Ara Lezk: An Armenian Village Named After a Legend.

  Vahe H. Apelian

Google-ի հայերէն թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը

The story of the Assyrian Queen Shamiram's infatuation with the most handsome Armenian King Ara the Beautiful is a commonly known legend. The Armenian King Ara, loyal to his wife Queen Nvart, had refused the powerful Assyrian Queen's advances enraging her and risking Armenia. I had thought that the legend of the most handsome Armenian king Ara and the Assyrian queen Shamiram, had  persisted only in our history books  until I stumbled upon a book in my late uncle Dr. Antranig Chalabian's extensive library, a few years ago.

 The books is titled "From Van to Detroit: Surviving the Armenian Genocide" and is authored by Souren Aprahamian. It turns out an Armenian village had sprung around that small hill on top of which, tradition held that queen Shamiram placed Ara's body so that the gods would come and lick his wounds and bring him to life. The Armenians called these gods, which were thought to be in the form of dogs, haralez (հարալեզ). 

After accepting Christianity as their state religion, the Armenians erected a chapel on that very hilltop, where pagan gods once supposedly descended. The village that has sprung around that hill was called Ara Lezk which, literally means Ara Lick, much like the legend claimed.

I quote the following passage from the book: 

"I was born in 1897 in all Armenian village named Lezk, which is a couple of miles north of the city of Van and an equal distance east of Lake Van. Lezk is at a higher elevation than the city and the lake. Present day geography places this area in Eastern Turkey, just west of the Iranian border.

Ara Lezk acquired its name as a result of historical as well as legendary events. In the ninth century B.C., Queen Sameramis of Assyria, following the death of her husband, King Ninos, offered marriage and joint rule to the young King of Armenia, Ara. Because of his beauty, he was called Ara Keghetsik (Ara the beautiful). King Ara rejected the queen's offer, saying he was already married to his beautiful Queen Nvart, and it was not the customs of his people to have more than one wife. Monogamy was prevalent not only among the royal family but throughout the pagan Armenia of those days.

Following Ara's refusal, Sameramis invaded Armenia. In the battle that followed, Ara was killed. The Armenians fought valiantly even after their kind fell. Sameramis to discourage the Armenians had one of her soldiers wear Ara's armor. She then declared that she captured the Armenian king and that resistance was futile. The Armenian army was scattered, and Samiramis placed Ara's body on the altar atop the citadel of solid rock, now known Amenaperkitch, so that her sacred dogs could lick him and restore life in him. The word lick in Armenian is lizel, thus the name Ara Lezk, the licking of Ara. The village has carried this name for centuries, to this day. We left it for the last time in 1918.

Leak/Kalajek, a panoramic picture. On the rock is Saint All Savior chapel, a pilgrimage
site (Source: Mkhitarian, Saint Lazaro, Venice)

The citadel Amernaperkitch is a solid rock formation, above three hundred feet high, perpendicular on three sides –north, east, and south. An earthen ramp on the west side comes close to the summit. From there, steps carved in the rock make it possible to reach the top and the ruins of the castle that once adorned it. A long time ago, a small chapel consisting of a single room, approximately twelve by twelve feet had been built. Turkish law forbade building places of worship, but once built, they were not destroyed. The villagers had built this chapel in one night. It was called Amenaperkitch, the Savior of All, and this was the name given the citadel. The neighboring villages participated in its annual feast day. The southern face of the citadel rock served as the northern wall of the village's main church."

Gravure: The Lezk (current Kalecik) village (Source: Jean Marie Chopin, César Famin, Eugène Boré, L'univers, vol. 2, 1838) (Houshamadyan)

The Armenian legand did not despise the Assyrian queen Sameramis, who is mostly known in Armenian history as queen Shamiram, for having attacked Armenia and having the Armenian king killed, despite her order to have him captured and brought to her. The eminent poet Roupen Sevag named his younger child and only daughter after her. Shamiram Sevag passed away in France on October 17, 2016, at the ripe age of 102. 

The late Simon Simonian speculated on King Ara rejecting the Assyrian queen's infatuation if nor her love, in his book titled "Ge Khntrvi Khachatsevel", which literally means, "Please Overlap". In that book, Simon Simonian had luminaries of the Armenian history come on stage to a full capacity filled audience and dwell upon what the course of our history could or would have been, if only their actions were heeded. Simon Simonian had queen Shamiram appear on stage. She stated the following:

"Ara refused my love. I had promised him my kingdom along with my heart. He would have become the king of two countries, the kingdom of Ararat and Assyria because these two countries would have ceased fighting each other to extinction. Handsome Ara rejected both the throne and my heart. Had Ara joined me, the great majority of the oil wells of Mosul, some 95%, would have belonged to the Armenians. With Calouste Gulbenkian's 5%, the Armenians would have owned all. Just for the sake of Nvart khanoum (lady), Ara lost two kingdoms and the oil wells of Mosul"

I leave upon the readers to contemplate as to what could have been the course of our history if  King Ara would not have been faithful to his wife queen Nvart to a “fault”.

The location of the once Armenian village next to 
Lake Van and its current designation.

Note: Reproduced from an earlier posting 

Google-ի հայերէն թարգմանութիւնը

Ասորեստանի Շամիրամ թագուհու սիրահարվածության պատմությունը հայոց ամենագեղեցիկ թագավոր Արա Գեղեցիկի հետ հանրահայտ լեգենդ է: Հայոց Արա թագավորը, հավատարիմ իր կնոջ Նվարթ թագուհուն, մերժել էր Ասորեստանի հզոր թագուհու առաջխաղացումները, որոնք զայրացնում էին նրան։եւ վտանգելով Հայաստանը։ Կարծում էի, որ հայոց ամենագեղեցիկ թագավոր Արայի և ասորի թագուհի Շամիրամի մասին լեգենդը միայն պահպանվել է մեր պատմության գրքերում, ես մի քանի տարի առաջ պատահաբար գտա մի գիրք իմ հանգուցյալ հորեղբորս՝ դոկտոր Անտրանիկ Չալաբյանի ընդարձակ գրադարանում:

 Գրքերը վերնագրված են «Վանից Դեթրոյթ . Այդ փոքրիկ բլրի շուրջը, պարզվում է, բուսել էր մի հայկական գյուղ, որի գագաթին, ըստ ավանդույթի, Շամիրամ թագուհին դրել էր Արայի մարմինը, որպեսզի աստվածները գան, լիզեն նրա վերքերը և կենդանացնեն։ Հայերը այս աստվածներին, որոնք համարվում էին շների տեսքով, անվանում էին հարալեզ (հարալեզ): 

Քրիստոնեությունը որպես պետական ​​կրոն ընդունելուց հետո հայերը հենց այդ բլրի գագաթին մատուռ են կանգնեցրել, որտեղ իբր ժամանակին հեթանոս աստվածներ են իջել։ Այդ բլրի շուրջը ծագած գյուղը կոչվում էր Արա Լեզք, որը բառացիորեն նշանակում է Արա լիք, ինչպես ասվում է լեգենդի մեջ։

Մեջբերում եմ գրքից հետևյալ հատվածը. 

«Ես ծնվել եմ 1897 թվականին Լեզք անունով ողջ հայկական գյուղում, որը գտնվում է Վան քաղաքից մի քանի մղոն հյուսիս և Վանա լճից արևելք հավասար հեռավորության վրա: Լեզքը ավելի բարձր է, քան քաղաքը և լիճը: Ներկայիս աշխարհագրություն տեղավորում է այս տարածքը Արևելյան Թուրքիայում՝ Իրանի սահմանից անմիջապես արևմուտք:

Արա Լեզկն իր անունը ձեռք է բերել պատմական, ինչպես նաև առասպելական իրադարձությունների արդյունքում։ Ք.ա. IX դարում Ասորեստանի Սամերամիս թագուհին ամուսնու՝ Նինոս թագավորի մահից հետո, ամուսնություն և համատեղ կառավարում առաջարկեց հայոց երիտասարդ թագավոր Արային։ Իր գեղեցկության համար նրան անվանել են Արա Կեղեցիկ (Արա գեղեցկուհի): Արա թագավորը մերժել է թագուհու առաջարկը՝ ասելով, որ նա արդեն ամուսնացած է իր գեղեցկուհի Նվարթ թագուհու հետ, և իր ժողովրդի սովորույթները չեն եղել մեկից ավելի կին ունենալը։ Միամուսնությունը տարածված էր ոչ միայն թագավորական ընտանիքում, այլեւ այն օրերի հեթանոսական Հայաստանում։

Արայի մերժումից հետո Սամերամիսը ներխուժեց Հայաստան։ Հետագա ճակատամարտում Արան զոհվեց։ Հայերը քաջաբար կռվեցին նույնիսկ իրենց տեսակի անկումից հետո։ Սամերամիսը հայերին հուսահատեցնելու համար իր զինվորներից մեկին արեց Արայի զրահը: Այնուհետև նա հայտարարեց, որ գերել է հայոց թագավորին, և որ դիմադրությունն ապարդյուն է: Հայոց բանակը ցրվեց, և Սամիրամիսը Արայի մարմինը դրեց զոհասեղանի վրա, պինդ ժայռի միջնաբերդի վրա, որն այժմ հայտնի է Ամենապերկիչ, որպեսզի նրա սուրբ շները լիզեն նրան և կյանքը վերականգնեն նրա մեջ։ Լիզել բառը հայերենում լիզելն է, այսպիսով՝ Արա Լեզք անունը՝ Արայի լիզելը։ Գյուղն այս անունը կրել է դարեր շարունակ՝ մինչ օրս։ Վերջին անգամ այն ​​թողել ենք 1918թ.

Միջնաբերդը Ամերնապերկիճը ամուր ժայռային գոյացություն է՝ երեք հարյուր ոտնաչափ բարձրությամբ, երեք կողմից ուղղահայաց՝ հյուսիս, արևելք և հարավ: Գագաթին մոտ է արևմտյան կողմում գտնվող հողային թեքահարթակը: Այնտեղից ժայռի մեջ փորագրված աստիճանները հնարավորություն են տալիս հասնել գագաթին և այն ամրոցի ավերակներին, որոնք ժամանակին զարդարում էին այն։ Շատ վաղուց կառուցվել էր մի փոքրիկ մատուռ, որը բաղկացած էր մեկ սենյակից՝ մոտավորապես տասներկու ոտնաչափով։ Թուրքական օրենսդրությունն արգելում էր պաշտամունքի վայրեր կառուցել, սակայն կառուցվելուց հետո դրանք չեն ավերվել։ Գյուղացիներն այս մատուռը կառուցել էին մեկ գիշերում։ Այն կոչվում էր Ամենափրկիչ՝ Ամենափրկիչ, և այդպես էր կոչվում միջնաբերդը։ Նրա ամենամյա տոնին մասնակցում էին հարևան գյուղերը։ Միջնաբերդի ժայռի հարավային երեսը ծառայել է որպես գյուղի գլխավոր եկեղեցու հյուսիսային պատ»։

Հայկական լեգենդը չէր արհամարհում ասորեստանցի թագուհի Սամերամիսին, ով հայոց պատմության մեջ առավելապես հայտնի է որպես Շամիրամ թագուհի, հարձակվելու համար Հայաստանի վրա և սպանելու հայոց թագավորին, չնայած նրան գերեվարելու և իր մոտ բերելու հրահանգներին: Ականավոր բանաստեղծ Ռուբեն Սևակն իր կրտսեր երեխային և միակ դստերն անվանակոչել է նրա անունով։ Շամիրամ Սեւակը վախճանած է Ֆրանսայի մէջ 17 Հոկտեմբեր 2016-ին, 102 տարեկան հասակին։ 

Հանգուցյալ Սիմոն Սիմոնյանն իր «Գե Խնտրվի Խաչատևել» գրքում, որը բառացի նշանակում է «Խնդրում եմ, համընկնեք», ենթադրում էր, որ Արա թագավորը մերժում է ասորեստանցի թագուհու սիրահարվածությունը, եթե ոչ նրա սերը: Այդ գրքում Սիմոն Սիմոնյանը հայոց պատմության լուսամփոփներին բեմ բարձրացրեց ամբողջ հզորությամբ լեցուն հանդիսատեսի մոտ և խոսեց այն մասին, թե ինչ կարող էր լինել մեր պատմության ընթացքը, եթե միայն ուշադրություն դարձնեին նրանց գործողություններին: Սիմոն Սիմոնյանը Շամիրամ թագուհուն բեմ բարձրացրեց. Նա հայտարարեց հետևյալը.

Արան հրաժարվեց իմ սերից։ Ես նրան իմ թագավորությունն էի խոստացել սրտիս հետ։ Նա կդառնար երկու երկրների թագավոր՝ Արարատի և Ասորեստանի թագավորությունը, որովհետև այս երկու երկրները կդադարեին պայքարել միմյանց դեմ։ Գեղեցիկ Արան երկուսն էլ մերժեց։ գահն ու իմ սիրտը։ Եթե Արան միանար ինձ, Մոսուլի նավթահորերի մեծ մասը՝ մոտ 95%-ը, կպատկաներ հայերին։ Գալուստ Գյուլբենկյանի 5%-ով հայերը կտիրեին բոլորին։ Միայն հանուն Նվարթ խանումը (տիկին), Արան կորցրեց երկու թագավորություն և Մոսուլի նավթահորերը »

Ընթերցողներին թողնում եմ մտածել, թե ինչ կարող էր լինել մեր պատմության ընթացքը, եթե Արա թագավորը «մեղքով» հավատարիմ չլիներ իր կնոջը՝ Նվարթ թագուհուն։

Comment:  by Ani Boghikian Kasparian

"Iv’e been to Lezk twice. The second time, almost all the old houses were demolished, and ugly, box-shaped apartment buildings were raised (mostly empty). 

Fortunately, I was able to find Mr. Souren Aprahamian’s house still standing, the house where he was born, which his father had built although it was no longer a two floor house. Mr. Aprahamian lived to be 102. He was a survivor of the Armenian Genocide. At age 99, I invited him to speak to my high school students in the school huge auditorium. Other social studies classes also joined us. He told the story of his 70+ member family living in Lezk before the Genocide hit. He and his mother were the only survivors of his family. 

The entire hour, one could hear a pin drop. Even the most unruly students were listening respectfully to his story. The following year, when we had another district wide event on the theme of Genocide, he attended. Our students, on whom Me. Aprahamian made a great impression, surprised him with a birthday cake for his 100th.

Mr Aprahamian wrote to every US president and congressman during his lifetime about the Armenian genocide. He never stopped his activism. 

When I hear or see Lezk, I think of Ara the Beautiful and Mr. Souren Aprahamian, Asdvadz Hokin Lousavore." Ani Boghikian Kasparian.