Aleppo Today: February 24, 2023

Levon Sharoyan

Attached is my translation of Levon Sharoyan’s posting on his Facebook page today. The original is attached. I have also linked my translation of his depiction of Aleppo when it was "in its hey days"  (June 2014). Vahe H. Apelian

“ Since February 6, (2023), the life of the Armenians of Aleppo has fundamentally changed. "Life" had already lost a lot of its tastes and pleasures for us due to loss of life, mental upheavals, severe economic declines, and the loss of our dreams for the future because of the six years long civil war,

And now, the terrifying beast called EARTHQUAKE has been clinging to our collars for the past twenty days. It continues to remain clinging on our shoulders and spins its deadly wings above our heads, day and night...

We experienced 3 very powerful earthquakes, two on February 6 and one on February 20. Among them, the most terrifying and indescribably horrific was the first one that had a long duration. It happened before dawn, and was almost globally unprecedented in its magnitude and intensity. Many cities of Cilicia were erased from the map, and Aleppo absorbed all the bitterness of the deep mental shock caused by the shake.

Until today, almost every day, we also feel the aftershocks on our skin (which, we are told, will continue...). Consequently, we get neither sleep nor rest. HOME, which is the safest nest for human beings, the most reliable shelter, has now turned into a DANGEROUS TRAP, an unwanted place that causes nightmares. What a contradiction with reality!  I remember Moushgh Ishkhan’s book "The Song of the Homes" where "It is sweet to have a roof ", the poet sang...

Almost all of us have become “homeless”.

My family and I, like hundreds of others, have found shelter in the hall of the A.G.B.U. kindergarten. Others have found shelters elsewhere such as in the inner hall of the Mother of God Church, Mkhitarian College, in the hall of Bethel School, in the Aghajanian Hall, and in the HMEM family garden, and also in non-Armenian institutions.

These institutions, in these difficult days of ours, have really become a LIFE RAFT for us. They not only opened their doors to us, but also take care of us, so that we can get rid of our nightmare as much as possible, at least put a smile on our children's faces.

We are grateful to our officials for their services. We are grateful for the friendly and humanitarian and moral support they render to us.

    We are grateful to our spiritual leaders who visited the gathering places and the halls and expressed solidarity with us. A few days ago, Prelate Magar Srpazan's uplifted us with his surprise visit to the A.G.B.U. hall during the evening. His words of encouragement and solidarity were soothing for all us, be it the grown-ups and the youngsters.

It is true that we have not yet saved our collars from the beast’s paw. We know that it will show us its scary face again and again. Will we be able to confront it? Will we be able to strengthen our nerves and withstand its blows?

Providence has always protected our beloved Aleppo and the Armenians of Aleppo. It probably will not want to take its eyes off of us.  It will not want us to change our age-old "policy", which is our peaceful and goodwill existence on these lands. 

 Aloppo in its hey days 

http://vhapelian.blogspot.com/2023/02/haleb-in-its-hey-days-diaspora-treasure.html

Բնագիրը

 

ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԻՆ ԱՌԹԱԾ ՄՂՁԱՒԱՆՋԸ...

   6 Փետրուարէն իվեր հիմնովին փոխուեցաւ մեր՝ հալէպահայերուս կեանքը: Այդ «կեանք»-ըարդէն իսկ շատո՜նց կորսնցուցած էր իր համն ու հաճոյքը՝ վեց տարի տեւած ներքին պատերազմինու անոր յաջորդած մարդկային կորուստներուն, հոգեկան ցնցումներուն, տնտեսական թաւագլորանկումներուն եւ ապագայի երազներու չքացումին հետեւանքով:

   Ու հիմա՝ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺ կոչուած սարսափազդու ճիւաղը, որ ահա՛ շուրջ քսան օրէ իվերկպչած է մեր օձիքին, կառչած է մեր փէշերուն եւ իր մահաշունչ ստուերը կը պտտցնէ մեր գլխունվերեւ՝ գիշեր-ցերեկ...:

   Ապրեցանք 3 շատ զօրաւոր երկրաշարժի փորձութիւններ. երկու հատը՝ Փետրուար 6-ին, հատ մըն ալ՝ Փետրուար 20-ին: Ասոնցմէ ամէնէն վախազդուն եւ աննկարագրելիօրէն ահարկունառաջին երկարատեւ շարժն էր, լուսածագէն առաջ պատահածը, որ համաշխարհայինտարողութեամբ ալ գրեթէ աննախընթաց էր: Կիլիկեան բազմաթիւ քաղաքներ քարտէսէ ջնջուեցան, իսկ Հալէպ ըմպեց ատոր առթած հոգեկան խորունկ ցնցումին ամբողջ դառնութիւնը...:

   Քանի որ առ այսօր, գրեթէ օրընդմէջ, մեր մորթին վրայ կը զգանք նաեւ հետընթաց շարժերը(որոնք դեռ պիտի շարունակուին եղեր...), ուրեմն՝ ոչ քուն ունինք, ոչ հանգիստ: ՏՈՒՆԸ, որ մարդարարածին ամէնէն ապահով բոյնն է, ամէնէն վստահելի ապաստանարանը, այլեւս վերածուած էՎՏԱՆԳԱՒՈՐ ԹԱԿԱՐԴԻ մը, մղձաւանջ պատճառող անցանկալի վայրի մը...: Ի՜նչ հակասութիւն՝իրականութեան հետ: Յիշեցէ՛ք բանաստեղծ Մուշեղ Իշխանի «Տուներու երգը» հատորը. «Քա՜ղցր էերդիք մ՛ունենալ», երգած էր բանաստեղծը...:

   Հիմա «անտուն» դարձեր ենք գրեթէ բոլորս: 

   Ես ու ընտանիքս, հարիւրաւորներու նման, երեք օրէ իվեր ապաստանած ենք Հ. Բ. Ը. Միութեան մանկապարտէզի սրահին մէջ: Ուրիշներ՝ այլ վայրեր, ինչպէս՝ Ս. Աստուածածինեկեղեցւոյ ներքնասրահը, Մխիթարեան վարժարան, Բեթէլ վարժարանի սրահ, Աղաճանեան սրահ, Հ.Մ. Ը.Մ.-ի ընտանեկան պարտէզ, բայց նաեւ՝ ոչ-հայկական հաստատութիւններ:

   Այս հաստատութիւնները, մեր այս դժուար օրերուն, իսկապէս մեզի համար դարձանՓՐԿՈՒԹԵԱՆ ԼԱՍՏ ՄԸ: Անոնք ոչ միայն բացած են իրենց դռները մեր առջեւ, այլեւ հոգածու ենմեզի, որպէսզի գէթ կարելի չափով թօթափենք մեր մղձաւանջը, գոնէ որոշ ժպիտ մը ուրուագծուիմեր երեխաներուն դէմքերուն վրայ...:

    Շնորհակալ ենք մեր միութենական պատասխանատուներուն՝ իրենց ցուցաբերածծառայասիրութեան համար: Շնորհակալ ենք՝ մեզի ընծայուած ընկերային-մարդասիրականօժանդակութեանց ու բարոյական նեցուկին համար: 

    Շնորհակալ ենք մեր հոգեւոր պետերուն, որոնք քանիցս այցելեցին համախմբումի վայրերնու սրահները ու զօրակցութիւն յայտնեցին մեզի: Առաջնորդ Մակար Սրբազանին անակնկալ այցը՝Հ.Բ.Ը.Մ.-ի սրահ, առջի իրիկուն, ու իր գօտեպնդիչ խօսքերը ապաստանեալներուս, բալասանի դերխաղացին բոլորիս համար՝ մեծով-պզտիկով...:

