Lachin Corridor, Zankezur Corridor and Russia

Vahe H. Apelian

Լաչինի միջանցք, Զանկեզուրի միջանցք և Ռուսաստան

(Հայերէն Google-ի թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը) – Վահէ Յ. Աբէլեան

Since the end of the Second Nagorno-Karabakh War, Azerbaijan and “Turkey have been promoting the concept of “Zangezur corridor”, which, if implemented, would connect Azerbijan to Nakhchivan and Turkey to the rest of Turkic world through Armenia’s Syunik Province.” Wikipedia.

Today, September 2, is Artsakh Independence Day. On September 2, 1991, the Nakorno Karabagh Oblast declared its independence from the Soviet Union and formed the Republic of Mountainous Karabagh. In 2017 or 2018, the republic named itself the Republic of Artsakh, which suffered a devastating loss when a coalition of forces led by Turkey, assisted Azerbaijan attacking the fledgling republic on September 27, 2020, aided by Israel, Pakistan, and mercenaries.

Presently Artsakh is in an existential state. Its only natural ally is Armenia, which in turn is in a precarious state. Recently Dan Donabedian, in a comment, summed up Armenia’s position regarding Artsakh. I quote him:

“Armenia has never signed a piece of paper recognizing Artsakh as Azerbaijan.

Instead, it said it would be willing to do so if and only if the rights and securities of Armenians had guarantees and protections under international assurances.

An if statement is a conditional. Russia is opting not to tell the truth in service of their collaboration and strategic alliance with Turkey, via Azerbaijan, its satellite and client state.

Instead of preserving the freedom of movement through the Lachin corridor as stipulated in the November 9 agreement, Russia has opted to allow NK’s Armenians to starve so that Armenia, in a hypothetical exchange for Lachin’s opening, would be forced to give Azerbaijan a Syunik corridor (note: in Azerbaijan parlance Zankezur). In other words, Russia permitted, if not directed, the Lachin corridor to be closed to punish Armenia for refusing to give the Russia and Azerbaijan full control of one of Armenia’s sovereign roads.

The promise of a Syunik corridor surely wasn’t free. We can suspect it was promised to Aliyev in exchange for billions of manats.”

I leave it to the reader to conceptualize the consequences to Armenia ceding a corridor of what constitutes its sovereignty in the historic Syunik region of Armenia. The Azerbaijanis refer to the region as  Zankezur and hence Zankezur corridor. The Armenian refer to the southernmost region of Armenia as  Meghri, meaning honey and the issue as the Meghri corridor (Մեղրիի Միջանցք).

 ****

“Ղարաբաղյան Երկրորդ պատերազմի ավարտից հետո Ադրբեջանը և «Թուրքիան առաջ են քաշում «Զանգեզուրի միջանցք» հայեցակարգը, որը կյանքի կոչելու դեպքում Հայաստանի Սյունիքի մարզով Ադրբեջանը կմիացնի Նախիջևանին, իսկ Թուրքիան՝ մնացած թյուրքական աշխարհին։” Վիքիպեդիա

Այսօր՝ սեպտեմբերի 2-ին, Արցախի անկախության օրն է։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին Լեռնային Ղարաբաղի մարզը հռչակեց իր անկախությունը Խորհրդային Միությունից և ստեղծեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը։ 2017 կամ 2018 թվականներին հանրապետությունն իրեն անվանեց Արցախի Հանրապետություն, որը ավերիչ կորուստ կրեց, երբ Թուրքիայի գլխավորած ուժերի կոալիցիան աջակցեց Ադրբեջանին 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Իսրայելի, Պակիստանի և վարձկանների աջակցությամբ հարձակվելով նոր հանրապետության վրա։

Արցախը ներկայումս գտնվում է էկզիստենցիալ վիճակում։ Նրա միակ բնական դաշնակիցը Հայաստանն է, որն իր հերթին գտնվում է անորոշ վիճակում։ Օրերս Դեն Դոնաբեդյանը մեկնաբանության մեջ ամփոփել է Հայաստանի դիրքորոշումը Արցախի վերաբերյալ։ Ես մեջբերում եմ նրան.

«Հայաստանը երբեք մի թղթի տակ չի ստորագրել Արցախը որպես Ադրբեջան ճանաչող.

