An Unusual meeting: Samvel Shahramanyan meets Civil Contract representatives

Vahe H. Apelian

 

Civil Contract members were so much elated that they decided to honor Shahramanyan after the meeting by setting up a table in the National Assembly Hall.”

On Novembere 25, 2023, "Hrabarag" / “Hraparak” newspaper reported that the Civil Contract members of the National Assembly met Samvel Shahramyan and questioned the Artsakh President Samvel Shahramanyan. 

I quote the report in translation. The original text is attached below.

 “The meeting of the parliamentary commission for examining the conduct of the 44-day Artsakh war, with Samvel Shahramanyan took place in secrecy, but in a warm atmosphere. Although the members of the Civil Contract party had decided to scare him from ever thinking about political activism, he immediately made it clear that he had no such intention or desire, and without complaint answered all the questions that were outside the commission's jurisdiction. 

Four (4) months before the war (note the 2020 war), Shahramanyan was the director of the National Security Service of Republic of Artsakh, and during the war, he was the minister of military patriotism, youth, sports and tourism. He was asked if he had information about a possible war, he assured that there were no signs of war. To the surprise of CC members, the president of the Republic of Armenia also answered questions not related to the war.

He was poignantly asked why he agreed to assume the post of president when Artsakh was in a deadlock, and why did he sign the decree on the dissolution of Artsakh? He answered and even elaborated on the lives of the former presidents in Artsakh during the last days, where they lived, etc. He did not make any disclosure, what he said was mostly known. He said that the former presidents were at the headquarters of the Russian peacekeepers, and the other officials were at the residence of the Minister of Internal Affairs, Karen Sargsyan.

Shahramanya was asked about the tragic explosion of the gas tank, whether it was a terrorist act by Azerbaijanis. Shahramanyan assured that it was a result of the negligence of the relevant bodies. 

He then assured that he will not engage in politics in Armenia, he will not lead the people of Artsakh against the Republic of Armenia authorities. He said that he is against having a state within a state but that it is necessary to look for ways to preserve the state institutions of the Artsakh Republic.

 Civil Contract members were so much elated that they decided to honor Shahramanyan after the meeting by setting up a table in the National Assembly Hall.”

What do I make from this report?

The officials of the Republic of Armenia have no jurisdiction over the officials of the Artsakh Republic to critically quiz Shahramanyan. But there may be a gray area and that is the 2020 Artsakh war, Armenia fought alongside Artsakh. Within that context, the commission set up tp critically examine the second Artsakh war, may have jurisdiction for inquiry. But the report claims that questioning him went well beyond the commission’s jurisdiction. Samvel Shahramanyan apparently did not mind.

More importantly Shahramanyan has put the Civil Contract officials of the Armenian National Assembly at ease and has assured them he will not engage in political activism and does not believe to have a government (Artsakh) within the Republic of Armenia.

The report claims that only Civil Contract parliamentarians were present. The opposition has boycotted the commission. It may be that the opposition is avoiding associating with Samvel Shahmaranyan. He became, in my view, the antithesis of everything the opposition had hoped for having from its ranks Tavit Ishkhanian as the president of the Artsakh National Assembly and him - Samvel Shahmaranyan - as the  president of Republic of Artsakh. The former is languishing in prison in Baku, the latter is free in Yerevan.

What did Shahramanyan mean when he said “that it is necessary to look for ways to preserve the state institutions of the Artsakh Republic.”

For three decades the Republic of Artsakh functioned as a sovereign state, collected taxes, had state employees, and also had state officials who had salaries and benefits after their turns were over. What happened to these hard-earned benefits? Will an Artsakh teacher’s years of employment in Artsakh be credited, now that she or he is teaching in Armenia? Samvel Shahramanyan rightfully is concerned over such issues that surely are not mundane for an Artsakh Armenian even in the context of the loss of Artskah, and that is why he is claiming that the institutions of the Artsakh Republic should be preserved.

This brings forth the unquestionable reality of politics. “All politics is local”, succinctly framed by Tip O’Neil. There have been calls from the Diaspora for an Artsakh government for reasons that do not address Shahmaranyan's concern for preserving the institution of Artsakh Republic, not the Republic. Samvel Shahramanyan’s testimony makes it evident that there are many issues that personally pre-occupy individual Artsakh Armenians, a Diaspora Armenian cannot possibly feel on his or her own skin to have political aspirations echo by the Artsakh Armenians.

Lastly, this report is ridiculing Samvel Shahramanyan. I mean to say ridiculing the political leader, the well-meaning person who was accidentally thrown to confront the Artsakh existential threat in the most recent Armenian history. (http://vhapelian.blogspot.com/2023/11/an-accidental-figure.html)

But, on a more mundane and humane level, Samvel Shahramanian’s concern for preserving the institutions of the one-time Republic of Artsakh is a matter that naturally is of great concern for every Artsakh Armenian and should not be ignored.

Բնագիրը՝

«Հրապարակ». Հանդիպումն այնքան է ոգևորել ՔՊ-ականներին, որ որոշել են նիստից հետո պատիվ տալ Շահրամանյանին

Հարցրել են բենզինի բաքի ողբերգական պայթյունից` դա ադրբեջանցիների կողմից տեռա՞կտ էր, Շահրամանյանը վստահեցրել է, որ պատկան մարմինների անփութության հետևանք էր։ Ապա հավաստիացրել է, որ Հայաստանում քաղաքականությամբ չի զբաղվելու, չի առաջնորդելու արցախցիների պայքարն ընդդեմ ՀՀ իշխանությունների: Ասել է, որ դեմ է պետության մեջ պետություն ունենալուն, սակայն պետք է ուղիներ փնտրել ԱՀ պետական ինստիտուտները պահպանելու համար։ Հանդիպումն այնքան է ոգևորել ՔՊ-ականներին, որ որոշել են նիստից հետո պատիվ տալ Շահրամանյանին` սեղան են գցել հենց ԱԺ-ում»։

«Հրապարակ». Հանդիպումն այնքան է ոգևորել ՔՊ-ականներին, որ որոշել են նիստից հետո պատիվ տալ Շահրամանյանին

 «44-օրյա պատերազմի հանգամանքները քննող հանձնաժողովում Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանի հարցաքննությունը երեկ գաղտնիության ռեժիմում անցավ, բայց ջերմ մթնոլորտում: Չնայած ՔՊ-ականները որոշել էին նրա վախը բռնել, որ երբևէ քաղաքական ակտիվության մասին չմտածի, սակայն նա անմիջապես հասկացրել է, որ ո՛չ նման մտադրություն ունի, ո՛չ ցանկություն, և անտրտունջ պատասխանել է բոլոր հարցերին, որոնք դուրս են եղել հանձնաժողովի իրավասության շրջանակից։

Պատերազմից 4 ամիս առաջ Շահրամանյանն ԱՀ ԱԱԾ տնօրենն էր, իսկ պատերազմի օրերին՝ ռազմահայրենասիրության, երիտասարդության, սպորտի և զբոսաշրջության նախարարը: Նրան հարցրել են` ունեցե՞լ եք օպերատիվ տվյալներ հնարավոր պատերազմի մասին, վստահեցրել է, որ ոչ` պատերազմի որևէ նախանշան չի եղել։ Ի զարմանս ՔՊ-ականների, ԱՀ նախագահը պատասխանել է նաև պատերազմին չվերաբերող հարցերին:

Դիցուք, հարցրել են` ինչո՞ւ է համաձայնել ստանձնել նախագահի պաշտոնը, երբ Արցախը փակուղային վիճակում էր, ինչո՞ւ է ստորագրել Արցախի լուծարման հրամանագիրը: Նա պատասխանել է, անգամ երկար-բարակ պատմել է նախկին նախագահների՝ Արցախում վերջին օրերի կյանքի մասին՝ որտեղ էին ապրում և այլն։ Բացահայտումներ չի արել` նրա ասածները հիմնականում հայտնի էին, ասել է, որ նախկին նախագահները գտնվել են ռուս խաղաղապահների կենտրոնակայանում, իսկ մյուս պաշտոնյաները` ՆԳ նախարար Կարեն Սարգսյանի առանձնատանը։

Հարցրել են բենզինի բաքի ողբերգական պայթյունից` դա ադրբեջանցիների կողմից տեռա՞կտ էր, Շահրամանյանը վստահեցրել է, որ պատկան մարմինների անփութության հետևանք էր։ Ապա հավաստիացրել է, որ Հայաստանում քաղաքականությամբ չի զբաղվելու, չի առաջնորդելու արցախցիների պայքարն ընդդեմ ՀՀ իշխանությունների: Ասել է, որ դեմ է պետության մեջ պետություն ունենալուն, սակայն պետք է ուղիներ փնտրել ԱՀ պետական ինստիտուտները պահպանելու համար։ Հանդիպումն այնքան է ոգևորել ՔՊ-ականներին, որ որոշել են նիստից հետո պատիվ տալ Շահրամանյանին` սեղան են գցել հենց ԱԺ-ում»։

 

 

 

 

 

Alice, I feel relieved and enlightened.

 Vahe H Apelian

 

Alice was my mother-in-law. 

Marie, I and our two sons, lived with my in-laws, Alice and Mehran for many years but with my mother-in-law Alice we lived under the same roof for decades. She outlived her husband for almost two decades. We were truly a family and our relations were as family relations go. 

But, Alice at times could become a pain in my neck. She was fastidious, fussy and frugal and very detailed oriented. She was a master dress maker and was employed by a company called Manhattan Industries, where she put together their very first high-end shirts, skirts, or dresses, the company’s designers put on paper. She was a sort of royalty, albeit poorly paid, at the company but she did not mind. With her limited vocabulary she had picked from the school of hard knocks, she learned enough to communicate. 

Had the engineers who devised our dish washer would have come and looked as how well and how much the dishwasher they devised could be loaded neatly and efficiently, Alice would have been their woman. I had long given up on placing a dish or cup in the dish washer for I knew Alice would rearrange it. 

Both of them were God sent to us. During those years when Marie and I were caught up in our works, they filled the house and made it a cozy home, especially for our children. But I called them by their names. I called her Alice and at times when I had to make a point that I had enough hearing that I had not put off the light when I should have, I would call him Digin Alice, or Mrs. Alice. I would address my father-in-law as Baron Mehran. My father and my father-in-law were very good friends.

But I could never call my  mothe-in-law, mother or  mom, and my father-in-law,  father or dad. I simply could not. 

Today I read Dr. Armenag Yeghiayan’s fourth posting of his sequel, “Let us know our language.” In this segment of the sequel, he dwelt on the proper Armenian words in referring to family relations. 

Regarding the mother-in-law and the father-in-law, he wrote the following in translation (the letter h is silent in itself). “Your wife's mother is your zokantch (զոքանչ), and her father is your anher (անէր).  Your husband’s mother is your ghesour (կեսուր) and his father is your ghesrayr (կեսրայր). ATTENTION, NEVER ATTACH THE WORDS HAYR (FATHER), MAYR  (MOTHER) TO THESE FOUR WORDS, that is never say: zokantchmayr (զոքանչմայր) when referring to your wife’s mother, anherhayr (աներհայր) when referring to your wife’s father; ghesourmayr (կեսուրմայր) when referring to your husband’s mother and ghesourhayr (կեսուրհայր) when referring to husband’s father. The Armenian language does not have such structures.”

There I go. The Armenian language in its infinite wisdom has spared attaching the words mother and father to our relationship with our in-laws. I feel vindicated, if anyone thought that I was not courteous enough, and I feel relieved. 

Dr. Armenag Yeghiayan further elaborated on the words used for family relations. I quote in translation.

--Your wife’s sister is your kheni and her brother is your anhertsag, but more appropriately anhervorti (the son of her father), her husband is your khenegal.

Կնոջդ քոյրը քու քենիդ է, եղբայրը՝ աներձագդ կամ նախընտրաբար՝ աներորդիդ, ամուսինը՝ քու քենեկալդ (բաջանախդ):

***

--Your husband’s sister is your dal, brother is your dakr and his wife is your nehr

Ամուսինիդ քոյրը քու տալդ է, եղբայրը՝ տագրդ, ասոր կինը՝ ներդ:

***

--Your sister’s children are your kerhorti

Քրոջդ  որդիները քու քեռորդիներդ են:

***

Your brother’s children are your yeghpororti.

--Եղբօրդ որդիները քու եղբօրորդիներդ են:

***

Your father’s brother is your horeghpayr, sister. Is your horakuyr

--Հօրդ եղբայրը քու հօրեղբայրդ է,  քոյրը՝  հօրաքոյրդ:

***

Your mother’s brother is your moreghpayr or kheri; her sister is your morakuyr

--Մօրդ եղբայրը քու մօրեղբայրդ է քամ քեռիդ, քոյրը՝ մօրաքոյրդ:

***

--The children of brothers and sisters are zarmigs.

Քոյր-եղբայներու զաւակները իրարու զարմիկներ են:

***

--Those born from you are you zavag and zavagner (in pluar), their children are your thor and the their childreen are your zhor

 Քեզմէ ծնողները զաւակներդ են, ասոնց զաւակները՝ քու թոռներդ,  այս վերջիններուն զաւակները՝ծոռներդ,  ասոնց ճանաչելի սերունդնեrը՝ ազգականներդ...

 

 

 

Արմենակ Եղիայեան: Ճանչնանք մեր բառերը (4) ԿՈՄ ու ԿՈՆԳՈՒՄ

Վերարտադրած եմ Արմենակ Եղիայեանին թիւ 4 ՛ «Ճանչնանք մեր բառերը» հրատարակութիւնը  

1.  Կոն ... կոնգոմ

Միջին հայը դիւրաւ կը ճանչնայ ասոնցմէ առաջինը՝ կոնը, (note cone) որ երկրաչափական մարմին մըն է՝ սուր գագաթով եւ շրջանակաձեւ խարիսխով.  Ֆրանսերէնն ու անգլերէնը` cone:  Ասոնք կը ծագին յունարէն κωνος /kṓnos բառէն:

Օտար լեզուները այս բառով կը բնորոշեն նաեւ այս նոյն ձեւը ունեցող պտուղները, իսկ պտուղը տուող ծառերը կ’անուանեն conifère, որուն հայերէնն է կոնաբեր  եւ կը նշանակէ կոն տուող, կոն արտադրող, կոնատու:

Հայերէնին ամենածանօթ կոնաբերն է  եղեւնին, որ մայրիի մէկ տարբերակն է եւ  շատ փնտռւած է իբրեւ Կաղանդի ծառ՝ մասնաւորաբար եւրոպացիներուն կողմէ: Նկատել, որ ամբողջ ծառը ինքնին  կոն մըն է, իսկական գեղօր մը,  ճիշդ իր ոչ-ուտելի պտուղին  պատկերով, որ նմանապէս կոնաձեւ է:

Իսկ  ասոր մէկ յատուկ տեսակը՝  շոճին  կամ սոճին[1] է. հայերս շատ աւելի այս վերջինը կը զարդարենք Կաղանդի առթիւ, գոնէ Լիբանանի մէջ, որ այս ծառին իսկական հայրենիքն է: 

 Հայաստան իր կարգին  օժտուած է  այս ծառով:

Պտուղը կլոր-ձուաձեւ է, շատ յարգի կորիզներով.  Մեր՝ անցեալին թուրք, ներկայիս  արաբ հայրենակիցները այս պտուղն ու սերմը հաւասարապէս կը կոչեն սնոպար,  մենք ալ կը հետեւինք անոնց: 

Եղեւինը, շոճին եւ սոճին  հաւասարապէս աւանդուած են  «Նոր հայկազեան»-ով. այս ալ ցոյց կու տայ բառերուս ու համապատասխան հասկացութեանց  խոր  վաղեմութիւնը:

*   *    *

2. Յետգրաբարեան աղբիւրներու մէջ    անտէր կը դեգերի   կոնգոմ  կոչուածը...

Հնագոյն վկայութիւնը կը գտնենք Մխիթար Հերացիի (Ժբ. դարու բժշկապետ) «Ջերմանց մխիթարութիւն» աշխատութեան մէջ, ուր  կոնգոմ սահմանուած է իբրեւ՝

--խաշխաշի, վարդի եւ նման ծաղիկներու գունդ գլուխը, ըսենք՝ կոկոնը:

Ռուբէն Ղազարեանի «Միջին հայերէն»-ի բառարանին մէջ  ան կը ներկայանայ երկու նշանակութիւններով.

--սոճիի կոնաձեւ պտուղը, այլ խօսքով՝ մեր սնոպար կոչածը,

--գլխիկ մանուշակի, նունուֆարի, խաշխաշի, այսինքն՝ ասոնց կոկոնը:

Աշխարհաբարի հեղինակներէն հայր Ղեւոնդ Ալիշանի «Հայբուսակ»-ի 1475-րդ  համարը կոնգոմին կու տայ երկու  նշանակութիւն՝

--վարդի եւ նման ծաղկանց կնգուղը, հասկնալ՝ կոկոնը,

--ըստ քիմիական գրոց՝ « շոճիի խէժը»:

Ուրեմն տեղ մը ան կը նշանակէ ամբողջ պտուղը, այստեղ՝ անոր կամ ծառին խէժը:

Ժթ. դարու երկլեզու բառարաններէն միայն  Նորայր Բիւզանդացին (1884) ունի 

կոնգոմ՝ իբրեւ  «պտուղն շոճւոյ»:  Դրած է ֆրանսերէնն  ալ՝ cone,   եւ  strobile, որ խորքին մէջ յունարէն կը նշանակէ հոլ եւ փոխաբերաբար միայն ստացած է սնոպարի նշանակութիւնը՝ իր ձեւին բերումով:.

Անցած դարասկիզբի երկլեզու բառարանները նմանապէս չունին կոնգոմ, իսկ սնոպարին համար  իրենց կարգին կ’առաջարկեն կոնապտուղ-ը, որուն քով կ’աւելցնեն   թրքերէնը,  որ է  չամֆըստըք. քիչ մը զարմանալի է, թէ ինչո՛ւ  օրին մերոնք չեն թարգմանած թրքերէն այս եզրը, որ շատ կայուն է թրքերէնի մէջ եւ կրնար հայերէնին  բառացի տալ   շոճեպիստակ շատ պատշաճ  ու բարեհունչ անունը:

Հետագային  Գայայեան  բառացի հետեւած է   Բիւզանդացիին եւ  գրեթէ ընդօրինակած է զայն նոյնութեամբ: Ասոր հետեւած է Տէր Խաչատուրեանը:

Կռանեան եւ Ճիզմեճեան շոճիի պտուղը անուանող ոչ մէկ բառ ունին:

Արեւելահայ  նորագոյն բառարանները  բոլորը  ունին կոնգոմ՝ միայն իբրեւ աղաւաղեալ անուանումը  «կոկոն» ծանօթ բառին: Իսկ  բարբառագէտ՝ պրոֆեսոր Վիկտոր Կատուալեան իր կողմէ կը հաստատէ, որ Բայազէտի բարբառին մէջ կը գործէ հետեւեալ  աղաւաղ շարքը՝ կոկոն-կոկոմ-կոնգոմ: Այլ խօսքով՝ կոնգոմանկախ ինքնուրոյն բառ գոյութիւն չունի  արեւելահայերէնի մէջ:

*    *    *

Google-ը՝ ակնարկելով  ինչ-որ ռուսերէն-հայերէն  բառարանի մը,  կոնգոմ-ին կու տայ  «սոճիի խէժ, կոկոն» զոյգ նշանակութիւնները: 

Իսկ թէ վերջին անգամ ո՞վ, ո՞ւր եւ ի՞նչ  նշանակութեամբ  կիրարկած է կոնգոմ բառը՝ յայտնի չէ. ենթադրելի է, որ ան  դարեր ամբողջ ապրած է միայն բառարանային կեանքով՝ առանց որեւէ ատեն լոյս աշխարհ գալու եւ մաս կազմելու  կենդանի հայերէնին, գոնէ՝ զոյգ  գրական աշխարհաբարներուն:

*****

3. Ճանչնանք մեր հարազատները

-- Կնոջդ մայը քու զոքանչդ է, հայրը՝ աներդ:

--Ամուսինիդ մայրը քու կեսուրդ[2] է, հայրը՝ կեսրայրդ:

Ուշադրութի՛ւն. այս չորսին երբեք չկցել հայր, մայր բառերը. այսինքն՝ չըսել երբեք՝  զոքանչմայր,աներհայր, կեսուրմայր, կեսուրհայր. նման կազմութիւններ  չունի հայերէնը:

--Կնոջդ քոյրը քու քենիդ է,  եղբայրը՝ աներձագդ կամ նախընտրաբար՝ աներորդիդ, ամուսինը՝ քու քենեկալդ (բաջանախդ): 

--Ամուսինիդ քոյրը քու տալդ է, եղբայրը՝ տագրդ, ասոր կինը՝ ներդ:

--Քրոջդ  որդիները քու քեռորդիներդ են:

--Եղբօրդ որդիները քու եղբօրորդիներդ են:

--Հօրդ եղբայրը քու հօրեղբայրդ է,  քոյրը՝  հօրաքոյրդ:

--Մօրդ եղբայրը քու մօրեղբայրդ է քամ քեռիդ, քոյրը՝ մօրաքոյրդ:

--Քոյր-եղբայներու զաւակները իրարու զարմիկներ են:

--Քեզմէ ծնողները զաւակներդ են, ասոնց զաւակները՝ քու թոռներդ,  այս վերջիններուն զաւակները՝ծոռներդ,  ասոնց ճանաչելի սերունդնեrը՝ ազգականներդ... 

armenag@gmail.com                                        Արմենակ Եղիայեան

 

 

---

[1] Ունինք քանի մը բառեր որոնք ս/շ տարբերակներով կը ներկայանան՝ սոճի-շոճի, սեմ-շեմ, Սիմաւոն-Շմաւոն եւ այլն.  այս երկւութիւնը հետեւանք է  յունարէն/ասորերէնի ազդեցութեան. ընդ որում՝ յոյնը միշտ ս-ով կ’արտասանէ ասորիին  շ-ով արտասանածը: 

[2] Հնագոյն ձեւը սկեսուր է, որ այսպէս ալ մնացած է արեւելահայերէնի մէջ: 

Բառերը – the words

Vahe H. Apelian

 

“Բառերը – the words” is the title of an article in the “We Are All Armenians - Voices from the Diaspora” book, which is anthology of Armenian American writers. The article is written by J. P. Der Boghossian.

It happened that I am also reading a sequel by Dr. Armenag Yeghiayan titled “Ճանչնանք Մեր Բառերը – Let us know our words.” For the past three weeks, each week, on Sunday, calling it a Sunday reading, Dr. Yeghiayan has been presenting an article about Armenian words. Knowing him, I am sure that we will be seeing this sequel for the coming many Sundays. 

Dr. Yeghiayan also, every Wednesday, shares his week’s write up about the follies of the usage of the Armenian language in Armenian print. He calls the Wednesdays’ email “Հայերէնը կը Զուարճանայ – The Armenian is getting funnier.” He also titles the Wednesday emails “Ի պէտս զարգացելոց մանկանցն Թորգոմայ – For the benefit of educating the children of Torkom’s race (Armenian)” ( Togarmah is ancestor of the peoples of the South Caucasus and father of Hayk, the legendary patriarch and founder of the Armenian nation).

To make the point as for how long Dr. Armenag Yeghiayan has been doing his weekly mailing, please note that that this week’s mailing is No. 146. Divide the number by 52 weeks a year, you will have the number of years he has been doing his Wednesday’s mailings to his friends and readers with the punctuality of a clock  Along the week’s article he presents a linguistic quiz.  This week’s quiz is no 142.

Coming to the authors, they are:

I quote J. P. Der Boghossian’s biographical sketch presented in the book. It reads: “John Parker Der Boghossian founded and curates the Queer Armenian Library (queerarmenianlibrary.com), the first ever library of queer Armenian literature and media. He works in higher education as an equity and inclusion officer.  His book chapter “The Minnesota LGBTQ Standards of Inclusion” was published in The Routledge Handbook of LGBTQIA Administration and Policy”. He is working on essays about Soghomon Tehlirian’s epilepsy, the day he saw Matthew Shepard’s mom cry, and how a Ouija board led him to investigate the death of his youth pastor. To address the death of queer Armenian voices in fiction, he is writing a novel about the intertwined fates of an Armenian widow and Armenian graduate student at a family reunion. He lives in Minnesota with his two partners, Jim and Gordy.”

As to Armenag Yeghiayan, he is a retired dentist by profession and is recognized as an authority of the Armenian language. He was by math teacher in Sourp Nshan Armenian middle school, the year I graduated, in 1962. He was studying dentistry then and we knew that he was in love with  Houri, whom he would marry. Houri was a year younger to us and was in our immediate lower class. You may read about him in my blog titled “Armenag Yeghiayan's Opus: A Magnanimous Gesture”. I have attached the link below.

What do they write about?

Dr. Yeghiayan writes about Armenian language, be it grammar, sentence structure, words. He does not spare the editors of the Armenian press for the mistakes they make. My mother, who taught for fifty years, wrote that students are the harshest judges. We knew him as an outspoken person and that is who he is. 

As to J.P. Der Boghossian, as his biographical sketch reveals he is queer and wrote: “I wanted the right words, written in the right way, to describe what was happening to me in the ambiguous spaces of conjunctions and hyphen, a “Queer-and-Armenian American.”

There may be a disconnect in the lexicon of the Armenian and American English languages when it comes to words – բառեր that we may associate with homosexuality. In fact, I had always considered queer a derogatory term. But lately I came to the realization that the LGBTQ community, instead of fighting the traditional usage of the term, have embraced it to signify who they are; in its simplest way, a lesbian (L),or  a gay (G), or a bisexual (B), or a transexual (T), a queer (Q), which is “a term people often use to express fluid identities and orientations. Often used interchangeably with LGBTQ.”

Armenians have a word for homosexual, its “Meyaser – Միասեռ», which literally means "unixes", “unisexual”. Since Armenian language is genderless, there has not been need to give different terms whether the reference is made for a man or a woman. Both are “Meyaser”, which can be used as a root word.

As to the words:  lesbian (L),  gay (G),  bisexual (B),  transexual (T), and a queer (Q), I checked the Mesrob G. Kouyoumdjian, A Comprehensive Dictionary English-Armenian. Beirut: G. Doniguian & Fils (1981), listed in Nayiridotcom, to see their Armenian words. This is what it said:

Lesbian : ածական լիսբեան, միասեռական 

(an adjective which means lesbian and Meyaser. Apparently Lesbian has made in roads in the Armenian lexicon.

Gay: ածական զուարթ, ուրախ, պայծառ, նախշուն, թեթեւաբարոյ, սիրուն, պճնազարդ։

(an adjective that means everything that gay is meant to say in its traditional use, happy, jovial, etc).

Bisexual: ածական երկսեռ, որձ եւ էգ։

(an adjective that means of two genders, a male and a female. There is an Armenian word that just combines male and female in one word.)

Transexual – the dictionary did not least any word. It said “transexual” could not be found.

Queer: ածական այլանդակ, տարօրինակ։

(an adjective that means strange, odd).

Needless to say, languages are dynamic, they evolve with time, so is the Armenian language. It may not have caught up the American English lexicon for words used to describe sexuality. But that does not mean, it may not.

Note:

“Armenag Yeghiayan's Opus: A Magnanimous Gesture”

https://vhapelian.blogspot.com/2022/08/armenag-yeghiayans-opus-magnanimous.html 

 

Արմենակ Եղիայեան՝ Ճանչնանք մեր բառերը (3)- ԽԱՆ եւ ԽԱՆ

Վերարտադրած եմ Արմենակ Եղիայեանին թիւ 3 «Ճանչնանք մեր բառերը» հրատարակութիւնը 

Խան, խան եւ... խան

1. Ի՞նչ կրնայ թելադրել  խան բառը արդի հայուն,  եթէ ոչ «արեւելեան իջեւան մը», իսկ փոխաբերաբար՝ «կեղտոտ բնակարան մը»,  «խառնփնթոր ժողովասրահ մը» եւ նման բաներ,  ինչպէս շատ իրաւացի կը սահմանէ  զայն հայր Անդրանիկ Կռանեանը:

Բուն խանը,  սակայն, մեզմէ ոչ ոք տեսած է, այլ հարց թէ բոլորս ալ համոզուած ենք, որ կը ճանչնանք զայն. այս համոզումը մեզի ներշնչողը եղած է թուրքն ու թրքերէնը: Արդեօք  արաբերէ՞նն ալ:

Ես խանին  մռայլ մտապատկերը մանրամասնօրէն կազմած եմ Մելքոն Կիւրճեանի «Պանդուխտի նամակներ»-էն, ուր այնքան կենդանի նկարագրուած է ան՝ իբրեւ աժան ու արհամարհելի բնակատեղին մեր հազարաւոր թշուառ պանդուխտներուն, որոնք Արեւմտեան Հայաստանի խորերէն՝ Վանէն, Մուշէն, Կարինէն... , տուն-տեղ, նորահարս կին, ծնողք ու մանուկներ ետին ձգած կը փութային Պոլիս՝ քանի մը  դահեկան շահելով հայրենիք ղրկելու ակնկալուլեամբ մարմին եւ հոգի  մաշեցնելով:

Խանը «կը ճանչնամ» տակաւին Երոաւնդ Օտեանի «Տասներկու տարի  Պոլսէն դուրս» կենսավէպին ընդմէջէն, ուր ան, Պոլսոյ  քարափին կից խարսխած  ֆրանսական ռազմանաւի մը մէջէն, անյագ աչքերով կը դիտէ Պոլսոյ այդ նոյն խաներուն  մէջ ապաստանեալ եւ իր աչքերուն առջեւ թոպամահ եղող հազարաւոր   հայ բեռնակիներու ու  պանդուտներու  հոգեվարքը՝ իբրեւ հակադարձութիւն քիչ անդին  Պանք Օթթոմանը գրաւած հայ ազատամարտիկներու  արդար ու միամիտ ցասումին:

Նախնական հաշիւները ցոյց տուին, որ  Պանքայի գրաւումի երեք օրերուն, Պոլսոյ քարափներուն վրայ  եւ թաղերուն ու խաներուն մէջ  սպաննուած են  մօտաւորապէս 12.000 հայ պանդուխտներ, բեռնակիրներ, այլեւ սովորական հայեր՝ իրենց ետին ձգելով այդ թիւին բազմապատիկը հաշուող  անմխիթար ու անպաշտպան որբերու, այրիներու եւ որդեկորոյս մայրերու ահարկու բանակ մը:

*   *   *

2. Խանի՝ այս անգամ իբրեւ «պարսիկ նահանգապետ»-ի կամ «կառավարիչ»-ի մտա-պատկերը կը յամենայ մէջս Խ. Աբովեանի «Վէրք հայաստանի»-ի ընդմէջէն, ուր  ան՝ այդ նահանգապետը,  Երեւանի բարձունքին   բազմած բերդէն   իր տիրական չարաշուք ներկայու-թիւնը կը տարածէ վէպի ամբողջ երկայնքին՝ առաջին էջէն մինչեւ վերջինը:

*   *   *

3. Իրենց այս երկու՝ թուրքն ու պարսիկը թելադրող նշանակութիւններով՝ խան-ը ծանօթ պէտք է ըլլայ քիչ մը ամէն հայու: Անակնկալը, գոնէ ինծի համար, կը սկսի ասոնցմէ անդին:

Ես երբեք չէի երեւակայեր, որ խան կը նշանակէ նաեւ  «խոշոր ափսէ», «խոշոր սկուտեղ», ճիշդ այն տեսակը, որուն վրայ՝ ծալապատիկ նստած   բազմականներուն կը հրամցուի խորոված ամբողջական խոյ մը կամ մինչեւ իսկ լման հորթուկ մը: «Անօթ՝ ի սպաս սեղանոյ», ինչպէս զայն կը սահմանէ «Նոր հայկազեան»-ը, եւ կու տայ բազմաթիւ  վկայութիւններ՝ քաղուած Աստուածաշունչէն եւ հայ մատենագիրներէն, որոնցմէ կը մէջբերեմ. 

--Երիս խանս նաշհւոյ ունէի ի գլուխ իմում:

(Գլխուս վրայ  կը կրէի նաշիհի երեք խաներ)

--Ուտէին ի խանէ անտի:

(Կ’ուտէին այն խանին մէջէն)

--Դիցես ի վերայ խանի միոյ եւ մատուսցես զայն խանիւն:

                  (Դի՛ր խանի մը վրայ եւ խանով մատուցէ՛ զայն)

                                                                 *   *   *

4. Չվերջացաւ: Ընդհակառակը՝ նոր կը սկսի...

--Մեր գլխարկին մէջ տակաւին ուրիշ նապաստակներ ունինք...

Իսկ ի՛նչ կը նշանակէ՝ «գլխարկին մէջ նապաստակ ունենալ»,−  կրնաք հարցնել «Ազդակ»-ի քաղաքական  վաստակաշատ էջին, որ առաջինը գործածեց այս դարձուածքը մօտիկ անցեալին. «Պըրրի ուրիշ նապաստակներ ունի գլխարկին մէջ»:

Այդ անակնկալը կը պարտինք մեր պատմահայրին՝ Մովսէս Խորենացիին.

--«Իսկ Երուանդ ձիովն իւրով բովանդակ ասպարէզս անցեալ՝ ելանէ ի խանս  կարգեալս  ի բանակէն  իւրմէ ի քաղաքն իւր, հեծեալ  ի նոր ձիս հանգոյց ի հանգուցէ  փախչել...» (Հայոց պատմութիւն,  գիրք Բ.,  գլուխ Խզ.):   Մէկ ասպարէզը հաւասար է  230 մեթրի:

(Իսկ Երուանդ, ձիով շատ ասպարէզներ անցնելով  եւ իր բանակէն  մինչեւ քաղաքը  հաստատած իջեւաններուն մէջ նոր-նոր ձիեր հեծնելով,   անընդհատ  կը փախչէր...)

Ուրեմն այստեղ ունինք խան, որ թարգմանի իջեւան:

Սա երազ չէ,  մեր  պատմահօր գրած Հայոց պատմութիւնն է: 

Ուրեմն  մեր թրքերէն կարծած խան բառը՝ թուրքերուն հետ հանդիպելէ 1000 տարի առաջ գործածուած է հայ մատենագրութեան մէջ իր ներկայ՝ մեզի ծանօթ նշանակութեամբ:

Պատմութիւնը յստակ է. Հայոց Երուանդ արքան իր բանակատեղիէն մինչեւ քաղաք երկարող տարածութեան վրայ կառուցել տուած է  իջեւաններ, որոնք միայն զինուոր չէին պաստսպարեր, այլեւ ձիեր: Եւ իր անցքին վրայ՝ յոգնած ձիերը կը փոխարինէր թարմ ու կայտառներով եւ այնպէս կը շարունակէր ճամբան: Սա ճիփ ու ճիշդ կը համապատասխանէ նորագոյն խաներուն, որոնք միաժամանակ ու տեղին համեմատ օժտուած էին ախոռով՝ հիւրընկալելու համար  իջեւանողին նաեւ  գրաստը՝ ձին, էշը, ջորին:

                                                                        *   *   *

Իսկ ճիշդ ի՛նչ եղած է խան բառի ճակատագիրը հետագային...  չենք գիտեր:

Գրաբար մատենագրութենէն  ուրիշ օրինակ տրամադրած չեն՝ ո՛չ « Նոր հայկազեան»-ը, ո՛չ Աճառեանի «Արմատական»-ը: 

Ան շատ լայն կիրրակութիւն ունեցած է միջին հայերէնի մէջ: Ռուբէն Ղազարեան իր  «Միջին հայերէնի բառարան»-ին մէջ տուած է  տասնեակ մը  վկայութիւններ: Սակայն Միջին դարերը կը համապատասխանեն մեր՝ թուրքերու հետ սերտ գոյակցութեան, հետեւաբար քիչ մը դժուար է որոշել, թէ գրաբարեան աւանդո՞յթն է,  որ վերազարթնած  է. շատ աւելի հաւանական է, որ բերուած օրինակները թրքերէնի թելադրանքով յառաջացած են:

Աշխարհաբարի բառարանները կը թուեն զայն՝ թելադրուած թրքերէնի մէջ ունեցած յաճախականութենէն, հետեւաբար  ոչինչ ցոյց կու տայ, թէ շարունակուած ըլլայ Խորենացիով սկսած  ոսկեդարեան  աւանդոյթ

 armenag@gmail.com

11/9/2023