«Զաւարեան» Ճեմարանի եւ Հայսքուլի Աշակերնտներ

Վահէ Յ. Աբէլեան

«Ազդակ» օրաթերթի 27Յունիս 2020-ի թիւին մէջ կարդացի Տարօն Տէր Խաչատուրեանի գրութիւնը, ուր կը խօսէր Ճեմարանի եւ «Քաղաքի  Հայ Սքուլ»ի՝ այսինքն Հայ Աւետարանական Գոլէճի (ՀԱԳ)  աշակերտներուն՝ իրարու հանդէպ ունեցած տպաւորութիւններուն  եւ յարաբերութիւններուն մասին։

Տարօնին գրածը յուշերէս դուրս բերաւ ճեմարանականներու եւ հայ-սքուլականներու յարաբերութեան մէկ այլ դրուագը, որ մաս կազմած է կեանքիս:

Վիգէն Յուվսէփեան (այժմ Մոնթրէալ), Օհան Արմէնեան (այժմ Լոս Անճէլոս) եւ ես (այժմ Ուսթըր՝ Ամերիկահայ առաջին գաղութը), ՀԱԳ-ի աշակերտներ էինք, նաեւ՝ դասընկերներ եւ ընկերներ։ Մեր բարեկամութիւնը կը պարտէինք նաեւ այն իրողութեան, որ Հ.Յ.Դ. «Զաւարեան» աշակերտական միւթեան անդամ էինք։ Չեմ յիշեր թէ Վիգէնը եւ Օհանը ե՞րբ անդամակցած էին աշակերտական միւթեան։ Ես անդամակցած էի սկիզբէն: Պատանի տարիքիս, հայրս զիս «Բաբգէն Սիւնի» պաանեկան միւթեան անդամ արձանագրած էր եւ ապա, անոր շրջանը աւարտելէ ետք, աշակերտական միութեան անդամակցած էի։ Վիգէնը կու գար Քեսապէն, իսկ Օհանը շրջան մը Այնթուրա դպրոց գացած էր։ Անոնց անդամակցութիւնը՝ «Զաւարեան» աշակերտական միութեան, ինձմէ համեմատաբար աւելի ուշ ըլլալու էր։  Բայց երեքս ալ  Ճեմարանի աշակերտներուն հետ բարեկամութիւն ունէինք, միութեան ճամբով։ Ճեմարականի աշակերտներուն համար «Զաւարեան»ը իրենց աշակերտական միւթենական հետաքրքրութեան բնավայրն էր։  Այդպէս չէր պարագան հայսքուլականներուն պարագային։ ՀԱԳ-էն  քիչ աշակերտներ անդամակցած էին միւթեան։

Այսպէս՝բոլորս ալ ընդունած էինք, որ  Հ.Յ.Դ. «Զաւարեան» աշակերտական միւթեան վարչութեան անդամները միշտ ճեմարականներ կ՚ըլլան։ Ասիկա անխախտ վիճակ մըն էր, որը արմատացած էր «Զաւարեան» աշակերտական միւթեան մէջ, մինչեւ այն օրը, երբ մենք՝ երեք ՀԱԳ անդամներս եւ դասընկերներ՝ Վիգէնը, Օհանը եւ ես, որոշեցինք խախտել այդ վիճակը եւ ընտրուինլ վարչական։

Ընդունինք, որ ժողովրդաւարական կեանքի մէջ կայ անխախտ իրողութիւն մը՝ քուէն։  Քուէ ունենալու համար՝ քուէարկողներ պէտք է ունենալ, իսկ այդ ունենալու համար, համակիր շրջանակ պէտք է ունենալ։ Կար անշուշտ յաճախած դպրոցիդ աշակերտին հանդէպ սպասելի հաւատարմութիւնը։ Հետեւաբար, որքան ալ որ մենք մեզ սիրցուցած էինք միութենական մեր աշխատանքներով, աննկատ չէինք կրնար ձգել որ վարչական ընտրուելու մեր կարելիութիւնը այդքան ալ ապահով չէր, քանի որ ՀԱԳ-էն պէտք եղած թիւով անդամներ չկային, որոնք բնականաբար մեզի համակիր պիտի ըլլային եւ պիտի քուէարկէին ի նպաստ մեզի, մանաւանդ որ եթէ մենք է որ զիրենք համոզած ըլլայինք անդամակցել։

Հետեւաբար, տարի մը առաջ սկսանք պատրաստուիլ ընտրապայքարի։ Այո՛, ինչպէս գերպետութիւններու մէջ,  ընտրապայքար կ'ըլլար նաեւ «Զաւարեան» աշակերտական միւթեան մէջ ալ։ Ընտրապայքարի համար, մեր հիմնական նպատակակէտը եղաւ ՀԱԳ աշակերտներուն թիւը բարձրացնել «Զաւարեան» աշակերտական միւթեան մէջ։ Եւ իրապէս, բաւական թիւով ՀԱԳ աշակերտներ կրցանք անդամակագրել։ Եւ այդ տարին՝ ՀԱԳ-ի մեր տասներորդ դասարանի տարին էր, երեքս ընտրուեցանք  հինգ հոգինոց վարչական կազմին անդամ։ Նման բան չէր պատահած նախապէս։ Մնացեալ երկուքը Ճեմարանէն էին. անոնց անունները չեմ յիշեր այժմ։

Վարչական կազմին մեծամասնութիւնը մենք՝ երեք ՀԱԳ-ի դասընկերներս եղանք։ Օհանը ընտրեցինք ատենապետ, Վիգէնը՝ գանձապահ իսկ ես ընտրուեցայ քարտուղար։ Ճեմարանակները  ընտրեցիք խորհրդականներ։

ՀԱԳ-ի մեր ուսուցիչներէն ոմանք իմացան «Զաւարեան» աշակերտական միութեան վարչութեան անդամ մեր ընտրութիւնը եւ չգնահատեցին մեր ըրածը, ո՛չ թէ որովհետեւ հոն կար գաղափարական տառակարծութիւն, այլ պարզապէս՝ դպրոցական մտահոգութիւն։ Իններորդ կարգի վերջաւորութեան, մեր դասարանը բաժնուեցաւ երեք մասերու։ Շուրջ երեսուն հինգ աշակերտներէն 8-ը ընտրուեցան պաքալօրիայի դասարանի աշակերտ, պատրաստուելու համար պաքալօրիայի քննութիւններուն։  Երեքս այդ ութ աշակերտներէն էինք։ Ուսուցիչներուն մտահոգութի՞ւնը. միութենական աշխատանքներու հետեւանքով՝ պաքալօրիայի պատրաստուելու դասերուն համար պէտք եղած ժամանակը չկարենալ տրամադրելն էր։

Չեմ գիտեր թէ մեզմէ ետք վարչական նման կազմ անգամ մըն ալ եղա՞ւ «Զաւարեան» աշակերտական միւթեան մէջ։ Իսկ մենք երեքս աշակերտական միութիւնէն անցանք «Զաւարարեան» ուսանողական միութեան եւ հոն երկու տարի իբր օժանդակ անդամ մնալէ ետք, անցանք կուսակցութեան շարքերը, երբ արդէն համալսարանի երկրորդ տարուան ուսանող էինք։ Երկու տարի ետք, Օհանը ստացաւ իր B.S. վկայականը՝ բնագիտութեան մէջ, եւ մեկնեցաւ Ամերիկա, շարունակելու իր ուսումը։ Վիգէնը ստացաւ իր B.A. վկայականը՝ հաշուապահութեան մէջ եւ քանի մը տարի ետք փոխադրուեցաւ Քանատա տիկնոջը հետ, իսկ ես դեղագործութեան ուսումս աւարտելէ քանի մը տարի ետք ես ալ գաղթեցի Ամերիկա եւ հոն, առաջին այցելութիւնս տուի Պոսթոն ուր կը բնակէր նաեւ Օհանը՝ ընտանիքով։ Իսկ տարի մը ետք՝ Օհանը, Կասիան եւ իրենց դուստր Կարինը մաս կազմեցին,իմ եւ Մարիին ամուսնութեան շքախումբին։ 

 

SEIGNIORAGE

Vahe H. Apelian

 

According to Wikipedia, seigniorage is the “the profit made by a government by issuing currency, especially the difference between the face value of coins and their production costs.”

But not all currencies make a profit to the government.

According to an article in the Smithsonian Magazine, dated May 18, 2016 by Mitchell Z. Donahue, it cost 1.66 cents in 2014 to mint that “Lowly penny, the one-cent coin graced by Lincoln face: fountain fodder, lounge chair lint, tollbooth reject and city litter. Kids love to fill their piggy banks with them, and untold billions are parked in collection jars and other dark, forgotten places.”