Փոխարենը նա ասաց, որ պատրաստ կլինի դա անել, եթե և միայն այն դեպքում, եթե հայերի իրավունքները և արժեթղթերը երաշխիքներ և պաշտպանություն ունենան միջազգային երաշխիքների ներքո:

Եթե հայտարարությունը պայմանական է: Ռուսաստանը նախընտրում է չասել ճշմարտությունը՝ ծառայելով Թուրքիայի հետ իրենց համագործակցությանը և ռազմավարական դաշինքին՝ Ադրբեջանի, նրա արբանյակի և պատվիրատու պետության միջոցով:

Նոյեմբերի 9-ի պայմանագրով նախատեսված Լաչինի միջանցքով տեղաշարժի ազատությունը պահպանելու փոխարեն՝ Ռուսաստանը նախընտրեց թույլ տալ Լեռնային Ղարաբաղի հայերին սովամահ լինել, որպեսզի Հայաստանը, Լաչինի բացման հիպոթետիկ փոխանակման դիմաց, ստիպված լինի Ադրբեջանին տալ Սյունիքի միջանցք։ Այլ կերպ ասած, Ռուսաստանը թույլատրել է, եթե ոչ ուղղորդել, փակել Լաչինի միջանցքը՝ պատժելու Հայաստանին՝ Ռուսաստանին և Ադրբեջանին Հայաստանի ինքնիշխան ճանապարհներից մեկի ամբողջական վերահսկողությունը տալուց հրաժարվելու համար:

Սյունիքի միջանցքի խոստումը, անշուշտ, անվճար չէր. Կարելի է կասկածել, որ դա խոստացվել է Ալիևին միլիարդավոր մանաթների դիմաց։»

Ընթերցողին թողնում եմ հայեցակարգել Հայաստանի պատմական Սյունիքի մարզում իր ինքնիշխանության միջանցքը զիջելու հետևանքները: Ադրբեջանցիները տարածաշրջանը անվանում են Զանկեզուր և հետևաբար՝ Զանկեզուր միջանցք, Հայերը Հայաստանի ամենահարավային շրջանը անվանում են Մեղրի, որը նշանակում է մեղր, իսկ հարցը՝ Մեղրիի միջանցք (Մեղրիի Միջանցք):

 

Թրքական Առած մը

Վահէ Յ Աբէլեան

See my note in English below

«Կէաւուրուն սոն ախլը՝ պենիմ օլայտը»՝ Թրքական առած մըն է որ չէի լսած։ Իմ լսածս հետեւեալն է, կամ անոր նման բան մըն է, որ կ՚ըսէ «Կէաւուրուն սոն ախլը»։ Այսինքն անհաւատին խելքը ուշատցած կը հասնի գլուխը։ 

Հարգուցի իմ նախկին ուսուցչիս՝ ատամնաբոյժ - լեզուագէտ  եւ Թրքագետ Արմենակ Եղեայեանին։ Հետեւալ բացատրութիւնը տուաւ։

«Առածը կ'ըսէ՝ «Կէաւուրուն սոն ախլը՝ պենիմ օլայտը»:

Ուրեմն կէաւուր-ը անհաւատն է, սակայն հաւանաբար նկատի ունի յատկապէս հայը:

Այսինքն՝ «Անհաւատին վերջին խելքը իմաս ըլլար»:

Ինչպէ՞ս ծագած է այս ասոյթը կամ ինչի՞ վրայ կը հիմնուի ան:

Ուրեմն նկատուած է,-- թուրքը նկատած է,-- որ կէաւուրը ճիշդ ոդոշումը  իր ժամանակին չի տար, երբ հարկն է, առիթը կը փախցնէ, դէպքերը «կէաւուրին» համար աննպաստ կը դասաւորուին եւ միայն այդ բոլորէն ետք է, որ «կէաւուրը» կ'անդրադառնայ,  թէ ճիշդ ի՞նչ պէտք էր ընէր, ի՞նչ որոշում պէտք էրտար, ի՞նչ ընտրութիւն պէտք էր կատարէր: Այլ խօսքով, խելքը գլուխը կու գայ, երբ արդէն առիթը անցած է:

Թուրքը ահա այդ մտածումը գնահատելով կ'ըսէ՝ «երանի իմս ըլլար ան, քանի ճիշդ մտածում մըն էր, որ սակայն «կէաւուրը»  առիթէն չօգտուեցաւ:»

Հետաքրքրական է եւ կարելի չէ ըսել որ ճշմարտութիւն չկայ այդ խօսքին մէջ։ Հետեւալ երեւոյթը մտահան չեմ կրնար ընել

Նոյեմբեր 10, 2020-ին, խուլիկաններ աւերեցին Հայաստանի Ազգային Ժողովի սրահը, ինչպէս նեաւ վարչապետին գրասենեակը եւ Ազգային Ժողովի նախագահը՝ Արարատ Միզոյեանը խոշտանգեցին մեռցնելու աստիճան։ Իսկ մեր բանիմացները, գրիչով զրահաւորուած, վարչապետը դաւաճան, հողատու կոչելու արշաւ մը սկսան քանի որ մեր հազարաւոր երիտասարդներու կեանքերուն գինով ստացած պայմանագիրին տակ  վարչապետը դրած էր իր ստորագրութիւնը, որու մելանը տակաւին չէր իսկ չորցած։ Այդ խուլիկանները ներկայիս Երեւանի փողոցներուն վրայ կը շարունակեն վայելել իրենց պատկան կուսակցութիւններուն եւ իրենց հուանաւորող անձերուն անվերապահ աջակցութիւնը։ Բայց նոյն այդ բանիմացները ներկայիս կը դատապարտեն Ազրպէյճանը որ իր ստորագրած պայմանագիրը,- այդ մեւնոյն պայմանագիրը որ իրենք մերժած էին,- չի յարգեր։ Ես զիս չեմ կրնար հաւաստիացնել որ Ալիէւը նկատի առած չէր այդ ներքին պառակտումը։

Այս մէկը` «Կէաւուրուն սոն ախլը՝ պենիմ օլայտը»-ի ձայտուն մէկ օրինակը չէ՞ արդեօք։ Անկասկած որ hեգնութեամբ է որ՝ «Թուրքը ահա այդ մտածումը գնահատելով կ'ըսէ՝ «երանի իմս ըլլար ան,.....»։

Ծուռ նստինք եւ շիտակ խօսինք՝ հապա ի՞նչ էր։

*****

The attached post is relevant to the matter discussed above. I had posted it on  on May 26, 2023

“I CAN'T JUST DISMISS - Today I read that Oath Keepers leader Stewart Rhodes was sentenced to 18 years of imprisonment for his role in the U.S. Capitol riot on January 6. That is one hefty, life altering price to pay. Over 1000 persons were sentenced for taking part in that riot, but his is the harshest by far. I just cannot dismiss from my mind that on November 10, 2020, unruly Armenians sacked the National Assembly Hall, the PM’s office in Yerevan for having signed the Novemeber 9, 2023 agreement between Armenia and Azerbaijan brokered by Russia. The hudloom also gave the speaker Ararat Merzoyan a beating. However, they now roam free in Yerevan and may even enjoy the appreciation of the organizations they belonged to and the storng men who supported them. To top it, our pundits joined the crowd from their offices with their pens and resorted to calling the PM traitor. Sad Armenia and poor Armenians…….”

Nowadays the same Armenian pundits decry Azerbaijan for reneging the agreement it signed, the same agreement the same pundits rejected! I cannot dismiss from my mind that the Azerbaijani cunning strong man Aliev became aware of the internal division and took advantage.

 

 

 

 

Արմենակ Եղիայեան՝ Ի պէտս զարգացելոց մանկանցն Թորգոմայ

 Հայերէնը կը զուարճանայ (135) և Մրցոյթ 134.

       Հայերէնը կը զուարճանայ (135) և Մրցոյթ 134.

         Կրակվառիչ  

              Կրակը կարելի՞ է վառել...

              Կարելի է վառել/այրել մատը,  լեզուն,  վրան-գլուխը, տուն մը, թէկուզ ամբողջ քաղաք մը՝  Հռոմի Ներոնին հետեւողութեամբ, բայց վառել  կրակը... ահա այս է, որ ըմբռնելի չէ հոսհոսներուս, սակայն ըմբռնելի է արեւելահայուն:

               Եթէ ծխախոտ մը ծխելու համար  յանկարծ նկատեցիր, թէ լուցկի չունիս, ապա կրնաս դիմել արեւելահայ անցորդի մը եւ հարց տալ, թէ «կրակվառիչ» ունի՞ արդեօք: 

               − Խնդրեմ,− պիտի փութայ ան եւ գրպանէն  հանէ քու գիտցած... հրահանդ: 

               Եւ այսպէս, այն սարքը, որ քեզի համար  «կրակ կը հանէ», արեւելահայուն համար  «կրակ կը վառէ», որքան ալ  տրամաբանութիւնդ մերժէ... այս այսպէս է:

                                                                     *   *   *

                Կը թուի, թէ բառս ունի ժողովրդախօսակցական   կիրարկութիւն միայն, քանի ան չէ մտած բառարաններու մէջ.

                 --Մալխասեանն ու Ակադեմիայի բացատրականները ընդմիշտ չունին զայն:

                 --Աղայեան ունի «կրակվառիչ. տե՛ս լուցիչ»: 

                 --Լուցիչ-ին կը յղեն նաեւ Սուքիասեանի հոմանիշներու բառարանն ու Բարսեղեանի ուղղագրական-ուղղախօսական բառարանը, որ եղածներուն մէջ  ամենածաւալունն է:  

                 Իսկ այդ լուցիչ-ը հազիւ թէ ընդհանրանայ  կամ կարենայ թէկուզ մասնակի ժողովրդականանալ, վասնզի շատ գրաբար կը բուրէ (լուցանել-լուցիչ), իսկ արեւելահայը լեզուական/բառային  բծախնդրութեան համար նման յանձնառութեան տակ մտնողն ու քունը կորսնցնողը չէ.  ան «կը վառէ իր կրակը», − դուն հազար  ըսես, որ կրակը վառելու պէտք չունի:    

                 Շատ հետաքրքրական պիտի ըլլար, որ լրագրող մը Ազգային ժողովի  լուսապսակ պատգամաւորին հարցնէր, թէ  «ի՞նչ կը հասկնայ լուցիչ ըսելով»: Նայինք թէ  մէկն ու մէկը պիտի բան մը գիտնա՞ր, թէ՞ գայթակղած հարցնէր.

                  −Էդ ինչ ա՜՜՜...        

                                                                               *   *   *

         Ափսոս է:

         Մեր երկու բարբառներու բառապաշառի  օժիտի յղացքը ակնկալուած  ներդաշնակութեամբ չէ ընթացած. եւ թերացողը արեւելահայն էր, որ ծուէն-ծուէն զոհեց  աշխարհաբարի  այնքան զոհողութիւններով առկայացող պատուաբեր բառագանձը, շնորհիւ մասնաւորաբար Մխիթարեաններու նպաստին, առանց անտեսելու պոլսահայ բառակերտիչներու  ու բառարանագիրներու այնքան փայլուն արգասիքը:

         Արեւելահայը աչքին մէկ անկիւնով միայն դիտած է այս բոլորը, շատ աւելի ականջալուր մնալով ժողովրդախօսակցական  հայերէնին՝ անյագուրդ իւրացնելով այնտեղ առկայ  թրքաբանութիւններն ու մնացեալ օտարաբանութիւնները:

         Մինչդեռ բոլոր կարելիութիւնները կային, որ  զուգահեռ ընթանային մեր ճիգերը եւ միաձեւ բարեկարգուէին  մեր զոյգ բարբառները: 

         Այսօր արդէն կը խօսուի «արեւմտահայերէնի բառարան»-ի մասին, եւ աւելի քան երեսնամեակ մըն է շրջանառութեան մէջ են Արտեմ Սարգսեանի  եւ Ռուբէն Սաքապետոյեանի «Արեւմտահայերէնի  բառարան»-ները, ուր  կ’ակնարկուի աւելի քան 20.000 բառի, որոնք... «արեւմտահայերէն են», այսինքն՝ մուտք չեն գործած արեւելահայ բառարաններու մէջ: Ուղղակի շշմեցուցիչ է. մեր լեզուները ուրեմն այսքա՞ն հեռացած են իրարմէ հոն,  ուր մենք միշտ ալ դաւանած ենք՝ ըլլալ նոյն ժողովուրդը եւ  ունենալ նոյն լեզուն:

         Ինչպէ՞ս ու ե՞րբ յառաջացաւ այս հրէշային անջրպետը:

         Ո՞ւր փնտռել պատասխանատուները այս պատկերին:

         Շատ պարզ է. արեւելահայ մտաւորականութեան մէջ,  քանզի ա՛ն է հիմնական բաժանարարը՝ իր  ռուսամոլութեամբ, օտարապաշտութեամբ եւ ասոնցմէ բխող այլասերութեամբ: Եւ նման ախտագին կացութեան մը լուծում բերելու նուազագոյն ճիգը չթափեց Տերմինաբանական կոմիտէն, որ արեւելահայերէնի բառապաշարը տնտեսող  մեծագոյն հեղինակութիւնն էր:

         Այս մտայնութեան զոհերէն մէկն ալ հրահանն է:

                                                                  *  *  *

Հազարամեակներու հնութիւն ունի  հրահան   բառը: 

Զայն զուգահեր գործածած ենք երկար դարեր ու հազարամեակներ:

Կը բնորոշէր  նախնական սարք մը, որ կը բաղկանար  դիւրավառ նիւթէ մը, որ աբեթ կը կոչուէր: Իբրեւ աբեթ կը ծառայէին զանազան սունկեր, այլազան  բոյսերու դիւրավառ կեղեւներ, բայց  նաեւ տնայնագործական կծիկներ, որոնց նախանիւթը քուրջն ու բամպակն էր: Աբեթը բռնկեցնելու համար կը գործածուէր կայծքարը, որ պողպատի շերտի մը հարուածներու տակ կ’արձակէր կայծեր, որոնք կը բռնկեցնէին աբեթը:

         Այս սարքը մեր բարքերուն մէջ գոյութիւն ունեցած է հազարամեակներէ իվեր. «Նոր հայկազեան»-ը կը թուէ զայն, կու տայ բազմաթիւ  օրինակներ  ու կը սահմանէ այսպէս. 