    Ճիշդ է, որ դեռ չենք փրկած մեր օձիքը ճիւաղին թաթէն...: Գիտենք, որ անիկա տակաւինատեն-ատեն իր վախազդու դէմքը ցոյց պիտի տայ մեզի: Պիտի կարենա՞նք դիմադրել անոր, պիտիկարենա՞նք մեր ջիղերը ամրացնել ու տոկալ այս աշխարհացունց հարուածներուն...: 

   Նախախնամութիւնը, որ միշտ ալ պահած-պահպանած է մեր սիրելի Հալէպն ուհալէպահայութիւնը, հաւանաբար իր աչքը պիտի չուզէ հեռացնել մեր վրայէն, պիտի չուզէ փոխել իրդարաւոր «քաղաքականութիւն»-ը, որ է՝ մեր խաղաղ ու անդորրաւէտ գոյութիւնը այս հողերուն վրայ:

 

Աբրահամ Լինքոլնի Կէթսպըրկի Ուղերձը՝ Apraham Lincoln’s Gettysburg Address

 Աբրահամ Լինքոլնի Կէթսպըրկի Ուղերձը՝ (Apraham Lincoln’s Gettysburg Address), կարելի է արտասանել Սարտարապատի Ճակատամարտը խորհրդնշող տօնակատարութեան։  Կցած եմ ուղերձին թարգմանութիւնս։ Սրբագրութիւնը կը պարտիմ երբեմնի ուսուցչիս Արմենակ Եղիայեանին։

*****

«Չորս քսանամեակներ և եօթը տարիներ առաջ մեր հայրերը այս ցամաքամասին վրայ յառաջացուցին նոր ազգ մը բեղմնաւորուած Ազատութեան մեջ և նուիրուած այն առաջադրութեան որ բոլոր մարդիկ ստեղծուած են հաւասար։

Այժմ մենք բոնկուած ենք քաղաքացիական մեծ պատերազմի մը,  փորձարկելու որ արդիո՞ք այդ ազգը, կամ որեւէ ազգ՝ այդպէս բեղմնաւորուած և այդպէս առաջադրուած կրնայ երկար տոկալ: Մենք կը հանդիպինք այդ մեծ պատերազմին մարտադաշտին վրայ: Մենք եկած ենք նուիրելու այդ մարտադաշտին մէկ մասը որպէս վերջին հանգստավայրը անոնց որոնք այստեղ իրենց կեանքերը նուիրեցին որպէսզի այդ ազգը կարողանայ գոյատեւել: Բոլորովին տեղին և պատշաճ է որ մենք այս ընենք:

Բայց աւելի խոր իմաստով՝ մենք չենք կրնար նուիրագործել - չենք կրնար սրբադասել - չենք կրնար սրբացնել այս հողը: Կենդանի և մեռած խիզախ մարդիկ որոնք պայքարեցան այստեղ, արդէն սրբացուցած են այն շատ աւելի բարձր քան մեր աղքատ ոյժը կարողանայ աւելցնել կամ նուազեցնել:

Աշխարհը քիչ ուշադրութիւն պիտի դարձնէ եւ ոչ ալ երկար ժամանակ պիտի յիշէ թե մենք ինչ կ՚ըսենք հոս, բայց երբեք պիտի չի կարողանայ մոռանալ այն ինչ որ ըրին այստեղ: Ընդհակառակը` մենք ողջերս ենք որ պէտք է նուիրուինք այստեղ ամբողջացնելու իրենց անաւարտ գործը, որուն համար անոնք մաքարեցան հոս եւ ազնիւօրեն առաջ մղեցին:

Աւելի շատ մեզի համար է որ հոս ըլլանք նուիրուած մեր առաջ մնացած մեծ գործին – այստեղի պատուելի մեռելներէն մենք նուիրում  ստանանք այն դատին՝ որուն համար անոնք տուին իրենց նուիրումին վերջին ամբողջական չափը – որ մենք՝  մեծապէս ուխտենք որ այդ մեռնողները ի իզուր մեռած չըլլան - որ այս ազգը, Աստծոյ ներքեւ ունենայ ազատութեան նոր ծնունդ մը  - եւ որ ժողովուրդին կառավարութիւնը, ժողովուրդին կողմէ, ժողովուրդին համար չի ջնջուի այս աշխարհէն:» 

