Remembering Armenag Yeghiayan

Vaհe H Apelian

Armenag Yeghiayan passed away in his home on Wednesday, November 12, 2025. He was a dentist. He was my math teacher in 1962, the year I graduated from Sourp middle level Nshan School. He was studying dentistry then. The past few years I had established online friendship with him having shed away, the formality of student and teacher relationship. Dr. Armenag Yeghiayan will be remembered for ever as the eminent Western Armenian linguist. The attached is reposting of a blog post I had written about his magnanimous gesture (August 29, 2022)  for the preservation and correct use of the Western Armenian language, now a permanent  part of the Nayiri.com.

A few days ago, the director of the Gulbenkian Foundation Armenian Department Razmig Panossian, who is a staunch supporter for the preservation of the Western Armenian language, which UNESCO a few years ago classified as an endangered language, happily announced that Armenag Yeghiayan’s “A Manual for Western Armenian: An Orthographic, Orthoepic and Stylistic Guide” is now available on Nayiri.com.  

Dr. Panossian further noted that: “This extensive and detailed guidebook for the Western Armenian language, with its unique approach and format, closes a big gap that has existed in the Western Armenian-speaking world for many years.” The manual, which is 860 pages long, provides an electronic tool for the proper or correct usage of the western Armenian language. He also noted that the manual “is the result of Dr. Armenag Yeghiayan’s dedicated work throughout his entire adult life.” Indeed, the manual or the guide, is the culmination of Armenag Yeghiayan’s life-long quest for the mastery of the Western Armenian language, of which he is acknowledged as an undisputed authority. He has graciously donated his literary opus, be it a manual or a guide, available for public’s use. A magnanimous gesture, indeed. 

Armenag Yeghiayan is senior to me by a handful years. In 1962, our graduating class from the Sourp (Saint) Nshan Armenian  Middle School in Beirut had him as our teacher either of science or math. Our graduating class and the teachers had a memorable bus trip together visiting landmarks along the Lebanese coast. I had kept pictures of that trip in an album my mother sent me after I immigrated to the U.S. The attached picture of Armenag is from that trip.

At that time, he was studying dentistry at the Université Saint Joseph – St. Joseph University.  It was an open secret to the students that he and a student named Houry, a year junior to us, had special relationship. Consequently, years later, I was not surprised to find out that they were married and are now parents of three grown up sons and a daughter. One of his sons has followed his father’s professional footsteps and is a practicing dentist in Lebanon.

A few years ago, thanks to the social media, I connected with him. Naturally our student and teacher relationship had become a thing of the past and I was able to bridge that natural gap and  connect with him on an intellectual level as I had already established a visualization of his literary pursuits because, on and off, I had come across and read the articles he posted in the Armenian press about the Western Armenian language or the Armenian language in general. 

Nowadays, every Sunday and every Wednesday, with utmost regularity he sends an email to friends. He titles his Sunday emails as “Sunday Readings – Կիրակնօրեայ Ընթերցումներ” where he posts articles about language. He titles his weekly Wednesday’s emails as “The Armenian Is Getting Funnier – Հայերէնը Կը Զուարճանայ”, where he literary does not spare the editors of the Armenian journals for the linguistic errors they make or allow in the journals they edit. His bold approach does not surprise me for as students we had already conjured an image of him having a very determined personality. 

Armenag Yeghiayan is also so punctual that when I did not see the Wednesday’s expected email from him in my inbox, I contacted a mutual friend in Beirut to find out if Armenag is doing well. It turned out, for reasons only Yahoo knows, it had classified that Wednesday’s email, where he also posts the week’s Western Armenian language usage quiz, as a spam and directed the email there. 

Over the past few years, I also translated a few of the stories he shared. These stories were driven from his visits to Armenia or personal experiences in greater Beirut. Armenag is a superb narrator. It is a pleasure and captivating to read the stories he writes. I linked to one of my translations. The rest may be searched in my blog.  ( https://vhapelian.blogspot.com/2018/01/christmas-fairytales-from-bourj-hammoud.html )

The Gulbenkain Foundation also thanked the following for proof reading and designing the manual; “ Lorig Sabounjian-Dzadourian (project coordinator and manager), Haroutiun Kurkjian (supervising editor), Vrej-Armen Artinian (editor in chief) and Serouj Ourishian (Nayiri website) for their dedication and conscientious work. We also thank Marina Chil Aposhian-Boghigian for undertaking the challenging and careful pagination, and Nouneh Khudaverdyan for the overall artistic design.”

