Translating Boghos’ Book

Vahe H. Apelian

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը

Dawn of Armenian Pop Music
by Boghos Shahmelikian
Translated by Vahe H. Apelian

Let me note that the text is the introduction I wrote for my translation of Boghos Shahmelikian’s book titled “Յիշատակներ եւ Անցած Օրեր” – “Memories and Bygone Days”.

Sometime in 2016, I visited Abril Bookstore in Glendale, California. I can safely say that I hardly miss attending this landmark Armenian bookstore whenever I am in Los Angeles. While browsing for a few books in Western Armenian to read, Arno, the owner of the bookstore, presented me Boghos Shahmelikian’s book.

I had not hear of the book before, even though this was its second edition and had several good reviews. The book is titled ““Յիշատակներ եւ Անցած Օրեր” - (Yishadagner ew Antsʿadz Ōrer) – “Memories and Bygone Days”.

The cover of the book attracted my attention. It depicted many of the popular Armenian singers I knew growing up I Lebanon. I purchased a copy. I can say that I read its 220 pages literally in one breath.

The book is fascinating account of the evolution of the post Genocide Armenian contemporary popular music in the Diaspora, commonly referred to as pop music. The Armenian term is estradayen.

Starting from early 1960’s a host of Armenian singers and musical bands appeared on stage in Lebanon. They started singing western songs such as in French, English, Italian and Spanish and ended up singing in Armenian popularizing Armenian music throughout the Diaspora. The Armenian songs they sand were not always new. However, for the first times non-traditional instruments, such as electric guitar, drum-sets, electronic organ (Keyboards), saxophone and the like accompanied the songs. The “invasion” of these musical bands lasted until the mid 1970’s and tapered off with the onset of the Lebanese Civil War. 

Boghos Shahmelikian’s narrative of the era is not exhaustive or complete. The family names of some of the musicians elude the author’s memory. There are not many resources to search about the period. The lack of material may have to do with the contemporary neglect of the budding culture. 

It would take years, if not decades, for the Armenian Diaspora institutions to realize that these young men and women revolutionized Armenian song and in doing so enormously popularized Armenian music and ushered it away from its Ottoman influences. It is this later day realization that drove Catholicos Aram I of the Great House of Cilicia to bestow upon Armenian popular singers Adiss Harmandian, Levon Katerjian, and Harout Pampoukian the ecclesiastical or of Saint Mesrob Mashdots. The order is named after the priest who invented the Armenian alphabet in the fourth century.

Boghos Shahmelikian’s narration also portrayed aspects of the dynamics of the intra communal relations of the young in Lebanon. Their cooperation transcended sectarian based political animosities inherent in the mosaic of the Lebanese social fabric, and instead coalesced in music. Finally, the narration also depicted the devastating effect of the civil war in Lebanon.

The author’s intimate knowledge of the era would have been lost had it not been for his foresight to pen his remembrances in his book. His is the only account that encapsulates the period that in hindsight was the Diaspora Armenian Musical Spring. The fact that Boghos, as a musician, was part and parcel of the period makes his narration authoritative and entertaining as well.

The book is in Western Armenian. It is composed of two parts. The first part deals mostly with the author’s personal experiences playing with the popular The Five Fingers band and with other vocalists and musicians. The second part of the book is an overview of the many, mostly Armenian singers and the music bands of the period that he personally knew. 

It is fair I thought that the book be available in English as well, primarily for the benefit of the children and the grandchildren of these young musicians who are mostly born and raised on the western shores and cannot read in Armenian anymore. The narration is also no less a primary source of information of that period. I asked and was generously given permission by the author to translate his book. Hence this translation came about.

Readers who might have read the book in Armenian may find the text expanded with footnotes. These were added to best portray the time and the era to those who did not live throught it. Boghos and his friend Vahig Vartabedian, a musician himself, reviewed and approved the accuracy of the translation in its entirety.

Last but not the least, I would like to thank my cousin Jack Chelebian M.D. for editing my translation. Jack is younger than I. He is born and raised in Lebanon. In his student days he worked as a pharmacy technician in the pharmacy oLevon Karamanoukian owned in Dhour Shoueir, where many of the singers and music bands mentioned in the book performed. He is an astute observer as well. Without his help and comments I would not have been able to adequately translate Boghos Shahmelikian’s book. The title of the book – “Dwan of Armenian Pop Music” – is Jack’s wording.

LtoR: Vahe H. Apelian, Boghos Shahmelikian, Jack Chelebian

Պօղոսի Գիրքին Թարգմանութիւնը

Նշեմ, որ տեքստը նախաբանն է, որը գրել եմ Պողոս Շահմելիքյանի «Յիշատակներ և Անցած Օրեր» գրքի իմ թարգմանության համար՝ « Հիշողություններ և  անցած օրեր» վերնագրով։ 

2016թ.-ին ես այցելեցի Կալիֆորնիա նահանգի Գլենդել քաղաքի «Աբրիլ» գրախանութը: Վստահաբար կարող եմ ասել, որ երբ Լոս Անջելեսում եմ, հազիվ թե կարոտեմ հաճախել այս նշանավոր հայկական գրախանութը: Արևմտահայերենով մի քանի գիրք կարդալու ժամանակ գրախանութի սեփականատեր Առնոն ինձ նվիրեց Պողոս Շահմելիքյանի գիրքը։

Ես նախկինում չէի լսել գրքի մասին, չնայած սա նրա երկրորդ հրատարակությունն էր և ուներ մի քանի լավ ակնարկներ: The book is titled ““ Յիշատակներ եւ Անցած Օրեր ” - (Yishadagner ew Antsʿadz Ōrer)  –  “Memories and Bygone Days”. 

Գրքի շապիկը գրավեց ուշադրությունս։ Այն պատկերում էր շատ սիրված հայ երգիչների, որոնց ճանաչում էի Լիբանանում մեծանալիս: Ես գնել եմ պատճենը: Կարող եմ ասել, որ նրա 220 էջը կարդացի բառացիորեն մեկ շնչով։

Գիրքը հետաքրքրաշարժ պատմություն է Սփյուռքում հետցեղասպանական հայկական ժամանակակից հանրաճանաչ երաժշտության էվոլյուցիայի մասին, որը սովորաբար կոչվում է փոփ երաժշտություն: Հայերեն տերմինը  էստրադային է։

1960-ականների սկզբից Լիբանանում բեմ դուրս եկան բազմաթիվ հայ երգիչներ և երաժշտական ​​խմբեր։ Նրանք սկսեցին երգել արևմտյան երգեր՝ ֆրանսերեն, անգլերեն, իտալերեն և իսպաներեն, և վերջացան երգելով հայերեն՝ հանրահռչակելով հայկական երաժշտությունը ողջ Սփյուռքում: Հայկական երգերը, որ նրանք հղում են, միշտ չէ, որ նոր էին։ Սակայն առաջին անգամ երգերին ուղեկցում էին ոչ ավանդական գործիքներ՝ էլեկտրական կիթառ, թմբուկների հավաքածու, էլեկտրոնային երգեհոն (Ստեղնաշարեր), սաքսոֆոն և այլն։ Այս երաժշտական ​​խմբերի «ներխուժումը» տևեց մինչև 1970-ականների կեսերը և կրճատվեց Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի սկսվելուն պես: 

Դարաշրջանի մասին Պողոս Շահմելիքյանի շարադրանքը սպառիչ կամ ամբողջական չէ։ Երաժիշտներից մի քանիսի ազգանունները վրիպում են հեղինակի հիշողությունից։ Ժամանակաշրջանի մասին որոնելու համար շատ ռեսուրսներ չկան: Նյութի պակասը կարող է կապված լինել նորածին մշակույթի ժամանակակից անտեսման հետ: 

Տարիներ, եթե ոչ տասնամյակներ կպահանջվեն, որպեսզի հայկական սփյուռքի կառույցները հասկանան, որ այս երիտասարդներն ու աղջիկները հեղափոխեցին հայ երգը և դրանով իսկ հսկայական տարածեցին հայ երաժշտությունը և հեռացրին այն օսմանյան ազդեցություններից: Այս վերջին օրերի գիտակցումն է, որ մղեց Մեծի Տանն Կիլիկիո Արամ Ա կաթողիկոսին հայ հանրաճանաչ երգիչներ Ադիս Հարմանդյանին, Լևոն Քաթերջյանին և Յարութ Փամպուկյանին շնորհել եկեղեցական կամ սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց: Շքանշանն անվանվել է չորրորդ դարում հայոց այբուբենը հորինած քահանայի անունով։