Աբրահամ Լինքոլն

 

 

 

Diaspora: Mattheos Eblighatian

The attached are segments are translated from the book titled “Mattheos Eblighatian – A LIFE IN THE LIFE OF MY NATION – Eyewitness and Participant Testimonials 1903-1923". The book is the biography of Mattheos Eblighatian whose life spanned during a decisive period of our recent history. My cousin Jack Chelebian M.D., edited my translation.

Mattheos Eblighatian was born in 1881 and lived through a turbulent period of our history starting from the Ottoman Constitution, during which time he was appointed the prosecutor general in Van, being the first Armenian to have appointed to that position. Subsequently he was appointed to the European commission headed by the Norwegian general examiner Hoff. After the genocide he was appointed as the executive director for the Refugee Settlement and Republic of Armenia’s  Director of Diaspora Affair but acted as the Republic’ ambassador. From there on he lived outside Turkey in Romania, Greece, Syria where he was appointed as the sole judge overseeing greater Lattakia, including Kessab where he had a residence built. He passed away on September 30, 1960.

His sons Melkon, a surgeon and a member of the Lebanese parlimanent,  and Krikor, Attorney at Law who also served in the Syrian parliament, edited their father’s memoir and had it published in Antelias, Lebanon in 1987. 

 1. Who was Mattheos Eblighatian ?- 1

http://vhapelian.blogspot.com/2018/03/who-was-mattheos-eblighatian-part-i.html

2. Who was Mattheos Eblighagtian ? - 2/2

http://vhapelian.blogspot.com/2018/03/who-was-mattheos-eblighatian-part-2_21.html

3. Mattheos Eblighatian -Chronology

http://vhapelian.blogspot.com/2018/02/lest-we-forget-mattheos-eblighatian_16.html

 

A Language Beehive – Bourj Hammoud – (6) – Learning Turkish

My abridged translation of Armenag Yeghiayan’s sequel (Լեզուական Փեթակ՝ Պուրճ Համուտ – 6 -). The original is linked especially for those who are interested to follow Armenag Yeghiayan’s detailed presentation of the phonetics of the Turkish language.  Vahe H Apelian  

Courtesy Garo Konyalian

It was in the mid-nineties. An evening, as I was leaving the Shagհzoyan Center, having attended a meeting of Hamazkayin there, I ran into my old Bolsahay (Instanbul-Armenian) friend, the expert Turkologist Kevork Mikaielian, whom I had met in the fall of 1961 as another teacher of the Saint Nshan School, where I also taught.

We greeted each other. Then I asked him what he was doing there.

"I'm teaching Turkish to a group of young people," was the answer.

I could not believe my ears. The decades old fight against speaking Turkish, was still raging.  But, in the epi center of Armenian national-political thought in Lebanon, the Saghzoyan building, a group of young people, that is to say future activists, are being taught Turkish.

Of course, I didn't say all this to him. Admittedly, I quickly got over my first confusion, thinking, why not? Many Turks and Azeris learn Armenian in order to better fight and oppose the Armenian lawsuits and demands. Why, shouldn't the opposite happen?

Therefore, changing the conversation, I asked.

- Are they learning?

Our conversation was interrupted as other acquaintances joined. We parted ways and I did not receive the answer to my question. I did not have an opportunity of meeting him again and hear his comment. Thus, my request remained unanswered.

Decades later, my question continues to remain unanswered. But I will try to justify the guess I am about to make. I tend to think that Turkish could not have been effectively taught there, because the Shahzoyan center was not the suitable place to teach Turkish. It was a restrictive environment where it is not possible to learn Turkish in a classroom taught by teacher with the help of textbooks. 