The Nayiri site, rightfully boasts that it has digitalized and made available for public’s use 132 dictionaries and three language related books. One of those three books is Dr. Armenag Yeghiayan’s “A Manual for Western Armenian: An Orthographic, Orthoepic and Stylistic Guide”. 

The mass deportation of the Armenian population in 1949

Two years after the great repatriation in 1947, a mass deportation of Armenians took place in the Soviet Union, under Stalin. The attached is my AI aided translation of Asbed Manjikian’s article in Aztag Daily (November 12, 2025), titled “The Mass Expulsion of Armenians in 1949 - Artsakh: A Citadel for the Defense of Armenian Identity: Հայերու 1949-ի Զանգուածային Աքսորը - Արցախ` Հայկական Ինքնութեան Պաշտպանութեան Միջնաբերդ” Vaհe H Apelian

The mass deportation of the Armenian population organized in 1949 had a negative impact on the demography of Artsakh.

Preparations for the deportation of Armenians from Soviet Armenia and Artsakh began in January 1949, under strict secrecy.

The mass deportation of Armenians from their homeland had a number of motives, but as a justification, the name “Dashnaks” was attached to those sentenced to deportation.

By order of the state security bodies of the Soviet Union, lists of former Dashnaks, Armenian prisoners of war, repatriates, and their family members were compiled in the republics of Transcaucasia and the Black Sea coastal regions.

The Ministry of State Security issued an order on May 28, 1949, and the next day the Council of Ministers of the Soviet Union, signed by Stalin, adopted secret resolution No. 2214-856 “On the transfer, resettlement and employment of those deported from the Georgian, Armenian and Azerbaijani Soviet Republics, as well as from the Black Sea coastal territories.”

To implement the decision, high-ranking leaders of the State Security Service arrived in Yerevan, headed by the deputy head of the Second Main Directorate, Major General Yuri Yedunov. Yedunov had experience in mass deportations of the population and had led the deportation of so-called kulak families from Latvia.

Those sentenced to exile as “Dashnaks” were divided into three subgroups. a) Persons who had ever had direct or indirect contact with the Armenian Revolutionary Federation, b) soldiers who were captured during the war or served in the Armenian Legion, and c) repatriates.

On June 11, 1949, a closed-door secret consultation of the Central Committee of the Communist Party of Armenia was convened in Yerevan, with the participation of responsible state security officials and those who arrived from Moscow.

The decision to deport the “unsavory elements” to the Altai Territory was read out by the First Secretary of the Communist Party of Armenia, Grigor Harutyunyan, after which the Minister of State Security, Sergei Korkhmazyan, reported on the clarification of the lists of those to be deported, the day, time, route of the “operation”, and other details.

The next day, the same number of secret consultations were held in the regional centers. On June 13, closed trucks lined up along Abovian Street in Yerevan.

On the night of June 13, a secret meeting of party figures from the Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast was held in the club of the military unit stationed in Stepanakert, headed by the first secretary of the party’s regional committee, Sedrak Abramov.

Zaylov, who had assumed the post of managing the deportation of Armenians from Nagorno-Karabakh, announced that those who had previously been part of the Dashnak government, as well as those who had been in German captivity, should be arrested and deported at night, along with their families.

The night of June 13-14, 1949, was ominous and fateful for the Armenian people.

According to the plan prepared by the State Security Services, the deportation operations were to begin everywhere after midnight on June 13-14 and end between 6:00 and 7:00 in the morning.

After midnight, groups of five or six Chekists, based on lists drawn up, began knocking on the doors of the families sentenced to deportation. They informed the awakened and terrified condemned families that they had an hour and a half to gather the necessary things and get ready.

After the end of the one-and-a-half-hour period, the condemned families were loaded onto freight cars and transported to the station.

The steam cars waiting at the stations were loaded and immediately set off.

That day, 2,754 families, 12,316 people, were deported from Armenia. More than three thousand people were deported from the Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast. Thousands of Armenians were also deported from Baku, Kirovabad (Gandzak) and various regions of Azerbaijan, as well as from the Black Sea regions.

                                                * * *

In Artsakh, the deportation was carried out throughout the autonomous region. From each village, three to four, and sometimes five to seven families were deported.

The deportees from Baku formed one train (one row of steam car cars, consisting of an average of 1,330 people) and one train from Kirovabad. The number of Armenians deported from other regions of Azerbaijan was about 2,400 people.

The deportation of the Armenian population negatively affected the ethnographic picture of Nagorno-Karabakh.

It should be noted that the deportation process did not extend to other ethnic groups living in Artsakh.

The deportees from the Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast were taken from their villages to the Yevlakh and Horadiz stations, from where they were loaded onto steam cars and sent to the Altai Territory.

The steam cars arriving from Armenia were replenished with exiles from Artsakh.

The deportees traveled in freight wagons for about two weeks to reach the Altai Territory. They were settled in forest farms and state farms.

Among the lists of train sets kept in the archives of the Ministry of Internal Affairs of the Altai Territory, the departure line of train No. 97111 reads: “Jajur Station, Armenian SSR, Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast, Azerbaijan SSR,” which is the only information in official documents about the deportation from the Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast.

The mass deportation of Armenians was legalized from November 1949 to June 1950. A special consultation under the Ministry of State Security of the Soviet Union, in the name of the head of the deported family (or the family member who was the cause of the deportation), formally examined the documents that were considered the basis.

In turn, the Supreme Soviet of the Soviet Union, by its decree of April 6, 1950, extended the decree of November 25, 1948 to the deportees, according to which the resettlement period of deportees during the war years was considered permanent, and voluntary departure was punishable by twenty years of hard labor.

The State Security Service summoned representatives of the exiled families to the commandant's office, where they were informed that the exile was irreversible, for life, and warned not to leave the settlement voluntarily, otherwise they would face twenty years of imprisonment or hard labor. The exile was obliged to appear at the commandant's office once a week and sign, confirming the exact location of his presence.

After getting acquainted with the documents of the special consultation under the Ministry of State Security of the Soviet Union, the exiles began to write letters to the higher leadership. The letters were addressed to Stalin, the head of the People's Commissariat of Internal Affairs (Cheka) Lavrenty Beria, the second secretary of the Central Committee of the Communist Party Georgy Malenkov, the deputy chairman of the Council of Ministers Anastas Mikoyan, and the first secretary of the Communist Party of Armenia Grigor Harutyunyan.

In these letters, they asked to explain their guilt and offense, told their biographies and offered to establish their innocence by interrogating this or that person, and described the living conditions in the place of exile, which were unbearable.

The exiles, with very few exceptions, received a sharp answer: "Your request is not subject to review." In very rare cases, requests or complaints were satisfied and their families were released from exile.

The able-bodied members of the exiled families were involved in agricultural or forestry work. Their education, profession, and trade were not taken into account.

The Azerbaijani authorities pursued the goal of changing the demographic picture of the Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast and gradually de-Armenizing it, following the example of Nakhichevan.

Periodic movements of the Armenian population from Artsakh were organized with the task of filling the labor shortage in the industrial enterprises of Azerbaijani cities.

The mobilization of labor from Nagorno-Karabakh and the placement of the mobilized in industrial centers were carried out by the relevant decisions of the Azerbaijani government.

By the resolution “On the preparation of state labor reserves in Azerbaijani factory training schools,” the Executive Committee of the Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast, as well as the People’s Council of the Nakhichevan Autonomous Republic and city and district executive committees, were obliged to distribute those recruited to factory training schools according to districts, collective farms and village councils.

The next decision of the Azerbaijani government was the decree “On the recruitment of urban and collective farm youth for vocational schools.”

Thus, every year thousands of young people from Artsakh were recruited and sent to Azerbaijani industrial centers to work, build and acquire arable land.

 

 

 

Վերջին յղումը եւ կոչը՝ Միասնաբար փրկենք հայերէնը

Վահէ Յ Աբէլեան 

Արմենակ Եղիայեանը, իր գրութիւններուն հետեւողներուն իր վերջին յղումը կատարեց Երեքշաբթի 11 Նոյեմբեր, 2025-ին։

 Այդ յղումը իր  շաբաթամէջի «Միասնաբար փրկենք Հայերէնը» շարքին, 50-րդ էր։ Յաջորդը պիտի ըլլար իր Կիրակի օրուայ յղումը որ պիտի ըլլար Ոճաբանութեան նոր շարք մը։  Նախ քան այդ շարքը սկսիլը, Կիրակի օր՝ Նոյենբեր 9, 2025-ին, հետեւեալը յղած էր իր ընթերցողներուն որոնք անձնապէս կը ստանային իր յղումները՝, «Սիրելի՛ բարեկամներ, Ոճաբանական նոր գլուխ մը սկսելէ առաջ՝ փափաքեցայ ձեր կիրակին արժեւորե Երուխանէն մէկ ուրիշ   գոհարով մը, որ «Գերագաոյն ներում»-ն է: Համոզուած եմ, որ շատ պիտի գնահատէք զայն: Բարի վայելում։»

Չկրցաւ սկսիլ այդ շարքը։ Քանի մը օր ետք՝ 12 Նոյեմբեր 2025-ին, իր տան մէջ յանկարծամահ եղաւ եւ առ յաւէտ հետը տարաւ իր հրաշալի պայծառ միտքը։

Տակաւին շատ պիտի գրուի իր մասին, ափոսալով իր կորուստը։ Այդ պիտի ընեն Նոյնիսկ մամուլի աշխատակիցներ, որոնցմէ ոմանք ֆէյսպուքի վրայ գանգատած էին՝ իրենց յաղորդակցութիւններուն Արմենակին ըրած լեզուական քննադատութիւններուն համար։

Իր վերջին յղումը հասաւ 11 Նոյեմբերին, այսինք՝ 11.11-ին, երեկոյեան գրեթէ ժամը 11-ին՝ յետ միջօրէ 10:41-ին, ճշկրիտ ըլլալու համար։

Տասնմեկերորդ ժամ արտայայտութիւնը ընդունուած է որպէս վերջին կոչը, կամ ալ վերջին հնարաւոր պահը նախ քան ուշ ըլլալը։ Թերեւս այդ ալ նախախնամութեան մէկ դասաւորումը եղաւ որ Արեւմտահայերենի պաշտպան տիտան Արմենակ Եղիյեանին վերջին յղումը ըլլայ իր հետեւորդներուն՝ տասնմեկերորդ ամսուան, տասնմեկերորդ օրուան, գրեթէ տասնմեկերորդ   ժամուն՝ արեւմտահայերէնը փրկելու իր կոչը։ 

Կը կցեմ Արմենակ Եղիայեանին «Միասնաբար փրկենք Հայերէնը» շարքին վերջինը։

***

Միասնաբար փրկենք հայերէնը (50)

1. Արգելափակել

Այս փոձանքը մեր գլուխը փաթթողը արեւելահայերը եղան՝ իրենց սխալ ու ապիկար կիրարկութեամբ:

Ստորեւ սփիւռքահայ կիրարկութիւն մը.

***Ամերիկացի գոնկրէսական Պրէտ Թըրման ...պահանջեց  արգելափակել ամերիկեան աջակցութիւնը Անքարային եւ Պաքուին, նկատի առնելով Հայաստանի շրջափակումը եւ Պաքուի մերարգելափակուած  հայ գերիներուն հարցը («Արարատ», 18/9/2025, էջ 4): 

Այս երկու կիրարկութիւններէն երկրորդը ճիշդ է, քանի արգելափակել կը նշանակէ մէկը բանտարկել  փակ եւ ըստ ամենայնի վատառողջ  միջավայրի  մէջ, ինչ որ պարագան է Պաքուի հայ գերեալներուն:

19-րդ դարուն Պոլսոյ պատրիարքները նման խուցեր ունէին իրենց պատրիարքարանի յարակից տարածութեան մէջ, ուր կ’արգելափակէին հայ խենթերը:  Չէին գոհանար միայն արգելափակելով, այլեւ կը կապէին զանոնք յատուկ սիւներու եւ օրական քանի մը անգամ... կը ծեծէին, որպէսզի «խելքը գլուխնին գար»: Մինչդեռ այդ սիւներէն աւելի ճիշդ կ’ըլլար կապել օրուան խելացի պատրիարքներըը եւ նման բուժում առաջարկող իմաստակ բժիշկները եւ կուշտուկուռ ծեծել  զանոնք: 

            Այս էր ունեցածնիս:

                                                                               *   *   *

Կոպիտ սխալ է առաջին կիրրակութիւնը՝ արգելափակել աջակցութիւնը: Աջակցութիւնը վերացական հասկացութիւն մըն է, եւ իբր այդպիսին ո՛չ կ’արգելափակուի, ո՛չ կը բանտարկուի, ոչ ալ... կը բռնուի, որ տանիս ծակ մը խոթես զայն:

Աջակութիւնը կը դադրեցուի, կը խնայուի, կը կտրուի, վերջ կը գտնէ...