Պողոս Շահմելիքյանի շարադրանքը նաև պատկերում էր Լիբանանում երիտասարդների ներհամայնքային հարաբերությունների դինամիկայի կողմերը։ Նրանց համագործակցությունը գերազանցեց աղանդավորական քաղաքական թշնամանքը, որը բնորոշ է լիբանանյան սոցիալական հյուսվածքի խճանկարին, և փոխարենը միավորվեց երաժշտության մեջ: Վերջապես, շարադրանքը ներկայացնում էր նաև Լիբանանում քաղաքացիական պատերազմի կործանարար ազդեցությունը։

Դարաշրջանի մասին հեղինակի մտերիմ գիտելիքները կկորչեին, եթե նրա հեռատեսությունը չգրեր իր հիշողությունները գրքում: Նրա միակ պատմությունն է, որն ամփոփում է այն ժամանակաշրջանը, որը հետին պլանում սփյուռքահայ երաժշտական ​​գարունն էր: Այն, որ Պողոսը՝ որպես երաժիշտ, եղել է այդ ժամանակաշրջանի անբաժանելի մասը, նրա շարադրանքը դարձնում է հեղինակավոր և զվարճալի։

Գիրքը արևմտահայերեն է։ Այն կազմված է երկու մասից։ Առաջին մասը հիմնականում վերաբերում է հեղինակի անձնական փորձին, երբ նվագել է հայտնի The Five Fingers խմբի և այլ վոկալիստների և երաժիշտների հետ: Գրքի երկրորդ մասը ակնարկ է բազմաթիվ, հիմնականում հայ երգիչների և այդ ժամանակաշրջանի երաժշտական ​​խմբերի, որոնց նա անձամբ էր ճանաչում: 

Արդար է, կարծում էի, որ գիրքը հասանելի լինի նաև անգլերենով, առաջին հերթին ի շահ այս երիտասարդ երաժիշտների երեխաների և թոռների, ովքեր հիմնականում ծնվել և մեծացել են արևմտյան ափերում և այլևս հայերեն կարդալ չգիտեն։ Պատմվածքը նույնպես այդ ժամանակաշրջանի տեղեկատվության առաջնային աղբյուր չէ։ Ես խնդրեցի և հեղինակի կողմից մեծահոգաբար թույլտվություն ստացա թարգմանել իր գիրքը: Այստեղից էլ առաջացավ այս թարգմանությունը։

Ընթերցողներին, ովքեր հավանաբար կարդացել են գիրքը հայերեն, կարող են գտնել տեքստը տողատակերով ընդարձակված: Սրանք ավելացվել են ժամանակն ու դարաշրջանը լավագույնս ներկայացնելու համար նրանց, ովքեր չեն ապրել դրա միջով: Պօղոսը եւ իր ընկերը՝ Վահիկ Վարդապետեանը, որ ինքը երաժիշտ էր, վերանայեցին եւ հաստատեցին թարգմանութեան ճշգրտութիւնը ամբողջութեամբ։

Վերջին, բայց ոչ պակաս կարևորը, ես կցանկանայի շնորհակալություն հայտնել իմ զարմիկ Ջեք Չելեբյանին իմ թարգմանությունը խմբագրելու համար: Ջեքն ինձնից փոքր է: Նա ծնվել և մեծացել է Լիբանանում: Ուսանողական տարիներին աշխատել է որպես դեղատան տեխնիկ Դհուր Շուեյրում պատկանող Լևոն Կարամանուկյանի դեղատանը, որտեղ ելույթ են ունեցել գրքում նշված երգիչներից և երաժշտական ​​խմբերից շատերը: Նա նաև խելացի դիտորդ է։ Առանց նրա օգնության և մեկնաբանությունների ես չէի կարողանա պատշաճ կերպով թարգմանել Պողոս Շահմելիքյանի գիրքը։ Գրքի վերնագիրը՝ «Հայկական էստրադային երաժշտության Դվան» Ջեքի ձևակերպումն է։