First of all, learning Turkish necessarily requires a Turkish-speaking environment because Turkish is learned first and foremost... by ear. If your ear is not equipped with Turkish sounds, I mean, with the very complex phonetics of the Turkish language, then neither the teacher nor the textbook may be useful.

Why?

Aha, this is what I will try to answer briefly, glancing over some of the basics of the Turkish language. Let my readers not despair. All my explanations can be fully understood without knowing a single word of Turkish.

So, let's get down to business.

*****

First of all, let's familiarize ourselves with the Turkish alphabet, which has been in use since 1928.  At one time it was stubbornly claimed that Mustafa Kemal entrusted the task of establishing a new Turkish alphabet to his Armenian friend, linguist Hagop Martayan, who earned the title "dilachar" (Agop Dilâçar) which in Turkish means a "language opener".

The language is based on the following Latin characters, with some modifications.  

a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z.

Most of the Latin characters maintain their authentic pronunciation. Such as:

 a, b, d, e, f, g, h, i,  j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, y, z: 

On top of these characters, six characters have been added with special dotting:

c=ճ,  ç=չ,  ğ=ղ /յ,  ı=ը,  ö=էօ,   ş=շ, ü=իւ: 

Let us be mindful that e is always pronounced է, and ս is always pronounced ու, much like in Latin. 

The character ğ is silent and is used to emphasize the vowel next to it, almost repeating it.

*****

Among these 29 characters, eight are vowels:  a, e, ı, i, o, ö, u, ü,

These vowels can be the first or the last character of a word, with the exception of  ö, which is never used at the end of a word.

The 21 consonants are:  b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n,  p, r, s, ş, t, v, y, z: 

These constitute the basis for the sounding of the Turkish and help write Turkish as it is sounded. (see the detailed explanation in the original by resorting to google translation).

Our pronunciation corresponds to the pronunciations of the interior states or provinces. The emigrant Western Armenians did not have much contact with the Istanbul Armenians who were mostly spared and were not deported. The dialect of Istanbul has undergone changes. We had a habit of calling Istanbul diction, “kebar (refined) Turkish”.

Լեզուական փեթակ՝ Պուրճ Համմուտը −− 6 −−

            Ինիսունականներու կէսերուն էր, երեկոյ մը  Շաղզոյեան կեդրոնէն՝  Համազգայինի մէկժողովէն դուրս կու գայի,  երբ դէմ-յանդիման գտնուեցայ   պոլսահայ վաղեմի բարեկամիս՝ քաջթրքագէտ  Գէորգ Միքայէլեանի հետ,  որ ճանչցեր էի 1961-ի աշնան՝ իբրեւ պաշտօնակից  սուրբ Նշանվարժարանի:

            Ողջագուրուեցանք, ապա հարցուցի, թէ ի՛նչ կ’ընէ այդտեղ:

            −Խումբ մը պատանիներու թրքերէն կը սորվեցնեմ,− եղաւ պատասխանը:

            Ականջներուս չէի հաւատար. անդին տակաւին   կը յամենար տասնամեակներ առաջսկսած պայքարը թրքերէնի դէմ, իսկ այստեղ՝ Լիբանանի հայ ազգային-քաղաքական մտքի կեդրոնըհանդիսացող  Շաղզոյեանի շէնքին մէջ թրքերէն կ’ուսուցուէր խումբ մը նորսերնդականներու, իմա՝ զօրութենական ապագայ գործիչներու...

            Անշուշտ այս բոլորը չըսի խօսակիցիս, թող որ ինքս ալ շատ շուտ թօափեցի առաջինշփոթս՝ մտածելով, թէ ինչո՛ւ չէ. քանի-քանի թուրքեր ու ազերիներ հայերէն կը սորվին՝ աւելի լաւ  պայքարելու եւ  հակադրուելու  համար հայկական դատին ու պահանջատիրութեան, ինչո՞ւ, ուրեմն, պիտի տեղի չունենար հակառակը:

            Հետեւաբար մտածումիս ուղղութիւնը փոխելով՝ հարցուցի.