         --որ հանէ յիւրմէ հուր (թրք.  çakmak “չաքմաք”) 

         --պողպատ եւ գայլախազ

         Գայլախազ-ը՝ կայծքարն է:

         Անշուշտ լուցկիի երեւումին հետ ան կամաց-կամաց նահանջեց, իսկ կազային այնքան կոկիկ ու գործնական սարքերու  հետզհետէ ճոխացող տեսականիի երեւումով բոլորովին անհետացաւ:

         Արեւմտահայը շատ բնական հակումով մը հրահան եզրը հետզհետէ փոխադրեց նոյն այս արդիական սարքերուն  վրայ , եւ այնքան բնական ընթացք մըն էր այս, մանաւանդ որ շփոթի տեղիք ալ չէր մնար, քանի  հին սարքը այլեւս անհետացած է մեր բարքերէն՝ ձգելով  միայն իր անունը, որ  իրերու բոլորովին բնական բերումով յատկացուած է նորին:

         Թրքերէնը յաջողեցաւ ընել նոյն բանը. երբեմնի  çakmak անունով  բնորոշեց  արդի սարքերը եւս ու վերջ:

         Այս բնական քայլը չառաւ արեւելահայը:

         Հրահան  եզրը անոր լեզուական բարքերուն մէջ շարունակած է մնալ  ու կը մնայ առ այսօր բառարաններու դիարանին մէջ՝ բնորոշելու համար միայն հին սարքը՝ պողպատ-կայծքար-աբեթ  համոյթը, իսկ նորերուն յատկացուցած է լուցիչ՝ մերժուած եւ ճոռոմ եզրը,  մինչ հանրութիւնը կը ճանչնայ կրակվառիչ այլանդակութիւնը՝ բոլորովին անհաղորդ մնալով  այնքան կիրթ ու բարեհունչ հրահան-ին, որուն հաղորդ է յետին արեւմտահայը:               

          Մրցոյթ 133. 

         ***Կէտերը փոխարինէ չորս բառերէն մէկով՝ 

                                     կարիք,  պատճառ, տեղիք, պարագայ.

         ---Ապահովական կացութիւնը մտահոգիչ չէ, եւ իրարանցումի տեղիք չկայ:

         ***Դի՛ր պակսող ստորակէտը.

         ---Տղայ թէ աղջիկ կը պարէին:

             Տղայ, թէ աղջիկ էր պարողը:

         ---Կէսօրին մեզի եկուր կամ ճաշարան մը  գնա-ճաշէ:

              Կէսօրին մեզի եկուր, կամ ճաշարան մը երթանք-ճաշենք:     

         ***Վերաշարադրէ՛ արեւմտահայ մտքի հետեւեալ գոհարները.

         --- Հայրենի իշխանութիւններուն այս վարուելակերպը  ձախող քայլ մըն է:

         ---Ռ. Դաշնութիւնը  կը ցանկայ վերահսկել մի՛այն  իր  սեփական տարածքները:

         Ճիշդ պատասխանած են՝ Լիւսի Տէoքմեճեան (9), Գէորգ եազըճեան (7), Վարդի Դանիէլեան (4), Ցոլակ Ապտալեան (5),  Պերճ Տէր Սահակեան (3), Համբարձում Յարթունեան (3), Եփրեմ Թոքճեան (7), Գեղամ Խաչատրեան(4):

         Մրցոյթ 134.

         ***Վերաշարադրէ՛ արեւմտահայ մտքի հետեւեալ գոհարները.

         ---Հրամանատարութիւնը կոչ ուղղեց միայն հետեւելու  իր կողմէ հրապարակուած հաղորդագրութեան:

         ---Սուրիացի տեղահանուածներու թղթածրարը ամէնէն վտանգաւոր թղթածրար-ներէն է:

         ---Նամակին բովանդակութիւնը, ո՛չ միայն կ’ապշեցնէ մեզի, այլ չափազանց վտանգաւոր երեւոյթ մը կը պարզէ:

         ***Ո՞ր,  թէ՞ որպէսզի.

         ---Միջազգային քայլերը կրնան նպաստել, .......... վերացուի միջանցքին  փակումը:

         ---Պէտք է ստիպել Ազրպեյճանը, ..........  վերջ տայ Արցախի շրջափակման: 

         armenag@gmail.com                                                                               Արմենակ Եղիայեան 

         

         

 

 

 

           

Sobering Voices from the Diaspora

Voices from the Diaspora

 

On this, August 30, 2023, Artsakh Independence Day, it is sobering to see history unfold. I quote the following voices from social media without identifying the authors. Suffice to say that they are bosom friends very much concerned.

