Diaspora Secret Army.....that never was....

Dr. Armenag Yeghiyan 

The attached is my translation of two segments from Dr. Armenag Yeghiyan’s ongoing remembrances (numbered 6 and 17) - (Հայրենի Յուշեր 6, 17) - that are being reproduced in Diaspora newspapers and journals.  The original is attached. Vahe H. Apelian 

 “It was in 1989, during an intense period of the Lebanese Civil War, when Hamazkayin (Համազգային) received an invitation from the (Soviet) Armenia Diaspora Cultural Relations Committee - (հայրենի Կապի կոմիտէութեան) - to attend a conference.

            The central Committee enthusiastically received the invitation and right away assigned a four member delegation to attend the conference, consisting of Keghani Etyemezian (Գեղանի Էթիեմեզեան),  Garbis Harboyan (Կարպիս Հարպոյեան), Hagop Yapoujian  (Յակոբ Եափուճեան) and the author of this memoir Armenag Yeghiayan (Արմենակ Եղիայեան): 

            The airport was closed and therefore we were to leave by boat from the Bay of Jounieh to Cyprus, from there to Moscow and then to Yerevan.

*****

The general meeting ended, and the delegates started returning. Those from the United States and Europe were in a hurry to get back, while those of us from the Middle East were taking our time but those from Lebanon were caught in a dilemma.  We learned that the airport had ust opened and the flights to Lebanon from Armenia had resumed. But as I had noted earlier, our passports were not official but were issued for us from the offices of General Michel Aoun who had rebelled against the central authority and bore his signature. Rumors were flying that those who had left with these passports were being detained in the airport by the security officers.  

No one knew how the information was gathered and who was spreading it. But it was being said.

But I decided to board the flight to Lebanon on the assumption that the Lebanese security officers would understand the situation that had compelled the travelers to secure passports the way we had and would not detain us. I was not wrong. After coming off the plane, I presented my passport to the security officer who welcomed me with a smile and advised me to change it for use for my future travels. That was all to it.

As to my friends; Hagop Yapoujian had already made plans to return to this employment office in Cyprus. As to the other two, I do not remember how they returned. 

*****

It was during those uncertain days that the Garbis Harboyan suggested that we meet Karlin Dallakian ¹ (Կարլէն Դալլաքեան), who was the Soviet Armenia commissioner of Diaspora affairs and take leave of him.  

That is what we did.

His office was very close to the hotel. Our meeting was very friendly. We took leave of him promising to further cement our ties now that had come about thanks to the conference we had.

We had reached the exit door when on the right-hand side, in a narrow office we saw sitting at a desk Romen Gozmoyan (Ռոմէն Կոզմոյեան). He was not there when we came in.  He was the executive director of the Armenian section of the Soviet Embassy in Lebanon. He held that position for a considerable period during which he established a cordial relation with all the segments of the Armenian community and merited the unreserved esteem by all. 

I had known him beforehand, but it was obvious that Harboyan had known him intimately. That was the impression I was left with as I saw them greeting each other warmly having unexpectedly met. 

Our meeting was very short. As we were taking leave of him, Harobyan asked him if the wanted anything he can send to him from Lebanon. Gozmoyian’s answer caught me by surprise and has kept be bewildered to this day.

- “I beg you to continue doing so that we (those residing in Armenia) continue on believing that the Diaspora with its 70,000 combatants is ready to come in defense of Armenia against any danger.”

I could not believe my ears. When we left, I asked my friend: 

- “What kind of story is this Garbis? Where are the combatants he is talking about?”

- “An incomprehensible misconception has come about in Armenia that Diaspora has a 70,000 strong secret army that is armed to its teeth and is ready to intervene against any danger that threatens the physical security of Armenia.”

Gozmoyan understood well to heed to such rumors and yet he was asking that Diaspora continue to rock Armenia with such frivolous myth. 

But why? God only knows.” 

1.      Karlen L. Dallakyan (June 3, 1929, Alaverdi, USSR - October 13, 2008, Yerevan, Armenia), Armenian Soviet party and state employee, literary critic, journalist, translator. Candidate of Philological Sciences (1964). Member of the Communist Party since 1952. (Wikipedia). Note his first name is said to be composed of the first three letters of Karl Max and Lenin.

 

 

 

Հայրենի Յուշեր (6)

1989-ին, Լիբանանի քաղաքացիական բախումներու թէժ օրերուն էր, երբ Համազգայինը հրաւէր ստացաւ  հայրենի Կապի կոմիտէութեան կողմէ՝ մասնակցելու համասփիւռքեան  մշակութային միութեանց  մէկ խորհրդաժողովին։

Կեդրոնական վարչութիւնը  գոհունակութեամբ ընդունեց հրաւէրը եւ սիրալիր ընդառաջեց անոր եւ առ այդ նշանակեց քառանդամ պատուիրակութիւն  մը, որուն մաս կը կազմէին Գեղանի Էթիեմեզեանը, Կարպիս Հարպոյեանը, Յակոբ Եափուճեանը եւ տողերս գրողը։

 Օդակայանը փակ ըլլալուն՝ պիտի նաւով  ճամբայ ելլէինք  Ճունիէն դէպի Կիպրոս, անկէ Մոսկուա  ու ապա Երեւան[1]:

*****

Հայրենի յուշեր (17)

Համագումարը աւարտած էր, եւ պատգամաւորները կամաց-կամաց կը վերադառնային, որքան ալ մասնաւոր  սահմանափակում  նշանակուած չըլլար անոնց կեցութեան: Աւելի կ’աճապարէին Միացեալ Նահանգներէն ու Եւրոպայէն եկողները, մինչ արեւելքցիներս  քիչ մը կը տնտնայինք: Իսկ լիբանանցիներս կը գտնուէինք երկընտրանքի մը առջեւ. իմացանք, որ Լիբանանի օդակայանը վերաբացուած էր, եւ վերահաստատուած էր օդանաւային կապը Հայաստանի ու Լիբանանի միջեւ, սակայն, ինչպէս նկատել տուած եմ նախապէս, մեր անցագրերը պաշտօնական չէին, այլ  տրուած էին   կեդրոնական իշխանութեան դէմ ըմբոստացած զօր. Միշել Աունի գրասենեակէն եւ կը կրէին անոր ստորագրութիւնը, եւ ահա տարածուած էր ըսի-ըսաւ մը, թէ Պեյրութի օդակայանով վերադարձող ճամբորդողները վար կը դրուէին ներքին ապահովութեան ուժերու կողմէ: 

Ո՞վ եւ ինչպէ՞ս քաղած էր այս տեղեկութիւնը,-- յայտնի չէր,  բայց կ’ըսէին...

Յամենայն դէպս, կանխելու ի գին ըսեմ ինքս ալ, որ ես որոշեցի Պեյրութի վրայով վերադառնալ՝ այն  տրամաբանութեամբ, որ մեր պետութիւնը չէր կրնար ըլլալ այնքան մը դաժան, որ այդ անցագիրին պատճառով  հալածէր իր քաղաքացիները, որոնք յառաջացած կացութեան մէջ որեւէ յանցանք չունէին: Եւ չէի խաբուած. երբ օդանաւէն իջնելով ուղղուեցայ դէպի մաքսատան պաշտօնեան, այս վերջինը լայն ժպիտով մը եւ շատ քաղաքավար կնքեց անցագիրս եւ թելադրեց, որ փոխեմ զայն հետագայ ճամբորդութեան նախօրեակին: Այսքան միայն:

Գալով ընկերներուս, Եափուճեան արդէն պիտի Կիպրոս՝ իր գործատեղին երթար, իսկ թէ ճիշդ ինչպէ՛ս վերադարձան միւս երկուքը,-- չեմ յիշեր, որեւէ տպաւորութիւն չեմ պահած:

                                                           *   *   *

Այդ անորոշ օրերուն էր, երբ Հարպոյեան առաջարկեց հանդիպիլ Կապի կոմիտէութեան գրասենեակը եւ հրաժեշտ  տալ  Կարլէն Դալլաքեանին: 

Ու այդպէս ալ ըրինք:

Գրասենեակը շատ մօտ էր պանդոկին, հանդիպումը շատ սիրալիր անցաւ, եւ բաժնուեցանք՝ խոստանալով ամրապնդել այս առիթով հաստատուած կապերը:

Ելքի դռան հասեր էինք, երբ աջին, շատ նեղ տարածութեան մը վրայ, սեղանին շուրջ նստած տեսանք Ռոմէն Կոզմոյեանը, որ մեր եկած ատեն այնտեղ չէր գտնուեր: Մօտիկ անցեալին ան Լիբանանի խորհրդային դեսպանատան հայկական բաժանմունքի գործավարն էր: Ունեցաւ բաւական երկար պաշտօնավարութիւն մը՝ շատ սիրալիր յարաբերութիւններ հաստատելով գաղութի բոլոր խաւերուն հետ անխտիր եւ  արդարօրէն գնահատուելով բոլորէն: 

Ես զինք չէի ճանչցած նախապէս, սակայն Հարպոյեան կը թուէր բաւական մտերմացած ըլլալ հետը, այդպէս կը թելադրէր անոնց անակնկալ հանդիպումին եւ ողջագուրումին որակը: 

Շատ կարճ տեւեց այդ հանդիպումը, ու երբ կը բաժնուէինք, Հարպոյեան հարցուց, թէ որեւէ բան կ’ուզէ յղել Լիբանան կամ ստանալ անկէ...եւ ահա Կոզմոյեան տուաւ պատասխան մը, որ օրին ափ ի բերան ձգեց  զիս ու կը շարունակէ ապշեցնել մինչեւ  այսօր ալ.

--Կը խնդրեմ, որ շարունակէք  ընել այնպէս, որ մերոնք (իմա՝ հայաստանաբնակները—ԱԵ) շարունակեն հաւատալ, թէ սփիւռքը իր 70.000 զինեալներով միշտ պատրաստ է պաշտպանել հայրենիքը ամէն վտանգի դէմ...

Ականջներուս չէի հաւատար, ու երբ դուրս ելանք՝ դիմեցի  ընկերոջս.

--Այս ի՞նչ պատմութիւն է, Կարպի՛ս, ո՞ր զինեալներուն մասին կը խօսի:

--Այստեղ տարածուած է   անըմբռնելի  թիւրիմացութիւն մը, թէ սփիւռքը կը պահէ մինչեւ ատամները զինուած 70.000 հաշուող գաղտնի բանակ մը՝ Հայաստանի ֆիզիքական գոյութեան սպառնացող որեւէ վտանգի առթիւ միջամտելու համար:

Ուրեմն Կոզմոյեան շատ լաւ կը ճանչնար  նման ըսի-ըսաւի մը էութիւնը, այսուհանդերձ կը խնդրէր, որ սփիւռքը շարունակէ օրօրել  Հայաստանը այդ սին  առասպելով: Ինչո՞ւ եւ ինչպէ՞ս,-- Աստուած գիտէ:

                                                          *   *   *

Հայրենիք այդ այցելութեանս ունէի սրտի պարտք մը, որ չէի կրցած հատուցել՝ միշտ փնտռելով աւելի յարմար առիթը, որ մինչեւ վերջ ալ չներկայացաւ: Որոշած էի անպայման հանդիպիլ հայրենի լեզուաբան Վարագ Առաքելեանին, որուն աշխատութիւնները յափշտակեր էի, մասնաւորաբար «Հայերէնի շարահիւսութիւնը»-ի երկու ստուար հատորները, որոնք բարձի գիրքս եղած էին եւ որոնց բովանդակած գիտելիքներուն մէջ հեշտագին կը դեգերէի ընդերկար ու պիտի շարունակէի դեգերիլ, որովհետեւ այնքան  ճոխ է ան ու այնքան առինքնող: Իմ ինքնուս գիտելիքներուս համեստ օժիտի ձեւաւորումին մէջ շատ բան կը պարտիմ անոր բոլոր գործերուն ու յատկապէս «Շարահիւսութիւն»-ին: Եւ հիմա առիթը կը ներկայանար անձամբ ճանչնալու հեղինակը:

Առաւօտ մըն էր, երբ ուղղուեցայ  անոր աշխատավայրը, որ Լեզուի ինստիտուտն (հիմնարկ) էր, Անի հիւրանոցէն քանի մը քայլ անդին,  Աբովեանի եւ Սայաթ-Նովայի հատման անկիւնին վրայ: Բաւական ընդարձակ ու բազմայարկ կառոյց մը, որուն  մուտքին  հաստատուած մետաղեայ ցուցանակը օգնեց,  որ կողմնորոշուիմ, ու մտայ ներս: Հազիւ մտած՝ պէտք է բարձրանայի երկար սանդուղ մը, որուն աջին, ընդարձակ բացատի մը կեդրոնը կը գտնուէր փոքրիկ տաճար մը, մօտաւորապէս 5,5մ x 7,5մ չափերով միջնադարեան գողտրիկ մատուռ մը, որ ունէր իր պատմութիւնը:

Ուրեմն ան կը կոչուէր  ս. Կաթողիկէ, որ վերապրած էր 1930-ական թու- ականներուն տեղի ունեցած համատարած նախճիրէն, որուն զոհ գացած էին  բազմատասնեակ  աղօթատեղիներ,-- որոնց  կարգին այս նոյն մատուռին կից գտնուող աւելի ծաւալուն  ս. Աստուածածին եկեղեցին,-- համայնավարութեան հակակրօն պայքարի ծիրէն ներս: Կառոյցին  ճարտարապետը իր նախաձեռնութեամբ  յաջողած էր բարձրադիր պարիսպներով աչքերէ հեռու պահել  յարակից  տարածքը ու խնայել մատուռի գոյութեան:

                                                             *   *   *

Անկախութենէն ետք Լեզուի ինստիտուտը հիմնայատակ  քանդուեցաւ   պարիսպներով մէկտեղ, ու իր լման ծաւալով ի յայտ եկաւ ս. Կաթողիկէն, որուն գոյութեան շատեր անտեղեակ եղած են նախապէս, այնքան լաւ թաքնուած էր ան: 

Այդ կալուածը հետագային դարձաւ սեփականութիւնը Ամենայն հայոց կաթողիկոսին,  որ մատուռին կից 2014-ին կառուցել տուաւ շքեղ  տաճար մը՝ ս. Աննան, «արդեամբ եւ ծախիւք» Հրայր Յովնանեանի, որուն կնոջ անունը կը կրէր ան: Նոյն տեղը կառուցուեցաւ նաեւ էջմիածնապատկան գեղակերտ շէնք մը, որ ենթադրուած էր իբրեւ  նստավայր ծառայել կաթողիկոսին  եւ ուր  կը նախատեսուէր կազմակերպել հոգեւոր դասընթացքի լսարաններ: 

Այս առթիւ  Աբովեանի ու Սայաթ-Նովայի եզերած տարածքները, որոնք հարաւէն ու արեւելքէն մօտիկ անցեալին  պարսպապատուած էին, ճիշդ որոշումով  մը՝  մնացին բոլորովին ազատ, որով  զոյգ եկեղեցիները իրենց լման ծաւալով կը դառնային  տեսանելի ու մատչելի  քովնտի մայթերէն քալողներուն: 

2017-ին աւելի քան ժամ մը անցուցի այնտեղ:

Ոչ մէկ հոգեւորական տեսայ ու ոչ մէկ հոգեւոր լսարանի ականատես եղայ:

Նորակերտ եկեղեցին իր ծաւալով կլանած էր ս. Կաթողիկէն, որ լքուած ըլալ կը թուէր, մինչ ինքը՝ ս. Աննան, բաւական բանուկ էր, մնայուն ելեւմուտք ունէր. հաւատացեալներ կը մտնէին, մոմ կը վառէին, ծունկ մը աղօթք կ’ընէին ու կ’ելլէին:  

Ճարտարապետական սխալ յղացումի զոհ գացած էր մատուռը, որովհետեւ ս. Աննան բոլորովին մօտիկ, համարեա կից կառուցուած ըլլալով  անոր՝  իր զանգուածով ճզմած էր զայն, որով ան կորսնցուցած է իր ինքնութիւնը, ձեւով մը նսեմացած, լուծուած, վէրքի մը պէս խրած էր   անոր կողին: Թող որ ս. Աննան,  այլապէս  գեղեցիկ կառոյց մը, իր կարգին  նսեմացած էր: Մինչդեռ եթէ բաւարար միջոց տրուէր  անոնց միջեւ, մեկուսի՝ ան  շատ աւելի գրաւիչ ու ինքնուրոյն պիտի դառնար ու պահէր այն վաղեմի  խորհուրդն ու հմայքը, որ ունեցած էր, թէկուզ քողածածուկ ու  քիչերուն ծանօթ շրջապատին մէջ, ուր ինք առանձին   կ’իշխէր իր հնութեամբ՝ իբրեւ հայ ճարտարապետական  արուեստի գոհարներէն մէկը: 

 Այդպէսով պիտի փրկուած ըլլային երկու կառոյցներն ալ:

armenag@gmail.com

 Արմենակ Եղիայեան

 

Zvart Apelian: Limericks for Feast of Ascension

Vahe H. Apelian

 

Recently I came across a booklet among my mother’s files. The cover of the notebook reads in Armenian “Shamlian-Tatigian Armenian Evangelical High School-Bourj Hammoud”. On the very top of the cover in an ornate Arabic script “Armenian Evangelical Secondary School, Bourj Hamoud, Lebanon” is noted. On the lower part of the front cover, in a square, the following is noted in Armenian for filling in: “Name, Class, Notebook, Scholastic year.”

Obviously, it is a notebook that was once prepared for use by the students of the Armenian Evangelical Shamlian-Tatigian High School in Nor Marash, to write down their class notes or assignments. My mother taught there Armenian language, history and also Bible for a quarter of century. During different periods of her teaching career she taught the elementary as well as the senior class students. In that section where the student noted his or her name, class, notebook subject and the scholastic year, she has noted her name and the following notation “Limerics for drawing lots during Hampartsoum festivity”. Incidentally Nor (New) Marash is a suburb of the Bourj Hamoud Municipality in Lebanon, which not far in too distant past was exclusively Armenian populated.

In the notebook she has jotted down in her beautiful handwriting one hundred and five (105) limericks, for lack of a better wording because mostly they are stanzas; that is to day they are mostly quatrains, consisting of four lines that rhyme in a poetic verse conveying a massage of, longing, of wisdom but overwhelmingly of love. Regretfully she has not noted the year she collected them. But it is not hard to surmise that the collection dates at least some forty years as she, by law, retired in from Shamlian-Tatigian School in early 1980’s after having taught there for 25 years and joined the rest of the family in the U.S., where she continued teaching.

My mother used to tell me that on the Armenian Highland Hamartsoum was celebrated with much more festivity than the previous major holidays, namely the New Year, the Christmas, and the Easter. Traditionally the Armenians called the Christmas and Easter, Zadig with Christmas designated as Sourp Zadig (Saint Zadig), at times also as Bzdig Zadig (Litter Zadig) while Easter is designated as Meds Zadig (Great Zadig). 

Hampartsoum is the Feast of the Ascension that biblically comes after forty days of the Resurrection of Jesus Christ. The reason the Feast of Ascension was celebrated in a much more festive mood was the weather, which was severe on the Armenian Highland but mellowed down and started getting warmer by the Feast Ascension enabling people to venture out of their homes after winter long hibernation of sort. It was during the Feast Ascension, she would further elaborate and say that the young brides paid their first visit to their parental homes and the young came onto to open and socialized and celebrate the feast during which love blossomed among the young. It might be worth noting that months that did not contain the letter “r” were considered the most temperate and enjoyable on the Armenian Highland. Those four months are May (Mayis), the month the Feast of Ascension is celebrated, June (Hounis), July (Houlis), and August (Ocostos).

The Feast of Ascension ambiance is best captured by the famous opera “Anoush”. The plot of the opera centers and stems from Hampartoum celebration where the famous quadrant is song “Hampartoum yayla, yayla jan yayla, happy days yayla”. The limericks she has collected were sung or recited or might have been used as  lots for drawing during the Hampartsoum festivity games. It was during such a game that Anoush drew her ominous lot that turned out to be true as tragedy struck her. Her brother and her lover Saro engaged in show of prowess. Tradition dictated that it would end in a draw but this time, enthused by the presence of her lover Anoush, Saro scored an outright win enraging Anoush’s brother who fatally shot Saro driving Anoush to madness. 

The four lined stanzas in her collection, as noted, are mostly expressions of love and naturally it was the young men who expressed their love and longing. They are not literary works but mundane compositions. What is interesting is that some draw parallels to a long lost Armenian world. I quote two lines from a stanza that cites two Armenian Highland landmarks, Lake Van and Massis that are no more part of the lives of Armenians who once lived around the Lake Van and at the foot of Massis. In that limerick, the lover proclaims:

“I am a rainbow for you bridging Lake of Van

To quench your burning heart, I fetch snow for you from Massis.”

Such and similar expressions of love abound in the limericks or the stanzas, she jotted down. Naturally most, if not almost all are expressions of a young man’s Love or longing for his love praising her beauty.

As to the women, I came across one quatrain where she lamented her luck and noted saying:

“What should I tell to my father and to my mother?

They married me off to a gharib.”

The word “gharib” is a word that is fairly well known and used in conversation but appears not to have made inroad in Armenian dictionaries because it is not an Armenian adjective. It means foreign, emotionally distant.

There were a few limericks that are councils as how to best behave by being attentive to what one utters, or being compassionate or knowing many languages but especially Armenian and so forth.

I came across a few words that I did not know, although they are Armenian words that seemed were used in conversation but seemed to have been discontinued, such as կարեվեր (garever), which means deep wound,  Խալ (khal), which means beauty spot. Another word  was Ժանիք (janik), meaning canine tooth. It is a word I have no recollection of having heard in conversation although I knew what it meant.

My mother’s collection in her beautiful handwriting also became a source of reflection for me on this upcoming mothers’ day. She taught mostly Armenian language and history and Bible for some five decades in Armenian schools in Kessab, Beirut and in Los Angeles. She loved poetry and recited poetry well. She had an uncanny ability to memorize them and recited them at will until age ravaged her mind. She surely had deemed worthwhile to have these mundane quatrains preserved and so she jotted them down. In four installments I posted them on my blog for all those interested to read the limericks that were once song or recited during Feast of Ascension festivity, a tradition that seems understandably lost in the Diaspora, far from the Armenian Highland.