            −Կը յաջողի՞ն սորվիլ... 

            Մեր խօսակցութիւնը ընդմիջուեցաւ ուրիշ ծանօթներու մօտեցումով, ու մենքբաժնուեցանք՝ առանց հարցումիս  պատասխանը ստանալու: Անկէ ետք ալ առիթը չունեցայճշդումներ կատարելու, ու այդպէս ալ հարցումս մնաց անպատասխան:

            Հիմա, տասնամեակներ ետք, ան կը շարունակէ անպատասխան մնալ, իսկ եթէանպայման փորձեմ գուշակութիւններ ընել, ապա հակում ունիմ  մտածելու, թէ տարուածը այնքանալ արդիւնաւէտ աշխատանք մը չէր կրնար եղած ըլլալ, քանի որ թրքերէն սորվելու յարմարագոյնվայրը չէր Շաղզոյեան կեդրոնը,  վասնզի փակ միջավայրի՝  դասարանային պայմաններու մէջ,  դասախօսի մը եւ դասագիրքերու օժանդակութեամբ կարելի չէ թրքերէն սորվիլ:

            Թրքերէնի իմացումը ամէն բանէ առաջ եւ անպայման թրքախօս շրջապատ ումիջավայր  կը պահանջէ, որովհետեւ  թրքերէնը կը սորվուի նախ եւ առաջ... ականջով, եթէ ականջդչէ յագեցած թրքերէնի հնչիւններով, իմա՝  թրքերէնի  շատ բարդ հնչիւնաբանութեամբ, ապա ո՛չուսուցիչը, ո՛չ դասագիրքը կրնան օգտակար ըլլալ:

            Ինչո՞ւ:

            Ահա այս ինչուին է որ պիտի փորձեմ հակիրճ պատսխանել՝ անդրադառնալովթրքերէնի սեպուհ օրէնքներէն մէկ-երկուքին: Ընթերցողներս թող չյուսահատին. բոլորբացատրութիւններս  կարելի է լիարժէք հասկնալ ու ըմբռնել՝ առանց մէկ բառ իսկ թրքերէնգիտնալու:

            Ուրեմն անցնինք գործի:

                                                                                *   *   *

            Առ այս՝ ծանօթանանք նախ թրքական այբուբենին, որ կը գործէ 1928-էն ի վեր: Օրինյամառօրէն կը շրջէր  այն վարկածը,  թէ Մուստաֆա Քեմալ թրքական նոր այբուբենի մըհաստատումի պարտականութիւնը վստահած էր  իր հայ բարեկամին՝ լեզուաբան ՅակոբՄարթայեանին, որ այս առթիւ վաստկած էր «դիլաչար» տիտղոսը, որ կը նշանակէ «լեզու բացող[1]»:

            Ան հիմնուած է լատինական այբուբենին վրայ՝  

            a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z

            Որոշ պատշաճեցումներով ու լրացումներով,  որ ահաւասիկ.

            Լատինական մեծաթիւ տառեր կը պահեն իրենց հարազատ արտասանութիւնը, ինչպէս՝a, b, d, e, f, g, h, i,  j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, y, z:

            Որոնց վրայ աւելցած են վեց տառեր՝ կէտադրական խաղերով՝  c=ճ,  ç=չ,  ğ=ղ /յ,  ı=ը,  ö=էօ,   ş=շ, ü=իւ: 

            Գիտնանք, որ e բոլոր դիրքերու վրայ կ’արտասանուի է, իսկ ս բոլոր դիրքերու վրայկ’արտասանուի ու, նոյնն է լատիներէնի մէջ: 

             Իսկ  ğ  գրեթէ չի հնչուիր, այլ կը ծառայէ իրեն յաջորդող ձայնաւորը թեթեւօրէներկարելու կամ գրեթէ կրկնելու:  Եւ վերջապէս, թրքերէնի ը ձայնաւորը միշտ կը գրուի, այսինքն՝ սուղը չունի թրքերէնը: 