 

“Now too much bloodshed has occurred and " integration “ with Azerbaijan is un fathomable at this point”

 

“Just few days ago the Azeris pulled aside a 69 yr old Armenian fro Atrstkh from a group of passengers I think in the corridor and took him prisoner and charged him with war crimes from the First Artsakh war “

 

“They accused him of having been Samuel Babayan’s driver in the 90’s. Yes, with that logic they could arrest every adult male in Artsakh, as ~ all able-bodied men served in the 90’s, 2016, or 2020. Likewise, the 3 young students, at least one of them pictured in army fatigues. Azerbaijan said they are sentenced to 10 days in jail for ‘dishonoring’ Azerbaijan flag. I think 10 days are up, where are they?”

 

“Very scary and I don’t see a way out.”

 

“It may be less costly to actually fight in self-defense than to surrender as the latter may be more costly”

 

I am being reminded of the legendary historic Sassoun and the song that was sung in its honor that has perpetuated to this day. I pray that it is not an ominous reminder that comes to my mind.

 

Օսմանական գոռ վաշտերը կատաղի

Ferocious Ottoman regiments roaring

Պաշարեցին մեր լեռները սոսկալի։

Terribly besieged our mountains

Մի վհատիր քաջ Սասուն,

Do not give up brave Sassoun

Քեզ համար չէ նորութիւն,

It is not news for you

Մեր պապերից սորվեր ենք,

We have learned from our ancestors

Կռուել տղամարդի պէս,

To fight like brave men

Զոր մեզ թողին յիշատակ։

They left as a legacy to us.

 

Թնդանօթի դէմ դրել ենք քաջ սրտով,

We have faced cannon brave heartedly

Սովին դիմացեր ենք կաթով բանջարով։

We have faced famine with milk and vegetables

Ի սէր Աստծոյ դժուար է

For the love of God

Հպատակիլ ոսոխին,

Toe bow to the enemy

Լաւ է մեռնիլ առանց հացի,

Better to die without bread

Քան թէ յանձնուիլ վատ Թուրքին։

Rather than surrender to the bad Turks

Անգութ եւ անաստուածին։

Ruthless and ungodly

 

Շենիկ, Սեմալ պաշարած են քիւրտերով,

The Kurds have surrendered Shoeing and Semal

Տալւորիկ ացքն էր փակուած Թուրքերով։

The Dalvoreg pass is closed  by the Turks

Զքեզ տեսնեմ քա՚ջ Մուրատ,

Brave Mourad, may I see you

Սուրդ շարժիր անվհատ,

Brandishing your sword without discourage

Մեր հեռաւոր եղբայրներ,

Our far away brothers

Չեն մնար միշտ անտարբեր,

They won't remain indifferent

Շուտով կուգան։

They will soon come to help

The Obituary of Aram Arvanigian

Vahe H. Apelian

 

Today Marie and I attended Aram Arvanigian’s funeral services, interment and subsequently memorial luncheon. He was our khnami Gary Arvanigian’s father. 

Aram Arvanigian was 99 years old and was born in Worcester, MA. His funeral service was held in the Holy Martyrs Armenian Apostolic Church of Worcester. He, along with his brother George and son Gary, is a godfather of the church.

He collected stamp. Years ago, he had put his collection of the first Soviet Armenia stamps, some of which depicted the stamps of the first republic, for auction to raise funds for the church. Our son and daughter-in-law Nicole, had bid on Nicole’s grandfather’s stamp set and had gifted it to me. I keep them in my Armenian stamp collection as they were purchased. It is a rare Armenian stamp set.

Aram was a veteran. His coffin was draped with the flag and he was put to rest with military honor and after the Flag-Folding-Ceremony, the 13 folds of the Old Glory  was presented to his widow. 

The Arvanigian family hailed from the Khoups village of Keghi. All those interested may read his namesake’s, presumably his paternal uncle Aram Toros Arvanigian's story. http://vhapelian.blogspot.com/2017/03/lest-we-forget-aram-toros-arvanigian.html

I have attached Aram Arvangian’s obituary as it appeared on the funeral home’s webstie.

“ Worcester- Aram Arvanigian, 99, passed away on August 25, 2023.

He was born in Worcester on May 8, 1924, a son of the late Karekin and Nevart (Avakian) Arvanigian. He graduated from Worcester Boys Trade School before enlisting in the United States Coast Guard to proudly serve his country during World War II. Possessing a strong entrepreneurial spirit, Aram successfully owned and operated Arvco Computer Company in Oxford for many years. Aram was a longtime member of Holy Trinity Armenian Apostolic Church and the Freemasons.

He leaves behind his loving wife, Linda S. (Winter) Arvanigian; his children, Gary Arvanigian and his wife, Janis, Nancy Brown and her husband, Kermit and Stephen Grier and his wife, Patty; three grandchildren, Mark, Christine, and Nicole; five great grandchildren; several nieces, nephews and extended family members.

Besides his parents, Aram was predeceased by his first wife, Elsie Hovanesian and his siblings, Irene, Alice, Edward, and George.

A visiting hour will be held from 10-11am on TUESDAY, August 29th at Holy Trinity Armenian Apostolic Church, 635 Grove St., Worcester. A funeral service will begin at 11am. Burial will follow at Worcester County Memorial Park. Arrangements are in the care of the Callahan, Fay & Caswell Life Celebration Home, 61 Myrtle St., Worcester

In lieu of flowers his family asks that memorial donations be considered to Holy Trinity Armenian Apostolic Church, 635 Grove St., Worcester, MA 01606 or to Beacon Hospice, 36 Williams St., Leominster, MA 01453 for the exceptional care provided to Aram.”

 

Worcester, MA – For Armenian Americans it's “The Mother Community”- 2

I have reproduced a history of the Armenian community of Worcester, MA as narrated by the late James H. Tashjian in his booklet titled “A Bicentennial History of the Armenian Community of Massachusetts”, a Publication of the Armenian Bicentennial Committee of Massachusetts, 1976. A copy of the book was personalized to me by my high school classmate Ohan Armenian who did his graduate studies in the Tufts University and lived in Boston for a number of years before moving to Los Angeles. Vahe H. Apelian

“The Armenian discovery of Worcester, dating back to 1860, was occasioned by at least seven different factors.

The first of these was that Worcester was admirably situated along the main trunk railroad which ran from the port of New York to Boston, with Worcester an important way station. The city was “easy acess” for immigrants, a comfortable five hour or so ‘no transfer” ride from New York.

The second was that up to the turn of the century, when New England began do decline as the most important industrialized region of the nation. Worcester was no only the most heavily industrialized city in the country but its prospering mills were turning out a great variety of products. The city experienced a continuing voracity for fresh (and) cheap unskilled and skilled labor, and the Armenians were willing to work at anything. 

Third, the salaries paid by Worcester mills were higher than in other areas of the country.

And a fourth was that the Armenians coming into New York regarded Worcester as America. “When one speaks of America”, wrote an Armenian newspaperman in 1891, “one speaks of Worcester”. The Armenians simply followed one another to the city, where they were to get their feet wet in the American waters. 

A fifth arose from the above. The Armenian immigrants were assured housing and jobs through the presence of compatriots in the city. There was a “grapevine” among the Armenians which quickly provided lodging and work for a newcomer.

The sixth was that Worcester had had considerable experience with migrant workers dating back perhaps to 1840’s. In contrast to Boston’s “dour and restrictive reception of foreigners,” Worcester had already become quite accustomed to the presence of the “strange people” who indeed produced the wealth of the city, the Worcester government and the top brass of the factories husbanded the workers so as not to lose their labor to other cities.

And finally, there was the fine public transportation (trolley) system which th4e city early boasted. Workers could in fact reside in areas somewhat distant from their factories, in fairly decent wards.  What is more, this public mobility served a radius of twenty miles and thirty-five towns. One could get out “to the country” in no time for a nickel, or see fellow Armenians in Millbury or Oxford over a Sunday.

The founding of the Worcester colony is usually traced back to a certain Garo (Garabed) or Charles, his family name is lost) who came to Worcester in 1867 as the houseservant of missionary George C. Knapp, who had served in innermost Armenia. 

The story goes that Garo was performing his duties for 75 cents per month when an Irish laundress told him that he could earn 8 dollars per week in the Worcester factories. Gary left Knapp and went to work at the Washburn and Moer Wire Mill, which was to become the principal place of employment for Armenians who were to follow Garo to the city.

Now, this Garo was obviously a Protestant – he worked for a Cong rationalist missionary and apparently sent word to his people back home that he was working at a munificent salary at the “The Wire Mill”. The response was slow in coming but come it did! Thus, the very first arrivals after Garo were Protestant Armenians.

