Vahe H. Apelian
Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը։
The 1972 election in Lebanon became a watershed moment in the Diaspora history. Arguably the Armenian Diaspora has not experienced such a prominent political presence anywhere else in the Diaspora and in any other time, be it in Lebanon.
The recent parliamentary election in Lebanon, for all practical purpose, is now relegated to history, although it is a day or two days old. Fifty years ago, in 1972, during the month of April, another chapter of our tumultuous Diaspora history was made when Lebanon held its thirteenth parliamentary election. The ARF led list was victorious in a way that the Lebanese Armenians had not experienced before, nor since. The resultant parliament arguably remains the most historic in Lebanon’s turbulent history for it remained in power for the next 20 years, due to the raging civil war and for the efforts to dress Lebanon with an appropriate representative governance that came to be known as the Taif agreement in reference to the city where an agreement among the country’s warring factions was reached. It was brokered by the Kingdom of Saudi Arabia.
The thirteenth parliaments consisted of 99 seats and was split in a ratio 6 to 5 favoring the Christians. ARF won not only all the four seats reserved for the Armenian Apostolic community, but also had Antranig Manougian MD occupy the Evangelical community’s single seat. It was the first time that an Armenian Evangelical represented the evangelical community in Lebanon. The Armenian Catholic seat was occupied by the seat’s long-standing representative Joseph Chader. He had represented the Armenian Catholic community for the past many years, if not decades, and was the first Armenian to be appointed as a minister. He was not on the ARF list of candidates but was affiliated with Phalange party but had an amicable relation with ARF bloc.
Thus, the Armenian bloc consisted of Souren Khanamirian who was a prominent industrialist and is the benefactor of the college named after him. Previously it was the Saint Nshan school, I attended through my junior years. Melkon Eblighatian MD was the sole ARF-er and the representative of the Armenian deputies’ bloc. He was a surgeon and an author. Antranig Manougian MD, was among the first graduates of the first high school in Lebanon, the Armenian Evangelical College. He was the director of the National Psychiatric Hospital. Ara Yerevanian was a prominent businessman and the benefactor of the new community center in West Beirut which was named after him. Khatchig Babigian was an acclaimed lawyer and assumed the legal matters of the Catholicosate of Cilicia.
The Armenian parliamentarians remained neutral during the Civil War, which pitted Christian militias against Muslim and Palestinians militias. The bloc called its political stand as “positive neutrality” implying that while they remain non-committal to any faction in the ongoing deadly conflict, they are actively engaged to foster understanding among the warring factions. It is said that their constructive neutrality was highly appreciated.
ARF Zavarian Student Association enthusiastically welcomed this roster of the Armenian candidates and organized a dinner dance in their honor and after their election organized an invitation to the community to meet the elected Armenian parliamentarians. The open house invitation took place in the old community center of West Beirut, which for decades had been the heartbeat of the community.
A year after their election, Dr. Melkon Eblighatian presented to Zavarian Student Asscociation his over yearlong experiences as the leader of the Armenian deputies. During the presentation he paid homage to Movses Der Kaloustian, who for many years if not decades, had acted as the representative of the Armenian community in the Lebanese Parliament. Dr. Eblighatian said that the most daunting challenge he faced was being accepted as the person who would be filling Der Kaloustian’s shoes. In the infamous murky politicking in Lebanon, Movses Der Kaloustian’s had established a stellar reputation, the likes of him, the wheeling and dealing Levantine politicians had not seen before. He also cautioned us for the “hot days” looming ahead of us. But, looking back, I doubt that anyone at the time could have possibly envisioned those fifteen years long, devastating civil war was in store for Lebanon that would almost fatally wound the country and fundamentally change the Armenian Diaspora.
In the immediate post-Civil War period (1991), the deceased and resigned members of parliament were replaced. This was considered the fourteenth parliament and was transitional in nature. Ara Yerevanian, having resigned, was replaced by ARF member Shahe Barsoumian, while Phalange party member Antoine Joseph Chader was appointed as Armenian Catholic deputy. The other deputies Babikian, Khanamirian, Eblighatian, continued their mandate. The rafication of the Taif agreement, changed the political landscape in Lebanon.
The rest is history.
As to the picture posted above:
The picture was taken during the post-election open house reception for the community to meet their representatives in the parliament. I donated the picture to the Project Safe with a note. I think the picture best portrays the confidence of the ARF led Armenian political presence in Lebanon symbolizing the political outreach of the post genocide Diaspora that would never see it repeating.
The deputies, as well most of the elder in the picture have long passed away. The younger generation in the picture, now well into their senior years, were members of the Zavarian Student Association. Their lots reflect the bitter reality of the aftermath of the war-torn Lebanon. Hovsep Seferian now resides in Yerevan, Armenia. Sarkis Karkodorian, Shoghig Hovsepian Dikijian, Kohar Soukiasian Shnorhokian reside in Los Angeles, California. Arpi Baghdassarian Shahinian resides in Paris, France. Houry Panian Boyamian and I reside in the state of Massachusetts, U.S.. Mary Arevian and Zevig Sarhadian continue to reside in Lebanon and have children living in the U.S. and Canada.
The next picture is from the pre-election celebratory dinner dance honoring the candidates. The dinner dance was organized the ARF Zavarian Student Association.
I posted the picture to draw attention to Dr. Antranig Manougian reading the Aztag Daily while sitting at the honoree’s table. Fifty years ago, Aztag Daily reigned supreme as the source of information especially for matters that pertained to the Armenian community and the Diaspora. Apparently, Dr. Manougian had precured the day’s issue and remained engrossed reading it.
****
1972 թվականի ընտրությունները
Վահէ Հ.Ապելեան
1972-ին Լիբանանի ընտրութիւնները ջրբաժան եղան Սփիւռքի պատմութեան մէջ։ Կարելի է ասել, որ հայկական Սփյուռքը ոչ մի այլ տեղ Սփյուռքում և ոչ մի այլ ժամանակ, լինի դա Լիբանանում, չի ունեցել նման ընդգծված քաղաքական ներկայություն :
Լիբանանի վերջին խորհրդարանական ընտրությունները, բոլոր գործնական նպատակներով, այժմ վերածվել են պատմության, թեև դրանք մեկ-երկու օր են: Յիսուն տարի առաջ, 1972-ին, ապրիլ ամսուան ընթացքին, մեր փոթորկալից Սփիւռքի պատմութեան հերթական գլուխը կատարուեցաւ, երբ Լիբանանը կատարեց իր տասներեքերորդ խորհրդարանական ընտրութիւնները: ՀՅԴ-ի գլխավորած ցուցակը հաղթական էր այնպես, որ լիբանանահայությունը չի ապրել ոչ նախկինում, ոչ դրանից հետո: Ստացված խորհրդարանը, անկասկած, մնում է ամենապատմականը Լիբանանի բուռն պատմության մեջ, քանի որ այն մնաց իշխանության ղեկին հաջորդ 20 տարիներին՝ կատաղի քաղաքացիական պատերազմի և Լիբանանին համապատասխան ներկայացուցչական կառավարում հագցնելու ջանքերի պատճառով, որը հայտնի դարձավ որպես Թաիֆի համաձայնագիր։ նկատի ունենալով այն քաղաքը, որտեղ համաձայնություն է ձեռք բերվել երկրի պատերազմող խմբավորումների միջև։ Այն իրականացվել է Սաուդյան Արաբիայի Թագավորության միջնորդությամբ:
Տասներեքերորդ խորհրդարանը բաղկացած էր 99 մանդատից և բաժանված էր 6-5 հարաբերակցությամբ՝ հօգուտ քրիստոնյաների: ՀՅԴ-ն շահեց ոչ միայն Հայ առաքելական համայնքին վերապահված բոլոր չորս մանդատները, այլև Ավետարանական համայնքի միակ աթոռը զբաղեցրեց Անդրանիկ Մանուկյանի բժշկապետը։ Առաջին անգամն էր, որ հայ ավետարանականը ներկայացնում էր ավետարանական համայնքը Լիբանանում։ Հայ կաթողիկե աթոռը զբաղեցրեց աթոռի երկարամյա ներկայացուցիչ Ջոզեֆ Չադերը։ Նա ներկայացրել էր հայ կաթոլիկ համայնքը վերջին, եթե ոչ տասնամյակների ընթացքում, և առաջին հայն էր, որ նշանակվեց նախարար։ Նա ՀՅԴ-ի թեկնածուների ցուցակում չէր, բայց կապված էր «Ֆալանգ» կուսակցության հետ, բայց բարեկամական հարաբերություններ ուներ ՀՅԴ դաշինքի հետ։
Այսպիսով, հայկական դաշինքը կազմված էր Սուրեն Խանամիրյանից, ով ականավոր արդյունաբերող էր և իր անունը կրող քոլեջի բարերարն է։ Նախկինում Սուրբ Նշան դպրոցն էր, որտեղ սովորել եմ կրտսեր տարիքում: Դոկտոր Մելքոն Էբլիղաթյանը միակ դաշնակցականն էր և հայ պատգամավորական դաշինքի ներկայացուցիչը։ Եղել է վիրաբույժ և հեղինակ։ Անդրանիկ Մանուկյան Բ.գ.թ., եղել է Լիբանանի առաջին ավագ դպրոցի՝ Հայ Ավետարանական վարժարանի առաջին շրջանավարտներից։ Ազգային հոգեբուժարանի տնօրենն էր։ Արա Երևանյանը նշանավոր գործարար էր և Արևմտյան Բեյրութի նոր համայնքային կենտրոնի բարերարը, որն իր անունով է կոչվել։ Խաչիկ Բաբիկյանը հռչակավոր իրավաբան էր և ստանձնում էր Կիլիկիո կաթողիկոսության իրավական գործերը։
Հայ խորհրդարանականները չեզոք մնացին Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ, որը քրիստոնյա աշխարհազորայիններին հակադրեց մահմեդական և պաղեստինցի աշխարհազորայիններին: Դաշինքը իր քաղաքական դիրքորոշումն անվանեց «դրական չեզոքություն»՝ ենթադրելով, որ թեև նրանք հավատարիմ չեն մնում մահացու հակամարտությունում որևէ խմբավորման, նրանք ակտիվորեն ներգրավված են պատերազմող խմբակցությունների միջև փոխըմբռնումը խթանելու համար: Ասում են, որ նրանց կառուցողական չեզոքությունը բարձր է գնահատվել։
ՀՅԴ Զաւարեան Ուսանողական Միութիւնը խանդավառութեամբ ընդունեց հայ թեկնածուներուն այս ցանկը եւ անոնց ի պատիւ ճաշկերոյթ կազմակերպեց, իսկ անոնց ընտրութենէն ետք համայնքին հրաւէր կազմակերպեց՝ դիմաւորելու Հայաստանի ընտրեալ խորհրդարանին։ Բաց դռների հրավերը տեղի ունեցավ Արեւմտյան Բեյրութի հին համայնքային կենտրոնում, որը տասնամյակներ շարունակ եղել է համայնքի սրտի բաբախյունը։
Նրանց ընտրվելուց մեկ տարի անց, դոկտոր Մելքոն Էբլիղաթյանը «Զավարյան» ուսանողական ասոցիացիային ներկայացրեց հայ պատգամավորների ղեկավարի իր մեկամյա փորձը: Շնորհանդեսի ընթացքում նա հարգանքի տուրք մատուցեց Մովսես Տեր Գալուստյանին, ով երկար տարիներ, եթե ոչ տասնամյակներ, հանդես է եկել որպես հայ համայնքի ներկայացուցիչ Լիբանանի խորհրդարանում։ Դոկտոր Էբլիղաթյանն ասաց, որ իր առջև ծառացած ամենասարսափելի մարտահրավերը ընդունվելն էր որպես Տէր Գալուստեանի կոշիկները լցնելու անձը: Լիբանանի տխրահռչակ պղտոր քաղաքականության մեջ Մովսես Տէր Գալուստեանը հաստատած էր աստղային համբաւ, որուն նմանները, ղեկավար ու շփուող լեւանտացի քաղաքական գործիչները նախկինում չէին տեսել: Նա նաև զգուշացրեց մեզ սպասվող «շոգ օրերի» համար։ Բայց, հետ նայելով, ես կասկածում եմ, որ այդ ժամանակ որևէ մեկը կարող էր պատկերացնել այդ տասնհինգ տարին,
Քաղաքացիական պատերազմից անմիջապես հետո (1991թ.) մահացած և պաշտոնաթող պատգամավորները փոխարինվեցին։ Սա համարվում էր տասնչորսերորդ խորհրդարանը և կրում էր անցումային բնույթ։ Արա Երևանյանին, հրաժարական տալով, փոխարինել է ՀՅԴ անդամ Շահե Պարսումյանը, իսկ «Ֆալանգ» կուսակցության անդամ Անտուան Ժոզեֆ Շադերը նշանակվել է հայ կաթոլիկ պատգամավոր։ Մյուս պատգամավորները՝ Բաբիկյանը, Խանամիրյանը, Էբլիղաթյանը շարունակեցին իրենց մանդատը։ Թաիֆի համաձայնագրի վավերացումից հետո Լիբանանի հայերի համար քաղաքական դաշտը արմատապես փոխվեց։
Մնացածը պատմություն է։
Ինչ վերաբերում է տեղադրված նկարներին.
Վերոնշյալ նկարն արվել է հետընտրական բաց դռների ժամանակ համայնքի ներկայացուցիչների հետ խորհրդարանում հանդիպելու համար: Նկարը նվիրել եմ Project Safe-ին գրառմամբ. Կարծում եմ, նկարը լավագույնս ներկայացնում է Լիբանանում ՀՅԴ գլխավորած հայկական քաղաքական ներկայության վստահությունը, որը խորհրդանշում է հետցեղասպանական Սփյուռքի քաղաքական տարածումը, որը երբեք չի կրկնվի:
Պատգամավորները, ինչպես նաև նկարում պատկերված մեծերի մեծ մասը վաղուց մահացել են։ Նկարում պատկերված մատաղ սերնդի վիճակն, ովքեր անդամներ էին Զավարյան ուսանողական միությանը, արտացոլում է պատերազմից ավերված Լիբանանի հետեւանքների դառը իրականությունը: Հովսեփ Սեֆերյանն այժմ բնակվում է Երևանում։ Սարգիս Քարկոդորյանը և Շողիկ Հովսեփյան Դիկիջյանը բնակվում են Լոս Անջելեսում, Կալիֆորնիա: Արփի Պաղտասարեան Շահինեան կը բնակի Փարիզ, Ֆրանսա։ Հուրի Փանյան Բոյամյանը և ես ապրում ենք Մասաչուսեթս նահանգում: Մերի Արևյանը և Զևիկ Սարհատյանը շարունակում են բնակվել Լիբանանում և երեխաներ ունենալ ԱՄՆ-ում և Կանադայում:
Հաջորդ նկարը թեկնածուներին մեծարող նախընտրական տոնական ընթրիքի պարից է։
Ընթրիքի պարը կազմակերպել էր ՀՅԴ Զավարյան ուսանողական միությունը։ Նկարը տեղադրեցի, որպէսզի ուշադրութիւն հրաւիրեմ դոկտոր Անտրանիկ Մանուկեանի վրայ, որ կը կարդայ «Ազդակ» օրաթերթը, երբ նստած է պատուաւորին սեղանին: Հիսուն տարի առաջ «Ազդակ» օրաթերթը գերիշխում էր որպես տեղեկատվության աղբյուր հատկապես հայ համայնքին և Սփյուռքին վերաբերող հարցերի: Ըստ ամենայնի, դոկտոր Մանուկյանը նախապատվությունը տվել էր օրվա համարին և շարունակում էր տարված կարդալ այն:
No comments:
Post a Comment