Արմենակ Եղիայեան՝ Ընդունելի չէ այդ վերաբերումը

         

       «Ազդակ»-ի մեծարգոյ բարեկամներուս,

         Ողջոյն,

                  

         Թերթիդ երէկուան թիւին մէջ (26/1/23, էջ 8) կարդացինք՝

         «Օթան-ը իր սադրանքներով մեզի կը ստիպէ  այդպէս վարուիլ»:

         Մեզի՝ տրական հոլով...

         Բազմիցս անձամբ գրած եմ արժանապատիւ աշխատակիցներուդ, որ ստիպելբայը ներգործական է եւ  հայցական հոլով անձի անուն մը իբրեւ ուղիղ խնդիր կ’առնէ, այսպէս եղած է հազարամեակներ շարունակ:

         Օրինակներ գրաբարէն՝

         --Եթէ ստիպեմ զդոսա, մեռանին խաշինքդ:

         --Բանն արքային ստիպեաց զիս:

         --Ստիպեաց զնա եւ ոչ...

         --Ստիպեաց զաշակերտսն:

         Այս բոլոր օրինակները կը գտնուին «Նոր հայկազեան»-ի մէջ՝ ստիպել բային կից:

            Ինչպէս կը նկատէք, բոլորին մէջ ալ ունինք հայցական հոլով ուղիղ խնդիր:

            Ասոր կից կրնայ գտնուիլ ուրիշ  լրացում մը, որ ընդհանրապէս անորոշ դերբայ մըն է՝ երթալ, գալ, վազել, նստիլ, ելլել. ասոնք պատշաճ է դնել տրական հոլով՝ երթալու, գալու, վազելու, նստելու, ելլելու եւ այլն: 

         «Թորոսը կը ստիպէ Մարկոսը  տեղը նստելու»:

         Սակայն թոյլատրելի է նաեւ չհոլովել.

         «Թորոսը ստիպեց Մարկոսը նստիլ իր տեղը»:

         Ուրեմն աշխատակիցիդ օրինակը պէտք է ըլլար՝

         --«Օթան-ը իր սադրանքներով մեզ կը ստիպէ  այդպէս վարուիլ(ու)»:

                                                                             *   *   *

         Այս բոլորը ասկէ առաջ ալ ըսած եմ, սակայն սայլը տեղէն չէ շարժած:

         Հիմա հարց կը ծագի, թէ այսքանը չըմբռնող, չյարգող ու չկիրարկող լրագրողը որքա՞ն ու մինչեւ ե՞րբ եւ ո՞ր իրաւունքով յարմար է պահել անձնակազմիդ մէջ: Վերջին հաշուով  կայ ազգային, ասպարէզային ու լեզուական արժանապատւութիւն մը՝ մեր բոլորի՛նը, որ անարգել ու յարատեւ ոտնակոխ կը դառնայ:

         Այս թերթը Ձեզի որպէս աւանդ տրուած է, որպէսզի պահպանէք զայն, սակայն դուք անոր հետ՝ իբրեւ պատանդի կը վարուիք, եւ ընդունելիմ չէ՛ այդ վերաբերումը:

         Ընդունեցէք...                                                                                                                    

         (27/1/23)

Դիտումներ եւ Դատումներ Արմենակ Եղիայեանէն – 3

Մէջբերումները Արմենակ Եղիայեան-ին շաբաթական «Հայերէնը կը զուարճանայ» թուագրուած յղումներէն են։

«Հայերէնի այս առեղծուածային ոտնահարումը ճիշդ ո՞ւր եւ ինչի՞ պիտի յանգի,− յայտնի չէ առայժմ, եւ  կը գոհանանք ջուր ծեծելով: Իսկ այս ընթացքով, պիտի ստիպուինք  օր մը... ծունկ ծեծելու, երբ այլեւս շատ ուշ է: (Թիւ 106)»։ 

«Եւ որքան շատ գրենք այս մասին, այնքան կ’աւելնան սխալագրութեան թեկնածուները: Ոմանք երդում տուած ըլլալ կը թուին  բան մը չսորվելու եւ յամառելու դեգերիլ խաւարի բաւիղներուն մէջ. ասոնք մեր ժամանակներու «խաւարի ասպետներ»-ն են: (Թիւ 68)”

Նեքեւ կցուածը այս շաբթուայ յղումն է (Թիւ 109)

Հաւաքեց Վահէ Յ. Աբէլեան

1.         «Հիւանդանոց

            Արեւմտահայերէնի կամ երբեմնի ընդհանուր հայերէնի այս մէկ  հատիկ  բառին դիմաց արդի արեւելահայը կը կիրարկէ... երեք տարբեր բառեր:

            --Բոլորովին քիթին ծայրովը,− կը համարձակիմ ըսել՝ գրեթէ դժկամութեամբ,− կը գործածէ հիւանդանոց-ը, որ այլապէս բառարանային միաւոր է. «Հիւանդներին խնամող ու բուժող հիմնարկութիւն»: Մենք պիտի ըսէինք՝ հաստատութիւն: Բացատրութիւնը այնքան լակոնական ու հարեւանցի է, որ կարծես բառարանագիրը պիտի  գոհ ըլլար, եթէ նման բառ մը գոյութիւն չունենար հայերէնի մէջ եւ ինք ալ չստիպուէր յիշատակել զայն:

            --Յաջորդը... հոսպիտալ-ն է, որ  ամէն արեւելահայու բերանն է՝ համով պատառի մը պէս. անոր գիտցածը, հարազատը, օտարամոլութիւնն ու մեծամտութիւնն ալ   գոհացնողը  ա՛յս է: Այսպէս է, որովհետեւ ամէն արեւելահայ ինքզինք քիչ մը աւելի կարեւորուած կը զգայ, երբ օտար բառ կը կիրարկէ: Ըստ կարգ մը բառարանագիրներու  հիւանդանոց-ին զինուորական տարբերակն է այս, սակայն նման  բացատրութիւնը բոլորովին ձեւական բնոյթ ունի. Հայաստանի բոլոր հիւանդանոցներն ալ  հոսպիտալ են՝ արանց եւ կանանց,  ծերոց եւ տղայոց համար հաւասարապէս: 

            --Վերջինը, սակայն ոչ նսեմագոյնը՝ կայ նաեւ գոսպիտալ-ը (գիտէի՞ք...), որ հոսպիտալ-ին ռուսական արտաբերումն է: Ռուս(երէն)ը չի կրնար արտասանել  «հ» հնչիւնը, եւ իր Եւրոպայէն փոխ առած հոսպիտալ-ը  կ’արտասանէ գոսպիտալ (հ>գ), ճիշդ ինչպէս հայ-ը կ’արտասանէ գայ, Յովհաննէս-ը՝ Գոգանէս: Այս ճամբով է որ Հայաստանէն Յովհաննէսներ կ’երթան Ռուսիա եւ Գոգանէս վերամկրտուած  կը վերադառնան:  

            Աչքերուդ անամօթաբար նայելով ալ կ’արտասանեն՝ գոսպիտալ:

            Պահ մը կ’անհանգստանաս, կ’ենթադրես, թէ սխալեցաւ, եւ այդ սխալին պատճառով հիմա նուաստութեան սարսուռ մը զգաց. ասդին-անդին կը նայիս՝ չտեսնելու տալու  համար   անոր  այդ ճնշիչ զգացումը, բայց ահա...  քիչ ետք, բերանը   չփչփացնելով  կ’արտասանէ երկրորդ, երրորդ գոսպիտալ-ը ...       