In 1875 Hovannes Yazijian got to Worcester. His wife Sara soon joined her husband,who was then a hand at “The Wire Mill”. In a 1933 interview, Mrs. Vazijian recalled “when I arrived in Worcester, there were about a dozen Armenians there. I was the first Armenian woman to settle there. All the Armenians were accustomed to gather nightly in our house (on Laurel Street) for long discussions. …In the following years the number of Armenians, both Apostolic and Evangelical, grew. I was joined by other women – Mrs. Tophanelian, Mrs. Toomajian, Mrs. Borakian, Mrs. Erestsian and Mrs. Kazanjian We always met. There was no difficulty in finding jobs in Worcester. The Wire Mill saw that the Armenians were good workers. Each man averaged 8 dollars per week, at that time considered a most satisfactory salary….”

Others followed – Hovannes Potigian, Melcon Markarian who said that when he reached Worcester, he found ten Armenians there.  The Seropian brothers joined the little community in 1889, then Tovmas Nishanian and his brother Onnig arrived and Tovmas became the first Armeina of Worcester to marry an “odar” (non-Armenian) and the child of his union – alas, his (or her) given name has been lost – became the first Armenian infant born in Worcester. 

Meanwhile, in 1878, a signal thing had happened – Aaron Yenovkian had beome the first native of the city of Kharpert in Armenia to set eyes on Worcester. Two decades later his “Kharpertsi” compatriots were to become so numerous in Worcester that he city which had become synonymous among Armenians as “America”, enjoyed still another sobriquet -  “Little Kharpert”.

In 1887, 300 Armenians were reported to be living in Worcester. This massive bachelor representation in the community were living in rented homes which resembled communes. It was not uncommon to have as many as 12 living in a single room These households were efficiently organized, and each occupant not only paid an equal rent for his lodging but performed certain housekeeping chores.

Now, consisting mostly of members of the Apostolic faith, the community started conversations on how best to introduce the sinews of community existence and activity to the colony. Mikael Tophanelian’s arrival in the city accelerated the process of gathering the scattered Armenians among themselves. He had already participated in the organizing of the “communities” in New York and Providence, and he early started propounding the establishment of an Apostolic church in Worcester. But the community was small and although individual earnings were comparatively large, the immigrant workers were monthly sending sums back home to assist their families. 

But Tophanelian argued that the founding of such a church in Worcester would be of benefit to all Armenians in New England. He took to traveling throughout the region, visiting tiny Armenian colonies in other cities and villages, soliciting money from these compatriots for a “New England Church”. And they gave. 

St Savior's Armenian Apostolic Church

The genesis of that effort which was eventually to result in the opening of St. Savior’s Armenian Apostolic Church, dates back however to 1882. In that year, a group of migrants from the village Huseynik, near Kharpert, founded an organization, the first formal society in Worcester, calling itself the “Illuminatorian Education Union of Huseynik”, one purpose of which was to encourage the building of an Armenian Church in the city. This effort was further buttressed by the emergence of the famed “Haigagan Gadjar” – “Armenian Club” – in 1888, which too warmly espoused the church cause.  

In 1890, the die was cast. By that time the community had practically taken over the Laurel – Chandler – Wellington Street area and, through some now mysterious dealings on the part of an architect known as “Mr. Haskell”, a suitable lot was found for church building flush on Laurel Hill.

Members of the community took part in the actual construction of the Church. Finally, on Armenian Christmas Day, January 6, 1891, the Armenians of Worcester consecrated their St. Savior (Սուրբ Փրկիչ) Armenian Apostolic Church, with the Very Reverend Hovsep Sarajian, who had been sent by the great Armenian Patriarch of Constantinople, Archbishop Megerditch Khrimian Hairik, to serve as pastor of and consecrator of the first Armenian Church, the first branch of the earliest Christian Church in history to be built anywhere in the New World, officiating. The historic structure was lately sold, and the parishioner snow occupy another structure.

***

The Protestant community had been no less active in terms of its own needs.

IN 1881, that group had started holing prayer meetings in the home of Mr. and Mrs. Yazijian (Mr. Yazijian appears to have been a lay leader of the Congregation Faith).

Mr. Moer, a co-owner of The Wire Mill and himself a devout Protestant, interceded (1892) with a Rev Sleeper to allow Armenians to use the facilities of the latter’s church for services. On January 1, 1892, Worcester’s Evangelical Armenians officially established their own Church of Holy Martyrs (Հայ Մարտիրոսաց Եկեղեցի) but the edifice was not to be consecrated until January 14, 1901. It is still in use.

The Armenian (Evangelical) Church of the Martyrs.

Note:

Worcester, MA  - For Armenian Americans it's "The Mother Community" - 1

http://vhapelian.blogspot.com/2023/08/worcester-ma-for-armenian-americans-its.html

(to be continued)