 

 

 

 

 

 

Frida, a True Life Story

Krikor Kradjian

Translated by Vahe H. Apelian

“Tell me. Is there anyone who has not made a mistake in her life?”

This is how Frida started telling me her story. That is to say her life’s story and continued recounting it with one breathe. 

She appeared to be at peace with her fate and had given in to life’s monotony. Although she had lived through many sad days, she voiced no discontent and felt no need to complain. If she were to complain, there was no one that would lend her ear. Who would have listened to her? As she reminisced of old days, it was impossible from her facial expressions to discern the happy and joyful from the sad and the unpleasant. It was not possible to tell whether it was a pleasant memory or an instant moment of anguish that occasionally put a smile on her face.

I was oblivious to her story when I met Frida, a lady past her middle age. She appeared tranquil and content. Her smile was contagious and her laughter radiant. She was an employee in an insurance company and all she appeared to look for was to spend the remainder of her life with no drama. She was approachable and friendly and gave a healthy laughter when I mustered the courage and told her:

- “Frida, I imagine you were beautiful and attractive in your teenage years and most likely stirred the hearts of many.”

- “Why, don't you find me beautiful now?”

- “Oh no, don't misunderstand me. I did not mean to say you are any less attractive now.”

- “Yes, you are right, but let me tell you; of all the mistakes in my life that particular one was the worst and the most consequential.”

***

I imagine teenager Frida was a stunningly beautiful with her face looking like a bright colored painting with her blond hair overflowing over her shoulders. Her green colored eyes, like emeralds, that seemed to express the teenager's aspirations. Her cheeks were like two sun satiated apricots, rendierng the young lady bashful as her smile looked like the reflection of the sun on her face and her lips, as if slices of mandarines that fascinate an onlooker.  No wonder, when she walked on the street, or rather when, like a butterfly, she fluttered, passerbyes forgot for a moment their everyday distresses and thought how lovely life was.

But, an event in her early age had left an indelible impression on her.

“When I was eight or nine years old, I was more like a tomboy, a bit overweight, with short hair, restless and lively.  I remember one day my father instructed me to fetch something from a neighbor, 'uncle’ Mounir. I presented myself to him and told him that I have been sent to pick up a package he had prepared for my father. "Yes" he said, "the package is the inside that room you may go there and pick it up yourself". I went inside without much thought and started looking around for the package when suddenly I realized that he was attempting to hug me and kiss me. I attempted to flee but the door was locked. The windows were shut too. All i could do was scream loudly. He tried to calm me down and when he found me shrieking, he opened the door to let me out. I was so panicked that while going out I hurried down the stairs falling a few times. He tried to lure me by tossing money and comforting me with tender words but all I wanted was to get away as fast as I could. I have no recollection how I made it home. On my return, my father, instead of inquiring about my panicked and shocked state, realizing that I did not have the package he had instructed me to bring, slapped me for being so clumsy. I remember crying for the next two days without having the courage to tell my parents. After a few days, I mustered the courage and told my mother what had happened. My parents severed their ties with ‘uncle’ Munir. But the damage was done. From that day on I could not stand a man touching me. Later on, whenever my husband tried to approach me, I avoided him but without being able to tell him the reason for my rejection.”

***

Civil war broke in Lebanon in 1975. Frida's family lived along the thoroughfare that divided Beirut into two opposing camps. Militiamen stationed on both sides of the streets. Snipers positioned themselves on the rooftops and appeared targeting people indiscriminately at will, as if for amusement. The constant bombardment scarred the buildings making the exterior walls look like Swiss cheese.  Whenever the bombardment intensified, the eight members of the Frida's family sought shelter in the basement or wherever they thought it’s the safest in the building to hunker down until the bombardment stopped. And whenever the warlords announced a ceasefire, her father ventured out to purchase food while the youngsters took the opportunity to go out and socialize with people of their age playing recreational games on the street.

Those who had the means left the 'line of fire' to secure parts of the city. The families who continued to stay there had to contend daily with life and death. The hardship of the civil war and the strain it caused on her father were too much for the patriarch of the family who suddenly passed away leaving the family in despair. 

After the death of her husband, Frida's mother Nadia Khoury, took upon herself to fill the shoes of her husband as well. As a single mother, she put the safety of her children above anything else, much like a mother hen would gather her chicks under her wing; she took her children under her wings and brought them to a small apartment in a secure section of the city leaving behind their comfortable house. Nadia provided for her family through tailoring. Without expecting any assistance from anyone else, she also provided for her children’s schooling. Dignity and self-sufficiency were paramount to the Khoury family. 

Frida was the middle child among her siblings. She made the mirror her bosom friend. She would spend hours checking herself on the mirror. The adolescent girl had become conscious that she attracted the attention of shopkeepers in her neighborhood. Frida considered them as uncle and acknowledged their attention and responded with hearty and friendly salutation.

- “Good morning 'uncle' Charbel.”

- “How are you doing today 'uncle' Joseph”

But deep down she was not happy with her physical appearance. She thought that she lacked beauty and remained wandering whom to blame, her parents or simply her fate.

- “When you are poor, you see everything around you ugly, even yourself. There have been evenings that we went to bed on empty stomach. After returning from school I stayed home to wash, dry and iron my only dress to wear it the next day.”

***

It was the first day of school in her new neighborhood.

The students were gathered in the schoolyard waiting for the class bell to ring. The boys of the graduating class acted almost as if they owned the schoolyard. They spoke loudly, laughed and they seemed to be looking for students to bully. Their female classmates were chatting separately, as there appeared to be a lot for the girls to gossip. The day’s topic for them appeared to be the new student, Frida, whom they seemed to be gauging as their rival. She was presentable and impeccably dressed. They thought of her coming from a well off family and was most probably spoiled too. They concluded that it would not be easy to befriend her.

The gazes of the boys were also discreetly directed at the new student as well who was standing alone, coy and reluctant to mingle with the rest. They appeared to be wondering whether they should ignore her or invite her to join the group. Fouad, one of the students, saved the situation and invited her to join.

***

- “You know, I'll never forgot when you approached and said to me:  Hi, my name is Fouad, I think you're in our class. Would you like to join us?”

- “Now here's a secret i'll let you know. I made a bet with my friends that I will be able to convince our new beautiful classmate to come and join us instead of remaining by herself. What do you say Frida, let us celebrate our first meeting"

- “No, I cannot. You know that I am married.”

- “Of course I know that. Don’t you know that it was the very reason for me to leave my parents, friends, everybody and everything behind and move away?”

Meeting each other after forty years was an unexpected turn of event for Frida. 

It was an ordinary workday and Frida was immersed in her paperwork on her desk when a colleague came and let her know that a gentleman wanted to meet her.

- “By all means” Frida had said without distracting herself from the paperwork on her desk in front of her.

And unexpectedly,

- “Hello Frida"

- “Fouad !!!"

***

During their senior year they were already known as 'the couple'. Fouad was a year older than her. They were always together between classes as well as after school. Even during the class they were known to exchange gazes and appeared to communicate with each other in silence. At the end of the day, after they took leave of their classmates, with a pretext of going over homework, they took off to an undisclosed destination leaving the others guess where they went. Fouad didn't see it fit to introduce her to his parents. Frida in her turn had a reason not to introduce him to her family. She did not want him to see the small apartment she lived with her mother and five siblings. 

Their senior year went by fast.

Frida looked stunningly attractive in her graduation white dress.

- “Throughout the graduation ceremony Fouad never took his gaze off of me, as if he was afraid that he might loose me, while I kept on telling him to be at ease. - Fouad dear, you don't have to worry, I won't be running away, I won't be abandoning you.”

- “Well Frida" I asked her impatiently, “how come after being so close to each other you drifted apart going your separate ways?"

 

- “Hold on, be patient. Don't tell me that you already got bored from my story".

"Imagine, when we first met again, the first thing both of us remembered was the graduation celebratory party we held in Fouad's parent’s house in their mountain resort, Bikfaya. The event was specially memorable for both us because he proposed marriage to me during that very evening and without getting my consent introduced me to his parents letting them know that he will be marrying me.”

- “Fouad's unilateral sudden announcement was unexpected for his parents as well as for me for very different reasons. For his parents it was way premature for Fouad had long years ahead of him to get his education and specialization to take over the family business. As for me, I was not prepared. Marriage for me was a grown up thing. In my sheltered life I had no inkling that commitment for marriage could be given at such an early age.”

After their high school graduation, lo and behold, both applied and were accepted to the same university. Fouad pursued engineering and Frida business and accounting.

- “You cannot imagine,” continued Frida, “how happy Fouad and I were together during our years in the university. During winter we would be indoors. During the summer we would be on a bench. Fouad had his ways for captivating me. I, who had aversion to a man’s touch, felt not only very comfortable Fouad holding my hands but also ecstatic. Admittedly, after the scholastic year was over, we did not see each other nearly as much. Fouad spent the summer in their summerhouse in the village and I worked to supplement our family’s income.”

***

Both had a lot to catch up to fill the void of their separation for almost four decades. Frida's office could not be the appropriate and right place to probe into the past after such an unexpected encounter. Therefore they agreed to meet in the evening after she left work. Both were impatient to meet. Uncharacteristically of her, Frida called home to let them know that there is food in the refrigerator and that she will be late coming home that evening because of an urgent matter at work she had to attend. 

Frida was an attentive and dotting mother. After returning home from work in the evenings she attended to the household chores. She washed the clothes, ironed the shirts, and prepared the food for the next day. Her two grown up sons and her husband were not of much help to her. In fact, over the years, her husband and she had grown apart. Nazih seemed to have lost interest not only in her but in the family as well. Frida had been shouldering the responsibility of the family finances almost all by herself. That is why she had even contemplated often of running away. But where was she to run and what would become of her sons?  Frida found solace in going to bed tired after doing her chores.

- “One day,” Frida continued recounting her life story, “years ago, I packed the necessary clothing and was all ready to leave the house, when I heard one of our babies crying. Apparently he wasn't feeling well that evening and needed to be comforted. So I changed my mind, cancelled my plan and went to bed in distraught and tears. The following day I went to work with red and swollen eyes.”

Fouad did not need to offer his family any explanation for his late arrival home. His wife and their two young children were in the U.S. His pretext for traveling to Lebanon had been visiting his parents and his extended family. Through them he had gathered information about Frida; where she worked, her office hours, etc. and wanted to surprise her after such a long separation. He was nurturing the idea of standing in front of her and say.

- “Hello Frida"

- “Fouad!”

***

– “When I first met you were wearing a yellow blouse and white pants. It was the first day of school. I remember the day as if it was only yesterday. It was a sunny autumn day. The sunrays were giving a special luster to your hair and were radiating from your face.”

- “Fouad, honestly speaking, I do not remember noticing you that day. I also do not want to reflect on my school days. Perhaps people thought that I was happy. The reality in fact was altogether different.”

The restaurant on the Mediterranean coast where they used to meet seemed to have lost its former appeal. The owner and the servers who used to welcome them were not there anymore. Vartan, the friendly waiter who welcomed them and led them to their reserved corner table and regularly served them had left. They reluctantly occupied the corner table they used to sit. Apart from the old faces that were not there anymore, there was also something missing in the overall ambiance; it was their youth.

The much-anticipated meeting of the two former lovers did not go as they had expected it would. Instead of reminiscing about their past, Fouad was acting the lover who hadn't overcome his rejection even after so many years. He was heartbroken, humiliated, and acted deceived. In fact it seemed over the years the rejection had grown in him to the extent that he seemed to have come to settle old wounds with Frida.