            2. «Պատրիարքը

Յորդանան կատարած իր հովուապետական այցելութեան ընթացքին իր խօսքը ուղղելով լիբանանցի պատասխանատուներուն ըսաւ...»: 

            Այստեղ գտնուող երկու իր-երը աւելորդ են, մասնաւորաբար երկրորդը:

            Մտածենք քիչ մը. կարելի՞ է երեւակայել այնպիսի ապուշ ընթերցող մը, որ կարծէ թէ՝ 

            ա) հովուապետին  կատարած այցելութիւնը կրնայ իրեն չպատկանիլ, այլ ուրիշի:

            բ)  այդ հովուապետը կրնայ ուրիշի մը խօսքը ուղղել լիբանանցիներուն եւ ոչ թէ իր սեփական խօսքը:

            Այս հարցադրումներն իսկ անհեթեթ են, սակայն ի՛նչ ընենք, որ այսպէս շարադրող կայ:  Իսկ ինչո՞ւ այսպէս կը շարադրէ, որովհետեւ... իր թարգմանած լուրը գրուած է անգլերէն կամ ֆրանսերէն, իսկ այս երկու լեզուները հարկադրաբար կը դնեն այդ երկու իր-երը, այլապէս կարելի չէ գրել այդ լեզուներով: 

            Եւ ինք՝ հայ թարգմանիչը, ոչխարային բնազդով բառացի կը վերարտադրէ զանոնք:

            3.Դերբայական դարձուած

            Արեւմտահայ գրեթէ  բոլոր սերունդները դպրոցէն  դուրս կու գան առանց  սերտած կամ հասկցած ըլլալու   «դերբայական դարձուած» ըսուածը, ինչ որ հետեւանք է ոչ այնքան դասագիրքերու թերի պատրաստութեան,  որքան  տուեալ նիւթի թերի  իմացութեան ու դասաւանդութեան: Եւ ինչ որ դպրոցը չ’ըներ, կեանքը եւ լեզուի առօրեայ կիրարկութիւնը իրենց կարգին կը դժուարանան ընելու:

            Ճիշդ ի՞նչ է դերբայական դարձուածը:

            Ան դերբայի մը կամ անդէմ բայի մը շուրջ յառաջացած բառակապակցութիւն մըն է  պարզապէս, ուր խնդրոյ առարկայ են մասնաւորաբար  ած-ով վերջացած դերեբայները՝ հարբած, խմած, յոգնած եւ այլն, որոնք «յարակատար» կը կոչուին,  ինչպէս նաեւ  անորոշ դերբայի հոլովներէն մէկը, մասնաւորաբար գործիականը՝ հարբելով, խմելով, յոգնելով  եւ այլն:

            Օրինակ՝

            --Թարմ միսի համէն հարբած  յովազ մը:

            Այստեղ դերբայական դարձուածն է «թարմ միսի համէն հարբած» բառակապակցութիւնը, որ իբրեւ որոշիչ դրուած է  յովազ գոյականին վրայ, ճիշդ ածականի մը պէս եւ կը պատասխանէ ածականին յատուկ հարցումին. 

                        *** ինչպիսի՞ յովազ,− թարմ միսի համէն հարբած         

            --Թարմ միսի համէն հարբելով  սուրալ:

            Դերբայական դարձուածն է «թարմ միսի համէն հարբելով» բառակապակցութիւնը, որ իբրեւ ձեւի պարագայ դրուած է սուրալ բային վրայ, ճիշդ մակբայի մը պէս եւ կը պատասխանէ մակբային յատուկ հարցումին.

                        ***ինչպէ՞ս սուրալ,− թարմ միսի համէն հարբելով

                                                                      *   *   *

            Դերբայական դարձուածը դիմաւոր բայով օժտուած նախադասութեան մէջ կրնայ գրա-ւել երեք տարբեր դիրքեր՝ իբրեւ լրացում անոր գոյականական կամ բայական մէկ անդամին:

            --Թարմ միսի համէն հարբած՝ յովազը սկսաւ սուրալ եղնիկին ետեւէն: 

            --Յովազը, թարմ միսի համէն հարբած, սկսաւ սուրալ եղնիկին ետեւէն:

            --Յովազը սկսաւ սուրալ եղնիկին ետեւէն՝ թարմ միսի համէն հարբած:

            Նկատողութեան արժանին այստեղ դերբայական դարձուածի կէտադրութիւնն է, որ   բոլորովին կայուն ու պարտադիր է: Թոյլատրելի չէ, որ առաջին եւ վերջին օրինակներուն բութերը փոխարինուին ստորակէտով, ինչ որ շատ սովորական է արեւմտահայ գրողին գրիչին տակ: Մինչ միջանկեալ դիրքի մէջ ան  պարտադրաբար ստորակէտով տրոհուած է  առջեւէն ու ետեւէն:

            Գալով դարձուածի անդամներու շարադասութեան՝ յարակատարի պարագային  ընդունելի է հետեւեալ շրջումը բոլոր դիրքերու վրայ՝ «Հարբած թարմ միսի համէն»:

            Մինչ գործիական հոլովը կը ցուցաբերէ հետեւեալ բաշխումը.

            ա) Նախադաս դիրքի վրայ

            --Թարմ միսի համէն հարբելով՝  յովազը սկսաւ սուրալ եղնիկին ետեւէն:

            --Հարբելով թարմ միսի համէն՝   յովազը սկսաւ սուրալ եղնիկին ետեւէն:

            բ) Միջադաս դիրքի վրայ

            --Յովազը, թարմ միսի համէն հարբելով, սկսաւ սուրալ եղնիկին ետեւէն:

            --Յովազը, հարբելով թարմ միսի համէն, սկսաւ սուրալ եղնիկին ետեւէն:

            գ) Վերջադաս դիրքի վրայ

            --Յովազը սկսաւ սուրալ եղնիկին ետեւէն՝ հարբելով թարմ միսի համէն:

Ուրեմն այս վերջինը ունի միայն  մէ՛կ  շարադասութիւն, որ կայուն ու պարտադիր է, այն է՝  որ գործիական դերբայը անմիջապէս  յաջորդէ լրացեալ նախադասութեան՝ բութով մը տրոհուելով ակէ:

 

A Language Beehive: Bourj Hammoud (2) - When the sky came down crushing on me.

 The attached is my abridged translation of Armenag Yeghiayan’s second posting of his sequel “A Language Beehive: Bourj Hammoud.” However, instead of inserting the lyrics, I opted to link to the song itself to do justice to the sentiments the text conveyed. Բնագիրը Կցուած է։ Vahe H. Apelian

Courtesy Garo Konyalian

The festivities and the weddings in Bourj Hammoud were an auditorium for mastering Turkish. The dominant language, especially in the songs, were consistently Turkish. The Western Armenian did not know how to sing in Armenian. It would take a few decades of waiting to have Adiss Harmandian and Levon Katerjian encourage learning to sing in Armenian

Then the singers mushroomed. They were everywhere and on every occasion. Most of them perfected their art on the stages of Bourj Hammoud. But there were also those who went to Armenia and were educated in the conservatories of Armenia. However, they could not compete with self-taught musicians and take over their standing and reputation. The former minted gold, while the latter strived to promote classical music in empty halls. 

This new situation had the following distinctive feature, almost - I emphasize almost - all the new songs were in Eastern Armenian. Surprisingly we would not hear songs in Western Armenian. And because I was interested in the phenomenon, I could not get rid of the unpleasant feeling lingering in me. Then I began to realize that as a matter of fact, Eastern Armenian songs were dominant since our kindergarten days. Yes, we didn't sing in Western Armenian there as well. At least I do not remember such songs.

Decades later, I was given a list of songs taught in the Kindergarten of the Djemaran, to "put them in order". The content was the same. With the following difference. Some of the well-known Eastern Armenian songs were transcribed in Western Armenian.

Furthermore, a few years ago, I received a request from a printing house to "correct the mistakes" in a song book for HMEM boy scouts. The same picture prevailed there as well. Except for a few deceptive additions, all the songs were in Eastern Armenian.

 Most of our songs continue to be in Eastern Armenian today.

And if we are to look for Western Armenian songs, we will find them peppered with Turkish words and at times with unrelated words that phonetically rhymed but did not make much sense to the point that one wonders. Whoever came with the song, did the person not realize that the lyrics made no sense?

*****

My father would be the first to wake up and get up early, almost in dark at dawn. He would use this “opportune occasion” to prepare our breakfast, which generally consisted of tea, cheese, “yogurt cheese”- (lepni), olives, and on occasions apricot jam.

During the preparation, he would sing in a soft and tender voice so as not to disturb the family members still sleeping. But I would be the only one who would hear him singing, since invariably I was the next to wake up before the rest. But I would not get up from my bed. I continued to enjoy the warmth of my bed, listening to my father's songs, which sounded so sweet, and impressed me so deeply to the point that I imagined in detail all the scenes the lyrics portrayed.

They were all in Eastern Armenian.

The song that impressed the most was Saro’s Aria from the Opera “Anoush.” 

 He sang the last part with such an infectious sentiments that I could not contain myself. I felt that my emotions overran me to the point of suffocating me. But instead of avoiding, I would focus more on those lyrics, curled under my blanket in a fetal position. I would absorb all his words, simultaneously absorbing all the emotions of the hero, Saro. The song would end, but I, in my imagination hoovered on our mountains, grazing my own herd, and playing my own flute, as I tried to stir the soul of my unknown Anushi.

Or the other song: zartir votyag: https://www.youtube.com/watch?v=51-ZJV1qUJ8 

Singing this song, my father's voice sounded completely different in tone and in solemnity. At every note, moods for wanting to combat stirred me. I imagined that amazing mother who sent her child to the warfront, defying danger and even death.

And I would imagine my mother at any moment would be standing next to my bed waking me so that I could rush to my "unrelenting goal", which had the same unmistakable target, Turkey, where I would "turn Istanbul into a sea of ​​blood" and erase its last trace from the face of the earth.

Yes, those were my cherished dreams that regularly stirred my young soul. But my life went along a different path.

One day, the morning songs went silent. The star-studded sky of my childhood dreams suddenly came down crushing on me and altered the course of my life.  In the words of A. Isahakian:

The musical instrument did not let me become a warrior. («Սազը չձգեց, որ հայդուկ դառնայի,”)

  The sword did not let me become a poet. (“Սուրը չձգեց, որ աշուղ  դառնայի»:)

 armenag@gmail.com   Արմենակ Եղիայեան

https://www.youtube.com/watch?v=51-ZJV1qUJ8

 

Բնագիրը

 

Թրքագիտութեան կայուն լսարան մը կը հանդիսանային Պուրճ-Համուտի խնջոյքներն ու հարսանիքները, ուր տիրող լեզուն, բայց մանաւանդ երգերը միանուագ թրքերէն էին:  Արեւմտահայը ինք հայերէն երգել չէր գիտեր. պէտք եղաւ սպասել քանի մը տասնամեակ, որպէսզի Ատիս Հարմանտեանն ու Լեւոն Գաթրճեանը հայերէն երգէին, հայերէն երգելու մղէին, հայերէն երգել սորվեցնէին:

 Այնուհետեւ սունկի պէս բուսան երգիչները, որոնք ամէն տեղ էին եւ ամէն առիթով: Ասոնց մեծ մասը Պուրճ Համմուտի բեմերուն վրայ կատարելագործեց իր արուեստը, այնուհանդերձ գտնուեցան եւ այնպիսիները, որոնք Հայաստան մեկնեցան ու հայրենի երաժշտանոցի մէջ ստացան իրենց   կրթութիւնը՝ առանց, սակայն, մրցիլ կարենալու ինքնուս երաժիշտներուն հետ եւ  տիրանալու անոնց դիրքերուն ու համբաւին:  

 Առաջինները ոսկի կը կտրէին, իսկ վերջինները...  թափուր սրահներու մէջ դասական երաժշտութեան ճաշակը կը փորձէին տալ:  

 Այս նոր կացութիւնը ունէր հետեւեալ յատկանշական նկարագիրը.  նոր մուտք գործող երգերուն գրեթէ,− կը շեշտեմ՝ գրեթէ,−  բոլորն ալ արեւելահայերէն էին, արեւմտահայերէն երգի երես զարմանալիօրէն չէինք տեսներ:  Եւ որովհետեւ երեւոյթը կը հետաքրքրէր զիս, ապա չէի յաջողեր ձերբազատիլ այս  կացութեան ներշնչած անհաճոյ զգացումէն:  Յետոյ սկսայ հետզհետէ անդրադառնալ, որ արեւելահայերէնը տիրական էր մեր մանկապարտէզի օրերէն սկսեալ.  այո, հոն եւս արեւմտահայերէն չէինք երգեր, գէթ ինքս չեմ յիշեր նման երգեր:

 Տասնամեակներ անց ձեռքս անցաւ Ճեմարանի մանկապարտէզին մէջ ուսուցուող երգերուն ցանկը, որպէսզի «քիչ մը կարգի դնեմ զանոնք». եւ պարագան նոյնն էր, սա տարբերութեամբ, որ այստեղ արեւելահայերէն կարգ մը ծանօթ երգեր վերածուեր էին արեւմտահայերէնի:

 Ու տակաւին... քանի մը տարի առաջ ստացայ ՀՄԸՄ-ի արիներու երգացանկին տպարանային մէկ փորձը՝  «վրէպները սրբագրելու» խնդրանքով: Այստեղ ալ կ’իշխէր նոյն պատկերը. քանի մը խաբուսիկ կցմցումներէ բացի՝ բոլոր երգերը արեւելահայերէն էին:

 Արեւելահայերէն ալ կը շարունակեն այսօր մնալ մեր երգերը՝ ըստ մեծի մասի: 

 Իսկ եթէ պիտի փնտռենք անպայման արեւմտահայ երգեր ալ այս բոլորին մէջ, ապա անոնց տիպարը հետեւեալն էր.

 «Եար գիւլէ, եար գիւլէ, պատէն ելաւ օձը,

 Գնաց-մտաւ հայ օրիորդին ծոցը»:

 Այս երգը, որ կ’երգուէր մասնաւորաբար ուրախ առիթներով,  յօրինողը ի՞նչ կապ կը տեսնէր  պատէն ելլող օձին ու  հայ օրիորդին ծոցին միջեւ... ահա այդ իսկ էր հարցը, որուն  ծայրը հետեւողականօրէն կը հասնէր... թրքական քնարերգութեան  կաղապարին ու ոճին, որոնցմէ կը սնանէր ան. 

 Ահաւասիկ դասական նմուշ մը՝ 

 «Telefonun  telleri, 

 Pambuk gibi elleri…»: 

 Որ թարգմանի՝ 

 Հեռախօսին թելերը,

 Բամպակի պէս ձեռքերը:

                                                                             *    *    *

 Հայրս առաւօտեան մութնուլոյսին առաջին արթնցողն ու ոտքի կանգնողը կ’ըլլար տան մէջ: Ան այս «առաւելութիւնը»  կ’օգտագործէր՝ պատրաստելու  մեր նախաճաշը, որ ընդհանրապէս թէյ մըն էր, պանիր, մածնի (լեպնի) ու ձիթապտուղ, երբեմն ալ ծիրանի անուշ:

 Իսկ մինչ այդ... կ’երգէր՝ այնպիսի քնքուշ ձայնով մը, որ ոչ մէկը կը խանգարէր եւ միայն ես կը լսէի, քանի երկրորդ արթնցողը ստուգապէս ես կ’ըլլայի: Սակայն չէի աճապարեր, կը շարունակէի վայելել անկողինին ջերմութիւնը՝ ականջս տուած հօրս երգերուն, որոնք այնքան անուշ կը հնչէին, այնքան խոր կ’ընկալուէին ու կը տպաւորուէին մէջս, այն աստիճան, որ մանրամասն կը պատկերացնէի  անոնց թելադրած բոլոր դրուագները: 

 Եւ ահա անոնք բոլորն ալ... արեւելահայերէն էին:

 Ամէնէն շատ տպաւորած էին  զիս Թումանեանի «Անուշ»-էն հատուածներ.

 «Ա՜խ, կը մեռնեմ, աման նա 

 Վա՜յ թէ յանկարծ իմանայ,

 Ես ազատուեմ էս ցաւից, 

 Աչքը լալով՝ նա մնայ...»:

 Այս հատուածը այնպիսի վարակիչ ապրումով մը կ’երգէր, որ չէի յաջողեր զսպել յուզումս.  կ’ունենայի այն տպաւորութիւնը, թէ շնչահեղձ պիտի դառնամ եւ առ այդ՝ աւելի կը կեդրոնանայի, կ’ամփոփուէի վերմակիս տակ եւ   գունդուկլոր կծիկի մը վերածուած՝ կը յափշտակէի անոր բոլոր բառերը՝   իւրացնելով միաժամանակ  հերոսին՝  Սարոյի բոլոր ապրումները:  Երգը կը դադրէր, իսկ ես հայրենի սարերուն վրայ, իմ սեփական հօտիս ու սրինգիս հետ վերացած՝  անծանօթ Անուշիս  հոգին կը փորձէի խռովել:

     Եւ կամ՝ 

 «Զարթի՛ր, որդեակ, յուշ բեր, վե՛ր կաց, 

 Պատերազմի փողն հնչեց,

 Զարթի՛ր,− գոչեց ձայնն հայրենեաց,− 

 Կենաց մահու ժամ հնչեց...»:

 Այստեղ հօրս ձայնը արդէն  բոլորովին ուրիշ երանգով ու կշռոյթով կը հնչէր՝ իւրաքանչիւր խազին հետ մէջս  արթնցնելով ու լարերլով  մարտական տրամադրութիւններ ու ախորժակներ: Կը պատկերացնէի այդ  զարմանալի մայրը, որ պատերազմի դաշտ կը ղրկէր իր զաւակը... արհամարհելով  ամէն վտանգ, ընդհուպ մահը:

 Ու կ’երեւակայէի, որ ահա իմ մայրս իր կարգին պատրաստած է իմ «սրաթռիչ երիվարս» եւ ուր որ է մէկ վայրկեանէն միւսը պիտի կանգնի գլխուս վերեւ՝ զարթեցնելու զիս, որպէսզի  արագընթաց սլանամ   դէպի «տկարութիւն չճանչցող նպատակս», որ  ունէր նոյն անվրէպ թիրախը՝ Թուրքիան, ուր պիտի խելայեղ  արշաւէի՝   «արեան ծովի վերածելու համար  Իսթանպուլը» եւ աշխարհի երեսէն ջնջելու անոր վերջին հետքը:

 Այո՜, ասոնք երկար փայփայուած երազներս էին, որոնք կը խռովէին  հոգիս կանոնաւոր յաճախականութեամբ:  Բայց կեանքը  ուրիշ ճամբով ընթացաւ:

 Օր մըն ալ առաւօտեան երգերը լռեցին,   երազներուս  աստեղազարդ երկինքը   անակնկալօրէն   փուլ եկաւ,  ու այնպէս ալ եւ Աւ. Իսահակեանի բանաձեւումով՝

 «Սազը չձգեց, որ հայդուկ դառնայի, 

  Սուրը չձգեց, որ աշուղ դառնայի»

armenag@gmail.com                                                                                    Արմենակ Եղիայեան

ARF-LEM is 50 Years Old

Vahe H. Apelian

50th Anniversary Celebration of LEM on January 21, 2022 

Today I read that ARF-LEM celebrated the 50^th anniversary of its founding yesterday, on Saturday, January 21, 2023. LEM stands for Youth Organization of Lebanon. I became reflective as I was involved in its formative and founding years. 

Other than AYF, there was no ARF Youth organization in the U.S.  during the formative decades of the Armenian American communities.  AYF was founded in 1933, forty years before the founding of the ARF-LEM,  and had remained the sole ARF related youth organization for good reason. It was, as it is commonplace for Armenian American children, to have a high school education. That was not the case in Lebanon especially during the post genocide formative decades of the community. 

During those early decades, many young Armenian boys and girls left schooling early on, some as early as elementary schooling, and started apprenticing to learn a trade. Consequently, two tier of ARF youth organizations came about in Lebanon.  ARF affiliated families enrolled their children in their local Badanegan (juvenile, adolescent) Associations. Mine was with the Papken Suni Badanegan in West Beirut. From there those who continued their education to middle school and then to high school were enrolled in ARF Zavarian Ashagerdagan (student) Association, and those who furthered their education to college, were enrolled in ARF Zavarian Ousanoghagan (college student) Association for a period of two years. After which the college student had to make a choice. Either take vows as a member of ARF and remain in Zavarian as an ARF-er,  or leave the ARF Zavarian Ousanoghan Association.

The youngster of the Banadegan Association, who did not pursue education and ended up apprenticing continued their association with Badanegan Associations when their ages placed them well above to be in a Badanegan Association or to be called a badani (jouvenile). Over time perceptions changed. Continuing through high school became more common and the distinction between those who apprenticed and those who continued their education through high school became less pronounced. It is at that point that the ARF came with a youth organization. The Badanegan Associations and the two Zavarian Ashagerdagan, Student Associations, one in Beirut and the other in Bourj Hammoud, were dissolved. The members in these associations became part of youth association and hence, ARF-LEM, or ARF Youth Organization (YOARF) of Lebanon came came about. 

I imagine that it was in 1973 that the entrenched AYF in the U.S. had its name changed and formally adopted AYF-YOARF designation to harmonize with LEM, the ARF Youth Organization of Lebanon and as well as in other countries.

However, there is still a simmering difference. AYF remains the sole ARF affiliated youth organization in the U.S. However, ARF Zavarian Ousanoghagan (College Student) Association continues to this day along with ARF-LEM in Lebanon. ARF Zavarian Ousanoghagan Assocation is one of the earliest, if not arguably the earliest, Armenian college student association in the Diaspora. It appears that in Armenia the two-tier organizational structure is in place. There is ARF college student association and as well as a YOARF organization in Armenia. 

1. Vahe H. Apelian,2. Hrayr Kasparian, 3. Koko Achekian, 5. Khajag Shitilian, 6. Varoujan Badouhassian, 7. Tsolag Tutelian, 8. Dikran Jinbashian, 9. Yervant Pamboukian, 10. Yetvart Eloyan, 11. Yetvart Padoyan, 12. Hagop Varante Yapoudjian, 13. Garo Tutunkian, 14. Maggie Khatcherian, 15. Suzan Kradjian, 19. Hourig Khanjian Abdulian 21. Vatche Proodian, 22. Aris Krikorian, 23. Hrayr Nalbandian, 25. Hovig Khatchadourian, 27. Hagop Pakradouni, 28. Ara Khanjian

As I look back, I become reflective. The members of the ARF Zavarian Ousanoghagan Association became the drivers who got the nascent youth organization going and oversaw the activities. I was among them. I realize that, over the years, the young members of ARF-LEM brought much service to the Armenian community. I met Hagop Der Khatchadourian, the current representative of the ARF Bureau in the Antelias region ARF-LEM. He chaired the committee of the Antelias region LEM. He had built a reputation as a studious student who excelled in his studies. I also met Hagop Pakradouni, the current ARF member of the Lebanese Parliament when he was a committee member, if not also the student who chaired the West Beirut branch of the ARF-LEM. He was noted for his student activism.

I left Lebanon in 1975. I visited it once, in 1995. The change was noticeable. The Armenian community in Lebanon in 1975 was a world onto its own and in hindsight, I realize that it was insulated, if not insular. It was obvious for me that the community had changed noticeably during the past two decades. The change had come about much more rapidly than I had thought it would. It was apparent to me that the tumult of the past two decades, mostly due to the civil war in Lebanon, had brought about an unmistakable change in the Armenian community. The community had noticeably dwindled in number and those who continued to live in Lebanon naturally had absorbed more of the language, customs, and norms of the greater Lebanese society, much like anywhere else I imagine, be it in the South and North Americas, Europe and elsewhere in the world; the inevitable lot of the Diaspora.

 

 

 

The Yellowing of “Hairenik” Weekly

Vahe H. Apelian

I do not know how the term “yellow journalism” came about. But anyone who has a rudimentary interest in journalism surely knows that it means, quoting Wikipedia, “sensationalistic or biased stories that newspapers present as objective truth.” Regrettably the esteemed “Hairenik” Weekly is yellowing by the day.

One of the very outward indicators of the yellowing of a journal is the visual, that is to say, the unappealing snapshot the journal’s editor picks to publish about the person against whom the journal has positioned itself. A situation often encountered in social media.

 To supplement Hagop Balian’s latest article titled “The NIKOL PACHINYAN PHENOMENON, ARMENIA, THE REPUBLIC, ARTSAKH, AND….” ( ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ ԵՐԵՒՈՅԹԸ, ՀԱՅԱՍՏԱՆ-ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ, ԱՐՑԱԽԸ ԵՒ…), the editor has chosen to post the above snap shot of the Armenia’s PM. Instead of publishing the PM’s official portrait or a more dignified depiction, the editor of "Hairenik"  has chosen the not so appealing snapshot unrelated to an happening in the text. I would think both the editor of “Hairenik” Weekly and the author of the article, Hagop Balian, would go at length to choose a better depiction of themselves for posting publicly. Understandably, it is a very human reaction.

Hagop Balian is the quintessential political nemesis of Armenia’s PM Nigol Pashinyan and the government he leads. The first three paragraphs of his article pretty much sum up what Hagop Balian is expanding about in the article that accompanies the picture. Let me post here the Google translation of those three paragraphs.

“Is there such a progress in the history of peoples or not, that the person responsible for the defeat, the thousands of victims, the security of the homeland and the defense of the territories failed, no more and no less, whose policy is characterized by losses, who is forced to make concessions, whom he will accept head on, which are an existential threat to a motherland and its people, cling to the helm of his ship headed for the collision of the reefs.

I have often remembered the idea of the great French rationalist René Thekart that "common sense is equally divided in the world" and I added that he did not know Armenians. If he had been known, he wouldn't have said such a doctrinal word", because we don't think we got a share from that distribution.

One should be emptied of common sense, not to see and not react or remain a spectator in front of the presence of a ruined and ruining country, a country that is still the remaining fragment of the people's seized and kidnapped homeland. Remember the name of a book. Ravished Armenia... “

This time around Hagop Balian, not only disparages the PM for retaining the same position he occupied when Armenia lost the disastrous 44-Day Second Artsakh war; he also disparages and belittles the citizens of Armenia who voted for  him. He then wonders, and rhetorically asks. Has there been such a people in the “history of peoples” (Ժողովուրդներու պատմութեան).?

Yes, there has been.

The architect of the 1967 Six-Day Arab-Israeli war was President Gamal Abdel Nasser. He came from the military and his rank was Lieutenant Colonel when he came to power. We all know that the war ended disastrously for the Arabs. President Nasser acknowledged the defeat and offered resigning from his office. I have a personal anecdote about that historical event. The lady who cleaned the hotel my father ran in Beirut was utterly distraught when she heard that President Nasser has offered to resign, so much so that she could not attend to her duties and confided her predicament to my mother, who prophetically, surely to calm her, told her not to worry. The Egyptians will not let him resign. Lo and behold, his announcement met massive demonstrations demanding Nasser to retain the helm of the country. The Arab people’s dignity was such that they would not let Israel see their leader humiliated further.

It is not the first time Hagop Balian claims that Nigol Pachinyan should have resigned. But what Balian really means to say is that Nigol Pachinyan should have  unliterally, on his own accord, forfeitedt his right as a citizen of Armenia to seek the office again. Right after the disastrous second Artsakh war, Nigol Pashinyan announced that he will resign after six months and he did, but also offered his candidacy to seek the office again. The people of Armenia, on June 20, 2021, elected him in a fair and transparent snap election. And when the opposition challenged the election, the highest court in Armenia, the Constitutional Court upheld the election and found it binding. For all those who may question the judicial impartiality and the independence of the Constitutional Court, should be reminded that the same court and the same justices unanimously exonerated president Kocharian from charges and released him from confinement, who thus went on to lead the opposition. I did not vote for Trump. I fault Trump for inciting the January 6 uprising that threatened the very foundation of the Republic. I will not vote for Trump. But I uphold his right to seek the office once again. He is innocent of all allegations until proven otherwise in the courts of the law and not the public.

Opposition is the hallmark of any democracy and free society. The yellowing of “Haierink” Weekly is not because it has politically positioned itself against the PM Pachinyan and his government. It is in the journalistic style it has resorted to, both in content and in visual.  There can be no justification for the editor of “Hairenik’ to allow in the esteemed historic "Hairenik" descriptions such as “the person who occupies the PM’s office”, or the “the lesser man” (martoog in Armenian) when referencing the PM of Armenia or ridicule his last press conference, calling it a “marathon” conference and sarcastically compare it to a Zelensky’s very long press conference, and all the while ignore the issues raised by the cadre of young and upcoming Armenian journalists who without hesitation or fear of reprisal questioned the PM of Armenia. if not gruelled him for 3 hours, 44 minutes and 41 seconds.

 

Manuel Keshishian: Aleppo January 1, 2016 (Հալէպ՝ Վերջին օր՝ Առաջին օր)

Attached is my translation of Yerevan Stage Institute graduate Manuel Keshishian’s article he posted on Civilnet and titled “Aleppo Last Day, First Day” (Հալէպ՝ Վերջին օր՝ Առաջին օր). Manuel Keshishian passed away in October 2022. He was an educator, playwright, author, and stage director, and was newly appointed as the principal of his alma mater, the A.G.B.U. Lazar Najarian-Calouste Gulbenkian Armenian Central High School in Aleppo, where he also taught Armenian. The original article is attached. This translation was first posted in Keghart.dot.com on January 8, 2016. Vahe H. Apelian 

Manuel Keshishian with students

This year, much like other years, the New Year for me started at 10 p.m. Aleppo time. It has always been like that for me, well before the advent of television. With our hearts beating louder than normal, we would await over the radio the herald of the New Year from Armenia.

I call Yerevan and congratulate the New Year to my wife and our younger child and through them to all the residents of Armenia. My younger son is angry. He threatens that he will really get mad at me if I do not keep my promise and pack my things and move to Yerevan at the end of the scholastic year.

"What are you doing?" asks my wife.

"I am at a friend’s house and we are waiting to welcome the New Year," I say.

My wife knows me well and she knows that I am lying and that I am home and by myself. I envision her sad smile and hear her caring and concerned voice.

"Do you have any means to keep yourself warm?" she asks.

"Of course. With a gas stove. You know how well they heat a house."

We admonish and advise each other.

It’s cold outside, real cold. I was returning home around 8 pm. There was not a living soul on the streets. I was in Nor Kyugh, the one-time heartland of the Aleppo Armenians. Nowadays it is half-deserted. In front of the Holy Trinity Church (Ս.Երրորդութիւն) our armed young men are keeping guard. Are they not cold? Don’t they have homes? Of course, they feel the cold. Of course, they have homes but they have volunteered to guard our churches. I stop for few minutes and watch them. They are preventing cars they do not recognize from parking in close proximity to the church. They check the identity cards of the passengers. I encounter the same scene around the Holly Mother of God Church (Ս.Աստուածածին).

I continue walking towards home. I cross the small old bridge. The road that leads to Ashrafieh is pitch-dark. The year before government forces dug a ditch along the road and hit the waterbed. As a result bushes started growing that have now covered the ditch and grown few meters tall. Crossing the street I have asked myself, more than once, with mock concern, should they continue to grow at this rate, how tall would they become? I salute the boys at the barricade who have put a fire and are trying to warm up.

In the darkness there some light glitters a few hundred meters away. It’s the light at the “Ma’abar Crossing”. The crossing is close to the Armenian and Christian cemeteries. It's open from 7 a.m. to 1 p.m. allowing hundreds of people to cross from one side of Aleppo to the other passing through the Kurdish Sheikh Maksoud neighborhood and at times through the Armenian populated Jabel es Syde. Had there been light I would have seen the half-demolished buildings and the mosque of the Sheikh Maksoud neighborhood with its collapsed minaret. They cast a terrifying image.

Our street is deserted although it is illuminated, thanks to electricity supplied by generators. Today, at the dawn of the New Year, we will have the generators provide electricity and lights on the streets until 2 a.m. It’s a blessing. Isn't it?

I enter our home. Our house is colder than outside. The solitude makes the chill pierce the soul. Who knows how many will be welcoming the New Year all by themselves in Aleppo?

I turn the television to the H1 channel. I put on the halogen heater that barely warms up my upper right leg. I keep my right arm close to my right leg for warmth. I do not remove the gloves from my left hand. “No, it can’t be this way,” I say to myself. "Whatever will be, will be but it’s important that I buy a canister of gas and a stove. It will be a one-time purchase," I reason, and then I will start saving on the amperes of the private electric generator that supplies the electricity I use. This way, I conclude, I would solve the pressing issue. “Brother,” I say to myself, “my monthly salary is relatively high ($100). I live by myself. I also do odd jobs to make ends meet. How do those who have families cope?”

I push the papers, the books and the empty cigarette boxes and the ashtray on my desk to one side. It’s New Year's Eve. Is it not? I have purchased a few fruits. I place them on the desk. A house should be full on New Year's Eve so that the home will remain full throughout the coming year. Right before the New Year I watch the President of the Republic of Armenia’s New Year address that does not say much.

Happy New Year.

Standing upright, I also salute the New Year of my Fatherland. I change the channel and watch “Aleppo Today”. The opposition runs the channel. It describes the worsening situation on the other side of Aleppo. They have no electricity or water. The cost of living has escalated sharply and there is widespread insecurity. It’s the same situation, I think, on both sides of Aleppo. Yet, there is a difference. The rockets, the mortars and the gas canisters cause rampant destruction on this side; the bombs from the tanks and the barrel bombs and other bombs from the airplanes cause rampant destruction on the other side.

The first person to congratulate my New Year is an Arab teacher who lives in Dar El Ezze, 30 km away, close to Saint Simon [Stylite] Monastery. The area is in opposition's control. There a garbage collector is paid $200 a month and a teacher $50 a month.

"I congratulate your New Year," he says. "May next year by the grace of God…"

My telephone alerts me to another call. An Arab friend is congratulating my New Year. My friend has a heavy heart. It seems he will explode at any moment. He protests against everyone. He mourns the death of all the Syrian victims. Many and many years ago he experienced harsh treatment as a political prisoner. He has not forgotten his bitter experience. Nowadays he is a member of “Friends of Prisoners”, an association that supports political prisoners. Some regard him among the rank of opposition although he is against the killing, the injustice and all who bore arms that caused the destruction of Syria. According to him all are traitors.

"I believe you should also believe," he says, "that there will be a day in our fatherland when there will be festivity and all of us together will be celebrating as Syrians," he says.

I open my Facebook page. It's flooded with congratulatory notes. Everyone is congratulating everyone. I accept the congratulations as personally addressed to me. I murmur "Happy New Year."

I fall asleep. I wake up. It's January 1, 2016.

It’s cold outside, very cold. I linger in my bed for more than an hour pulling the blanket over me this way and that. I drink my coffee. It tastes much like it did yesterday. Much like yesterday, I hear sounds of explosion and gunfire. Shivering, I wash my hands and face and dress. I leave home. We have a 10 days' recess. I wish we had no vacation; I say to myself. At least for few hours, I would have been warm at school.

I step outside. A few children are hauling water. There is water in Aleppo nowadays, but that hallowed liquid does not reach every quarter. I hop on the bus. Have you commuted in Aleppo buses these days? Have your nostrils put up with the putrid smell emanating from bodies that have not bathed for months? The same smell is there today as it was yesterday or the day before and much like in the months before.

Most of the passengers are women and soldiers who are half asleep. The city is mostly women or armed men. The men, if they are not serving in the armed forces of one faction or another, have left the city to dodge the draft. Many college students have also left because they will not receive their diplomas if they do not serve the armed forces. Who are they going to fight? At whom are they going to aim their rifles? They rightly wonder the question.

"Are you sleepy?" I ask a young soldier.

Yes, they are sleepless. Yesterday they played a deadly game with fire and counter fire. The young conscript is a reservist. He is from Aleppo. Once a week he is permitted to spend twenty-four hours at home.

I come off the bus close to Towhed Mosque. I see people sweeping glass shards from the street. Yesterday an exploding gas canister, thrown at the neighborhood, shredded the shop windows and house windows. It is a common occurrence, an ordinary sight. Yesterday it was the same. It is the same today as well, on the first day of the year.

This is leap year. It will be one more day longer than the preceding year. I hope that day would be different for Aleppo, Syria, Armenia, and the world. I wish for at least on that day people would not harm each other; they would not kill each other but would extend helping a hand towards each other.

People, for a least one day, let us do justice to ourselves as MEN and WOMEN and act with civility towards one other. Only for one day. Is it too much to ask

Happy New Year.

Aleppo, January 1, 2016

 

*****

Հալէպ՝ Վերջին օր՝ Առաջին օր

 

Շնորհաւոր Նոր տարի:

 

Այս տարին ինչպէս ամէն տարի ինծի համար կը սկսի Հալէպի ժամով երեկոյեան ժամը 10ին: Միշտայդպէս եղած է , տակաւին հեռատեսիլէն շատ առաջ՝ երբ ձայնասփիւռէն սրտի տրոփիւնով կըսպասէինք Հայաստանի Նոր Տարեմուտը:

 

Կը հեռաձայնեմ Երեւան, կը շնորհաւորեմ տիկնոջս եւ կրտսեր զաւակիս, եւ իբր թէ յանձինս իրենցՀայաստանաբնակ բոլոր հայերուն եւ ոչ-հայերուն Նոր տարին: Փոքր տղաս նեղացած է ինձմէ, ան կըսպառնայ իրապէս նեղուիլ եթէ դպրոցական այս տարեշրջանի աւարտին եւս խոստումս չյարգեմ՝չփոխադրուիմ Երեւան:

 

-Ի՞նչ կ’ընես,- կը հարցնէ կինս:

 

-Ընկերոջս տունը Նոր տարին դիմաւորելու կը պատրաստուինք,- կ’ըսեմ:

Կինս շատ լաւ կը ճանչնայ զիս եւ գիտէ որ սուտ կը խօսիմ, գիտէ որ տունը առանձին նստած եմ:

 

Կը պատկերացնեմ իր տխուր ժպիտը. կը լսուի գուրգուրոտ, մտահոգ ձայնը.

 

-Տաքնալու միջոց մը ճարեցի՞ր:

 

– Անշո՛ւշտ, կազով վառարան. գիտե՞ս որքան լաւ կը տաքցնէ..

 

…Մաղթանքներ, խորհուրդներ իրարու…

 

Դուրսը ցուրտ է, շա՛տ ցուրտ: Ժամը ութն էր երբ տուն կը վերադառնայի փողոցը մարդ-մարդասանքչկար: Նոր Գիւղն էի, երբեմնի սիրտը Հալէպահայութեան, հիմա՝ կիսադատարկ.. Ս.Երրորդութիւնեկեղեցւոյ առջեւ մեր զինեալ տղաքը կը հսկեն: Չե՞ն մսիր, տուն չ’ունի՞ն: Ինչպէս թէ չեն մսիր, անշուշտտուն ունին, բայց պարտականութիւն ստանձնած են պահպանել մեր եկեղեցիները:

 

Քանի մը վարկեան կը կենամ ու կը դիտեմ. անոնք կ’արգիլեն անծանօթ ինքնաշարժերու կանգնիլըեկեղեցիին մօտ, կը ստուգեն անցորդներու անձնագրերը:

 

Նոյն տեսարանը կը տեսնեմ Ս.Աստուածածին եկեղեցւոյ շուրջ:

 

Տուն քալելով կը բարձրանամ: փոքր հին կամուրջէն կ’անցնիմ, Աշրաֆիէ տանող այս ճամբան մութիմէջ կորած է, նախանցեալ տարի այստեղ ճամբու ամբողջ երկայնքին պետական ապահովականմիջոցները խորունկ փոս մը փորեցին, այդ փոսին մէջ ջուր յայտնաբերուեցաւ, որուն հետեւանքովվայրի բոյսեր աճեցան, որոնք հիմա ծածկած են փոսը եւ մի քանի մեթր ալ բարձրացած են. -եթէ այսվիճակը երկարի ո՞ւր պիտի հասնի արդեօք այս բոյսերուն հասակը,- հեգնանքով ես ինծի հարցտուած եմ միշտ: Կը բարեւեմ փողոցի վերջաւորութեան անցարգելի տղաքը, որոնք կրակ վառած կըփորձեն տաքնալ: Այստեղ համատարած մութ է, միայն լոյս մը կ’երեւի երկու հարիւր մեթր անդին՝այս կողմէն այն կողմ երթալիք նորաբաց «մա՛ապար՝ անցք»ի զնման կէտի լոյսն է: Այս անցքը կըգտնուի հայկական եւ քրիստոնէական գերեզմանոցներուն շատ մօտիկ, եւ կը բացուի ամէն օրառաւօտեան ժամը 7էն կէսօրուայ մէկը, եւ ուրկէ օրական հարիւրաւոր մարդիկ կրնան Հալէպի միւսկողմ երթալ, անցնելով քրտական Շէյխ Մագսուտ թաղամասէն՝ երբեմնի հայաշէն Ճէպէլ ԷսՍէյիտտէ-էն:

 

Եթէ լոյս ըլլար դէմս պիտի տեսնէի Շէյխ Մագսուտի մութի չափ սարսափազդու կիսաքանդ շէնքերը,առանց մինարէթի մնացած մզկիթը:

 

Մեր փողոցն ալ ամայի է, թէեւ լուսաւորուած է ամփէրի լոյսով: Երբ տակաւին պետականելեկտրականութիւն կար, դեռ հեռուէն կը գիտնայինք՝ եթէ փողոցի լոյսերը չեն վառիր ուրեմնպետական ելեկտրականութիւն ունինք… :

 

Այսօր Նոր տարուան առիթով ամփէրը մինչեւ առաւօտեան ժամը երկուքը պիտի ունենանք:Բախտաւորութիւն է, չէ՞:

 

Կը մտնեմ տուն: Տունս դուրսէն աւելի ցուրտ է, գումարած առանձնութեան հոգի ծակող ցուրտը:Քանի՞ հոգի Նոր տարին առանձին կը դիմաւորեն արդեօք Հալէպի մէջ…

 

Կը միացնեմ հեռատեսիլը՝ Հ1: Կը միացնեմ նաեւ մէկ ամփէրանոց հալոճին լամբս, որ նստածս ատենմիայն աջ ոտքիս միայն վերի մասը կը տաքցնէ, աջ ձեռքս ալ մօտիկ կը պահեմ, ձախ ձեռքիսձեռնոցը ձեռքէս չեմ հաներ: Չէ՛, ասանկ չ’ըլլար, ի՛նչ կ’ուզէ թող ըլլայ փիւթակազի շիշ մը եւ կազի»վառարան« մը պէտք է գնեմ. միայն մէկ անգամ պիտի ծախսեմ, ատկէ ետք ամփէրէն քիչ ծախսկ’ըլլայ: Այո՛, այո՛, պիտի լուծեմ այս խնդիրը: Եղբա՛յր,- կը մտորեմ, իմ աշխատավարձսհամեմատական բարձր է (հարիւր տօլար) առանձին մարդ եմ, ծայրը ծայրին հասցնելու համարուրիշ գործեր ալ կ’աշխատիմ. ընտանիք ունեցողները ի՞նչ կ’ընեն, ինչպէ՞ս կ’ապրին…

 

Գրասեղանիս վրայի թուղթերը, գիրքերը, սիկարէթի ձգուած պարապ տուփերը, մոխրամանը մէկկողմ կը հրեմ: Նոր տարուայ գիշեր է, չէ՞. քանի մը հատ քանի մը տեսակ պտուղ գնած եմ,քաղրաւենիք. կը տեղաւորեմ, Տուն մը լեցուն պէտք է ըլլայ Նոր տարուայ գիշեր, որպէսզի ամբողջտարին լեցուն մնայ: : Տարեւմուտին անմիջապէս առաջ կ’ունկնդրեմ ՀայաստանիՀանրապետութեան նախագահին ուղերձը՝ Հայաստանցինրուն գրեթէ բան չըսող…

 

Շնորհաւոր Նոր տարի:

 

Ես ալ յոտնկայս հեռուէ հեռու կը շնորհաւորեմ հայրենիքիս Նոր տարին:

Յետոյ կը փոխեմ կայանը. «Հալէպն այսօր» ընդդիմադիր կայանը կը նկարագրէ միւս կողմի Հալէպիվատթարագոյն վիճակը՝ ջուր եւ ելեկտրականութիւն չըլլալը, ահռելի սղութիւնը, անապահովվիճակը… Նոյն կացութիւնն է,- կը մտածեմ.- այս կողմի եւ միւս կողմի Հալէպին մէջ, չէ՜, կայտարբերութիւն մը այս կողմ արձակուած հրթիռները, հրասանդներն ու կազի շիշերը աւեր կըգործեն, այն կողմ՝ հրասայլէ, եւ օդանաւէ արձակուած ռումբերն ու պայթուցիկներով լեցունտակառները:

 

Այսպէս թէ այնպէս ժամը 12 կ’ըլլայ:

 

Զիս առաջին շնորհաւորողը Հալէպէն 30 քիլոմեթր հեռու Սէն Սիմոնին մօտ՝ Տար Էլ Ը՛ըզզէ բնակողարաբ ուսուցիչ մըն է: Հոն ընդդիմադիրներու գերիշխանութիւնն է: Հոն աղբահաւաքը ամսականերկու հարիւր տօլար աշխատավարձ կը ստանայ, ուսուցիչը յիսուն..

 

-Կը շնորհաւորեմ Նոր տարիդ,- կ’ըսէ-. Տայ Աստուած գալ տարի….

 

Հեռաձայնս ազդանշան կու տայ. Այլ արաբ ընկեր մը կը շնորհաւորէ Տարեմուտը.- Այս բարեկամիսսիրտը լեցուն է, ամէն վայրկեան պիտի պայթի կարծես, կը բողոքէ բոլորին դէմ, կը սգայ մահըՍուրիացի բոլոր զոհերուն, ինք շատո՜նց, շատ շատոնց որպէս քաղաքական բանտարկեալհամտեսած է դառնութիւններ, զորս չէ մոռցած: Հիմա «բանտարկեալներու բարեկամներ» հասարակական կազմակերպութեան անդամ է: Ոմանք զինք ընդդիմադիրներու շարքը կը դասեն,մինչդեռ ինք դէմ է սպաննութեան, անարդարութեան, Սուրիոյ քանդումին, ամէն տեսակի զէնքերուն.բոլորին կողմէ գործադրուող բոլոր տեսակի բռնութիւններուն, ըստ իրեն բոլորը դաւադիրներ են,բոլորը՝ մեր բարեկամ եւ եղբայր բոլոր պետութիւնները:

 

-Կը հաւատամ կ’ըսէ,- Դո՛ւն ալ հաւատա, պիտի գայ այն օրը երբ մեր հայրենիքին մէջ ալ տօն պիտիըլլայ, տօն, զոր բոլորս միասին պիտի տօնենք՝ միասին՝ բոլոր սուրիացիները:

 

… Այլոց հետ եւս փոխադարձ շնորհաւորանքներ…

 

Կը բանամ դիմատետրի էջս, շնորհաւորանքներով ողողուած դիմատետրի էջս. Ամէնքը կըշնորհաւորեն ամէնքը: Ես այս շնորհաւորանքները կ’ընդունիմ որպէս անձնապէս ինծի ուղղուած եւկը մրթմրթամ.- Շնորհաւոր Նոր տարի:

 

Դուրսը ուրախութեան կրակոցներ են, որոնք կը խլացնեն պայթող հրասանդներու ձայները՝Շնորհաւոր Նոր տարի…

 

Քնացած եմ: Կ’արթննամ: 2016 Յունուար 1:

 

Ցուրտ է, շատ ցուրտ: Մէկ ժամէն աւելի կը մնամ պառկած, վերմակս մէկ այսպէս, մէկ այնպէսուղղելով:

 

Սուրճս կը խմեմ. Երէկուայ սուրճին համն ունի: Երէկուայ պէս դուրսէն այսօր ալ կը լսուինկրակոցներու եւ պայթիւններու ձայներ:

 

Պաղելով-պաղելով կը լուացուիմ՝ երէկուայ նման, պաղելով-պաղելով կը հագնիմ զգեստներս եւերէկուայ նման տունէն դուրս կ’ելլեմ: 10 օր արձակուրդ ենք: -Երանի արձակուրդ չըլլար,- կ’ըսեմինքզինքիս-. Գոնէ քանի մը ժամ կը տաքնայինք դպրոցը…

 

Դուրս կ’ելլեմ: Քանի մը փոքրիկներ ջուր կը կրեն: Հալէպի մէջ ջուր կայ հիմա, բայց կարգ մըշրջաններ չի հասներ այդ երանելի հեղուկը… Օթոպիւս կը նստիմ: Երբեւիցէ տեղէ մը տեղ գացա՞ծ էքՀալէպի այս օրերու երթեւեկութեան այս միջոցով: Ձեր քիթին մտած եւ հոն ամրապնդուա՞ծ է անորմէջ բոյն դրած ամիսներով չլոգցած մարդկային մարմիններու արձակած հոտը: Այսօր ալ նոյն հոտըկայ, ինչպէս երէկ, ինչպէս քանի մը օր առաջ, ինչպէս անցեալ ամիս…

 

Օթոպիւսին մէջ կանայք են եւ քնաթաթախ զինուորներ: Արդէն քաղաքին մէջ մեծ մասամբ կանայքեն կամ զինեալներ: Այո՛, մնացած տղամարդիկ, եթէ կողմերէն մէկուն բանակին մէջ չեն, հեռացած եներկրէն խոյս տալով զինուորական ծառայութենէ, նոյնիսկ մեծ թիւով ուսանողներ գացած են, որովհետեւ աւարտականի վկայականներ պիտի չստանան եթէ բանակին մէջ չծառայեն: – Որո՞ւ դէմպիտի պատերազմիմ, որո՞ւ վրայ պիտի կրակեմ,- կը մտածեն անոնցմէ շատեր:

 

Իրաւունք ունին:

 

-Անքո՞ւն էք,- կը հարցնեմ երիտասարդ զինուորի մը:

 

Այո՛ անքուն են, երէկ գիշեր թշնամիներու հետ կրակոց-կրակոց մահասփիւր խաղ խաղցած են: Այսերիտասարդը պահեստի զինուոր է, Հալէպցի է, ամէն շաբաթ իրաւունք ունի 24 ժամ իր տունըանգընելու:

 

Թաուհիտ մզկիթին մօտ կ’իջնեմ օթոպիւսէն: Փողոցը ապակիներ հաւաքող մարդիկ կը տեսնեմ: Երէկ գիշեր այստեղ արձակուած կազի շիշ մը է, ջարդուփշուռ ըրած է խանութներու եւ տուներուապակիները: Սովորական տեսարան, սովորական երեւոյթ: Երէկ ալ նոյնն էր, ի՛նչ ընենք որ այսօրՆոր տարի է, Յունուար 1, 2016 թուական, Նահանջ տարի:

 

Նահա՞նջ տարի:

 

Նահանջ տարի: Մէկ օր աւելի միւս տարիներէն: Կը մաղթեմ որ գոնէ այդ մէկ օրը տարբեր ըլլայ, Հալէպի համար, Սուրիոյ համար, Հայաստանի համար, Աշխարհի համար: Կը մաղթեմ որ գոնէ այդ օրմարդիկ իրար չվնասեն, իրար չսպաննեն, իրար ձեռք մեկնեն: Մէ՛կ օր, մարդիկ, մէկ օր գոնէ տէրըլլանք մեզի տրուած ՄԱՐԴ որակաւորումին եւ ՄԱՐԴԱՎԱՅԵԼ արարածներ ըլլանք:

 

Մէ՛կ օր: Շա՞տ է:

 

Շնորհաւոր նոր տարի

 

Մանուէլ Քէշիշեան

Հալէպ 1 Յունուար 2016