեզ սպասվող «շոգ օրերի» համար։ Բայց, հետ նայելով, ես կասկածում եմ, որ այդ ժամանակ որևէ մեկը կարող էր պատկերացնել այդ տասնհինգ տարին, 

Քաղաքացիական պատերազմից անմիջապես հետո (1991թ.) մահացած և պաշտոնաթող պատգամավորները փոխարինվեցին։ Սա համարվում էր տասնչորսերորդ խորհրդարանը և կրում էր անցումային բնույթ։ Արա Երևանյանին, հրաժարական տալով, փոխարինել է ՀՅԴ անդամ Շահե Պարսումյանը, իսկ «Ֆալանգ» կուսակցության անդամ Անտուան ​​Ժոզեֆ Շադերը նշանակվել է հայ կաթոլիկ պատգամավոր։ Մյուս պատգամավորները՝ Բաբիկյանը, Խանամիրյանը, Էբլիղաթյանը շարունակեցին իրենց մանդատը։ Թաիֆի համաձայնագրի վավերացումից հետո Լիբանանի հայերի համար քաղաքական դաշտը արմատապես փոխվեց։ 

Մնացածը պատմություն է։

Ինչ վերաբերում է տեղադրված նկարներին.

Վերոնշյալ նկարն արվել է հետընտրական բաց դռների ժամանակ համայնքի ներկայացուցիչների հետ խորհրդարանում հանդիպելու համար: Նկարը նվիրել եմ Project Safe-ին գրառմամբ. Կարծում եմ, նկարը լավագույնս ներկայացնում է Լիբանանում ՀՅԴ գլխավորած հայկական քաղաքական ներկայության վստահությունը, որը խորհրդանշում է հետցեղասպանական Սփյուռքի քաղաքական տարածումը, որը երբեք չի կրկնվի:

Պատգամավորները, ինչպես նաև նկարում պատկերված մեծերի մեծ մասը վաղուց մահացել են։ Նկարում պատկերված մատաղ սերնդի վիճակն, ովքեր անդամներ էին Զավարյան ուսանողական միությանը, արտացոլում է պատերազմից ավերված Լիբանանի հետեւանքների դառը իրականությունը: Հովսեփ Սեֆերյանն այժմ բնակվում է Երևանում։ Սարգիս Քարկոդորյանը և Շողիկ Հովսեփյան Դիկիջյանը բնակվում են Լոս Անջելեսում, Կալիֆորնիա: Արփի Պաղտասարեան Շահինեան կը բնակի Փարիզ, Ֆրանսա։ Հուրի Փանյան Բոյամյանը և ես ապրում ենք Մասաչուսեթս նահանգում: Մերի Արևյանը և Զևիկ Սարհատյանը շարունակում են բնակվել Լիբանանում և երեխաներ ունենալ ԱՄՆ-ում և Կանադայում:

Հաջորդ նկարը թեկնածուներին մեծարող նախընտրական տոնական ընթրիքի պարից է։ 

Ընթրիքի պարը կազմակերպել էր ՀՅԴ Զավարյան ուսանողական միությունը։ Նկարը տեղադրեցի, որպէսզի ուշադրութիւն հրաւիրեմ դոկտոր Անտրանիկ Մանուկեանի վրայ, որ կը կարդայ «Ազդակ» օրաթերթը, երբ նստած է պատուաւորին սեղանին: Հիսուն տարի առաջ «Ազդակ» օրաթերթը գերիշխում էր որպես տեղեկատվության աղբյուր հատկապես հայ համայնքին և Սփյուռքին վերաբերող հարցերի: Ըստ ամենայնի, դոկտոր Մանուկյանը նախապատվությունը տվել էր օրվա համարին և շարունակում էր տարված կարդալ այն: