Վերջնախաղը

Վահէ Յ Աբէլեան

 

Մենք՝ հայերս աշխարհահռչակ ենք ճատրակի խաղին մէջ։ Թէեւ քիչ ենք թիւով, բայց աչքառու ենք խաղին մէջ։ Մեր թիւին համեմատ աշխարհարռչակ շատ ճատրակ խաղացողներ ունինք եւ ունեցած ենք որոնք կը նկատուին ճատրակի բարդ խաղին տիտաններէն՝ ընդունուած յորջորջումով ճատրակի մեծ վարպետներ են՝ grandmasters։

Ճատրակի կամ շախմատի խաղը բաժանուած է երեք տարբեր փուլերէ, որոնք ծանօթ են որպէս՝ սկզբնախաղ, միջնախաղ և վերջնախաղ։ Իւրաքանչիւըր ունի իր ռազմաւարութիւնը որոնք բնականաբար բարդ են։ իսկ սկբնախաղը ունի ծանօթ դասական ռազմաւարութիւններ որոնցմէ ոմանք ծանօթ են մեծ վարպետի մը անունով սկսելու համար խաղը՝ օրինակ Alekhine Defense, ճատրակի մեծ վարպետ Alexander Alekhine-ին անունով։ Միջնախաղը՝ խաղին ամենէն երկար փուլն է։ Իսկ վէրջնախաղը ունի երկու կարելիութիւններ՝ կամ երկու խաղացողները կը համաձայնին տեղի տալ միասնաբար, եւ կամ երկուքէն մէկը կը յաղթէ։  վերջնախաղին՝ սեւ գոյնով կամ ալ ճերմակ գոյնով խաղացողն է որ պիտի յաղթէ։ Հայաստանցիին, որ ճատրակի խաղին շատ աւելի ընտելացած է քան սփիւռքահայը,  սեւ եւ ճերմակ գոյնի ակնարկը երկարող քաշքշուկներու առիթ տուաւ սփիւռքի մէջ։ Շատ հաւանաբար կը յիշէք։ 

Ի՞նչու համար այս նախաբանով սկսայ այս պլակս։ Պարզապէս անոր համար որ Հայաստան քաղաքականօրէն՝ իր Պետութիւն եւ Եկելեցի սահմանդրութեան տնօրինումին վերջնախաղն է որ կ՚ապրի։ Իմ մեկնաբանութեամբս Հայաստանի քաղաքական վերջնախաղը նման է շախմատի սեւ եւ ճերմակ գոյնով խաղցողներուն՝ որոնցմէ մէկը պիտի տիրապետէ խաղին եւ յաղթէ։ Հայաստան՝ կամ տառացիօրէն կը կիրարկէ Պետութիւն եւ Եկեղեցի իր տնօրինած ահամանդարական բաժանումը կամ  ալ ոչ։

Իսկ Հայաստանի սահամանդրական քաղաքականութեան վերջնախաղն ալ, բնականաբար ըստ ինծի, հետեւեալն է՝ կամ, Հայաստան ինքիշխան պետութիւն մըն  է որ խաղաղ դրացնիութեան քաղաքականութիւն կը վարէ իր անմիջական դրացի երկիրներուն հետ, ինչպէս նաեւ իր տարածաշրջանին եւ աշխարհի գերպետութիւններուն հետ։ Կամ ալ, Հայաստան կը գտնուի Ռուսաստանի Դաշնութեան համալիրէն մէջ եւ կամ հոն ընկալուած է, ինչպես է՝ օրինակ Պելառուսը (Belarus)։ Որուն ցկեանս նախագանին տառացի առաջարկը Հայաստանին արդէն այդ է՝ միաւորուիլ Ռուսաստանի Դաշնակցութեան հետ։

Հայաստանի քաղաքական վերջնախաղը՝ այո, սեւ կամ ճերմակ է։ Իւրաքանչիւրը ունի իր հիմնաւորումը։ Ռուսամետութիւնը Հայաստանի քաղաքական ընդիմադրութեան հեռանկարն է, ինչպէս է նաեւ Էջմիածինի Հայ Առաքելական Եկեղեցիին բարձրաստիճան դասունը՝ գլխաւորութեամբ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ Ներսիսեանինը։ Այդ քաղական ընդիմադիր յատուածին ղեկաւարութիւնը կը վարեն Հայաստանի նախքին նախագահները որպէս քաղաքական ընդիմադիներ՝ մանաւանդ Ոոպէրթ Քոչարյան եւ Սէրժ Սարգսյան, իրենց համախորհուրդ եղող աջակիցներուն հետ որոնք Հայաստանի մէջ ճանցուած են որպէս Ղարաբաղի խմբակ (կլան)։ Խորքին մէջ անոնք տնտեսական ընտրաններ են։ Այդ քաղաքական խմբակցութեան կ՚ընդիմանայ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը իր համախորհուդներով իրենց խաղաղութեան խաչնկրուկի քաղաքականութեամբը։

Հայաստանի վերջնախաղը բնականաբար կը դնէ սփիւռքը դժուար ընտրութեան մը դիմաց։ Զանց պիտի առնեմ սփիւռքի քաղաքական կամակերպութիւնները։ Պարզապէս  անոր համար որ այդքան չեմ կարեւորեր անոնց Հայաստանի վարած քաղաքականութեան ազդեցութիւնը Հայաստանի մէջ եւ կամ սփիւռքի մէջ։ Ընդունուած է որ ամէն քաղաքականութիւն տեղական է։ Հայաստանի քաղաքականութիւնն ալ Հայաստանի մէջ է, բնականաբար ոչ սփիւօքի։ Բայց շատ կը կարեւորեմ Կիլիկեան, կամ պատմական Սիսի Կաթողիկոսութեան՝ Անթիլիասի կաթողիկոսութեան վրայ բարդուած պատասխանատուութիանը։  Կը պատկերանեմ որ ան աքցանի մը մէջ է։

Իմ պատկերացումս հետեւալն է՝ Հայաստանի Ռուսամէտ քաղաքականութիւնը, անխուսափելիօրէն պիտի մերձերցէ Էջմիածինի Առաքելական Եկեղեցին Ռուսիոյ օրթոտոքս եկեղեցիին հետ՝ Մոսկուայի մէջ։ Տիրող մտայնութեամբ, երկուքն ալ այլամերժ են։ Այս մերձերցումը, մենատիրութիւնէ տարուած, պիտի ջամայ ջլատել Կիլիկիոյ Սիսի Կաթողիկոսութիւնը սփիւռքի մէջ՝ միակ հաստատութիւնն է որ մնացած է Արեւմտահայաստնանէն ուր Արեւմտահայ լեզուն պիտի մնայ։ Ռուսամետ Հայաստանը եւ Ռուսամօտ Էջմիածինի Հայ Առաքելական Եկեղեցին այլամերժ են։ Անոնց  գերակայ նպատակը պիտի ըլլայ ամջողջութեամբ տիրապետել Հայ Առաքելական Եկեղեցիին ի հեճուկս պատմական Սիսի կաթողիկոսութեան՝ զանց կ՚առնեմ երկու պատրիարքութիւններուն ակնրկել այս կարճ պլակին մէջ։

Անթիլեասի Կաթողիկոսութիւնը ներկայիս կը գտնուի սալի եւ մուրճի միջեւ։ Իմ պատկերցումովս պէտք չէ որ  ան՝ Հայաստանի այս վերջնախաղը դիտէ որպէս եկեղեցական հարց, պարզապէս քանի որ վերջնախղը եկեղեցական չէ, այլ քաղաքական է կարգ մը եկեղեցականներու մեղսակցութեամբ։

։ 

 

Is LTP a major Armenian statesman of the 20th century?

Vaհe H Apelian

Levon Ter-Petrosyan, Alexander Myasnikian, Hovhannes Kachaznuni,

A few days ago, on Monday June 23, 2025, Tatul Hakobyan, who undoubtedly is one of the foremost authorities on recent Armenian history, claimed that he thought that Armenia has three major statesmen in the 20^th century:  Hovhannes Kachaznuni, Alexander Myasnikyan and Levon Ter-Petrosyan. He also noted that based on his continued further research, he may add or subtract from this list.

I am not a historian and I am not as knowledgeable of the history of the Republic of Armenia as Tatul Hakobyan is. But I am knowledgeable enough to know that the choices Tatul Hakobyan made pertain to the three stages of the Republic of Armenia in the 20^th century.

1.            Hovhannes Kajaznuni, pertains to the founding of the Republic of Armenia on May 28, 1918. He was its first prime minister.

2.            Alexander Myasnikyan pertains to the Sovietization of Armenia as the Soviet Socialist Republic of Armenia where Alexander Myansnikian played a major role. I invite the readers to hear historian Pietro Shakarian’s  podcast about Alexander Myasnikyan and other major Soviet Armenia leaders. See the link below.

3.             Levon Ter-Petrosyan pertains to the third – second? – Republic of Armenia. He played a pivotal role as Armenian reasserted itself as a free, independent, democratic Republic that came about on September 21, 199.

The first two, Hovhannes Kachaznuni and Alexander Myasnikyan belong to history. Decades have passed since the prominent roles they played in Armenia.  They are for historians to study. But the third, Levon Ter-Petrosyan, is very much alive. Many of us, in one way or another, learned of the prominent role he played that will be forever enshrined in the history of Armenia.

 I will refrain from expressing my opinion about the first two Tatul Hakobyan presented among the three prominent Armenians in the 20^th century. But I will take the liberty of expressing my views about Levon Ter-Petrosyan.

First and foremost, I will make the bold statement that I understand Levon Ter Petrosyan perhaps more than most Armenians do because I am a Kessabtsi and he is a Mussa Dagh Armenian who repatriated to Armenia as an infant with the rest of his family who were from those years when, to have been a Soviet Armenia leaning person or a family in Kessab, and I imagine also among the Mussa Dagh Armenians, was almost akin to being a leper and expected to live with the rest of lepers in their leper colony. I will refrain from justifying as to why I make such a crude analogy, but I stand with the analogy I made however crude it is, simply because it was a crude reality of the day.

Consequently but arguably for sure, I understand the dichotomy in Levon Ter Petrosyan more than others, from his falling with ARF to his determined support for having Kessabtsi catholicos Karekin I Sarkissian occupy Gregory Illuminator’s throne at Etchiadzin. I also appreciate Levon Ter Petrosyan standing by Rev. Movses Janbazian, himself of Mussa Dagh extraction much like LTP. Rev. Movses Janbazian was the executive director of the AMAA, who was instrumental in reintroducing the Armenian Evangelical Church in Armenia. I read that whenever it happened that the two or three met, they conversed in their native kesbenok dialect of Kessab and of Mussa Dagh. Yes, it is called Kesbenok, the dialect of the Christians in Orontes valley and on its surrounding mountain range in historical Antioch, where Kessab and Mussa Dagh are located.

Without a doubt Levon Ter Petrosyan is the unsurpassed academic intellect who led Armenia during this crucial period of ours. But he also is a controversial statesman, who failed to capitalize on his unique status as an elder statesman. I believe the very foundation of the emerging republic would have been different, had he not relied or given free rein to his controversial interior minister Vano Siradeghyan who spent the last decade or two of his life hiding from law, apparently in plain view of those who mattered. Wikipeida notes that Vano Smbati Siradeghyan was an Armenian politician and writer. He held several high-ranked positions in the 1990s. He served as Minister of Internal Affairs from 1992 and 1996 and as Mayor of Yerevan from 1996 to 1998.

Levon Ter Petrosyan led Armenia as it made the transition from a Soviet Republic to a free, independent, democratic state. He was the last to head Armenia as a Soviet Republic and was also the first denizen elected as the president of the new republic.

He burst onto the Armenian history as the leader of Karabakh Committee in Armenia, subsequently as the President of the Supreme Council of the Republic of Armenia and was the signatory of the Armenian Declaration of Independence and on November 11, 1991,  he was elected as the president of Republic of Armenia.

The first Karabagh liberation war ended under his watch with the signing of a ceasefire agreement (the Bishkek Protocol) between the warring parties that came into effect on 12 May 1994. 

LTP will go in history for his “War or Peace, Time to get Serious” position paper that came about on November 1, 1997, three years after the halting of the Karabagh hostilities (see the link below). 

In his historical position paper, he advocated major concessions for resolution of the Karabagh conflict. He emphatically noted that, “Rejection of compromise and maximalism (striving to achieve the maximum and not the possible) is the shortest way to the complete destruction of Karabakh and deterioration of the situation in Armenia,” and prophetically noted that “it is not about giving or not giving Karabakh. It is about keeping Karabakh Armenian. It was inhabited by Armenians for 3000 years and it should be inhabited by Armenians after 3000 years.”

Regretfully LTP’s negotiating position outlined in that document resulted in the palace coup engineered by the very same persons whose political fortunes were facilitated by him. 

 Robert Kocharian, Serzh Sargsyan, Vazken Sarkissian and Vartan Oskanian led a palace coup that resulted in LTP’s resignation and ushered the country onto a 20 years long catastrophic policy that culminated in the disastrous 44-Day second Artsakh War under PM Nikol Pashinyan’s watch. 

The rest is the unfolding of the tragic Armenian history.

Being a controversial does not lessen LTP for being a contender as one of the greatest Armenian statesmen of the 20^th century. In time, it will be the unfolding of the historical events that will be the final arbiter of the true measure of any statesman, including LTP. 

I am blogger and the remarks I made in this blog should be taken in advisement.  

                                    ***

Link 1: Pietro A. Shakarian: Seven who made (Armenian) history: https://vhapelian.blogspot.com/2022/07/seven-who-made-history.html

Link 2: A document for history: “War or peace, time to get serious" - "Պատերազմ թէ՞ խաղաղութիւն՝ լրջանալու պահը" - Introduction: https://vhapelian.blogspot.com/2024/10/a-document-for-history-war-or-peace_20.html

 

 

 

 

 

  

The Bells of Church of Armenia were silent, and conspiring.

Vaհe  H Apelian

The bells of the Church of  Armenia were NOT only silent BUT were also conspiring. Today reports surfaced that showed that Church of Armenia bells were not only silent but were politically conspiring from their bell towers with secular forces outside the church. I reproduced the attached blog I wrote yesterday for reading in the context of the day, today,

Bell tower of Etchmiadzin Cathedral in Armenia. bell tower of Etchmiadzin Cathedral in Etchmiadzin, Vagharshapat city, Armenia on sunny summer day. Cathedral was listed as World Heritage Site by UNESCO

For a title of this blog, I chose Church of Armenia and not Armenian Church for the following reason. The rightful argument may be raised that the Armenian Apostolic, Catholic and Evangelical churches constitute the Armenian Church. But the Church of Armenia is how the founding church was also called. Catholicos Aram I, in his book titled “The Armenian Church” notes, per the transliteration he adopted for Հայաստանեաց եկեղեցի, the following: “Hayastaneac Ekeleci, the original name used for the Armenian Church, meaning either the church of the people living in Armenia, or simply the Church of Armenia.”

At one time, the church bell tower was very much part of the church building. Ringing of the church bell at momentous occasions was the tradition. Understandably it is not practiced at the present. But as a Kessabtsi I experienced the ringing of the church bell. For those who have heard the church bells ring, I imagine the ringing would resonate deep in their souls, as it did in mine when the bell of Keurkune’s church rang on Sunday mornings.

 I spent the summers of a good part of my formative years in our ancestral village Keurkune, Kessab, whose Armenian Evangelical Church was built at the turn of the 20^thcentury.  Per the inscription on the front wall, the Armenian Evangelical Church of Keurkune laid its foundation onJanuary 8.1898, and completed the construction on July 2, 1899.  The mason of the church was Archbishop of blessed memory Ardavast Terterian’s grandfather. Every Sunday, the smaller bell  of th church was rung to invite the young to Sunday school but the larger church bell, in the bell tower, was rung to invite the adults to church. 

The church bell was also rung at other solemn occasions. When the news of my brother Garo’s untimely death arrived there, our cousin Stepan Apelian rang the bell of the church to break the news. In my formative years there, the elders would speak about the ringing of the bells when the buses arrived to take the repatriating Kessabstis to Beirut from where they would be embarking on their journey to Armenia first by sea and then by land. As the buses started leaving the villages, the bells of the churches were rung. They spoke of that bitter sweet moment, the ringing of the church bells accentuated, for those who were staying behind.  Families were being separated, the villages were being vacated leaving behind empty houses, unattended orchards and the village life was to go through a profound change.

The Church of Armenia’s bells were rung calling the people to fight for the survivor of whatever was left of historical Armenia. The Sardarabad Monument displays the church bells in three columns. Had the Church of Armenia’s bells not rung calling the people to fight, the Armenians might not have heeded to the battle cry let alone prevailed in those decisive battles we celebrate to this day.  It is no wonder that the eminent poet Baruyr Sevag titled his superb work, “Un-silence-able Belfry” (Անլռելի Զանգակատուն)։

Armenia is experiencing existential threats at the present as well. But the bells of the Church of Armenia are silent. I am not only speaking figuratively but also in actuality to mark these momentous occasion especially on and since the disastrous recent defeat of Armenia.

The bells of the Church of Armenia have remained silent.

On July 4, 2023, the silence of the Church of Armenia dawned on me in ways that had not happened before. The PM of Armenia flew to Ankara to attend the celebration of Erdogan’s election. When I saw his picture in the enemy’s den, I could not bring myself to remain silent, and posted “May God help the Prime Minister of Armenia Nikol Pachinyan and give me him fortitude, courage in pain and in adversity, as he deals with powerful, arrogant, SOBs. Asdouatz hedt varchabed - Աստուած հետդ վարչապետ”.

The Church of Armenia was silent.

On June 2025, the PM of Armenia paid an official visit to Türkiye at the official invitation of the president Erdogan. I expected not only the bells of the Armenian Church ring, but also the church render prayer services for a safe trip and successful conclusion of that historic meeting,

The Church of Armenia was silent

The bells of the Church of Armenia remained silent at these historically momentous occasions.  The Armenian Church did not offer special services for the head of ostensibly the first Christian state embarking on these journeys.

The question rose in mind. At what time the Armenian Church rings its bells? At what point the Armenian Church offers prayer services for the well-being of the head of its state engaged in attempting to attain the safety, the security and the longevity of the nascent republic? 

You make your minds and make your guesses. 

 

 

  

 

The Bells of Church of Armenia were silent

Vaհe  H Apelian

The Evangelical Church of Keurkune with its bell tower, at present and historic.

For a title of this blog, I chose Church of Armenia and not Armenian Church for the following reason. The rightful argument may be raised that the Armenian Apostolic, Catholic and Evangelical churches constitute the Armenian Church. But the Church of Armenia is how the founding church was also called. Catholicos Aram I, in his book titled “The Armenian Church” notes, per the transliteration he adopted for Հայաստանեաց եկեղեցի, the following: “Hayastaneac Ekeleci, the original name used for the Armenian Church, meaning either the church of the people living in Armenia, or simply the Church of Armenia.”

At one time, the church bell tower was very much part of the church building. Ringing of the church bell at momentous occasions was the tradition. Understandably it is not practiced at the present. But as a Kessabtsi I experienced the ringing of the church bell. For those who have heard the church bells ring, I imagine the ringing would resonate deep in their souls, as it did in mine when the bell of Keurkune’s church rang on Sunday mornings.

 I spent the summers of a good part of my formative years in our ancestral village Keurkune, Kessab, whose Armenian Evangelical Church was built at the turn of the 20^thcentury.  Per the inscription on the front wall, the Armenian Evangelical Church of Keurkune laid its foundation onJanuary 8.1898, and completed the construction on July 2, 1899.  The mason of the church was Archbishop of blessed memory Ardavast Terterian’s grandfather. Every Sunday, the smaller bell  of th church was rung to invite the young to Sunday school but the larger church bell, in the bell tower, was rung to invite the adults to church. 

The church bell was also rung at other solemn occasions. When the news of my brother Garo’s untimely death arrived there, our cousin Stepan Apelian rang the bell of the church to break the news. In my formative years there, the elders would speak about the ringing of the bells when the buses arrived to take the repatriating Kessabstis to Beirut from where they would be embarking on their journey to Armenia first by sea and then by land. As the buses started leaving the villages, the bells of the churches were rung. They spoke of that bitter sweet moment, the ringing of the church bells accentuated, for those who were staying behind.  Families were being separated, the villages were being vacated leaving behind empty houses, unattended orchards and the village life was to go through a profound change.

The Church of Armenia’s bells were rung calling the people to fight for the survivor of whatever was left of historical Armenia. The Sardarabad Monument displays the church bells in three columns. Had the Church of Armenia’s bells not rung calling the people to fight, the Armenians might not have heeded to the battle cry let alone prevailed in those decisive battles we celebrate to this day.  It is no wonder that the eminent poet Baruyr Sevag titled his superb work, “Un-silence-able Belfry” (Անլռելի Զանգակատուն)։

Armenia is experiencing existential threats at the present as well. But the bells of the Church of Armenia are silent. I am not only speaking figuratively but also in actuality to mark these momentous occasion especially on and since the disastrous recent defeat of Armenia.

The bells of the Church of Armenia have remained silent.

On July 4, 2023, the silence of the Church of Armenia dawned on me in ways that had not happened before. The PM of Armenia flew to Ankara to attend the celebration of Erdogan’s election. When I saw his picture in the enemy’s den, I could not bring myself to remain silent, and posted “May God help the Prime Minister of Armenia Nikol Pachinyan and give me him fortitude, courage in pain and in adversity, as he deals with powerful, arrogant, SOBs. Asdouatz hedt varchabed - Աստուած հետդ վարչապետ”.

The Church of Armenia was silent.

On June 2025, the PM of Armenia paid an official visit to Türkiye at the official invitation of the president Erdogan. I expected not only the bells of the Armenian Church ring, but also the church render prayer services for a safe trip and successful conclusion of that historic meeting,

The Church of Armenia was silent

The bells of the Church of Armenia remained silent at these historically momentous occasions.  The Armenian Church did not offer special services for the head of ostensibly the first Christian state embarking on these journeys.

The question rose in mind. At what time the Armenian Church rings its bells? At what point the Armenian Church offers prayer services for the well-being of the head of its state engaged in attempting to attain the safety, the security and the longevity of the nascent republic? 

You make your minds and make your guesses. 

 

 

  

Քաղաքական Ժողով Մայրավանքին Մէջ

Վահէ Յ Աբէլեան

 

Շաբաթ մը առաջ «Հայրենիք» շաբաթաթերթին մէջ հետեւեալ վերնագիրով տեղեկագրութիւն մը կարդացի՝  «ԱԶԳԱՅԻՆ ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹԵԱՆ ԿՐՕՆԱԿԱՆ ՈՒ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՆԵՐՈՒ ԼԻԱԿԱՏԱՐ ՆԻՍՏԵՐ` ՄԱՅՐԱՎԱՆՔԻՆ ՄԷՋ» (13.6.2025)։ Շատ հաւանաբար եթէ չըլլար ներկայ հայ իրողութիւնը, այդ յայտարարութիւնը ուշադրութեանս առարկայ պիտի չըլլար, մանաւանդ որ Վարչապետ Փաշինեանը հրաւիրուած էր այցելել Թուրքիա այդ յայտարադութիւնէն շաբաթ մը  ետք։

Ուշադրութեանս առարկան ժողովներուն յորջորջումն էր՝ «Կրօնական» եւ «քաղաքական»։ Բնականաբար անհասկնալի բան մը չի կրնար ըլլալ կրօնական ժողով մը մայրավանքէն ներս։ Բայց քաղաքական ժողով մայրավանքին մէջ տարօրինակ թուեցաւ ինծի։ Կայ այլ իրողութիւն մըն ալ անկասկած եւ այդ մէկը իմ լեզուամտածողութիւնս է որ բնականաբար, առանց իսկ իմ գիտակցութեանս, եղափոխութեան ենթարկուած կրնայ որ եղած ըլլայ քանի որ աւելի քան քառասուն տարիներ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ ապրելով՝ առօրեայ ընկերակցութիւնս, բերանացի եւ գրաւոր հաղորդագրութիւններս, թղթակցութիւններս, կարծիքի փոխանակութիւններս, անմիջական իմ եւ կնոջմէս առկախ, ընդհանրապէս դարձած են Անգլերէն։ 

Նայիրի բառարանին համաձան «քաղաքական» կը նշանակէ «political, civic, civil” (տես ներքեւը)։  Թէեւ ըստ ինծի «civic, civil» կը նշանակէ «քաղաքացիական» եւ ոչ թէ «քաղաքական»։ Հետեւաբարաւելի ճիշդ պիտի ըլլար որ այդ ժողովը կոչուէր «քաղաքացիական»։ Բայց քանի որ այդ ժողովին կողքին կայ «կրօնական» ժողովը, միւս ժողովին ճիշդ բնորոշումը պիտի ըլլալ «աշխարհական»՝ Անգլերէնով secular։ Եթէ Ամերիկեան ականաւոր Merrian-Webster բառարանին դիմէք, հոն պիտի հանդիպիք secular «աշխարհական» բառին որպէս հականիշը (antonym) կրօնական (religious) բառին։ Հետեւաբար «ԿՐՕՆԱԿԱՆՆԵՐՈՒ ՈՒ ԱՇԽԱՐՀԱԿԱՆՆԵՐՈՒ ԺՈՂՈՎՆԵՐՈՒ ԼԻԱԿԱՏԱՐ ՆԻՍՏԵՐ` ՄԱՅՐԱՎԱՆՔԻՆ ՄԷՋ», հասկնալի պիտի ըլլար, եւ ճիշր յայտարարութիւնը՝ գէթ ինծի համար։ 

Միջին Արեւելքի մեր ընկերային կեանքին մէջ եկեղեցին հիմնական դեր ունի։ Հոն, եկեղեցին է որ կ՚ամուսնացնէ եւ պետութիւնը կը ճանչնայ այդ ամուսնութիւնը։ Իսկ Ամերիկայի մէջ Կառաւարութիւննէ է որ կ՚ամուսնացնէ եւ եկեղեցին կը ճանչնայ այդ ամուսնութիւնը եւ ապա կը կատարէ ամուսնութեան կրօնական առարողութիւնը։

Սպասելի է որ եկեղեցին ունենայ աշխարհականներէ՝ մանաւանդ փորձագէտ աշխարհականներէ կազմուած կայք մը որ վարէ այդ կրօնական համայնքին քաղաքացիական զանազան եւ այլազան հարցերը՝ ինչպէս ամուսնութիւն,  ամուսնալուծում, մահ,  ժառամգութիւն, կալուած եւ այլն, եւ այլն։

Բայց ժողով մը որ յորջորջուած է ըլլալ «քաղաքական», այսինք political, նեղ լեզուամտածողութիւն մը կը հիմնաւորէ ժողովականներուն մէջ։ Չեմ զարմանար որ այդպէս ալ պատահեցաւ երբ Վեհը, թուղթի կտոր մը ձեռքին, քաղաքական ամբողջ ընթացք մը տնօրինեց, Արցախի երկրորդ պատերազմին պարտուած Հայաստանին համար ըստ որուն  վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը պէտք էր որ հրաժարեր, եւ որ Վազգէն մանուկեանը վարչապետին պաշտօնը պիտի ստանցներ, եւն, եւն։  Արամ վեհաբառը բացառձակապէս կը տիրապետէ Հայերէն լեզուին եւ պերճախօս է եւ իր հանրային ելոյթներուն համար նախապէս պատրաստած նոթագրութեան մը չի դիմեր, բայց այդ օրը դիմէց՝ պատրաստուած նօթագրութեան մը կտոր մը թուղթի վրայ, ձեռքին մէջ։ Չեմ զարմանար  որ «քաղաքական» ժողովը այդպէս տնօրինած էր։

Անթիլիասի մայրավանքը քաղաքական ժողովի մը վայրը չէ։  

Աղբիւր՝  Mesrob G. Kouyoumdjian, A Comprehensive Dictionary Armenian-English. Beirut: Atlas Press (1970):

The evolution of Hayk Konjoryan

Vaհe H Apelian

Hayk Konjoryan given his iron ladle speech on January 1, 2017

Hayk Konjorian, is an outspoken member of the Civil Contract coalition that governs the Republic of Armenia led by the PM Nikol Pashinyan. He portrays to me the generation who came of age after Armenia restated its course as a free, independent republic on September 21,1991. At times they are referred to as the Independence Generation.  His Facebook account notes that he is the leader of the Civil Contract faction in the National Assembly of Armenia. 

The Armenian Wikipedia notes the following about him:

Hayk Konjoryan was born in 1987 in the city of Charentsavan, Soviet Armenia. In 2008, he graduated from the Faculty of History of Yerevan State University, and in 2010, he completed his master's degree at the Faculty of History of Yerevan State University. In 2013, he completed his postgraduate studies in world history.

He has been civic minded and has been politically active in Nikol Pashinyan led “Yelq”, “Civic Contract” political parties.  After the last general election on June 20, 2021, he was elected a deputy of the National Assembly of Armenia on the national electoral list of the "Civil Contract" party. He was subsequently elected the head of the "Civil Contract" faction of the 8th convocation of the National Assembly of the Republic of Armenia, a position he maintains. 

Hayk Konjoryan is married. The couple has a daughter.

Hayk Konjoryan

I came across Hayk Konjoryan for the first time eight years ago when he was a candidate for National Assembly deputy from Arabkir, Ajapnyak, Davitashen communities on behalf of the “They Way Out-Yelk” party. My records indicate that it was on January 1, 2017 when he presented his candidacy to an audience of around 600 people in a town hall filled to capacity. The theme of his speech was the famous speech Khrimian Hayrig gave after he returned from the Berlin Conference as the head of the Armenian delegation. Hayk Konjoryan had adopted the theme noting that “139 years have passed but the Armenian ladle still is not of iron”. 

As I look at that speech, he appears to be younger than his 30 years old age. What struck me was his young man’s interpretation of the ladle (paper?) speech. The common message that has been carried from Khrimian Hayrig is to resort to gun as the most assured way for the Armenians to have their rightful national grievances heard and their rightful goals achieved. But this young man’s interpretation of the Khrimian Hayrig’s message was far more in depth than what I was accustomed and expected to hear. That is why I opted to archive the speech in my Facebook account (see the link below).

The argument Hayk Konjoryan put forth was his view as to why the Armenian ladle is still not of iron after 139 years. He went on arguing that the answer is not a strong army alone, because a strong army without a strong a government is self-defeating.  Nor, he argued the answer is a strong government when its army is weak.  Neither the answer, he claimed, is a strong army and a strong government, Both cannot long endure when the economy is weak. He went on noting to his audience that 2000 of such capacity filled audience, totaling 1.2 million citizens have left the country arguing that they did not want to leave their homeland but they turned their backs to their unjust and corrupt government. 

One year after his speech, he also took his step as junior to with Ararat Mirzoyan (born in 1979), Araiik Haroutiunya (born in 1979), led by Nikol Pashinyan (born in 1975) that brought about the 2018 peaceful revolution in Armenia, known as the Velvet Revolution. It has always been the young and idealists that have changed the course of their nation as this Independence Generation did in Armenia. It should be noted that there is a generation gap between the principals of the Civic Contract party governing Armenia and the opposition led by Levon Ter Petrosyan (born in 1946), Robert Kocharyan (born in 1954), Serzh Sargsyan (born in 1954).

Hayk Konjoryan is now a mature, experienced, seasoned member of the National Assembly of Armenia and he is a forceful proponent of the ruling Civil Contract party that has proven to be an ideologically cohesive group thus far.  No Armenian leader and political party in the very recent history has been so tested as Nikol Pashinyan and his Civil Contract party did since they brought the change in 2018. 

I liken the inexperienced young men they were - Nikol Pashinyan, Ararat Mirzoyan, Araik Haroutiunyan, Vahagn Alexanyan and others - to the young civic activists and revolutionaries that became statesmen overnight as the founders of the First Republic of Armenia. I draw a parallel between the two in their political and foreign policy pragmatism to assure the longevity of the Republic of Armenia. 

When I was a young member of ARF badanegan associations, there was a song we used to sing dedicated to the Khanasor Expedition There is a line in that song that has remained etched in my memory. It read, referring to the young idealists in the expedition: “you are the hope of Armenia – Դուք էք յոյսը Հայաստանի»։ More than a century later, Armenia’s Independence Generation exemplified by Hayk Konjoryan and his contemporaries, are the best hope for sovereign Republic of  Armenia.

 I trust them and I wish them well.

 

 

 

Come: Who said it? Find out

 The attached is the translation of a text that was said at one time today on June 12.  Who said it?  Find out, scroll down.

“…Assuming the position of Minister of Agriculture and State Property and wishing to immediately Armenianize the institutions, I addressed Armenian specialists abroad through both the diplomatic representatives of the Republic and the press, inviting them to take up positions in Armenia.

For those who have just arrived from abroad, I promised to provide higher salaries and benefits than those who are already in office. Three months have passed and to this day I have not received ANY applications from Armenian specialists abroad, whose number is counted in the hundreds.

Once again and for the last time, I publicly appeal to you, Armenian agronomists, livestock breeders, foresters, mineralogists, hydrologists, gardeners, dairy farmers and other specialists: come to Armenia, where there is plenty of work and suitable positions for you.

It is true that working in Armenia is now difficult and associated with sacrifices, but if you do not come in difficult times, if you are not willing to make sacrifices today, tomorrow, when broad and easy days come, you will no longer be needed for Armenia.

Why can a Russian or a Pole serve in Armenia now, but you cannot? What day is your patriotism for?

Or do you think that by sitting in Tiflis, Constantinople, and America, delivering beautiful speeches and giving us good advice, you have already fulfilled your patriotic duties?

If you are with Armenia and a friend of Armenia, come to Armenia; if you are not coming, leave Armenia alone. Armenia does not need your speeches and advice. Armenia needs your work, your skill, your profession, your knowledge.

Come."

Simon Vratsian

June 12, 1920

Yerevan 

Note: Simon Vratsian was the last, fourth Prime Minister of Armenia, before that he was a minister and one of the influential leaders of the ARF.

Link: «Եթե դուք Հայաստանի հետ եք ու Հայաստանի բարեկամ՝ եկե՛ք Հայաստան»՝ Վրացյանի կոչը Սփյուռքին. 12 հունիս, 1920թ

Link: «Եթե դուք Հայաստանի հետ եք ու Հայաստանի բարեկամ՝ եկե՛ք Հայաստան»՝ Վրացյանի կոչըՍփյուռքին. 12 հունիս, 1920 https://www.aniarc.am/2025/06/12/simon-vratsyan-call-diaspora-june-12-1920/?fbclid=IwY2xjawK5yvNleHRuA2FlbQIxMABicmlkETFYeTk1VENOYlhtWnZvYjlGAR7DnWdZUo0rf_i_bxg7Zsk7PFEw98W2-vBnE7T9f2EHWNlimB9WZ6xtSCHOpQ_aem_lhrG0r2fPU5SZ12RdFS9EA