- “Why did you abandon me?” Fouad confronted Frida. “Why did you refuse my proposal and got married to someone else instead and rendered my life miserable. Was it wrong to having loved you? My God, my God, how i've missed you through all those years, but why?"

- “No Fouad , no, my dear. Maybe that was fated for me. You remember that my mother got sick during our last year in the university and needed all my attention and care. Her sickness and our dire financial situation as a family had depressed me and I did not know whom to turn to. I sheltered myself by isolating myself.”

- “But why didn't you tell me. Had I been privy of your predicament due to your family’s dire financial situation, I would have been there for you and done all I could to assist.”

- “I can tell you now Fouad, but I could not have dared to tell you then. I was ashamed, although in hindsight I should not have. We were a poor family. You must remember that I never invited you to our house because I felt ashamed to have you in our modest apartment. And then, you must remember that we seemed to have grown apart during our last year. I was with my sick mother while you were engrossed in your father’s business and seemed to have neglected me. I felt abandoned and alone.”

- “ You should have known that your family’s financial situation could not have mattered for me. I was left with the impression that you wanted to distance yourself from me.”

- “Strange, as it sounds now, I thought you were no longer interested in me and were distancing yourself from me and were looking for someone more on par to your family’s status. In the hospital, there was a sick lady in the same room with my mother. Nazih used to come and visit his mother daily. Both of us seemed fated to same situation with sick mothers and with families of modest means. That is how Nazih and I befriended and started feeling comfortable with each other and got married few months after our mothers were discharged from the government supported hospital.”

- “And after hearing the news of your sudden marriage, there seemed nothing left for me, so I decided to move away and leave behind what were very dear to me, Lebanon, you and my parental extended family.”

Instead of remising the past the evening turned into settling long overdue accounts. 

Fouad returned to his family in the U.S. and Frida to her job in the bank.

I thought that was how their love story ended. 

- “Not long after our meeting,” - Frida continued recounting her story, - “I received a message from Fouad telling me that he couldn't forget me and wanted to continue the rest of his life with me at his side. I thought it was a cruel joke. Both of us were married and had families of our own. But the message continued and continues to this day, as I recount my story to you,” said Frida and continued.

- “I am now at an age where reason should guide the course of the rest of my life. But, I have to admit. Meeting Fouad' and his calls and messages have rekindled in me youthful feelings that had apparently remained dormant in me but had never left me.” Said Frida matter factedly.

- “Now please please help me and show me the way out. Tell me what to do. My heart seems on the verge of overwhelming my reason…”

 

 

 

Համբարձման Վիճակախաղեր (4/4)

Հաւաքեց Զուարթ Աբէլեան

Մայրս է որ հաւաքած է այս ժողովրդական ընդհանրապէս քառեակները որոնք գործածուած եղած են Համբարձման Տօնին խրախճանքներուն ընթացքին։ Մայրս կը պատմէր որ Հայաստնի լեռնաշխարհին մէջ Համբարձման Տօնը միշտ տօնուած է աւելի խանդաւար քան նախորդ տօները՝ ինչպէս Նոր Տարին, Սշ Ծնունդը եւ Մեծ Զատիկը տրուած ըլլալով որ օդը համեմատաբար մեղմացած եղած է Համբարձման Տօնին։ Այդ տօնին առթիւ է որ նոր հարսերը տուած են իրենց ծնողական տան առաջին այցելութիւնները իսկ երիտասարդները իրար հանդիպած են խիստ ձմեռուընէ ետք։ Հոս նաեւ պէտք է յիշել որ Հայաստանի լեռնաշխարհի մեղմ շրջանը նկատուած եղած է տարուան այն ամիսները ուր «ր» տառը բացակայ է՝ Մայիս, (Համբարձման Տօնին ամիսը), Յունիս, Յուլիս, Օգոստոս։ Համբարձման տօնակատարութեան մտնոլորտը լաւապէս բնորոշած է «Անուշ» Օբէրան տեղի ունեցած խրախճանքով,պարերով եւ վիճակի խաղերով՝ «Համբարձում յայլա, յայլա ջան յայլա.Լաւ օրեր յայլա, յայլա ջան յայլա։

76

Քանի ձեռքից եմ վառուել

Վառուելով հուր եմ դառել

Հուր եմ դառել՝ լոյս տուել

Լոյս տալով եմ սպառուել։

77

Ամէն մարդ որ կը սիրէ եւ իր սէրը կը անյոյս է.

Թող երթայ գերեզման մը փորէ եւ ողջ մէջը մտնէ,

Ու թող սիրտին վրայ ծակ մը թողու, անկէ վեր ելլէ բոցը ծիրանի

Եւ ամէն տեսնող ըսէ՝ սիրահար մըն է որ կը վառի։

78

Արագսին ջուր կգայ,

Ջրից վարդ բոյր կգայ,

եարիս թասն է իմ ձեռքին,

Ինչքան խմեմ դուր կգայ։

79

Այս փարվանա, թիթեռի պէս սիրտս թոաւ քո այտին,

Քո հուր այտին թռաւ, վառուեց ու սեւացաւ քո այտին,

Այն օրուանից քիչ եմ թռչում բայց չգիտեմ ու՞մ համար

Քե՞զ թէ վառուած սրտիս համար որ խալ դարձաւ քո այտին։

(Խալ = Beaut spot)

80

Ոնց է ժպտում իմ հոգին

Չարին, բարուն, ամէնքին

Լոյս է տալիս ողջ կեանքիս,

Ու էն Ճամբիս անմեկին։

81

Կալերուն եզերքը շիներ եմ տընակ,

Տընակին մէջտեղը մընացի մինակ,

Սիրտս խոցոտ է, մի՛ զարներ դանակ,

Սիրուտ եմ կարօտ, մի՛ զրկեր սէրէդ,

Հոգիս քեզ հելալ, մեռնեմ արեւիդ։

82

Անհուն հանքը իմ գանձերի

Սիրտս է առատ, լեն ու ազատ

Ինչքան էլ որ բաշխեմ ձրի,

Սէրս անվերջ է բարի, բարին անհատ։

83

Քանի չունիս շնորհք, ձիրք ու նրբուկ

Ձերքիդ մէջ զուսպ պահել գիտցիր քո լեզուն,

Ան է որ կ՚ընէ մարդը խայտառակ։

84

Երկու աղուոր աչուկներ

Զիս կարեվեր խոցեցին

Դաշոյն անոնց նուրբ բոցին

Եղաւ սիրտիս մահաբեր։

(կարեվեր =խոր վէրք)

85

Ոչ թռչունին եւ ո՛չ հովուն բացի

«խօսէ» ըսաւ ինծ հովն անհուն,

Ծովուն ալ սիրտս չբացի։

86

Աղուոր թռչուն, աստղերն ամէն,

Հովն ու ծաղիկ, ծովն ու լուսին,

Ճեզ ճանչնալու առջի ժամին,

Քու վըրայօվդ ինծ կը խօսիմ։

87

Ծաղիկներուն չըսի ես քեզ,

Աստղերուն ալ չըսի բնաւ,

Չըսի լուսնին թէ այս հրակեց

Սիրտիս մէջ սէրդ ինչպէս ծընաւ։

88

Աղջիկ դուն հոտ ես, մաքուր ես

Ես ծարաւ եմ, դուն ջուր ես,

Այս Համբարձման գիշերը՝

Քեց կը փնտռեմ, դուն ո՞ւր ես...

89

Ժպիտիդ տախ տխրութիւն կայ,

Պիտի տառապիս եւ տառապանքդ 

Պիտի գեղեցկացնէ քեց. Շատ պիտի

Սիրուիս. Երջանիկ ապագայ պիտի ունենաս։

90

Սիրոյ գաղտնիք մը ունիս,

Երբ երեսիդ չեն ըսեր,

Մի խորհիր որ չեն գիտեր։

91

Սիրուն աղջիկ քեզ կը սիրեմ

Թէ չգաս, քեզ կը տանեմ

Սիրտ կրակ արեգակի

Կը փախցնեմ քեց բռնի։

92

Քո աչքերդ հրեղէն ծով,

Ծովերի պէս մազեր ունիս,

Սիրտս նաւակ սէրըդ խենդ հով,

Հովերի պէս նազեր ունիս։

93

Դու շրջունքդ բաժակ արիր

Ոսկեգրած յակինթով

Ինձ(ի) խենթի պէս հարբեցիր

Սիրու գինով հոգերով։

94

Տուն  կը շինեմ քեզ համար,

Մէջը զմրուխտ ոսկի մարմար։

95

Սրտիս թագուհի

Կարօտել եւ քեզ,

Ախ ինչ կը լինի

Յանկաարծ յատնուես։

96

Դու հեռացար, սիրտս տարար,

Տեղը կրակ թողեցիր,

Տարար յոյսերն իմ անհամար,

Մի խեղճ ճրագ թողեցիր։

97

Ելնեմ, ասի, վառվող սիրտս մեր սարերի հովին տամ,

Ցաւ չունեցող, ցաւեր շոյող մեղմ ու բարի հովին տամ,

Սակայն հենց որ սիրտս բացի, հովն էլ բացեց սիրտն իրա,

Ասաց՝ «հով եմ փնտռում, ով իմ այրող սիրտը հովին տամ»։

98

Վեր է ցայտում ցայտաղբիւրը՝ ծարաւներին ծարաւած

Վեր է թռչում, հովացնում, բայց ցած ընկում փշռուած,

Մարդն է այդպէս մի ցայտաղբիւր, բայց երանի՝ ով լինի,

Թէկուզ մի սիրտ հովացնէ՝ ինքն էլ թեկուզ ընկնի ցած...

99

մ     նախանձում, ով անմահներ, արձաներէն  ձեր ոսկեայ,

Անագործ որդիս՝ փայլող իմ արձանն է հանճարեղ,

Երր նայում եմ ծաղիկներին, մեղնանում եմ ծաղկի պէս,

Այսքան չար ու բարի տեսայ, էլի փխրուն մնացի,

Ո՞նց եմ մարդիկ դեռ բիրտ մնում՝ զարմանում եմ ծաղկի պէս։

100

Քեզ եմ կանչում ծարաւ,

Անապատի պէս ծարաւ,

Ծովով էլ չեմ կշտացած՝

Ծովն ինձ թողեց ծարաւ։

101

Ուր էր թէ՝ լոր լինէի

Քնար, սար ու ձոր լինէի,

Ոչ թէ սիրոյդ վանդակում

Այսպէս մոլոր լինէի...

102

Ով եմ ես

Դուռդ բացող հով եմ ես.

Թէ ուրիշի ափ գնաս՝

Ափին լացող ծով եմ ես...

103

Քո շուրթերն են գողացել,

Քո խօսքերն եւ գողացել,

Անուշ քունս, անուշ ջան,

Քո աչքերն են գողացել..

104

Աղբիւրի մօտ կացել եմ.

Իմ սէրը քեզ բացել եմ.

Հեռացել ու մոռացել ես,

Հոնգուր, հոնգուր լացել եմ...

105

Բինկէօթ սարը քարոտ է,

Քարի տակը արօտ է,

Աղջի երկու տարի է,

Սիրտս քեզի կարօտ է։

Վէրջ