According to a more recent report in Coinnews.net, dated February 7, 2020 by Mike Unser, “in FY 2019 the price of producing U.S. coins for circulation climbed again last year, the U.S. Mint disclosed in its 2019 report…..in FY 2019 the to make, administer and distribute the 1-cent coin eased to 1.99 cents form 2.06 cents.”

There is also not profit from seigniorage of 5-cents. But the same report noted that the U.S. Mint realized $138.8 million for minting the dime and $285.2 million form minting the quarter. It turns out that the U.S. Mint transfers seigniorage to a Treasury General Fund that helps finance the national debt. I wonder if the same fund subsidizes the mining of the penny. FY is the acronym for fiscal year.

Other interesting tid-bits about the penny:

- Lincoln cents are composed of 2.5% copper. The rest is zinc.

- Pennies have an estimated 25-year life span.

- Coistar, the green-and-white coin collecting kiosk in supermarkets has processed18.5 million pennies in 2015.

Obviously the cost of minting penny varies depending on the cost of the metals involved. Copper is pretty much sought metal. Along with the cost, there is also the impact on the environment. No wonder, our northern neighbor Canada ceased minting penny in 2019. Bills have been introduced in the U.S. congress to phase out minting the costly penny to no avail thus far.

Let us face it. The “lowly penny” evokes sentimental feeling. I bet many of us have picked a penny somewhere and have set aside pennies in a jar. I have. Penny has its honored place in our language. There are so many saying referencing penny, such as “penny saved is penny earned”, “penny-wise, pound-foolish”, and many more. It appears that the costly penny will remain with us for the foreseeable future.

Learning about seigniorage, I was remined of the fate of the early 50 Lebanese piasters, i.e. the Lebanese “50-cents”. Sometimes in the 1960’s the 50 piasters disappeared from circulation in Lebanon. It turned out that tis silver content was for more valuable than its trading face value. Surely there remained 50 piasters already in circulation.

Lebanon being Lebanon, it would not surprise me a bit if those in the higher up bought all the available piasters from the banks at their face value and had them processed for their silver content. It even would not surprise me, Lebanese officials being Lebanese officials, had the government continue on minting the silver containing piasters while they hoarded the mint, until legislation was passed banning the minting of silver containing 50 piaster and have its composition changed to what it is now.

After the news, or should I say after the rumors became widely known, I too kept the few silver-containing 50 piasters I laid my hands on. They surely felt different in the pocket. They were heavier than the 50 piasters that replaced them.

I do not know what happened to my few silver-containing 50 piasters. Recently I checked on line about them and found out that they are available for purchase by those interested, especially for those to whom the silver-containing 50 piasters evoke memories of the bygone days in Lebanon.

It turns out that in good condition each is retailed up to $38 U.S. dollars. The current official exchange rate is 1512.92 Lebanese liras for a dollar. Consequently, $38 is worth 57,491 liras at the listed official exchange rate. I was told that the banks in Lebanon are exchanging the $ for more than liras knowing full well that even at the higher than the official listed exchange rate, the real value of the lira is further de-valued on the market where it is being traded 5 to 6 times its official exchange rate.  

The 50 Lebanese piasters are now worthless. There as a time when a 50-piaster coin is all you needed to secure a seating in the circulating taxicabs in the city or have a tasty manaesh from the baker across the American University of Beirut.

It is very likely that 50-piaster coins are not minted in Lebanon any more. 

 

 

Բացառձակ Ճշմարտութիւնը՝ «Աշխարհը Դմակ, Մարդիկ Դանակ»

Վահէ Աբէլեան

Նախապէս տեղադրած էի «Հայերէն blog»-ին մէջ, October 16, 2016

Որպէս ներածական ըսեմ որ վերջէրս հանդիպեցայ Ռուբէն Փաշային վերը զետեղուած դիմանկարին։ Նաեւ, եթէ կան ոմանք, որոնք չեն գիտեր, թէ «դմակ» ի՞նչ կը նշանակէ, ըսեմ ՝ ոչխարին իւղով պոչն է, որ դիւրութեամբ կրնայ յօշոտուիլ։

Ռուբէն Տէր Մինասեանը երիտասարդ տղայ մըն էր, թերեւս ալ, մեր ժողովրդական երգին բառերով՝ աղուամազ իսկ բուսած չէր իր երեսին եւ ծնօտին, երբ նետուեցաւ յեղափոխութեան հնոցը եւ իր «կրակէ» մկրտութիւնը ստացաւ առասպելական դարձած, երբեմնի մեծն յեղափոխական՝ Նիկոլ Դումանին խումբին մասնակցութեամբը։

Կը գրեմ յիշողութեանս վրայ հիմնուած։ Տասնեակ տարիներ անցած են Ռուբէնի յուշերուն ընթերցանութեանս վրայ։ Տարիներու ընթացքին ալ, գիրքերէս ոմանք հոս եւ հոն պահ մնացին։ Նոյն այդ յուշերուն մէջ ըլլալու է Նիկոլ Դումանին խմբանկարը ։ Եթէ այդ խմբանկար ձեր ձեռքը անցնի, նկարին մէջ պիտի հանդիպիք երիտասարդի մը որ ծունկի եկած է, հայացքը սեւերած է անդին, եւ թեւը բարձրացուած է այնպէս մը որ պիտի ընէր եթէ պատերազմի մը ընթացքին ձեռնառումբ նետելու ըլլար։ Ահաւասիկ այդ խմբանկարէն է որ տեղադրուած է վերի նկաըր։ Այդ երիտասարդին փաշա մակդիրը տուին քանի որ սրտով, անկասկած ոչ նիւթական ունեւորութեամբ, փաշայի նման մարդ մըն էր, որ իր յուշագրութեան թուղթերը պիտի թոյլատրեր որ իր զինուորները սիկարէթ փաթթելու գործածեն, մեղմացնելու համար իրենց անօթութեան խիթերը։ Որպէսզի կարենայ Նիկոլ Դումանին խումբին մաս կազմել՝ երիտասարդ Ռուբէնը ինքզինք զանազան կացութիւններու մէջ ալ դրած էր, կարծրացնելու համար իր մարմինը որպէս արժանի ըլլայ Դումանին  յեղափոխականներու խումբին մասնակցութեան։

Օր մը երբ կը ճամբորդէր Նիկոլ Դումանին հետ, իւրաքանչիւրը ձիու մը վրայ հեծած, կը սկսի պարզաբանել ընկերային կեանքի անարդարութիւնները Նիկոլ Դումանին։ Իսկ այս վերջինը ամենայն հանդարտութեամբ կը շարունակէ մտիկ ընել իր երիտասարդ ընկերակիցին։ Ռուբէնի երկար վերլուծումները լսելէ ետք, ղարաբաղցի Նիկոլ Դումանը կը պարզաբանէ  իր տեսութիւնը ըսելով՝ «աշխարհը դմակ, մարդիկ դանակ» որպէս կեանքի չոր իրողութիւնը։

Յաճախ կը կարդամ Թուրք Ազըրպէյճանի ըրած սանձարձակութիւններուն զանազան մեկնաբանութիւնները, վերլուծումներ, ընդվզումներ, բայց միշտ միտքս կու գայ Նիկոլ Դումանին ըսածը՝ «Աշխարհը դմակ, մարդիկը դանակ»։ Կարենանք պահել եւ պաշտպանել մեր նիհարցած դմակը որ զոհ չըլլայ ուրիշին դանակին։ Վերջին հաշուով այդ է բացարձակ ճշմարտութիւնը։

Յ.Գ. Յունուար 29.2024. 

Երիտասարդ Ռուբէն Փաշան Նիկոլ Դուման-ի խումբին հետ, ծունկի եկած է ձեռնառումբ նետելու կացքը առած է։

Ուսուցչուհիին Պատգամը Մանկամարդ Աշակերտուհիին

Այսօր Տիկ. Արփի Մինասեանէն ստացայ իր երեմնի ուսուցչուհի՝ Տիկ. ԶուարԹ Աբէլեանին յուշագրութեան լուսանկարը Արփի-ին յուշատետրին մէջ երբ Արփինէն մանկամարդ աշակերտուհի էր եւ կ՚աշակերտեր Սուրբ Նշան Վարժարանին մէջ։

 

 

 

12-15-1960, Պէյրութ

Սիրելի՛ Արփի

1.   Մնայ միշտ պարզ. քանզի պարզութիւնը առաքինի աղջկայ մը լաւագոյն յատկանիշ է։

2.   Նպատակ ըրէ ունենալու ամէն բանի համար տեղ մը եւ դնել ամէն բան իր տեղը։

3.   Ջանայ իւրաքանչիւր անհատի մէջ տեսնել բարի յատկութիւն մը. քանզի ամէն մարդ ալ թերութիւն ունի։

4.   Մնայ միշտ հեզահամբոյր եւ քաղցրաբարոյ։

5.   Որքան բարձրանաս, ջանայ պահել համեստութիւնդ. իսկ եթէ բաղդը քեզ նուազ աստիճանի վրայ դնէ, ջանայ պատշաճիլ շրջանակիդ։

