Արփիար Արփիարեան՝ Սպանուածներէն մէկը – 2/2

Վահէ Յ Աբէլեան

Արփիար Արփիարեանի սպանութեան 110-ամեակին առթիւ լոյս տեսած՝ «Մարդը ընդէմ մարդուն – մահափորձեր եւ սպանութիւններ հայկական օրինակով ( 1890v-1908)», գիրքին մէջ նշուած մահափորձերը ընդհանրապէս եղած են Օսմանեան Կայսրութեան մէջ։ Ոմանք յաջողած են սպանել ենթական, ոմանք ոչ։ Գիրքը լոյս սեած է Գահիրէ, 2018-ին;  Գիրքը խմբագրող Հայկ Աւագեանը կը գրէ որ իր պատրաստած hաւաքածոն «ունի միակ ելակէտ մը, գլխաւոր դրդապատճառ մը` որ պայմանաւորեալ է Արփիար Արփիարեանի սպանութեամբ,» որ տեղի ունեցած էր 110 տարի առաջ, Գահիրէին մէջ։

 Կարգ մը մահափորձերը սակայն եղած են այլ երկիրներու մէջ ալ։ Թուեմ գիրքին մէջ նշուած վարյրերը ուր եղած են 1890-1908 տարիներուն մահափորձերը՝ Կ. Պոլիս, վան, Կարին/էրզրում, Շապիտ Գարահիսար, Բաղէշ, Մարզուան, Սամսոն, Շատախ, Մուշ, Պարսկաստան, Խոյ, Պաթում, Զմիւռնիա, Մոսկուա, Վասպուրական, Սալմաստ, Օտեսա, Պոսթոն, Սասուն, Զուիցերիա, Լոնտոն,  Խնուս, Ռումանիա, Շիրակ, Հիւսիսային Կովկաս, Ախլաթ, Ջրաբերդ, Պուրկազ, Թիֆլիս, Շուշի, Արմավիր, Նիւ եորք, Ռուսչուք, Գահիրէ, Աղթամար, Կարս, Սօչիշ Բուլանըխ գաւառիշ Կոփ գիւղ, Կամուրճ Գիւղ , Սալնոյ-Ձոր , Շամիր։

Այդ մահափորձերը՝ կրնանք ըսել եղբայրասպանութիւններ էին որ չէին խնայած հայ կղերն իսկ։ Նշուած պատճառները են՝ մատնիչ, դաւաճան, վաշխառու, եւ մեծահարուստ։ Հետաքրքրական այն է որ յաճախ սպանութիւն ընող կազմակերպութիւնը յայտարարած է իր պատասխանատուոթիւնը եւ սպանութեան պաճտռը։ Այն տպաւորութեան տակ մնացի որ Օսմանեան պետութիւնը հետաքրքրուած չէ եղած այդ սպանութիւններով։ Վերջին հաշուով Թուրքի մը սպանութիւնը չէր որ կատարուած էր, այլ էրմէնի միլէթին այս կամ այդ կաազմակերպութիւնէն Հայ կեավուր մը, ուրիշ հայ կեավուր մը սպանած էր։ Բայց Օտմանեան պէտրութիւն ստանցնած էր քննարկել պատրիարքներ՝ Խորէն Արք. Աշըքեանին եւ  Մարաքիա Արք. Օրմանեան-ին եղած մահափորձերը։ Վերջին հաշուով անոնք Օսմանեան Կայսրութեան մէջ բարձաստիճան պաշտօնեաներ էին։ Սպասելի է որ Օսմանեան Կայսրութիւնէն դուրս եղած սպանութիւնները երկրին կառաւարութիւնները անտես ձգած չըլլան։ ինչպէ էր պարագան Նիւ Իոքի մէջ մեծահարուստ Հայ գորգավաճառին սպանութեանը որուն քննարկումը ստանցած էր նահանգը։ Այդ սպանութիւններուն դէմ գրած էր Արփիար Արփիարեանը։

Բնականաբար կուսակցութիւններուն ըրած վերագրումները անհիմն չեն եղած։ Անկասկած որ մատինչներ եղած են։ Ինչպէս եղաւ պարագան Հնչակեան կուսակցութեան որուն հետեւանքը եղաւ կուսակցութեան քսան անդամներուն մահուան դատապարտութիւնը որոնք հրապարակի վրայ կախուեցան։ Այդ մատնութիւնը պատճառ դարձաւ որ կուսակցութիւնը գրեթէ կազմալուծուի։ (տես ներքեւը տեղադրուած նօթերը)։

Տարուած իրենց վրայ բեռնաւորուած նիւթական պահանջքներով՝ օրինակի համար աջակցիլ Սասունի ապստամբներուն եւ աւելին՝ Թրքահայութիւնը խնայել ընթացիկ կեղեքումներէն, կուսակցութիւնները դիմած եղած են սպանութեան սբառնալիքին գոյացնելու համար անհրաժեշտ գումար եւ պատաճած է որ գործադրած են իրենց սպառնալիքը ինչպէս կը վկայէ  New York Times-ը առաջին էջին վրայի լուրը։ 

Ամէնայն հաւանութեամբ Օսմանեակ Կայսրութիւնը լրտեսներ ունեցած է բոլոր հայ կազմակերպութիւններէն ներս, ըլլայ քաղաքական, կրթական,  եւ կրօնական։ Բայց միջամուխ եղած է երբ հարկը տեսած է։  Ինչպէս էր Հնչակեան կուսակցութեան պարագային։  Սակայն Պանք Օթօմանի պարագային, Օսմանեան պետութիւնը ոչ թէ միայն տեղեակ եղած էր դրամատունը գրաւելու ծրագրին, այլ նաեւ դիւրացուցած է պանք Օթօմանին գրաւումը։ Չմոռնանք որ դրամատունը Օսմանեան էր միայն անունով, բայց ամբողջութեամբ կը պատկանէր եւրոպական պետութիւններուն եւ վէրջ տուած էր Հայ ամիրաներուն որոնք շուրջ երկու դար ֆինանսաւորեցին Օսմանեան պետութիւնը, մատակարարեցին Օսմանեան բանակը, ճոխացուցին Օսմանեան ճարտարուեսը։  կը կցեմ Google-ի թարգմանութիւնը։ 

«Կեսօրին հայերի մի խումբ, որոնց մեծ մասը Ռուսաստանից, զենքով և դինամիտով մտել է Օսմանյան բանկ, գերի վերցրել աշխատակիցներին և բարիկադավորվել շենքում՝ այն սպառնալիքով, որ եթե դեսպանները անմիջապես գրավ չտան սուլթանից։ որոշակի բարեփոխումների դեպքում դինամիտով կպայթեցնեին բանկը։ Պատմության այս հատվածն ավարտելու համար շուտով զինվորները շրջապատեցին բանկը, և առևանգողների հետ բանակցություններ սկսվեցին, որոնք երեկոյան հանգեցրին նրան, որ նրանց թույլ տվեցին լքել բանկը, բարձրանալ գլխավոր մենեջերի զբոսանավը և անխռով հեռանալ երկրից:

Ո՞վ է ստեղծել այս դավադրությունը, ես չգիտեմ, բայց միանշանակ է, որ թուրքական կառավարությունն այդ ամենի մասին գիտեր շատ օր առաջ, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ բանկը պետք է մուտքագրվեր։ իսկ ոստիկանության նախարարը մանրամասն քայլեր էր ձեռնարկել ոչ թե այդ մարդկանց ձերբակալելու կամ բանկի վրա հարձակումը կանխելու, այլ դրան նպաստելու և քաղաքի հայ բնակչության ջարդի առիթ դարձնելու համար։ Սա պետք է դառնար տարվա բոլոր կոտորածների պսակը, որը արժանի էր մայրաքաղաքին և սուլթանի նստավայրին, վերջնական հակասություն քրիստոնեական աշխարհին: Բանկի վրա հարձակումից ոչ շատ րոպե անց թուրքերի խմբերը, որոնք կազմակերպվել էին Ստամբուլում և Գալաթայում ոստիկանության նախարարի կողմից, սկսեցին սպանել յուրաքանչյուր հայի, որին կարող էին գտնել՝ պաշտպանված մեծ թվով զորքերի կողմից, որոնք որոշ դեպքերում. մասնակցել է սպանդին։» Աղբիւրը ՝ Fifty years in constantinople and recollections of robert college by george washburn, D.D., LL.D. 1900, pages 245, 246.

Արփիար Արփիարեանը հայ ազատագրութեան րահվիրաներէն էր, ինչպէս նաեւ անոր զոհերէն մին։ Աւելի քան վեց հարիւր տարի, կիլիկեան Թագաւորութեան անկկումէն ետք 1375-ին, մինչեւ 1991-ը, զանց առնելով առաջին հանրապետութեան երկու եւ քանի ամիսները, ուրոյն պետականութեան մշակոյթին անյաղորդ մնացած Հայ ժողովուրդին ազգայնական զարթօնքին՝ թերեւս ալ անխուսաբելի բաներ էին պատահածները։ Թերեւս ալ անոնց անդրադարձերը տակաւին կը շարունակուին։ 

Note

The Naiveté and Betrayal of an Armenian Nationalist:

http://vhapelian.blogspot.com/2023/01/the-naivete-and-betrayal-of-armenian.html

Echoes of an election

Vahe H. Apelian

The shameful defeat of the Pashinyan-minded "United Alliance" and the victory of "Stable Community”.

 

The election pertains to an inter Iranian Armenian community recent election. Echoes refer to the voices heard about the election from outside of Iran. What is being echoed is the following. The Iranian Armenian community was divided into two camps. “Myasnagan Tashink” which means “United Alliance” that allegedly supported Nikol Pachinyan. The other “Gayoun Hamaynk”, camp which means “Stable Community” that allegedly opposed Nikol Pachinyan and was the faction that carried the election. The ARF seem to have been affiliated with the winning faction. The headline in Yerkir.am read: “The shameful defeat of the Pashinyan-minded "United Alliance" and the victory of "Stable Community”. What is odd is the centrality of Nikol Pachinyan in the Iranian Armenian community election, when, much like any other community, surely faces many challenges.

I would have dismissed the comments, had Ara Nazarian not echoed the same but more forcefully.  He commented the following, per google translate: “Long live the Armenian community of Persia (Iran) that rejected Nikol's betrayal and "future" lies - let's focus on nicholizing   Armenia (deprived of Nikol).» Those in parenthesis are my interjection in the google translation. 

I do not know Ara in person. I have read his articles in the Armenian Weekly. He comes across commendably very active in his community in Boston. In the course of my reading his articles I have learned that he is a very educated and accomplished person. From his Armenian diction I had surmised that he has Iranian Armenian heritage, which makes his comment on the Iranian Armenian community the more reflective. From personal correspondence I knew that he is a member of the ARF and staunchly opposes Nikol Pachinyan. But his comment endorsed by a few, including the  chairwoman of the ARF Central Committee, is a concerning because it portrays a mindset in the hub of the Eastern U.S. Armenian community that seems to espouse pitting a diaspora community against the government of the Republic of Armenia.

Let me add the following note as well. I was born and raised in Lebanon and have roots in Kessab, Syria. But I doubt that anyone of my generation has dealt with Iranian Armenians and have taken a youthful personal fascination of the Iranian Armenian community as I have. I owe my sentimental ties to the Iranian Armenian community to my father who ran Hotel Lux in down town Beirut. It was not a hotel as we perceive a hotel nowadays. Most of our guests were Armenians and many from Iran. In my youth, my parent’s Iranian friends had me subscribed to "Alik" Badanegan – the youth forum of Iranian Armenian’s legendary newspaper "Alik", published in Tehran since 1931. Thanks to their correspondences, I have a collection of Iranian stamps. I have remained fascinated by the oldest Armenian diaspora community whose members are very much in tune with the larger Iranian society but have not only retained their Armenian heritage but also enriched it. The ARF has played a prominent role in the structuring of the of Iranian Armenian community. It also has played a role in the modern Iranian history. 

 My and my parent's association with Iranian Armenian community came to an abrupt halt because of the civil war in Lebanon that catapulted me to the U.S. where I landed on its hospitable shores on July 9, 1976, to give a glimpse of time.

Recently the president of Turkey, accused Iran opposing “Zangezur corridor” project. In singling out Iran what the Turkish President Recep Tayyip Erdogan, in fact, actually meant to say is the following.  Armenia is an insignificant power in the region to factor in the grand equation in the region to mention it, even though the corridor is going to slice a part of its sovereign state. Russia has given, if not its tacit agreement, but its understanding that it is between two sovereign nations, Armenia and Azerbaijan to sort. Consequently Russia presents no threat to the opening of Zankezur corridor. It is only Iran that is the stumbling block to the successful implementation of the Zankezur corridor project. Erdogan's blunt statement is not something that Iran can afford to dismiss, especially that there is an overt Turkey-Azerbaijan-Israel alliance against Iran.

Iranian Armenians, more than any other Armenian in the diaspora, are organically tied to the citizens of Armenia due to their proximity. They also share Eastern Armenian diction. More than any other country where we have an Armenian community, Iran plays an existential role for the security of Armenia.  Although it is not likely that the Iranian Government will take into account its Armenian community’s sentiments in shaping its interests vis a vis the powers of the region, Turkey/Azerbaijan and Russia. But none the less having the Iranian Armenian community factionalized and a faction opposing and hence not supporting the government of Republic of Armenia from Iran is concerning.

 

 

=

The Naiveté and Betrayal of an Armenian Nationalist

 I have attached my abridged translation of the naive introduction to the “The Armenian’s Songbook" (Hayoun Yergaran), Hmayag Aramiants compiled in 1911 in Constantinople. He was a staunch believer of the socialism, the Social Democrat Hnchakian Party espoused. He was similarly  enamored by the promise of the Ottoman Constitution and ardently believed in its slogans of Freedom, Equality, Justice and Fraternity. He must have been so upset  when he learned that Hnchakian's party not only saw a virulent racism behind the slogans of comradeship the new Turkish order proclaimed but also determined to assassinate its principles, Hmayag Aramiants betrayed his own party, to salvage the promise of socialism of the new order, albeit Turkish. The apparent mindset in his introuduction appears to be endemic of the Armenian denizens in the Ottoman Empire just before the genocide. They bared themselves to the Constitutional Ottoman authorities, a Turkish order nonetheless. Such was the compilation of this song book that  he praised those who raised arms against the Hamidian oppressive regime, but a Turkish regime none the less, believing that the new Turkish order will not only understand, but appreciate. 

His betrayal of his party led to public hanging of twenty Hnchakian leaders, decimating the Hnchakian party.  Arshak Yeztanian, a member of thje Armenian Revolutionay Federation, sanctioned by the Nemesis Operation, assassinated Hmayag Aramiants in Constantinople.

Those interested by read the tale of the songbook he compiled, and about his betrayal,  may check the two links listed below. Vahe H. Apelian

Celebrating Ottoman Constitution. The Banners on the right and on the left read are 
inscribed in Armenian

“Only recently, when I decided to give the Armenian public the  historical summary of the Social Democrat Hnchakian Party from 1887-1911, I noticed that it would be more beneficial to highlight the many songs written about  Armenian Revolutionary Heroes of that period in a separate publication.

In addition, when I had in front of me a number of newly published songbooks, both in Dajikistant (Turkey) and abroad, I saw that not only our latest revolutionary epic was not properly presented in them, but also many songs were distorted, corrupted, and some of them were outright degutted of their true message. This was true in particularly for the Hnchakian's songs. They have been subjected to ugly manipulations.

Therefore, I considered it necessary to collect, do a light proofreading remaining, as much as possible, faithful to their true meaning and spirit of the songs; transcribe and publish them in the present "THE ARMENIAN’S SONGBOOK”. I like to believe that it will, more or less, satisfy the legitimate demand of the lovers of Armenian songs.

I have no illusion, of course, to present this as a complete work, because in addition to the difficulties of the work, some external obstacles were also created.  Foolish efforts and non-benevolent sentiments were directed against the lofty goals of the Armenian Revolutionary songs in the pretext that it pitted them against the collective motherland (note: Turkey) and its constituents. Such sentiments are not only sad, but outright ugly.

I tried to push all such sentiments away considering that the patriotism of the nations is their highest mission to cast it under any doubt. In my opinion, a nation like ours living under the Hamidian regime and waging a struggle of existence against it, could not have a different outlook, and  could not have charted a different political path than what the well-known history of the Armenian Revolution shows.

Armenians facing forced assimilation and Armenocide, conditioned their right to a decent living by adhering to a separate fate for Armenia than the one imposed by the state policies of Sultan Hamid. Those sentiments are clearly expressed in the folk songs that not only do not betray true patriotism, but also are living proof of Armenians’ political maturity. and to its  noble political courage, until the state organization was subjected to a radical reform, and with the introduction of the constitutional egalitarian system that forced all the subjects of the vast Ottoman Empire to unite around a nationwide constructive work, under the noble banner of Freedom, Equality, Justice and Fraternity, putting an end to all kinds of discrimination and instilling in its constituent nationalities a soul-stirring love, respect and self-sacrifice towards the Motherland and its future. Thus, the living sentiments of righteous Anger and National Self-Determination against the dictatorial regime can never disturb the peace of mind and the tranquility of the souls of its free citizens in a free country, whether they are public officials, whether they are servants of the law or ordinary citizens.

For me, the songs of a nation are inviolable sanctities, as much as history itself is with its various manifestations. There should never be an obstacle to their pristine preservation, just as it should not occur to anyone in the preservation of this or that episode historical history, even if it is not in line with current understandings.

That was the reason why I made every effort to compile in the "The Armenian’sSongbook”. Some of the songs have appeared in various editions while some other songs have remained obscure. The reader will form an opinion about the compilation when he or she peruses the songbook.

Notes:

The Armenian's Hymnal: http://vhapelian.blogspot.com/2017/04/tale-of-armenian-hymnal.html

Hmayag Aramiants: http://vhapelian.blogspot.com/2020/04/tale-of-armenian-hymnal-22-betrayal-and.html

The Story of an Armenian Songbook

 Vahe H. Apelian

There was a time I had made a hobby to look for rare Armenian books on eBay that were printed by Armenian printing houses in Constantinople before 1915. It was through that endeavor  that years ago, I came across an Armenian song book and purchased it from a seller in Turkey. A few days ago I saw the soft cover of the sane songbook, see the picture below, put on sale for a considerable sum of money. 

The title of the song book is  “Hayoun Yerkaraneh” (The Armenian’s Songbook) by Hmayag Aramiants.  The hard-cover hymnal I purchased was printed in Constantinople in 1911. I wrote an article about the song book and had it published in Keghartdotcom on May 9, 2011. Recently I reproduced that article in my blog.

I donated the book to NAASR in memory of the late musicologist  Bedros Alahaidoyan with whom I had shared the book. He published his review of the book in Asbarez Daily.

Those who are interested about the song book, and about the person who compiled the song book and his betraying may read the blogs below. 

 1. A Tale of Armenian Hymnal (1/2): Compiling a Songbook:

http://vhapelian.blogspot.com/2017/04/tale-of-armenian-hymnal.html 

2. A Tale of Armenian Hymnal (2/2): Betrayal and Revenge:

http://vhapelian.blogspot.com/2020/04/tale-of-armenian-hymnal-22-betrayal-and.html

All those who are may be interested about the late eminent musicologist Bedros Alahaidoyan, who reviewed the songbook in Asbarez daily,  may read the links below.

A Rebel With a Cause: Bedros Alahaidoyan

http://vhapelian.blogspot.com/2019/10/a-rebel-with-cause_9.html

Updated on February 7, 2023

A plethora of traitors and assassins

Vahe H. Apelian

Google-ի հայերէն թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւ։

 

The term traitor and the adjective treasonous have recently proliferated in the Armenian social media. The term traitor nowadays appear mostly used to depict the PM of Armenia under whose watch Armenia lost a war against TurkaBaijan forces and their active supporters. The adjective treasonous is hurled against the PM for having signed the tri-party dictate to halt the war between Armenia and Azerbaijan brokered by Russia

As far as I am concerned I cannot call the PM a traitor nor qualify his signing the ceasefire agreement a treasonous act. Like any other naturalized American citizen, I too have taken the oath of allegiance and sworn that "I will support and defend the Constitution and the laws of the United States of America against all enemies, foreign and DOMESTIC." But that does not give me the right to take the laws into my hands and call a person a domestic enemy, in other words a traitor. It appears that regretfully, not being a state for hundreds of years, Armenians have had to resort to take matters into their hands and deal with those whom they deemed to be domestic enemies or traitors in the harshest way possible. That is to say assassinate them.

Recently a friend forwarded to me a copy of a book that lists Armenian assassinations perpetrated by Armenians against Armenians from 1890 to 1908, the year of  eminent writer Arpiar Arpiarian was gunned down in Cairo. Each assassination is documented by quoting the Armenian press elaborating on the killing or the attempted killing, as some of the assassination attempts were not fatal. Furthermore, in the foreword the author emphasized  that “the collection does not intend to confirm or deny the sharp journalistic and historical accusations against this or that party, nor does it seek to reveal the good or bad sides of the parties.” The book simply lists such acts.

The book, the author claimed is published in a limited quantity and  anyone who is interested to read the book may get  its  Pdf version for free by contacting him at tchahagir@journalist.com. It is the pdf version that a friend forwarded me.

The title of the book is “MAN AGAINST MAN”  ( Marteh entem Martoun – ՄԱՐԴԸ ԸՆԴԷՄ ՄԱՐԴՈՒՆ) – Attempted Assassinations and Assassinations Armenian Way - մահափորձեր եւ Սպանութիւններ Հայկական Օրինակով (1890-1908).

The compilation was done by Haig Avakian – Հայկ Աւագեան - and has been published as a supplement to Chahagir Weekly – Ջահակիր Շաբաթերթ - in Cairo in 2018. I did not know that such an Armenian weekly is published in Egypt. The publication of the book was timed in remembrance of the 110^th anniversary of the Arpiar Arpiarian’s assissination that happened on February 12, 1908, after two failed assassination attempts, the first in Constantinople and the second in Venice. The book is 170 pages long.

All the listed acts were carried by the political parties of the day. They were perpetrated due to inter and intra party sharp disputes or against others for the betrayal of the Armenian cause not necessarily by commission but also by omission for not having supported the cause as expected. 

My interest in the book was drawn, as I noted in my first paragraph, by the widespread use of the term traitor and the adjective treasonous damning the presumption of innocence until proven guilty in the courts of the law. 

The number of the assassinations listed the book is staggering. All together 92 such attempts were listed having been carried from 1890 to 1908. We should bear in mind that we did not have a state during those years. Consequently, the judgment to assassinate was left to the political parties,  Overwhelmingly if not all, other than a few of the targeted persons were labeled as tavajan, that is to say traitor, although a few appear to have perpetrated against well to do Armenians for not espousing the Armenian cause.

More were assassinated in Constantinople than anywhere else, but the acts were carried far and wide. Out of curiosity I listed the places where the assassinations took place. The names of some of the places were not familiar to me. I have listed them in Armenian and put in parenthesis in English for those I know: Պոլիս (Constantinople) , վան(Van), Կարին/էրզրում (Garin / Erzeroum), Շապիտ Գարահիսար (Shabin Karahisar) , Բաղէշ(Paghesh  another name for Bitlis), Մարզուան (Merzifon), Սամսոն (Samsun), Շատախ (Çatak), Մուշ (Muş / Mush), Պարսկաստան (Persia), Խոյ (Khoy), Պաթում (Batumi), Զմիւռնիա (Izmir) , Մոսկուա (Moscow), Վասպուրական (Vaspurakan), Սալմաստ (Salmas), Օտեսա (Odesa), Պոսթոն(Boston), Սասուն (Sason), Զուիցերիա (Switzerland), Լոնտոն (London),  Խնուս (Hinis), Ռումանիա(Roumania), Շիրակ (Shirak), Հիւսիսային Կովկաս (Northern Caucasus), Ախլաթ (Ahlat), Ջրաբերդ(Jraberd), Պուրկազ (Burgas), Թիֆլիս (Tiblisi), Շուշի (Shoushi), Արմավիր (Armavir), Նիւ եորք (New York), Ռուսչուք (Ruse, Romania), Գահիրէ (Cairo), Աղթամար (Akhtamar), Կարս (Kars), Սօչի (Sochi). There were a few names I could not locate  them. Listing them in Armenian they are: Բուլանըխ գաւառի (in Bitlis) Կոփ գիւղ, Կամուրճ Գիւղ , Սալնոյ-Ձոր (in Diarbekir), Շամիր (Shamir ?).

In any society, those who are judged to be traitors are dealt with the severest form of punishment that includes death or permanent banishment. Those of my generation who attended Armenian schools were surely taught of the Armenian arch traitor Vasak Suni who was claimed to have betrayed Vartan Mamigonian. My mother, who thought in Armenian schools for half a century, noted to me that throughout her teaching she met only one student in Los Angeles who whose parents had baptized him Vasak. She was so intrigued that she made a point of meeting his parents and had an interesting conversation with the student’s father who seemed to have been an astute student of Armenian history. Since Vartanian war in 451 to this day, other than a very few, no Armenian parents have named their son Vasak.

I think this social phenomenon having a plethora of traitors in our midst and the proliferation of labelling another Armenian traitor should be studied by sociologists and psychologists. When I searched on the internet for American traitors who have betrayed the U.S., not more than a dozen appeared to have done so during the last over two hundred years. It sure is different for Armenians. But why? I wonder. We appear to have labelled a far more number Armenians as traitors and dealt with them accordingly. 

 All those listed in book who were assassinated did not have the benefit of presumption of innocence until proven guilty by an independent judiciary, simply because we did not havre a state, but now we do have a nascent democratic free and independent Armenia under existential threat whose judiciary surely is, I presume, as "perfect", as  "impartial" and as "apolitical" as judicial courts are in democratic countries be it in the United States.  

There is no justification in the liberal use of the terms "traitor" or "internal enemy."

*****

Google-թարգմանութեամբ։

Դավաճանների և մարդասպանների առատություն

Վահէ Հ. Ապէլեան

 

Հայկական սոցցանցերում վերջերս շատացել են դավաճան տերմինը և դավաճան ածականը։ Դավաճան տերմինը մեր օրերում առավելապես օգտագործվում է Հայաստանի վարչապետին պատկերելու համար, ում հսկողության ներքո Հայաստանը պարտվեց Թուրքաբայջան ուժերի և նրանց ակտիվ աջակիցների դեմ պատերազմում։ «Դավաճանական» ածականը շպրտվում է վարչապետի դեմ՝ Ռուսաստանի միջնորդությամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմը դադարեցնելու եռակողմ թելադրանքը ստորագրելու համար.

Ինչ վերաբերում է ինձ, ես չեմ կարող վարչապետին դավաճան անվանել, ոչ էլ հրադադարի պայմանագրի ստորագրումը որակել որպես դավաճանություն։ Ինչպես ցանկացած այլ նատուրալացված ամերիկացի քաղաքացի, ես նույնպես հավատարմության երդում եմ տվել և երդվել, որ «սատարելու և պաշտպանելու եմ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Սահմանադրությունն ու օրենքները բոլոր թշնամիների դեմ՝ արտաքին և ՆԵՐՔԻՆ»: Բայց դա ինձ իրավունք չի տալիս օրենքները ձեռքս առնել ու մարդուն անվանել ներքին թշնամի, այլ կերպ ասած՝ դավաճան։ Ցավոք, հայերը հարյուրամյակներ շարունակ պետություն չլինելով, ստիպված են եղել գործը վերցնել իրենց ձեռքը և հնարավորինս դաժան կերպով վարվել ներքին թշնամիների կամ դավաճանների հետ: Այսինքն՝ սպանել նրանց։

Վերջերս ընկերս ինձ փոխանցեց մի գրքի պատճեն, որտեղ թվարկված են հայերի կողմից հայերի դեմ իրականացված հայերի սպանությունները 1890-ից 1908 թվականներին, երբ Կահիրեում գնդակահարվեց ականավոր գրող Արփիար Արփիարյանը: Յուրաքանչյուր սպանություն փաստագրվում է՝ մեջբերելով հայկական մամուլը, որը մանրամասնում է սպանության կամ սպանության փորձի մասին, քանի որ մահափորձերից մի քանիսը մահացու չեն եղել: Ավելին, նախաբանում հեղինակն ընդգծել է, որ « ժողովածուն նպատակ չունի հաստատել կամ հերքել այս կամ այն ​​կուսակցության հասցեին հնչող լրագրողական և պատմական սուր մեղադրանքները, ոչ էլ փորձում է բացահայտել կողմերի լավ կամ վատ կողմերը։ «Գրքում պարզապես թվարկված են նման արարքները: 

Գիրքը, հեղինակի պնդմամբ, տպագրված է սահմանափակ քանակությամբ, և յուրաքանչյուր ոք, ով ցանկանում է կարդալ գիրքը, կարող է անվճար ստանալ դրա PDF տարբերակը՝ կապվելով նրա հետ tchahagir@journalist.com էլ. Դա pdf տարբերակն է, որն ինձ ուղարկեց ընկերը:

The title of the book is “ MAN AGAINST MAN ” ( Marteh entem Martoun –  ՄԱՐԴԸ ԸՆԴԷՄ ՄԱՐԴՈՒՆ )  –  Attempted Assassinations and Assassinations Armenian Way  -  մահափորձեր եւ Սպանությունների Հայկական Օրինակով  (1890-1908).

The compilation was done by Haig Avakian –  Հայկ Աւագեան -  and has been published as a supplement to  Chahagir Weekly  –  Ջահակիր Շաբաթերթ -  in Cairo in 2018. I know that an such an Armenian weekly հրատարակվում է Եգիպտոսում։ Գիրքը հրատարակուեցաւ ի յիշատակ  Արփիար Արփիարեանի սպանութեան 110 ^{-րդ տարելիցին, որ տեղի ունեցաւ 12 Փետրուար 1908ին, երկու անյաջող մահափորձերէ ետք։} Գիրքը 170 էջ է։

Թվարկված բոլոր գործողությունները կրել են օրվա քաղաքական կուսակցությունները։ Դրանք իրականացվել են միջկուսակցական և ներկուսակցական սուր վեճերի կամ այլոց դեմ հայ դատի դավաճանության համար ոչ պարտադիր կերպով պատվիրանով, այլ նաև գործին սպասվածի պես չաջակցելու պատճառով: 

Գրքի հանդեպ իմ հետաքրքրությունը, ինչպես նշեցի իմ առաջին պարբերությունում, առաջ բերեց դավաճան տերմինի և դավաճան ածականի լայն տարածումը՝ անմեղության կանխավարկածը դատապարտող, քանի դեռ նրա մեղավորությունն ապացուցված չէ դատարաններում:  

Գրքում թվարկված սպանությունների թիվը ապշեցուցիչ է։ Բոլորը միասին թվարկվել են 92 նման փորձեր, որոնք իրականացվել են 1890-ից 1908 թվականներին։ Պետք է նկատի ունենալ, որ այդ տարիներին մենք պետություն չենք ունեցել։ Հետևաբար, սպանության դատավճիռը թողնվեց քաղաքական կուսակցությունների վրա, ճնշող մեծամասնությունը, եթե ոչ բոլորը, բացառությամբ մի քանի թիրախի, պիտակվեցին որպես թավաջան, այսինքն՝ դավաճան,  թեև մի քանիսը, կարծես, բարի գործեր են արել՝ հայերի համար լավ վարվելու համար։ չպաշտպանելով հայկական հարցը.

Կոստանդնուպոլսում ավելի շատ սպանվեցին, քան որևէ այլ վայրում, բայց գործողությունները տարածվեցին շատ հեռու: Հետաքրքրությունից դրդված թվարկեցի այն վայրերը, որտեղ տեղի են ունեցել սպանությունները։ Որոշ վայրերի անուններն ինձ ծանոթ չէին։  Ես  թվարկել եմ դրանք  հայերեն  և փակագծերի մեջ տեղադրել անգլերեն  նրանց համար , ում ճանաչում  եմ . ) , Մարզուան ( Merzifon) , Սամսոն  (Samsun) , Շատախ (Çatak), Մուշ  (Muş / Mush) , Պարսկաստան  (Persia) , Խոյ.  (Khoy) , Պաթում  (Batumi) , Զմիւռնիա  (Izmir)  , Մոսկուա (  Moscow) , Վասպուրական  (Vaspurakan) , Սալմաստ  (Salmas) , Օտեսա  (Odesa) , Պոսթոն (Boston)  , Սասուն (Sason ,  Sason)  (London) , Խնուս  (Hinis) , Ռումանիա (Roumania) , Շիրակ  (Shirak) , Հիւսիսային Կովկաս  (Northern Caucasus) , Ախլաթ ( Ahlat) , Ջրաբերդ (Jraberd) , Պուրկազ  (  Burgas) , Թիբլիս , Թիֆլիս (Shoushi) , Արմավիր  (Armavir) , Նիւ եորք  (New York) , Ռուսչուք  (Ruse, Romania) , Գահիրէ  (Cairo) , Աղթամար  (Akhtamar) , Կարս  (Kars) , Սօչի  (Sochi). Կային մի քանի անուններ, որոնց ես չկարողացա գտնել: Listing them in Armenian they are:  Բուլանըխ գաւառի (in Bitlis) Կոփ գիւղ ,  Կամուրճ Գիւղ , Սալնոյ-Ձոր (in Diarbekir), Շամիր  (Shamir ?).  

Ցանկացած հասարակությունում նրանց, ում դավաճան են համարում, ենթարկվում է պատժի ամենախիստ ձևին, որը ներառում է մահ, կամ հասարակությունը վտարում է նրանց: Իմ սերնդից նրանք, ովքեր հաճախել են հայկական դպրոցներ, անշուշտ, սովորել են հայ ոխերիմ դավաճան Վասակ Սունին, ում պնդում էին, թե դավաճանել է Վարդան Մամիկոնյանին: Կես դար հայկական դպրոցներում մտածող մայրս ինձ ասաց, որ իր դասավանդման ընթացքում Լոս Անջելեսում հանդիպել է միայն մեկ աշակերտի, ում ծնողները նրան մկրտել են Վասակ։ Նա այնքան հետաքրքրված էր, որ նպատակադրեց հանդիպել իր ծնողներին և հետաքրքիր զրույց ունեցավ ուսանողի հոր հետ, ով թվում էր, թե հայոց պատմության խորաթափանց ուսանող էր: 451 թվականի Վարդանյան պատերազմից մինչ օրս, բացի շատ քչերից, ոչ մի հայ ծնող իր որդուն Վասակ չի անվանել։

Կարծում եմ, որ մեր մեջ դավաճանների առատություն ունեցող այս սոցիալական երևույթը և մեկ այլ հայ դավաճանի պիտակավորման բազմացումը պետք է ուսումնասիրվի սոցիոլոգների և հոգեբանների կողմից: Երբ ես ինտերնետում որոնեցի ամերիկյան դավաճանների համար, ովքեր դավաճանել են ԱՄՆ-ին, թվում էր, որ ոչ ավելի, քան մեկ տասնյակը դա արել է վերջին ավելի քան երկու հարյուր տարվա ընթացքում: Հայերի մոտ, իհարկե, այլ է։ Բայց ինչու? Ես զարմանում եմ. Մենք, ըստ երևույթին, ավելի շատ հայերի պիտակավորել ենք որպես դավաճան և համապատասխանաբար վարվել նրանց հետ: 

 Գրքում թվարկված բոլոր սպանվածները չունեին անմեղության կանխավարկածի օգուտ, քանի դեռ նրանց մեղավորությունն ապացուցված չէր անկախ դատական ​​համակարգի կողմից, պարզապես այն պատճառով, որ մենք պետություն չունեինք, բայց այժմ ունենք նորածին ժողովրդավարական ազատ և անկախ Հայաստան՝ գոյատևման սպառնալիքի տակ։ Դատական ​​համակարգը, անշուշտ,, կարծում եմ, նույնքան «կատարյալ», «անաչառ» և «ապաքաղաքական» է, որքան դատական ​​դատարանները ժողովրդավարական երկրներում։ Այնուամենայնիվ, «դավաճան» և «ներքին թշնամի» տերմինների ազատական ​​օգտագործումն արդարացում չունի։