Համբարձման Վիճակախաղեր (3/4)

 Հաւաքեց Զուարթ Աբէլեան

Մայրս է որ հաւաքած է այս ժողովրդական առօրեայ ընդհանրապէս քառեակները որոնք գործածուած եղած են Համբարձման Տօնին խրախճանքներուն ընթացքին։ Մայրս կը պատմէր որ Հայաստնի լեռնաշխարհին մէջ Համբարձման Տօնը միշտ տօնուած է աւելի խանդաւար քան նախորդ տօները՝ ինչպէս Նոր Տարին, Ս. Ծնունդը եւ Մեծ Զատիկը տրուած ըլլալով որ օդը համեմատաբար մեղմացած եղած է Համբարձման Տօնին։ Այդ տօնին առթիւ է որ նոր հարսերը տուած են իրենց ծնողական տան առաջին այցելութիւնները իսկ երիտասարդները իրար հանդիպած են խիստ ձմեռուընէ ետք։ Հոս նաեւ պէտք է յիշել որ Հայաստանի լեռնաշխարհի մեղմ շրջանը նկատուած եղած է տարուան այն ամիսները ուր «ր» տառը բացակայ է՝ Մայիս, (Համբարձման Տօնին ամիսը), Յունիս, Յուլիս, Օգոստոս։ Համբարձման տօնակատարութեան մտնոլորտը լաւապէս բնորոշած է «Անուշ» Օբէրան տեղի ունեցած խրախճանքով,պարերով եւ վիճակի խաղերով՝ «Համբարձում յայլա, յայլա ջան յայլա.Լաւ օրեր յայլա, յայլա ջան յայլա։"

 

51

Անմահութեան ջուրով մազերս լուացի,

Միտքս բերի առջի օրերս ու լացի,

Ի՞նչպէս քեզ թողուցի, ես հոս մնացի

Աչքերուդ, մազերուդ կարօտ մնացի։

52

Օրերը կը համրեմ, չի հատնիր տարին,

Ես հողերուն վրայ, գլուխս քարին,

 Քուն եմ թէ արթուն եմ, երազս բարի,

Ես երազն ի՞նչ անեմ, կարօտ եմ իմ յարին։

53

Հազար ու մէկ  ցաւ ունեմ

Քաշը ծանր է աշխարհին

Սիրտըս թէկուզ սար քար լինէր

Կը ճեղքուէր մէջտեղէն։

54

Քու աչքերդ պայծառ աղբիւր

Ուրկի սէրս կը ծագի

Քան զով երկիր ջինչ ու մաքուր

Ախ սիրտս սիրուդ պապակ է։

55

Երազիս մէջ իմ ծառին

Մի հաւ էիր դու դարել,

Կանչում էիր իմ անգին,

ես չէ….դու ես ինձ վայելձ։

56

Ծաղիկ ես հոտով մոտով

Եկար անցար իմ մօտով

Աչքս տեսաւ, սիրեցի

Ու մնացի կարօտով....

57

Փող ես ուզում, քեզ փող տամ

Ոսկի տամ, ոչ թէ հող տամ,

Թէ անոր էլ հաւան չես,

Հոգիս հանեմ քեզ փոխ տամ։

58

Երնեկ քեզի քանի որ անմիտներու

Մեծամիտներու համբերելու սիրտ ունի։

59

Խելքդ լեզվիդ վրան է։ Զգուշացիր

արհամհելի վիճակի մէջ իյնալէ։

Հաստն ու բարակը իրարմէ զանազան

Ու մտածէ մէկ անգամ լեզուդ շատ։

60

Աղջի՜կ, դու խակ մնացիր,

Պատերու տակ մնացիր,

Ո՞ւր է հոգիս, ընկերդ,

Ի՞նչու մենակ մնացիր։

61

Ամպել է ձիւն չի գալիս,

Իմ եարը տուն չի գալիս,

Գլուխս դրի բարձին՝

Աչքերիս քուն չի գալիս։

61

Գնացի ջուրը ջըրի,

Սիրտս ինկաւ օձի լեղի,

Իմ հօրն ու մօրն ինչ ասեմ

Ինձ տուին ղարիկ տըղի։

63

Աղքատին մի բարկանար

Որ դատէ քեզ Աստուած

Քու ընկերիդ հոր մի՛ փորիր,

Որովհետեւ զայն քեցի համար պատրաստ կըլլայ։

64

Ախ առանց քեզ սխուր կեանքիս

Օրը տարի դը դառնայ,

Բայց ուր լինես դարձեալ հոգիս,

Շուրչդ  պիտի թրթռայ։

65

Դու սօս, քայլւածքդ սէգ,

Սիրում եմ բիւր անգան,

Համբուրեմ մազերդ մէկ մէկ

Բոլոր փաթաթ գամ։

66

Արեւը երկինքով անցաւ

Մեր տունը բարիքով լըցաւ

Մեր հացը Հայր Աբրահամ

Մեր ջուրն է Աստուածամոր կաթ (՞)

67

Ախ աղջիկ սրտի միջին

Ճան աղջիկ վարդի միջին

Եօթը  տարի քեզ սիրեր եմ

Սիրտիս կարմիր զարդ միջին։

68

Աչքերդ սեւ հուր

Հոգիս են կիզում

Մազերդ սեւ սուր

Սիրտս են թրատում։ (թուր՞)

70

ես հովիկ լինէիր

Դու Նազուկ ցարասի

Գգուէի կարօտով

Վարսերդ սնդուսի։ (satin ?)

71

Վառ յոյսերով, անմահ սիրով

Ես քեզ խորունկ սիրեցի

Աստղ ու երկինք, սէրս ու սիրտս

Ոտքերիդ տակ փռեցի։

72

Ես պահել եմ սրտիս խորքում

Մի լուռ գաղտնիք սիրային

եւ այն երբէք ո՛չ մի անգամ

Յայտնելւ չեմ աշխարհին։

73

Յիշիր որ քեց դեռ սիրում եմ

Եւ այժմ ընկած պատրանքիդ

ձեռքս ահա տարածում եմ

Ինծ ազատիր այս կեանքից։

74

Ես ուզում եմ որ քո անմեղ 

Սիրտը թնդայ ինձ համար,

եւ յաւիտեխն վառուի այնտեղ

Միայն իմ սէրը բոցավառ։

75

Սէր կայ որ մարդս կը քնացնէ, սէր կայ որ արթուն կը պահէ

Սէր կայ որ մարդս եկեղեցի կը տանի, եւ առանց աղոթելու ետ կը դարձնէ

Սէր կայ որ մարդս շուկայ կը տանի, եւ առանց գնումի ետ կը դառնայ։

76

Քանի ձեռքից եմ վառուել

Վառուելով հուր եմ դառել

Հուր եմ դառել՝ լոյս տուել

Լոյս տալով եմ սպառուել։

 

Համբարձման Վիճակախաղեր (2/4)

«Համբարձում յայլա,

Յայլա ջան, յայլա,

Լավ օրեր, յայլա,

Յայլա ջան, յայլա:»

 

Հաւաքեց Զուարթ Աբէլեան

26

Ինչ ես թռչում, խեւ – դեռ սիրտ,

Հազր բանի ետետ, սիրտ

Ես ո՞նց հասնիմ հազար տեղ,

Քեզ պէս թափով, թեթեւ սիրտ։

27

Ուր էր թէ լոր լինէի,

Քար-սար ու ձոր լինէի,

Ոչ թէ սիրոյդ վանդակում

Այսպէս մոլոր լինէի։

28

Սեւ աչքերիդ ես գերի,

Սէգ Մասիսի պէս գերի,

Նա կազատուի ուշ թէ շուտ

Ես յաւիտեան քեզ գերի։

29

Մեռնիմ գարունքիդ

Ծաղկած գարուն ես,

Սարի պէս մէջքիդ,

Կանգնած եար ունես։

30

Դու մի անյայտ բանաստեղծ ես, չտեսնուած մինչ խոր,

Առանց խօսքի երգ ես թափում հայացքներով լուսաւոր,

Ես էլ, ասենք զարմանալի ընթերցող եմ բաղտաւոր,

Որ կարդում եմ էդ երգերը, էսքան հեշտ, էսքան խոր

31

Որսկանների որսկանն ես դու ոչ թէ ձեռքիդ աղեղով,

Դուն ինձ անգամ որս դարձրիր հրաշքն աղեղով,

Աթոմական դարէ է թէեւ, բայց դու սէր որսացիր,

Մի նուշ նետով՝ սեւ աչքերիդ եւ յօքներիդ աղեղով։

32

Առատ, անհատ՝ Աստծու նման, միշտ տեղալուց յոգնել եմ ես,

Հոգիս ծառաւ՝ սրան նման մտիկ տալով յոգնել եմ ես,

Մինը պիտի գար իմ դէմը՝ ճոխ ու շռայլ անհաշիւ,

Ամէն ճամբում սպասելուց ու փտռելէն յոգնել եմ ես։

33

Ո՞վ է ձեռքով անում, ո՞վ

Հեռուից անթեւ ձեռքերով,

Ճան հայրենի անտառներ,

Դուք է՞ք կանչում ինձ ձեր քով։

34

Պարտէց կ՚իջնեմ, վարդին թըփին քովերը,

Ի՜նչ անուշ կը փըջեն պաղ պաղ հովերը,

Քանի միտքս կուգան լեռ ու ձորերը,

Կը վառէ սրտիկս քու սիրուդ բոցով։

35

Ամէն անգամ, քու տուածից երբ մի բան ես դու տանում,

Ամէն անգամ երբ նայում եմ թէ ի՞նչքան է դեռ մընում,

Զարմանում եմ, թէ՛ ով շռայլ, ինչքան շատ ես տուել ինձ,

Ինչքան շատ եմ դեռ քեզ տալու, որ միանանք մենք նորից։

36

Դու հեռացար, սիրտս տարար, տեղը կրակ թողեցիր,

Տարար յոյսերն իմ անհամար, մի խեղճ ճրագ թողեցիր,

Ուր ձէթի տեղ կեանքս է վառվում, աւերակում իմ սրտի,

Դու Երեւան, ես Անի, ինձ աւերակ թողեցիր։

37

Թռչունին հետ ղրկեցի բարեւ,

Ըսի, վարդ է բացուեր սրտիս վերեւ,

Ո՞ւր մնացիր, ղարիպ, դուն իմ բարի աղջիկ,

Արեւուդ կարօտ, ալ չեմ դիմանար

Ցաւս շատ խորունկ է, դուն չես իմանար։

38

Տիէզերքուն Աստուածային մի ճամբորդ է իմ հոգին,

Երկրից անցուոր, երկրի փառքին անհաղորդ իմ հոգին,

Հեռացեր ու վերացել մինչ աստղերը հեռաւոր,

Վար մնացած մարդու համար արդէն խորթ է իմ հոգին։

39

Հայրս ասած՝ ես արեւելք, հիւսիս, հարաւ գնացի,

Լաւը միայն լաւութիւնն է, որդիս, այս լաւ իմացիր,

Իմացայ  ու ծառաւներին աղբիւր եղայ նորա պէս,

Բարութեան մէջ չիմացայ, որ կեանքիդ ծառաւ գնացի։

40

Մենաւորիկ, կ՚երթամ պարտէզ ու այգի,

Չկայ սիրտիս սիրած անուշիկ եարը,

Ախ, ալ չեմ գտնէր ցաւերուս ճարը,

Ճար ըրէք, ճար ըրէք, հոգիս արիւն է

կը վազէ արիւնը, ցաւս խորունկ է։

41

Կ՚ուզես վագրի ժանիքն հանեմ, երկաթ ծամեմ քեզ համար,

Վանայ ծովն էլ կամրջելով՝ ծիածան եմ քեզ համար,

Այրուող սրտիդ կ՚ուզես անգամ Մասիսներից ձիւն բերեմ,

Թէ ինձ սիրես, քարից անգամ սէր կը քամեմ քեզ համար։

42

Էնքան շատ են ցաւերն, աւերն իմ սրտում,

Էնքան տրտում կորած լաւերն իմ սրտում,

Չեմ էլ յիշում չարը ու խաւարը էս ժամին,

Ե՛րբ են փայլել ուրախ օրերն իմ սրտում։

43

Ո՞վ որ առանց մտածելու կը պատասխանէ,

Յաճախ շատ յիմար սխալներ կ՚ընէ, կը գործէ

Կամ կշռէ՝ խօսքդ որիշ մարդու պէս դուն ալ,

Կամ անասուններու պէս սորվէ լուռ մնալ։

44

 Ուրիշներէն ես ջուր տալով, իմ ծառաւը մոռացայ,

կիսելով ցաւն ուրիշներու, ես իմ ցաւը մոռացայ,

Զարմանում եմ սրտիս վրայ  յիշաչար ու անփուչ,

Ով ինձ դաւեց, յետոյ ժպտաց նրա լաւը մոռացայ։

45

Քանի լեզու գիտնաս որդիս, այնքան մարդ ես իմացիր,

Ամէն լեզուով ամէն ազգի կրծքին վարդ ես իմացիր,

Բայց մայրենդ թէ անաղարտ սոխակ պահես վարդերում,

Սարերի մէջ ազգիդ համար, Արարատ ես իմացիր։

46

Կեանքս ըրի հրապարակ, ոտքի կոխան ամէնքի

խափան, խոպան ու անպտուղ, անցաւ առանց արդիւնքի,

Ինքան ծաղիկ պիտի բուսնէր, որ չբուսաւ էս հողէն,

Ինչ պատասխան պիտի ես տամ հող որ ծաղիկ տուողին։

47

Քանի հասնիս մեծութեան

Խոնարհ եղիր մարդոց առջեւ,

Քանի դառնաս իմաստուն,

Շատ մի խօսիր տգէտներու ներկայութեան։

48

Այս աշխարհի վրայ քանի ձայնդ լսեմ,

Այլ աւազանի ծնունդ չեմ կրնար սիրել,

Նոյնիսկ երբ մեռնիմ եւ միւս աշխարհը երթամ,

Եթէ կարենամ քեզ հետս պիտի տանիմ։

49

Կրնամ ընել որ կոտրեմ սիրտ բընաւ,

Բայց ի՞նչ ընել նախանձոտ ես, քանի ..

Ինք իր անձը կը չարչարէ անխնայ։

50

Զգոյշ եղիր մուխէն խոցուած սիրտերու,

Օր մը ծայր կուտայ վերքը որ հոն է.

Սիրտ ցաւցնելէ պահէ քեզ հեռու,

Չէ՞ որ ախ մը երբեմն աշխարհ կը քանդէ։

 

 

 

Համբարձման Վիճակախաղեր (1/4)

Հաւաքեց Զուարթ Աբէլեան

Մայրս է որ հաւաքած է այս ժողովրդական առօրեայ ընդհանրապէս քառեակները որոնք գործածուած եղած են Համբարձման Տօնին խրախճանքներուն ընթացքին որպէս վիճակախաղեր։

Մայրս կը պատմէր որ Հայաստնի լեռնաշխարհին մէջ Համբարձման Տօնը միշտ տօնուած է աւելի խանդաւար քան նախորդ տօները՝ ինչպէս Նոր Տարին, Ս. Ծնունդը եւ Մեծ Զատիկը տրուած ըլլալով որ օդը համեմատաբար մեղմացած եղած է Համբարձման Տօնին։ Այդ տօնը, կը պատմեր, առիթըը տուածէ նոր հարսերուն իրենց ծնողական տան առաջին այցելութիւնները ընել, իսկ երիտասարդները իրար հանդիպած են խիստ ձմեռուընէ ետք։ 

Հոս նաեւ պէտք է յիշել որ Հայաստանի լեռնաշխարհի մեղմ շրջանը նկատուած եղած է տարուան այն ամիսները ուր «ր» տառը բացակայ է՝ Մայիս, (Համբարձման Տօնին ամիսը), Յունիս, Յուլիս, Օգոստոս։

Համբարձման տօնակատարութեան մտնոլորտը լաւապէս բնորոշած է «Անուշ» Օբէրան տեղի ունեցած խրախճանքով,պարերով եւ վիճակի խաղերով՝ «Համբարձում յայլա, յայլա ջան յայլա.Լաւ օրեր յայլա, յայլա ջան յայլա։"

 

1

Գեղեցկագեղ, Քաղցրաբարբառ

Քու սէրդ ունի անձայն խորհուրդմը

եւ որպէս պայծառ արեւ

կը լուսաւորէ իմ խաւար միտքս։

2

Քիչ մը խիղճ ունեցիր

Կուգամ դէմդ կը կենամ

Լալով քեզի ցաւս կը բանամ

Ես սիրողներ շատ ունիմ

Բայց քու սիրոյդ կարօտը ունիմ

Սիրտս քեզ ուզեց

Ալ ուրիշ բանի մը աչք չունիմ։ 

3

Այնպիսի աչքեր ունիս դուն որ աջը կ՚այրէ, ձախը կը խորովէ,

Այնպիսի յօնքեր ունիս դուն որ Շիրազը հիմէն կը քակեն.

Հալէպ ու Դամասկոս ով որ քու ձայնդ լսէ,

Իր կեանքին հրաժեշտ տուած միայն քեզ տեսնել կը ցանկայ։

4

Եկան ինծի ըսին թէ սիրածդ քեզ մոռցաւ

Արցունքը որ երեսս ի վար ջուրի մը պէս կը վազէր, արիւնի փոխուեցաւ,

Ուր որ կաթեց ծառ փուսաւ,

Եւ ուր թռչուն կար հոն թառեցաւ։

5

Դուն ինի համար եղար չարի ծուղակ մը,

Ո՞ւրկէ եկար ինծի հանդիպեցար,

Աչքերդ կարծես ճրագ եւ վառ, յօնքերուդ ծայրը կայ գոհար,

Մարգրիտն ու սուտակն առած շրթունքիդ զարդ ես կարած,

Ատով խլեր ես շունչս ու հոգիս, եւ ալ ինծի չես դարձներ։

 

6

Երբ մէկ ժամ աչքէդ հեռու մնացի, մոռցար զիս

Միտքէդ ըսիր՝ գնաց ա՛լ չի դառնար.

Անդիի աշխարհը չգացի որ ճար չըլլար դառնալ,

Քու տեղդ եթէ հազար քար տան, չեն առներ ու քեզ չեմ տար.

Իմ սիրտս պատառ մը միս է, քու սիրոյ, ախ, ինչպէ՞ս դիմանայ։

7

Ահա ես կ՚երթամ հոգիս, դուն ուրախ մնացիր ու խնդայ,

Անցիր բարձրագլուխ, հոգիս, եւ ըսէ բարով ազատեցայ,

Ես թուխ ամպ եմ քու աչքիդ, մէյ մը որ այդ ամպը վերնայ,

Այն ատեն դուն, պէտքս պիտի զգաս, մինչեւ որ խելքդ գլուխդ գայ։

8

Այս աշխարհի վրայ, քանի քու ձայնդ լսեմ,

Ուրիշ աղջիկ պիտի չսիրեմ՝ նոյնիսկ եթէ զիս ատես,

Երբ մեռնիմ ու անդիի աշխարհն երթամ,

Քեզ հոս պիտի տանիմ եթէ կարենամ։

9

Դուն դուրս կ՚ելլես ձեր տունէն, աչքովդ կ՚ըսես սիրէ։

Իմ սէրս մինակ ի՞նչ ընէ, երբ քուկդ անոր չընկերանայ,

Երբ սէրը երկողմանի է, շաքարէն ու մեղրէն անուշ է,

Երբ սէրը միակողմանի է, մահէն ալ դժնդակ է։

10

Աչքերդ կապոյտ, երկինքն էլ կապոյտ,

Չգիտեմ երկինքը վա՞րն է, թէ՞ վերը,

Ապշել է ինքը երկինքն էլ կապոյտ՝

Չգիտէ ինքը վա՞րն է, թէ՞ վերը։

11

Դուք հարիւր հազար աստղեր, ամէնքդ մէկ վար իջէք,

Աշխարհի իմաստուններ, եկէք վէրքիս ճարը ըրէք,

Եղեր եմ խենթ՝ սիրոյ տէր, աննեցուկ ու անապաստան,

Չեմ կրնար հոգիս հանգչեցնել եւ ամբողջ էութիւնս կը տառապի։

12

Ե՛լ գնայ, ա՛լ քեզի պէտք չունիմ, սիրտս ձանձրացած է քեզմէ,

Որովհետեւ դուն զիս խոցեցիր,

Եթէ գան ըսեն ինծի թէ դուն ջուր ես,

Տարի մըն ալ ծարաւ մնամ՝ կաթիլ մը պիտի չխմեմ քեզմէ։

14

Երբ սէրն աշխարհ եկաւ, եկաւ իմ սիրտիս մէջ բնակեցաւ,

Ապա ելաւ սիրտէս, երկրէ երկիր թափառեցաւ,

Բայց դարձեալ եկաւ եւ գլխուս վրայ թառեցաւ։

15

Ե՛տ եկէ՛ք

Գարնան վարատ գետ եկէք,

Անցած օրեր, խինդ ու սէր,

Դարձէք, իրար հետ եկէք։

16

Կգաս, բայց ուշ կլինի,

Աչքս մշուշ կլինի.

Սէրդ մինչեւ խելքի գայ՝

Վարդի տեղ փուշ կլինի։

17

Այս անցաւոր աշխարհին վրայ երկու բան կայ՝ խեղճ ու ողբալի,

Մէյ մը որ մարդ սիրոյ տէր ըլլայ, մէյ մըն ալ որ մահը գայ առնէ տանի,

Մահուան տարածը չէ բուն ողբալին, անոր ստացած վէրքը յայտնի է,

Ողբալին սիրոյ տար երիտասարդն է, ոչ մեռած է, ոչ կենդանի։

18

Ամբողջ աշխարհ գիտէ որ քեց առջի օրէն սիրած եմ,

Բռնէր եմ սիրտիս ականջը եւ ձեռքովս օղակն եմ անցուցեր։

19

Իմ կնունքին, երկիքը ժամ, արեւը ջահ սրբաց

Ծիածանը նարօտ եղաւ, ամէնքի սէրն առաջ(?)

Սարը եղաւ կնքահայր, ցօղը՝ միւռոն կենսարար

Ու կնքողս նա ինքն եղաւ որ սահմանեց ինձ պօէտ։

20

Ես աչք եմ ու դուն լոյս հոգի, առանց լոյսի աչքը կը խաւարի,

Ես ձուկ եմ, դուն ջուր, հոգի, առանց ջուրի ձուկը կը մեռնի։

Եթէ ձուկը ջուրէն հանեն եւ ուրիշ ջուրի մէջ ձգեն, կ՚ապրի,

Եթէ զիս քեզմէ զատեն, ես կը մեռնիմ։

21

Ինչքան ցաւ եմ տեսել ես,

Նենք ու դաւ եմ տեսել ես.

Մարել, ներել ու սիրել,

վատը լաւ եմ տեսել ես։

22

Թէ լինէի վանդակի մէջ քո ձեռքի տակ՝ թող լինէի,

Թող լինէի անմեռ մի սիրտ քոր կրծքի տակ՝ թող լինէի.

Մի նայուածքիդ հետ փոխէի, անմահութիւնը իմ երազուն,

Թէ լինէի կանաչ ճամբայ, քո ոտքի տակ՝ թող լինէի։

23

Հոգի՞ս ինչ եմ ըրեր քեզի, որ կ՚ըսես թէ սիրտս քար է,

Չըլլայ թէ այնպէս կարծես որ աչքերս ուրիշը կը սիրեն.

Երդում, ի՞նչ եդում որ կ՚ուզես, եւ Աստուած ալ վերէն վրայ է,

Սիրտս քեզմէ զուտ ուրիշը չի կրնար սիրել։

24

Անպի տակից ջուր է գալիէ

դող է տալի փըրվըրում

Ախ, իմ ազիս եարն է լալի

Հոնգուր, հոնգուէր էն սարում։

25

Ճահելութիւն ի՞նչ տամ որ գաս ցրես ձիւներն իմ բոլոր,

Բերեւս սեւ սար իմ սիրուններն ու գարուններն իմ բոլոր,

Իմաստութեան ծովս էլ ցրես ձիւների հետ իմ գլխի,

Հասիր, բեր ինձ, թէկուզ միայն խենթութիւն  իմ բոլոր։