6.   Հաճոյակատար եղի՛ր առանց ամէնադոյզն ակնկալութեան մը. վստահ ըլլալով որ գործուած բարի գործը անպտուղ չի մնար։

7.   Մի գանգատիր կեանքի անակնկալ դժուարութիւնները, անոնք կ՚օգնեն կազմելու ամրապինդ նկարագիր մը։

Տակաւին շատ փոքր ես ըմբռնելու այս ըսուածներուն իմաստն ու կառեւորութիւնը. սակայն քիչ ուշ ապագային պիտի ըմբռնես զանոնք իբրեւ ճշմարտութիւն, ինչպէս ըրած է  քու ուսուցչուհիդ։

Զ. Աբէլեան

Mrs. Zvart Apelian portrait by her niece Annie Hoglind

 

Պանդոկի Առօրեայէն

Ստեփան Ժ. Աբէլեան

 

-- «Զուարթ մի ուշանար ճաշը կը պաղի», զգուշացուց Հօրեղբայրս ,մինչ տան մէջի հանգիստ զգեստները հագած անցքին մէջ Հօթէլի յաճախորդներէն մէկուն հետ խօսքի բռնուած է Աղբրկէնը և պարապ "Ստամոքսը" մոռցած ,

--«կու գամ Յովհաննէս», կը պատասխանէ և կը շարունակէ խօսակցութիւնը ...մարդիկ և իրենց արօրեայ հարցերը այնքան իրեն համար կենսական կարծես ըսել կուզէր ամուսնոյն որ "մարդ միայն հացով չապրիր" ...

Սեղանին շուրջ ,հօրեղբայրս աթոռը կը մօտեցնէ և ժպիտով մը որ գգուանքի և փաղաքշական արտայայտութիւն մըն է խորքին մէջ կը հարցնէ .-- «Սիրեցիր ճաշը, Համով է՞» 

---«Գիտես ես այս ճաշը շատ կը սիրեմ...այսօր ալ աւելի համեղ կը թուի որովհետև սոված եմ։»

Ցած ձայնով օրուան անցուդարձերուն շուրջ կը խօսին կը բաժնեկցին, իսկ կողքի սեղանին վրայ Հրանդ Գէւորգեանը և "Բանաստեղծ" Խաչիկը քիչ մը բարձր ձայնով տարակարծիք են բանաստեղծութեան մը ԻՄԱՍՏԱԼԻՑ կամ ոչ ըլլալուն շուրջ ,Խաչիկը իր բանաստեղծութիւններէն մէկը կարդացած է Գէւորգեանին ...

Վերնագիր.--''ԵՐԿՈՒՆՔ"

ԿՈՒՏ ...ԿՈՒՏ...ԿԱՐԿՈՒՏ:

«Այսքան...յետոյ» կը հարցնէ Գէւորգեանը

--«Վերջացաւ այսքան է»

..."Եղբայր, այս ի՞նչ բանաստեղծութիւն է", կըսէ Գէւորգեանը....

Հարցնենք Տիկին Աբէլեանին կըսէ Խաչիկը ...

Մինչ այդ ամուլ խօսակցութեան մը մասնակից չըլլալու պատրուակով, Տիկին Զուարթը ...
--- «Շատ համով էր ճաշը Յովհաննէս կըսէ» և կելլէ ճաշասրահէն աճապարանօք:

Նստասենեակին մէջ բազկաթոռի մը վրայ հանգիստ նստած օրուան ԱԶԴԱԿԸ 
կը կարդայ . 

---«Գրական էջին մէջ հետաքրքրական գրութիւն մը կայ, անպայման կարդայ» Կըսէ Հօրեղբայրս որ առտուն անպայման առաջին էջէն մինչև վէրջին էջը ուշի ուշով պարտաճանաչ դաշնակցականի բծախնդրութեամբ կը կարդար օրաթերթը և կրնար պանդոկի մտաւորական յաճախորդներուն հետ բաժնեկցիլ լուրեր և գրական նիւթեր ,ազգային հասարակական,կուսակցական բոլոր զարգացումներոյն լաւատեղեակ էր և ինքնազարգացումը շատ բարձր:

Քիչ ետք , ներս կը մտնէ Հալէպէն ժամանած Տիկին մը որ Լիբանան եկած էր իր պատանի աղջկան հետ Ամերիկեան Հիւանդանոց ,այդ օրերուն շատ հազուադէպ և վտանգաւոր նկատուած գործողութիւն մը ընել տալ իր մէկ հատիկ աղջկան ի ծնէ սրտի բարդութեան մը : Կը մօտենար Տիկին Զուարթին քաջալերական և ամրապնդող խօսքերը և Աստուծոյ վրայ յուսադրիչ խրատները լսելու : 

Անշուշտ այսպիսի պարագաներու Տիկին Զուարթին հմտութիւնը ոչ ոք ունէր ,իր սիրալիր խօսելու եղանակը ,սրտակից հոգածու կեցուածքը ,կը տեսնուէր այս խոր յուզմունքի մէջ թաղուած տիկնոջ նայուածքներուն մէջ, որ թաց աչքերով հիացած մտիկ կընէր Լայնախոհ ուսուցչուհիին ,աչքերը աչքերուն սևերած: 

Խեղճ կին ինչ իմանար որ մէկ շաբաթ ետք ,ձախող գործողութեան մը որպէս հետևանք պիտի կորսնցնէր իր Սրտի հատոր ՆՈՒԷՐԸ...և ՊԻՏԻ ՈՂԲԱՐ ԸՍԵԼՈՎ
"Վարդի պէս աղջիկ բերի և ձեռքով յանձնեցի բժիշկներուն և հիմա Ափ մը մոխիր պիտի տանիմ Հալէպ" 

Անմխիթար մնաց և վերադարձաւ Հալէպ յուզելով բոլոր պանդոկին յաճախորդները և մեր տնեցիները ..:

Տիկին Զուարթ և բժիշկներ ու գիտութիւն բոլորն ալ անզօր էին պատահածին առջև։

*****

--- «Ճաշէն ետք քիչ մը հանգստանալ չես ուզեր Զուարթ» .կը հարցնէ Հօրեղբայրս Յովհաննէս ..

---«Չեմ կրնար , այսօր բաւական սրբագրութիւններ ունիմ ,առաւել վաղուան դասերս պիտի պատրաստեմ.»

---«Լաւ խմորուած պարսկական թէյ պատրաստած եմ ,գաւաթ մը բերեմ կը խմե՞ս»  

----«Անպայման ,անպայման միայն շատ մութ չըլլայ գոյնը ,շաքարն ալ քիչ հաճիս, Յովհաննէս.»

Արդէն ափսէն շուտով կը զետեղուի առջևը և Տիկին Զուարթ գոյնին նայած կը զմայլի ,իսկ բոյրը գոյնէն աւելի պատուական և համով..

Հօրեղբայրս միշտ կը ջանար իր պատրաստութիւնները իր ձեռքով մատակարարել Աղբրկէնին . Աղբրկէնն ալ բնաւ չէր զլանար իր գովասանքի խօսքերը լսելի բոլորին...

---«Յովհաննէսին պատրաստած թէյը ոչ մէկը կրնայ պատրաստել...»

Ես վկայ եմ այս իրողութեան. Այն օրը որ Հօթէլ Լիւքսը ձգած եմ այդ անուշ բոյրով թէյը բնաւ համտեսած չեմ ,թէև շատ փորձեցի անձամբ պատրաստել ,գիտցած ու չգիտցած "Թէքնիքները" Փորձեցի բայց իզուր ,Հօրեղբօրս թէյը մնաց անզուգական և անհասանելի .

Կը յիշեմ Դամասկոսի բարեկամս և եզակի անձնաւորութիւն մը Զօհրապ Սեմերճեանը ,պատահեցաւ օր մը իր այլազգ դրացիին քովէն գաւաթ մը թէյ հրամցնելը ,երբ բացականչեցի ըսելով ,ասիկա ճիշտ Հօրեղբօրս Հօթէլ Լիւքսի թէյին կը նմանի ..Մարդը զարմացաւ ,"ինչու այդ թէյը անզուգական և անգտանելի էր " Ըսաւ...

Այո այդպէս էր.

Պատահեցաւ օր մը երբ թէյը պատրաստողը գործաւորներէն մէկն էր ,
և շատ տկար պատրաստութիւն...յաճախորդները գանգատեցան..բայց մանաւանդ Պարսկահայ Արամը որ ծուռ նայուածքով, քթին տակէն գործաւորին ըսաւ ,այս թէյը թէյ չէ ,ասիկա մամայիդ չիշին կը նմանի"

Ասիկա կը յիշեմ որ կարդացողը իմանայ թէ որքան պատրաստութեան վարպետութիւն է պէտք.

ԱՅԴ օր ուշ գիշերին երբ յաճախորդներէն մէկը ,կէս գիշերէն ետք զիս արթնցուց ,Տիկին Զուարթը տակաւին արթուն էր և կաշխատէր ..յաջորդ առաւօտ ուրիշներ տակաւին քնացած ինք դարձեալ մեկնած պիտի ըլլար արդէն սկսելու նոր օր մը, և կրնամ հարիւր տոկոս վստահեցնել որ ալդքան ուշ աշխատած և առտուան այդքան կանուխ արթնցած կրնայիր տեսնել զինք միշտ կատարեալ շիկութեամբ, հագուածը պատշաճ , մազերը անթերի հարթարուած։ կոշիկն ու հագուստը անսխալօրէն համադրուած գոյներով և օրուան վէրջին նորոյթով .Ան կը ներկայանար իր աշակերտներուն արտաքինով և հոգիով ու ներքինով որպէս կատարեալ ուսուցչուհին, անթերի և պարտաճանաչ։

Ան ուսուցչուհի մը չէր լոկ ,այլ կատարեալ ապրող տիպար օրինակ մը ապացուցելու բոլորին որ խօսք չէր միայն իր սորվեցուցածը ,այլ իսկական կեանք .

 

 

Stepan Dardouni and his Memorial Album (2/2)

Vahe H. Apelian

 

George Aghjayan emailed me Stepan Dardouni’s immigration declaration upon entering the U.S. on  October 3, 1922. Stepan has declared that he was born in Cilicia in Armenia and entered the U.S. as Dardouni, effectively officializing his family name and ending his ancestral family name Der Matheosian. He listed James Mandalian, the editor of  “Hairenik” as his contact and 212 Stuart Street, Boston, “Hairenik”’s former building, as his address. I could not find out at what point he abandoned his ancestral family name Der Matheosian.

Garo Derounian is an independent researcher in Lebanon and is in charge of  Kohar Symphony Orchestra’s library in Lebanon. He also has in his possession primary sources regarding the history of Birds’ Nest in Lebanon. It revealed that Stepan Dardouni was known as an Armenian nationalist when he taught the orphans in Birds’ Nest. His ardent nationalism appeared not have sat well with some in the administration of the orphanage. His teaching did not last long but left an indelible impression on his orphaned students. Many of the orphans continued to remember him as the favorite teacher they had. He had started a journal in the orphanage titled “Hosank” (Հոսանք), which means “Current”. After his departure Haig Balian had continued it as “Doun” (Տուն), that is to say “Home”. Haig Balian was the proprietor of the Aztag Daily which he subsequently  passed on to the ARF.

Surely the same zeal drove the aging nationalist to compile the memorial album. He might have authored other books, but I image that the memorial album is  Stepan Dardouni’s literary opus, although it is not a creative work but is a labor of love. In the preface he noted that he felt morally indebted to the many members of the A.R.F. – ungers - who passed away serving the organization. Their deaths were announced in “Hairenik” and remained buried there. He thought it was fair that their names be preserved in a memorial album and compiling the album was what he did. I quote from his preface. “ The ‘Hairenik’ weekly first appeared in May 1899 in New York. From that date on I have perused the pages ‘Hairenik’ until 1984, more than 90,000 pages”.

Stepan Dardouni from Birds' Nest Memorial Album

The memorial album is 420 pages and contains the names of 1146 deceased members of the A.R.F. in North America, listed chronologically. The first name is Haroutium Megerian (Յարութիւն Մկրեան) who passed away in Palou having left the U.S. six months earlier. His name is the only one mentioned in that time frame that spanned from the first issue of “Hairenik” until November 17, 1914. Henceforth the names are listed yearly. 

Not all the announcement were posted in “Hairenik” as obituaries we understand today. Many were reported by bereaving friends to “Hairenik” notifying of the passing away of the unger. Some of the announcements were accompanied by articles about the deceased, but many were just that, the few lines breaking of the sad news;. many of whom  Stepan Dardouni had personally known through some six decades of active involvement in the organization.

Reading about the deceased members of the A.R.F. is like  patching a tapestry of an era long by gone now. One encounters names of gomidehs (A.R.F. groups) that no longer exist and also comes across to tidbits that paint a picture of a community whose members lived in closer physical proximity to each other, worked in the same trade, such as photoengraving, met each other more often and socialized, and yes, they also beat each other during the tumultous times of the 1930’s when the church was being literally split in two camps.  

Relating to the present, two ungers were reported to have died due to the influenza pandemics. Vartan Sarkisian (Վարդան Սարգիսեան) of Niagara Falls was reported on November 16, 1918  to have passed away due to the influenza pandemics, so was Yesai Balian (Եսայի Պալեան) of Detroit who was reported on November 19, 1919 to have also passed away due to the influenza pandemics. Let us bear in mind that these are the dates when their deaths were announced, which may not necessarily be the date of their passing away.

The early announcements of the deceased ungers also paint a picture of an A.R.F. as an extended community whose members mostly knew each other. On November 21, 1941 an unger from Chicago, IL, notified the death of Unger Toukhmanian ( Թուխմանեան) who had immigrated to the U.S. in 1909 and was a longstanding member. His first name was not mentioned. I presume it was assumed that whoever would read the announcement would know who he was ! There are a few more of such announcements. There is one that particularly stands out. I quote: “July 22, 1954 - Brooklyn, NY – Unger Garabed Khanbigian wires “ ‘Hadj’  («Հաճին») suddenly died." Nothing else is mentioned. "Hadji"s name remain forgotten. Most of the deceased depicted, especially during the earlier decades, were born in historic Armenia and appeared to have found a niche of support and camaraderie in the ranks of the A.R.F.

Stepan Dardouni appeared to relate to most as an extended family member, adding few words of his own about the deceased. He remembered one as the barber who gave him free hair cut when he was student in the Springfield College. Others having helped him in various other ways, be he a dentist. For all indications he had no family member when he landed on these hospitable shores. The address he gave on his immigration declaration, as noted, was “Hairenik”s building, the contact he listed was James Madalian a prominent A.R.F.er and henceforth Stepan Dadrouni's social life appeared to have immersed in the A.R.F. 

I related to some personally. Among them:

Kahana (married priest) Mesrob Amrigian (Տէր Մեսրոպ ՔՀՆՅ. Ամրիկեան). It is not mentioned in the album that he was from Egypt. The family for a while stayed in the inn, Hotel Lux my father ran, on their way to the U.S. He and his family became friends to my parents and left behind endearing notes my mother had kept among her papers. I did not know that he was from Mush nor did I know that he was a member of the A.R.F. He has passed away in Union City, N.J., on January 16, 1966, where the family presumably had settled.

 Diran Apelian was my mother’s maternal uncle. Diran’s  sister, my maternal grandmother Karoun, was born Apelian and married Khacher Chelebian. His daughter Zvart Chelebian, my mother, married my father Hovhannes Apelian. They all hailed from the same village of Kessab, Keurkune. I had learned that Diran was a pharmacist having graduated from a pharmacy school in Constantinople. It was he who had asked her sister to name her fist born daughter, my mother, Zvart. Stepan Dardouni knew him personally and socialized with when he volunteered in the French Armenian Legion, although Diran had not. He reminisced noting that “he (Diran) was spirited, enthusiastic, cheerful, peopled person…we harbored dreams but we did not know that we will encounter so many disappointments.”

Mesrob Kahana Amrigian on the Veranda of Hotel Lux

Stepan Dardouni ended his memorial album listing the death of unger Mesrob Adishian (Մեսրոպ Ատիշեան) on December 27, 1984. Unger Adishian and I struck a friendship early on, not long after I set foot in the U.S. on July 9, 1976. I used to pick him from his house to attend A.R.F. meetings and social events. He appeared well into his eighties and did not drive. He had purchased the property on which he had his house built before the George Washington bridge was built. After the construction of the bridge, the area naturally had changed and his house now sat at the junction of a major route and busy street to his and especially his wife’s expected dissatisfaction. He was an avid reader of A.R.F. literature.

I remember to this day when I received the phone call from him letting me know of his wife’s death. He said I was the first person outside his family he called. Naturally he was all shaken and emotional. I never forgot what he said: “ Unger Apelian, I had not experienced death in my immediate family before. Most of my parental family members died during the genocide, but I was not there.” 

The last time I met him was when he was hospitalized. Somehow he found me that day dressed up more than the usual and wondered if I was attending an A.R.F. meeting or function. I recall Stepan Dardouni’s obituary during Unger Adishian's funeral service. He said when he first met Unger Mesrob Adishian in the “Hairenik” building, he wandered what this handsome Irishman doing there. He mentioned the same in the album. 

It was fitting that Stepan Dardouni ended his memorial album listing Unger Mesrob Adishian’s death. They were of the generation whose lives evolved and revolved in and around the A.R.F. as a sort of an extended home for them away from their ancestral homes.