            Այս տառեդուն բոլորը կ’արտասանուին:

                                                                                 *   *   *

            Այս 29 տառերէն՝  

            --ութն ձայնաւոր են՝ a, e, ı, i, o, ö, u, ü,

            Ասոնց  բոլորը կրնան իյնալ  բառերուն սկիզբը թէ վերջը, բացառութիւն կը կազմէ ö-ն, որով բառ կը սկսի, սակայն չի վերջանար,

            --քսանմէկը բաղաձայն  են՝  b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n,  p, r, s, ş, t, v, y, z: 

            Թրքերէնը եռաշարք բաղաձայն չունի. ունի մեկուսի եւ միայն քանի մը երկշարքբաղաձայններ՝ b-p,  d-t,  g-k:

            Ասոնք  կը կազմեն հնչիւնագիր շատ կուռ համակարգ մը, որ կը թոյլատրէ թրքերէնըանշեղ գրել ըստ արտասանութեան եւ անշեղ արտասանել ըստ գրութեան:

            Ձայնաւորներ

            Ասոնք  նոյնն են մեր ձայնաւորներով, որոնց վրայ կ’աւելնան քմային  ö-ն եւ ü-ն:

         Ծանօթ.− Անցած դարու սկիզբները գոյութիւն ունէր երրորդ քմային ձայնաւոր մըն ալ՝ ӓ, որ համարժէք է արաբական ալեֆին՝ ﺍنا  “ես” եւ ماذا “ի՞նչ” բառերուն մէջ. զայն կը  գտնենք  գերմաներէնի մէջ եւս:  Մեր  սերունդները շատ լայնօրէն օգտագործած են զայն. անոնց մեծ մասը  Պոլսոյ արդի խօսուածքէն արտաքսուած է  եւ փոխարինուած է e-ով, որ, ինչպէս ըսինք, կը հնչէ «է». օրինակ՝ հոն  ուր մենք կ’ըսէինք ӓldӓ (ձեռքի մէջ), Պոլսոյ բարբառը կ’ըսէ elde (էլտէ): Ան կը գոյատեւէ, սակայն,  կարգ մը փոխառութիւններու մէջ â ձեւի տակ. օրինակ՝ efkâr, gâvur, iskân բառերուն մէջ, որոնք փոխառութիւն են: 

   Պոլսոյ բարբառը կրած է հնչիւնական այլ փոփոխութիւններ եւս, որոնք նրբացուցիչհանգամանք ունին. օրինակ՝ անցեալին շատ յաճախակի կիրակութիւն ունէր x հնչիւնը, որհամարժէք է արաբերէնի ﺥ-ին, եւ որը այսօր պարզ ﻫ “h” կը հնչուի. օրինակ՝ հոն ուր մենք կ’ըսէինքխըյար  “վարունգ”, արդի պոլսեցին կ’արտասանէ hiyar “hիյար”, իսկ  խ հնչիւնը ընդմիշտարտաքսուած է, գէթ պաշտօնապէս: 

  Մեր արտասանութիւնը կը համապատասխանէ ներքին  նահանգներու կամգաւառներու խօսուածքին: Գաղթական արեւմտահայութիւնը  պոլսահայերու հետ շփում չէ ունեցած, քանի որ պոլսահայերուն խնայուեցաւ, եւ անոնք չտարագրուեցան:

            Մերոնք սովորութիւն ունէին Պոլսոյ  խօսուածքը անուանելու «քիպար թրքերէն»:

             armenag@gmail.com                                                                                    Արմենակ Եղիայեան

            

 

 

---

[1]  Իրեն կը վերագրուի նաեւ թրքերէնի արդիականացման, ինչպէս նաեւ  թրքական առաջին հանրա-գիտարանի խմբագրութեան  դերակատարներուն    գլխաւորը  ըլլալու հանգամանքը: