Our grandfather Stepan Apelian

The picture of my grandfather’s tasbih I posted recently, evoked memories of bygone days. He passed away on July 26, 1984. The attached is my translation Rev. Ardashes Kerbabian’s eulogy. It was dated August 27, 1984, Cambridge, Ontario, Canada, where Rev.  Ardashes pastored for a number of years. Our grandfather Stepan, as well as grandmother Sara, like most of his generation, were orphaned survivors of the Armenian Genocide 

Among the serendipitous happenings in life, the birth of Mr. Stepan Apelian coincided with the foundation of our village’s - Keurkune’s – Church in 1897. It became his good fortune to grow with and in the church. Thus the young Stepan had his character shaped within a church loving family in the Armenian Evangelical community. It is not a secret that I reveal that he became not only a true child of the church but also its faithful and active member as an elder, a treasurer, its keeper and guardian from his adulthood well into his old age without tiring and without complaining.

I have known Mr. Stepan Apelian for forty-five (45) years and I have closely followed his life and his work for thirty-seven years (37). He would be the first to attend Sunday services, mid week prayer meetings and at the trustee meetings, always with a smile on his face, joyful and content.  He bestowed a special deference towards the church’s ministers. He loved and cared for the church, its congregation, the school and the students as he cared for the pupils of his eyes, wishing for them  love, wellbeing and harmony. 

After a hard day’s work and before going to sleep he devoted a special time for scripture reading and prayer. He was a personification of Jesus’ reference of Nathanael “ Here truly is a man in whom there is no deceit”. Truly Mr. Stepan Apelian was a true embodiment of goodness and the exemplary man of the village. Everyone liked him. He was the rosy cheeked, calm and composed ‘baboug’ (grandpa) of the village. He was meek as much he was good willed. He was impartial in his service to church. He was caring, hospitable, and his table was open to visitors as well as to strangers.

As an outcome of the life he led, he enjoyed the love and the respect of his immediate community and the community at large. Spiritually he was one of the richest and most content persons. God in turn rewarded him with two sons and four university graduate grandchildren (see the note below), who are also known for their well manners. According to the news reaching us, the Armenian community of Syria and Lebanon are grateful for the services of his two grandchildren Steve and Ara who are rendering service to the Chanits (Armenian Evangelical Endeavor Association), the Armenian Evangelical community and the Armenian community at large. It is also fair to acknowledge the spouses of his children for their services to the church and to the evangelical schools.

For his more than 50 to 60 years of service he rendered to the Armenian Evangelical Church of Keurkune, Mr. Stepan is deserving of our Lord’s blessing who said “‘Well done, good and faithful servant! You have been faithful with a few things; I will put you in charge of many things. Come and share your master’s happiness!’.”

Mr. Stepan Apelian left this world on July 26, 1984 bearing on his chest the pin for loving service. I believe that according to John 10:25 (“I did tell you, but you do not believe. The works I do in my Father’s name testify about me”) he lives with the beloved Lord. Apostle Paul’s words fit Mr. Stepan Apelian’s person and life, when he said: “I have fought the good fight, I have finished the race, I have kept the faith. Now there is in store for me the crown of righteousness, which the Lord, the righteous Judge, will award to me on that day—and not only to me, but also to all who have longed for his appearing.”

My dear nephew*, on the occasion of the fortieth day your death I convey to you my sincere impressions of you, quoting bible verses and dedicate it to your good memory as a bouquet of flowers to be placed on the holy ground of your grave at our village’s cemetery we call “keghetseg” (a small church), wishing that the Lord will bless your fatherly and human loving memories and for your more than half a century of service to the church for the glory of God and for the enlightenment of the Christ’s church.

With the grace of God, I remain with the hope and the faith of joining you in the everlasting life. Amen.

Rev. Ardashes S. Kerbabian

67 Norfold Ave.

Cambridge, ON N1R3TB

August 27,1984

* Mr. Stepan Apelian was my nephew through my father’s first marriage.

                                                        *** 

Note: Our grandfather had four grandchildren, two from each of his two sons, all boys, in seniority listing:  Vahe H Apelian, pharmacist (AUB), PhD (St. John’s University); Stepan Apelian agriculturalist, M.S. (AUB); Garo Apelian business (Haigazian University), deceased; Ara Apelian MD (AUB).

 

Russia’s spectacular failure in the Caucasus

Vaհe H Apelian

Today, on Saturday July 19, 2025, Azerbaijani President Ilham Aliyev speaking to the participants of the Third Shusha Global Media Forum in the city of Khankendi (the Turkified name of Stepanakert), said “We created a new reality in 44 days in 2020, and they were forced to accept it.”

The “they”, Aliyev alluded, is the Organization for Security and Cooperation in Europe’s (OSCE) Minsk Group.  He said that the group, founded in 1992 and was co-chaired by France, Russia, and the US, with the stated aim of facilitating the resolution of the Karabakh conflict. But Aliyev alleged, the group was instead telling Azerbaijan to accept the situation, but that Baku rejected them, said Aliyev. The new reality Azerbaijan created, boasted Aliyev, was the complete depopulation of Nagorno-Karabakh of its native Armenian inhabitants. There are no Armenians as an entity in Azerbaijan to have an issue to resolve. Why the (OSCE) Minsk Group? Sounds familiar, does it not?

I was reminded of Antranig Chalabian, who on Armenia and Russia relationship wrote in 1988 (see note): “As long as Turks are Turks and they are living in Turkey, Armenians inhabiting the southern boarders of the Soviet Union have no choice but to seek Russian protection, irrespective of the kind of government which rules that country. This is a political affinity and has nothing to do with ideologies.”

But he also qualified that relationship and wrote that a strong and a greater Armenia is Russia’s best security asset in the South Caucasus. Russia, Antranig elaborated further, is vulnerable at its southern border and Armenia is Russia’s natural and most reliable ally and the best guarantor of its southern border. But he also cautioned reflecting on history and said that: “The Byzantine emperors made mistakes and they paid dearly for them. Russia’s tsars, in their turn, were incapable of seeing their southern borders were inhabited not by White Russians but by potentially dangerous Turkish peoples. In the face of that danger, instead of creating a great and autonomous Armenian state to divide and weaken those peoples, they aspired for an Armenia without Armenians, thus strengthening and uniting their own enemies! It is not unconceivable that world leaders often lack foresight and political farsightedness, as well as the ability to comprehend the facts or anticipate the future."

Since Armenia regained its independence, it became apparent that Russia, did not see “the important role a greater and a stronger Armenia can play” as a buffer for Mother Russia in its southern border. On the contrary Russia tilted away from its natural ally Armenia cozying with toward Azerbaijan. But that rapprochement, at the cost of depopulation of Artsakh of its native inhabitant is now strained almost to the breaking point. 

Antranig Chalabian asked in 1988, wondering: “Will the present-day Soviet rulers of glasnost and perestroika (openness and restructuring) be able to see the important role a greater and stronger Armenia can play in the political network of religious minded peoples on the southern borders of their empire?"

 "It remains to be seen,” Antranig Chalabian wrote. (Read The Commissars in the attached link below.)

The new rulers of glasnost and perestroika (openness and restructuring), apparently were blinded by their lingering imperial ambitions of the past. They did not see the importance of a greater and stronger Armenia in the South Caucasus. Instead of empowering Armenia, Russia armed Azerbaijan and sided with it. But, an emboldened Azerbaijan, having achieved its goals of absorbing the Soviet Nagorno-Karabakh Oblast, and in cahoots with Israel and the West, in support of Ukraine and against Iran, is challenging Russia as manifested through public criticism of Russia, cancellation of cultural events and high-level visits, and arresting of Russian nationals in Baku. “South Caucasus is slipping from Russia’s grasp” wrote Al Jazeera. Russia's “Unipolar Moment” in the South Caucasus is ending, wrote another report. 

Russia’s or maybe Putin’s blinded ambitions resulted in a spectacular policy failure in South Caucasus, but also resulted in the loss of the historical Armenian Artsakh.

                                           *** 

Note; Those interested may read Antranig Chalabianbs "Emperors, Tsars and Commissars" booklet : http://vhapelian.blogspot.com/2023/08/antranig-chalabian-emperors-tsars-and.html 

In appreciation of Frederic and Ara: The Best House of All.

Hovhannes Toumanian is said to be the “All Armenian Poet”.  “The Best House of All - Ամենից Լաւ Տունը” is the title of a poem he wrote. My mother used to recite that poem superbly. Frederic Apelian is an avid master photographer. Today I came across the attached photograph Frederic Apelian took during one of his photography excursions. It  reminded me Toumanian’s poem and Ara Mekhsian’s superb translation of the poem. It also reminded me  reading that a part of adulthood is that we, adults, strangely are homesick for a place and a time that no longer exists and that we can never revisit but wonder maybe, how would it be if we only could be a child again in this dreary world. Vaհe H Apelian

Courtesy Frederic Apelian

 

The Finest House

 

Where the winds frolic and toy,

And the waters roar and froth,

Lived a very restless boy

With his mother, kind and fond,

In a drab hovel,

In an old hovel,

By the river,

Under the trees.

 

One day, said the restless boy:

“My kind, loving mother, dear,

This place affords me no joy,

I must go away from here -

This drab hovel,

This old hovel,

By the river,

Under the trees.

 

Let me traverse many a road,

In search of the best abode,

When I’ve found it, I will come

And take you far away from

This drab hovel,

This old hovel,

By the river,

Under the trees.

 

In his travels far and wide,

He saw houses fair and bright,

But alas! something was amiss,

He returned, as per his promise,

To the drab hovel,

To the old hovel,

By the river,

Under the trees.

 

“Did you find it, my son?” asked the mother,

Beholding her son with ardor.

“I saw myriad gracious houses,

But the finest house yet remains

This drab hovel,

This old hovel,

By the river,

Under the trees.

 

  

Ամենից Լաւ Տունը

Յովհաննէս Թումանեան

 

Էնտեղ, ուր հովը խաղում է ազատ

Ու ջուրն աղմըկում, անվերջ փըրփըրում,

Էնտեղ իր բարի, իր սիրող մօր հետ

Մի շատ անհանգիստ տղայ էր ապրում,

Մի գորշ խըրճիթում,

Մի հին խըրճիթում,

Գետի եզերքին,

Ծառերի ակին։

 

Մի օր էլ եկաւ անհանգիստ տըղան,

Կանգնեց իր բարի, իր սիրող մօր դէմ.

«Մայրիկ, էստեղից պէտք է հեռանամ.

Միակ ձանձրալի տեղը, որ գիտեմ,

Էս գորշ խըրճիթն է,

Էս հին խըրճիթն է,

Գետի եզերքին,

Ծառերի տակին։

Թո՛ղ գընամ շըրջեմ աշխարհից աշխարհ,

Ճամբորդեմ լաւ-լաւ տըներ տեսնելու,

Ամենից լաւը ընտրեմ մեզ համար,՚

Գամ քեզ էլ առնեմ ու փախչենք հեռու

Էս գորշ խըրճիթից,

Էս հին խըրճիթից,

Գետի եզերքին,

Ծառերի տակին»։

 

Ու գնաց, երկար թափառեց տըղան,

Մեծ ու հոյակապ շատ տըներ տեսաւ,

Բայց միշտ, ամէն տեղ պակաս Էր մի բան...

Ու հառաչելով ետ վերադարձաւ

Էն գորշ խըրճիթը

Էն հին խըրճիթը,

Գետի եզերքին,

Ծառերի տակին։

«Գըտա՞ր, զաւա՛կըս», հարցըրեց մայրը,

Ուրախ, նայելով իր տըղի վըրայ։

«Ման եկայ, մայրի՛կ, աշխարհից աշխարհ,

Ամենից սիրուն, լաւ տունը, որ կայ,

Էս գորշ խըրճիթն է,

Էս հին խըրճիթն Է,

Գետի եզերքին,

Ծառերի տակին»։

Hagop comments (3) : “Post hoc, ergo propter hoc”

This is the third comment Hagop made in the Armenian Weekly I post because they have stood apart from the rest of the comments made in the Armenian Weekly. This was made to the article Hoory Minoyan posted on July 2, 2025.  The Latin quote "Post hoc, ergo propter hoc"means, “After this, because of this”. I copied it from  ARF founding ideologue Kristapor Mikaelian’s writing titled “Ամբոխային Տրամաբանութիւն - Crowd Mentality.”  Vaհe H Apelian

 

 

The polemic presented against Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan is a highly emotional, misleading, and deeply biased narrative that deliberately omits context, misrepresents complex national developments, and dangerously undermines Armenia’s fragile democracy. It weaponizes religion, national trauma, and diaspora sentiment in service of political score-settling.

 

Let’s break this down:

 

1. The Loss of Artsakh: History, Not Betrayal

Yes, the loss of Artsakh (Nagorno-Karabakh) was devastating. But blaming Pashinyan alone is intellectually dishonest. Armenia had been militarily and diplomatically isolated for years before he came to power. Corruption and cronyism flourished under previous regimes, weakening Armenia’s military preparedness while empowering oligarchs.

• The 2020 war was initiated by Azerbaijan, heavily backed by Turkey and Israeli military technology. Armenia stood virtually alone.

• Pashinyan inherited a broken system—corrupt defense procurement, inflated army rosters, and no international recognition of Artsakh.

• Russia, the supposed ally and “protector,” abandoned its role when Azerbaijan launched its final offensive in 2023, betraying both Armenia and Artsakh Armenians.

To say Pashinyan “devised ways to destroy the country” is not only factually baseless, it’s morally reprehensible.

2. Armenian Identity and the Genocide

The claim that Pashinyan wants to erase the Armenian Genocide or forget Mount Ararat is an outright lie.

• His government has repeatedly spoken about the Genocide on the international stage, including through diplomatic channels and commemorative events.

• The shift in rhetoric is about focusing on a viable future, not living in the past. Armenia cannot afford to be a hostage to symbolic politics while surrounded by aggressive neighbors.

Pashinyan has advocated for a realist approach to sovereignty, security, and statehood. That may not appeal to ultranationalists or some diaspora factions, but it aligns with modern statecraft, not self-destruction.

3. Church and State: Accountability, Not Persecutio

The hysteria about a supposed “persecution” of the Armenian Church stems from accountability measures, not religious oppression.

• Several high-ranking clergy and church-adjacent oligarchs have faced investigation due to allegations of corruption, not because of their religious roles.

• The Armenian Apostolic Church is not above the law. Public trust in the Church has declined in recent years precisely because of its close ties with discredited oligarchs.

• Archbishop Bagrat Galstanyan, who is now leading political protests, is engaging in explicit partisan activism. When clergy enter the political arena, they must abide by the same legal and civic expectations as any other citizen.

The Church’s statement about “hatred and hostility” is inflammatory rhetoric designed to shield it from scrutiny, not a credible reflection of government policy.

4. Samvel Karapetyan: A “Philanthropist” or a Powerbroker?

Let’s not canonize Samvel Karapetyan so quickly:

• He is a Russian-Armenian billionaire whose fortune was built during Russia’s oligarchic privatization era. His ties to Russian financial and political elites are well-documented.

• The nationalization of the Electric Networks of Armenia (ENA) is not “vengeance”—it’s a response to long-standing concerns about monopolistic pricing, infrastructure neglect, and lack of transparency.

• Armenia’s parliament voted on this, not Pashinyan alone. Calling this a “dictatorship” is absurd when the legal process was followed, including the right to appeal.

Moreover, the diaspora outcry over Karapetyan’s arrest conveniently ignores that legal action does not equate to guilt, and wealth does not guarantee innocence.

5. The Myth of One-Man Rule

Pashinyan was elected democratically—twice—after the 2018 Velvet Revolution, which ended decades of authoritarian rule and crony governance.

• The opposition calling for an uprising does not represent all Armenians. Protests exist—but so does broad public support for anti-corruption efforts and economic reform.

• The judiciary remains functionally independent, with multiple high-profile cases decided against the government in recent years.

• The Armenian diaspora should support strong institutions, not return to the days of oligarchic impunity.

6. Investors, Institutions, and the Future

The alarmism about scaring off investors is unfounded.

• Foreign investment in Armenia has increased steadily since 2018, particularly in the tech and renewable energy sectors.

• International observers, including the IMF and World Bank, have commended Armenia for its fiscal discipline and anti-corruption measures.

If anything, reclaiming critical infrastructure is a signal that the Armenian government is serious about protecting public interest, not enriching foreign-based elites.

Final Thoughts

This piece is a masterclass in fearmongering, distortion, and weaponized nostalgia. It seeks to reestablish the nexus between Church, oligarchs, and former elites who ran Armenia into the ground.

Nikol Pashinyan is not perfect. His communication missteps and crisis management flaws are legitimate concerns. But to portray him as a dictator destroying Armenia is a gross and dangerous lie. Armenia needs reform, rule of law, and sovereignty—not a return to a feudal state run by clerics and tycoons.

Let the facts speak louder than fear.

 

 

 

Առանց հրաւէրի այցելութիւն չըլլար

Վահէ Յ Աբէլեան

էջմիածին կղերական համագումար, Սուր Փրկիչ (էջմիածին թեմ), 
Սուրբ Երրորդութիւն  (Կիլիկեան թեմ) Եկեղեցիներ, Worcester, MA

Պատեհութիւնը ունեցած եմ Անթիլիասի Կիլիկիոյ Սիսի Կաթողիկոսութեան արժանաւոր գահակալներուն աջը համբուրել՝ Զարէհ, Խորէն եւ Գարեգին Բ Կաթողիկոսներունը ծնողքիս ընկերակցութեամբ, Լիբանան։ Իսկ Արամ Կաթողիկոսինը, Ուսթըր քաղաքին եկեղեցիին հովուական այցելութեան ընթացքին, այս տարի։ Կիլիկիոյ Սիսի՝ կամ այժմու Անթիլիասի կաթողիկոութեան այդ գահակալները եղան օրինակելի եկեղեցական հայրեր։

Արամ կաթողիկոսը ուշագրաւ յայտարարութիւններ ըրաւ անցնող հինգ-վեց տարիներուն ընթացքին, Հայաստանի 44-Օրուան անփառունակ պարտութիւնէն ետք։ իր վերջին յայտարարութիւնէն կը մէջբերեմ հետեւալը։ 

 «Արդարեւ, որեւէ ազգի, եկեղեցւոյ կամ կազմակերպութեան կեանքին մէջ սխալներ, բացթողումներ, բեւեռացումներ, առճակատումներ կրնան ըլլալ. սակայն անոնք հարկ է որ քննարկուին յատուկ գործընթացքներու ճամբով եւ հանդարտ մթնոլորտի մէջ, որպէսզի կարելի ըլլայ համապատասխան լուծումներու յանիլ։

Շուրջ վեց տարիներէ ի վեր, դժբախտաբար, Հայրենիք չեմ այցելած։ Վերջին օրերուն մտածեցի, շա՜տ մտածեցի, Հայաստան գալու մասին, որպէսզի կարենամ օժանդակել ստեղծուած փոթորիկը նուազագոյնը հանդարտեցնելու ուղղութեամբ։ Սակայն, Ազգային Ժողովէն ու ընկերային ցանցերու ճամբով եւ այլապէս կատարուած ու շարունակուող անմակարդակ, մեր բարոյական, հոգեւոր ու ազգային արժէքներուն խոտոր համեմատող արտայայտութիւնները, ինչպէս նաեւ կատարուող ձերբակալութիւնները չեն քաջալերեր զիս քայլերս ուղղելու դէպի Հայրենիք։»

Արամ վեահափառին յայտարարութիւններէն ամենէն անկողմնակալը եւ հետեւաբար ամենէն դրականը եւ շինիչը յայտարարոթիւնն էր։ Բայց այդ յայտարարութեան մէջ Արամ վեհաբառը չ՚ակնարկեր Հայաստանէն որեւէ հրաւէրի մը որուն ընդառաջած չըլլար։  Իմ ենթադրութեանս համաձայն Արամ Վեհափառը Հայաստան այցելելութեան հրաւէր չէ ստացած այդ ժամանակամիջոցին։ Բնականաբար այդ հրաւէրը պիտի գար Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսէն եւ ոչ թէ պետութիւնէն։ 

Նմանապէս կը կասկածիմ որ Արամ Վեհափառը Հայաստան այցելութեան հրաւէր պիտի ստանայ մեծամիտ Գարեգին Բ Կաթողիկոսէն, մանաւանդ որպէսզի օժանդակէ «ստեղծուած փոթորիկը նուազագոյնը հանդարտեցնելու ուղղութեամբ։» Արամ վեհափառը կը գտնուի մուրճի եւ սալի միջեւ։ 

Պետութիւն-Էջմիածինի տարակարծութիւնը կրօնական չէ, այլ քաղաքական պայքար մըն է, չ՚ըսելու համար «սրբազան պայքար» մը, քանի մը բարձրաստիճան կղերականներու առաջմորդբւթեամբ, որոնք քաղաքական որեւէ առաջնորդութիւն պիտի չստանցնէին առանց Գարեգին Բ. կաթողիկոսին արտօնութեանը։

Գարեգին Բ. կաթողիկոսը կը վայելէ բացառձակ աջակցութիւնը Ռուսական Դաշնակցութեան կառավարութեան եւ Ռուս Ուղղափառ եկեղեցիին, ինչպէս նաեւ Հայաստանի մէջ Թաւշեայ Յեղափոխութեան առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանի կառաւարութեան ընդիմադիր ճակատի աջակցութիւնը, մասնաւորաբար երկու նախքին նախագահներունը՝ Քոչարեան-Սարգյան, որոնք իրենց իշխանութեան քսան տարիներուն ընթացքին թալանեցին երկիրը եւ կամ ժողովուրդը։

Ինչպէս նշեցի՝ Վեհաբառ Արամը կը գտնուի սալին եւ այդ մուրճին միջեւ։  Տակաւին չեմ կրցած պատկերացնել տրամաբանութեան հիմքը որ կը մղէ սփիւռքի ՀՅԴ-ի ղեկաւարութիւնը նեցուկ կենալ Գարեգին Բ կաթողիկոսին եւ ընդիմանալ ազգընտիր կառաւարութեան։ Անհաւանական չէ որ՝ Քոչարյան-Սարգսյան-Գարեգին Բ. կաթողիկոս հատուածը տիրապետէ Հայաստաանի քաղաքականութեան եւ Հայաստանի ընթացքը առաջնորդէ դէպի Ռուսաստանի Դաշնակցութիւն եւ Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցին։ Հայաստանը չի կրնար Ռուսասդանի եւ հետեւաբար Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցիին մերձանալ եւ պահել իր ինքնիշխանութիւնը։ Բայց Հայաստանը կրնայ քաղաքականօրէն մերձանալ արեւմուտքին եւ պահել իր ինքնիշխանութիւնը։

Ռուսաստանով եւ Ռուս Ուղղափառ եկեղեցիով գօտապնդուած Էջմիածնի կաթողիկոսութեան առաջնահերթութիւնը պիտի ըլլայ վէրջ տալ Կիլիկեան Թեմին Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ։ Թերեւս նոյնիսկ Միջին Արեւելքի մէջ եթէ կարնեայ։

 Էջմիածինին համար, Կիլիկիոյ Սիսի Կաթողիկոսութիւնը անկոչ հիւր է Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ ուր Հայ Առաքելական Եկեղեցին հիմնուեցաւ Խրիմեան Հայրիկին կոնդակով։  Առաջին Հայ Առաքելական Եկեղեցին Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ – ինչպէս նաեւ Արեւմտեան Աշարհին մէջ – Էջմիածնայ թեմին պատկան Սուրբ Փրկիչ (Saint Savior) եկեղեցին է որ հիմնուած է 1891 թուականին, Worcester քաղաքին մէջ, որուն արուարձաններէն մէկուն մէջ բնակութիւն հաստատած ենք։  Այդ եկեղեցիին հիմնադրութիւնէր 43 տարիներ ետք, երկբեւեռացած Պաղ Պատերազմի օրերուն, Սուրբ Փրկիչ եկեղեցիէն քանի մղոն հեռու, հիմնուեցաւ Կիլիկեան Թեմին Սուրբ Երրորդութիւն (Holy Trinity), եկեղեցին որուն ինիսուն ամեակը տօնուեցաւ անցեալ տարի։

Ռուսաստանով եւ Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցիով գօտեպնդուած  Գարեգին Բ - ի էջմիածինի կաթողիկոսութիւն նեցուկ պիտի չմնայ Հիւսիսային Ամերիկայի Կիլիկեան Թեմին՝ այժմու Անթիլիասի Կաթողիկոսութեանը՝ Արեւմտահայերէնին վերջին պատսապարանը եւ Արեւմտահայստանէն մնացած միակ հաստատութիւնը։

 Ինչպէս նշած էի՝ չեմ կրցած պատկերացնել պատմական տրամբաութեան հիմնաւորումը որ կը մղէ սփիւռքի ՀՅԴ-ը նեցուկ կենալ Գարեգին Բ կաթողիկոսին եւ ընդիմանալ ազգընտիր ներկայ պետութեան, փոխանակ նեցուկ մնացած ըլլար Արամ Վեհափառին վերջին, թէեւ ուշատցած, բայց շինիչ եւ դրական յայտարարութեանը։ 

 Հարցը հայ պետականութեան եւ Հայ Առաքելական Եկեղեցիին գերիշխանութիւններն են որոնք խնդայարուց են։ Կ՚ունենաք ազատ, անկախ, ժողովրդավարական Հայաստանի Հանրապետութիւն մը, եւ Հայ Առաքելական Եկեղեցին որպէս գերիշխան, իրար ամբողջացնող հաստատութիւններ։ Կամ ալ կունենանք Պէլարուսի նման պետութիւն մը որուն ընկերային, կրօնական կարք ու սարքը համառատու են Ռուսական Դաշնակցութեան եւ անոր Ռուս Ուղղափառ եկեղեցիին։

 

 

 

 

 

Առանց հրաւէրի այցելութիւն չըլլար

Վահէ Յ Աբէլեան

էջմիածին կղերական համագումար, Սուր Փրկիչ (էջմիածին թեմ), 
Սուրբ Երրորդութիւն  (Կիլիկեան թեմ) Եկեղեցիներ, Worcester, MA

Պատեհութիւնը ունեցած եմ Անթիլիասի Կիլիկիոյ Սիսի Կաթողիկոսութեան արժանաւոր գահակալներուն աջը համբուրել՝ Զարէհ, Խորէն եւ Գարեգին Բ Կաթողիկոսներունը ծնողքիս ընկերակցութեամբ, Լիբանան։ Իսկ Արամ Կաթողիկոսինը, Ուսթըր քաղաքին եկեղեցիին հովուական այցելութեան ընթացքին, այս տարի։ Կիլիկիոյ Սիսի՝ կամ այժմու Անթիլիասի կաթողիկոութեան այդ գահակալները եղան օրինակելի եկեղեցական հայրեր։

Արամ կաթողիկոսը ուշագրաւ յայտարարութիւններ ըրաւ անցնող հինգ-վեց տարիներուն ընթացքին, Հայաստանի 44-Օրուան անփառունակ պարտութիւնէն ետք։ իր վերջին յայտարարութիւնէն կը մէջբերեմ հետեւալը։ 

 «Արդարեւ, որեւէ ազգի, եկեղեցւոյ կամ կազմակերպութեան կեանքին մէջ սխալներ, բացթողումներ, բեւեռացումներ, առճակատումներ կրնան ըլլալ. սակայն անոնք հարկ է որ քննարկուին յատուկ գործընթացքներու ճամբով եւ հանդարտ մթնոլորտի մէջ, որպէսզի կարելի ըլլայ համապատասխան լուծումներու յանիլ։

Շուրջ վեց տարիներէ ի վեր, դժբախտաբար, Հայրենիք չեմ այցելած։ Վերջին օրերուն մտածեցի, շա՜տ մտածեցի, Հայաստան գալու մասին, որպէսզի կարենամ օժանդակել ստեղծուած փոթորիկը նուազագոյնը հանդարտեցնելու ուղղութեամբ։ Սակայն, Ազգային Ժողովէն ու ընկերային ցանցերու ճամբով եւ այլապէս կատարուած ու շարունակուող անմակարդակ, մեր բարոյական, հոգեւոր ու ազգային արժէքներուն խոտոր համեմատող արտայայտութիւնները, ինչպէս նաեւ կատարուող ձերբակալութիւնները չեն քաջալերեր զիս քայլերս ուղղելու դէպի Հայրենիք։»

Արամ վեահափառին յայտարարութիւններէն ամենէն անկողմնակալը եւ հետեւաբար ամենէն դրականը եւ շինիչը յայտարարոթիւնն էր։ Բայց այդ յայտարարութեան մէջ Արամ վեհաբառը չ՚ակնարկեր Հայաստանէն որեւէ հրաւէրի մը որուն ընդառաջած չըլլար։  Իմ ենթադրութեանս համաձայն Արամ Վեհափառը Հայաստան այցելելութեան հրաւէր չէ ստացած այդ ժամանակամիջոցին։ Բնականաբար այդ հրաւէրը պիտի գար Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսէն եւ ոչ թէ պետութիւնէն։ 

Նմանապէս կը կասկածիմ որ Արամ Վեհափառը Հայաստան այցելութեան հրաւէր պիտի ստանայ մեծամիտ Գարեգին Բ Կաթողիկոսէն, մանաւանդ որպէսզի օժանդակէ «ստեղծուած փոթորիկը նուազագոյնը հանդարտեցնելու ուղղութեամբ։» Արամ վեհափառը կը գտնուի մուրճի եւ սալի միջեւ։ 

Պետութիւն-Էջմիածինի տարակարծութիւնը կրօնական չէ, այլ քաղաքական պայքար մըն է, չ՚ըսելու համար «սրբազան պայքար» մը, քանի մը բարձրաստիճան կղերականներու առաջմորդբւթեամբ, որոնք քաղաքական որեւէ առաջնորդութիւն պիտի չստանցնէին առանց Գարեգին Բ. կաթողիկոսին արտօնութեանը։

Գարեգին Բ. կաթողիկոսը կը վայելէ բացառձակ աջակցութիւնը Ռուսական Դաշնակցութեան կառավարութեան եւ Ռուս Ուղղափառ եկեղեցիին, ինչպէս նաեւ Հայաստանի մէջ Թաւշեայ Յեղափոխութեան առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանի կառաւարութեան ընդիմադիր ճակատի աջակցութիւնը, մասնաւորաբար երկու նախքին նախագահներունը՝ Քոչարեան-Սարգյան, որոնք իրենց իշխանութեան քսան տարինհերուն ընթացքին թալանեցին երկիրը եւ կամ ժողովուրդը։

Ինչպէս նշեցի՝ Վեհաբառ Արամը կը գտնուի սալին եւ այդ մուրճին միջեւ։  Տակաւին չեմ կրցած պատկերացնել տրամաբանութեան հիմքը որ կը մղէ սփիւռքի ՀՅԴ-ի ղեկաւարութիւնը նեցուկ կենալ Գարեգին Բ կաթողիկոսին եւ ընդիմանալ կառաւարութեան։ Անհաւանական չէ որ՝ Քոչարյան-Սարգսյան-Գարեգին Բ. կաթողիկոս հատուածը տիրապետէ Հայաստաանի քաղաքականութեան եւ Հայաստանի ընթացքը առաջնորդէ դէպի Ռուսաստանի Դաշնակցութիւն եւ Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցին։ Հայաստանը չի կրնար Ռուսասդանի եւ հետեւաբար Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցիին մերձանալ եւ պահել իր ինքնիշխանութիւնը։ Բայց Հայաստանը կրնայ քաղաքականօրէն մերձանալ արեւմուտքին եւ պահել իր ինքնիշխանութիւնը։

Ռուսաստանով եւ Ռուս Ուղղափառ եկեղեցիով գօտապնդուած Էջմիածնի կաթողիկոսութեան առաջնահերթութիւնը պիտի ըլլայ վէրջ տալ Կիլիկեան Թեմին Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ։ Թերեւս նոյնիսկ Միջին Արեւելքի մէջ եթէ կարնեայ։

 Էջմիածինին համար, Կիլիկիոյ Սիսի Կաթողիկոսութիւնը անկոչ հիւր է Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ ուր Հայ Առաքելական Եկեղեցին հիմնուեցաւ Խրիմեան Հայրիկին կոնդակով։  Առաջին Հայ Առաքելական Եկեղեցին Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ – ինչպէս նաեւ Արեւմտեան Աշարհին մէջ – Էջմիածնայ թեմին պատկան Սուրբ Փրկիչ (Saint Savior) եկեղեցին է որ հիմնուած է 1891 թուականին, Worcester քաղաքին մէջ, որուն արուարձաններէն մէկուն մէջ բնակութիւն հաստատած ենք։  Այդ եկեղեցիին հիմնադրութիւնէր 43 տարիներ ետք, երկբեւեռացած Պաղ Պատերազմի օրերուն, Սուրբ Փրկիչ եկեղեցիէն քանի մղոն հեռու, հիմնուեցաւ Կիլիկեան Թեմին Սուրբ Երրորդութիւն (Holy Trinity), Կիլիկեան թեմի պատկան եկեղեցին որուն ինիսուն ամեակը տօնուեցաւ անցեալ տարի։

Ռուսաստանով եւ Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցիով գօտեպնդուած  Գարեգին Բ - ի էջմիածինի կաթողիկոսութիւն նեցուկ պիտի չմնայ Հիւսիսային Ամերիկայի Կիլիկեան Թեմին՝ այժմու Անթիլիասի Կաթողիկոսութեանը՝ Արեւմտահայերէնին վերջին պատսապարանը եւ Արեւմտահայստանէն մնացած միակ հաստատութիւնը։

 Ինչպէս նշած էի՝ չեմ կրցած պատկերացնել պատմական տրամբաութեան հիմնաւորումը որ կը մղէ սփիւռքի ՀՅԴ-ը նեցուկ կենալ Գարեգին Բ կաթողիկոսին եւ ընդիմանալ ազգընտիր ներկայ պետութեան, փոխանակ նեցուկ մնացած ըլլար Արամ Վեհափառին վերջին, թէեւ ուշատցած, բայց շինիչ եւ դրական յայտարարութեանը։ 

 Ինչպէս Հայաստանը, այնպէս ալ Հայ Առաքելական Եկեղեցին խնդրոյ առարկայ չեն եւ չեն կրնար ըլլալ։ Հարցը հայ պետականութեան եւ Հայ Առաքելական Եկեղեցիին գերիշխանութիւններն են որոնք խնդայարուց են։ Կ՚ունենաք ազատ, անկախ, ժողովրդավարական Հայաստանի Հանրապետութիւն մը, եւ Հայ Առաքելական Եկեղեցին որպէս գերիշխան, իրար ամբողջացնող հաստատութիւններ։ Կամ ալ կունենանք Պէլարուսի նման պետութիւն մը որուն ընկերային, կրօնական կարք ու սարքը համառատու են Ռուսական Դաշնակցութեան եւ անոր Ռուս Ուղղափառ եկեղեցիին։

 

 

 

 

 

A new world order is shaping fast.

Vaհe H Apelian

Yesterday,10-July, 202,, ALJAZEERA reported the following: “The leaders of Armenia and Azerbaijan have held peace talks in the United Arab Emirates after nearly four decades of conflict, but no hoped-for breakthrough has been announced. The meeting in Abu Dhabi on Thursday between Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan and Azerbaijani President Ilham Aliyev came after the two countries finalized a draft peace deal in March.”

While “no hoped breakthrough has been announced”, let us not be fooled. A new world order is shaping fast.

Yesterday, Friday July 11, 2025, The New York Times reported that “Dozens of Kurdish fighters from Turkey publicly burned their weapons on Friday during a ceremony to demonstrate that their insurgent group was giving up its decades-long armed struggle against Turkey.” The Kurdish fighters who burned a cache of weapons in northern Iraq, in a rare public display of disarmament, even though days before they had successfully downed several explosive-laden drones allegedly launched by Turkey, are from PKK - the Kurdistan Workers' Party. Ankara hailed the weapons destruction as a “turning point” in its decades-long conflict with the PKK, which it designates a terrorist group.

Iran is out of Syria and a new dawn for Syrian and Turkish relations has appeared on the horizon. The world is on a move.

I post the following comments from a group of us, fellow Kessabtsis, who were born and raised in that part of the world, exchanging our views regarding this rapid pace of global change. 

Ara said: 

“Arab nationalism succumbed to pragmatism. The gulf states are wielding more power than all the Arab Armies that are no more and the heroes of the past marched to the gallows like Saddam, Qaddafi and the vanquished Bashar .. 

A new world order!

UAE, maybe even the new Syria will profoundly affect Armenia.

The status quo and mind set of post WW-1 is undergoing a seismic change. “

Jack said: 

“Any dream of Kurdistan is quashed for the foreseeable future. Yes, thankful for peace, sad that the Kurds don’t have a homeland of their own after all these centuries. As the kids in the sandbox might say, “not fair!”. Yes Johnny, but such is life. We better not bitch too much about Pashinian ‘selling out Artsakh, or Western Armenia’. Be thankful if we remain with ANY Armenia.”

I quote from a comment I made regarding the Armenian Church and the State conflict in Armenia that may have an adverse affect on the viability of a free, independent, democrat sovereign republic of Armenia we dreamed. “There was a time when the perception of the Armenian Apostolic Church was national (azkayin). But in the free, independent, democratic, sovereign Armenia, the perception of the Armenian Apostolic Church is partisan and political that may not be in sync with the state’s policy. If Armenians are to have a sovereign republic, a new experience for us, the Armenian Apostolic Church will have to make adjustments to the realities of a democratic sovereign Republic of Armenia that will shape the policy of the republic it advocates, in peace with its immediate neighbors and with the regional and global powers.”

Random quotes:

I quote the following comment by Srepan Piligian from one of his weekly columns in the Armenia Weekly. “Simply put, if the democratic institutions of Armenia are not supported in this transition, then what is the point of sovereignty?”

Recently Hagop commented in the Armenian weekly saying: “Armenia’s soul is its democracy”. Which, needless to say must be safeguarded by all law abiding citizens, naturally including its ecclesiastical fathers. 

Indeed, may God be with you for Armenia, PM.