                                                    *   *   *

Ճիշդ կիրարկութիւն մըն է հետեւեալը.

***Ժամեր շարունակ արգելափակուած  մնացին  ինքնաշարժներուն մէջ:

Պարզ է՝ ռմբակոծումէ խուսափելու, պաշտպանուելու  համար:                                                           

2. Սփիւռքահայ մամուլ

«Մարմարա» (14/3/2025)

***Նախարարները միասնաբար կտրեցին ժապաւէնը եւ ելոյթներ ունեցան:

            ---Նախարարները միասնաբար կտրեցին ժապաւէնը եւ ելոյթ ունեցան:

            ***Երկուքն ալ զոհուած էին երթեւեկի արկածի մը:

            ---Երկուքն ալ զոհ գացած էին երթեւեկի արկածի մը:

            ---Երկուքն ալ զոհուած էին երթեւեկի արկածով մը:

            «Հասկ» (2024, թիւ 11-12)

***Շարք  մը ծրագիրներ կարելի չեղան  իրականացնել (էջ 676):

            ---Շարք մը ծրագրեր կարելի չեղաւ իրականացնել:

                                                              *   *   *

            Շատ յատկանշական է այս սխալը, ուր  ծրագրեր-ը մտածուած կամ ընկալուած է իբրեւ ենթական  նախադասութեան էական բային, որ այստեղ տուած է չեղան՝ յոգնակի. ծրագրերը կարելի չեղան:

            Սխալ մտածողութիւն է այս:

            Նախադասութեան ենթական իրականացնել անորոշ դերբայն է:

            Նախադասութիւնը ունի բաղադրեալ դիմաւոր բայ, որ է՝ կարելի չեղաւ:

Հարցում՝

            --Ի՞նչը կարելի չեղաւ:

            --Իրականացնել կարելի չեղաւ: 

            Իսկ ծրագրեր գոյականը ուղիղ խնդիրն է իրականացնել ենթակայ դերբային.

            Հարցում՝

            --Իրականացնել ի՞նչ:

            --(Շարք մը)  ծրագրեր:

            ***Տեղի ունեցաւ յուշագիրի ստորագրութիւն  յանձինս Շահան արք. Սարգիսեանի եւ յանձինսՄայա Գրիգորեանի միջեւ (էջ 677):   

            ---Տեղի ունեցաւ յուշագիրի ստորագրութիւն  Շահան արք. Սարգիսեանի եւ    Մայա Գրիգորեանի միջեւ:            

            ***Նճէյմ  եպիսկոպոս փոխանցեց պատրիարքին մտահոգութիւնները(էջ 679):

            ---Նճէյմ եպիսկոպոս պարզեց  պատրիարքին մտահոգութիւնները:

            ---Նճէյմ եպիսկոպոս ներկայացուց պատրիարքին մտահոգութիւնները:

            ***Տոքթ.  Տաքէսեան հակիրճ կերպով ներկայացուց... ծրագիրները(անդ):

            ---Տոքթ. Տաքէսեան  հակիրճ ներկայացուց ծրագրերը:

            *** Մայրավանք այցելեց Լիբանանի մօտ  Աւստրալիոյ դեսպանը (անդ):

            ---Մայրավանք այցելեց Լիբանանի մէջ    Աւստրալիոյ դեսպանը:

 

             «Սփիւռք», թիւ 120 

***Իշխանութիւններու  տասնամեակներու վրայ գործած յանցաւոր սխալնե-րու արդիւնքով(Խմբագրական):

            ---Իշխանութիւններու  տասնամեակներու վրայ գործած յանցաւոր սխալնե-րու հետեւանքով:

            Արդիւնքով-ը ռուսաբանութիւն է:

            Որուն փոխարէն հայերէնը կ’ըսէ՝ շնորհիւ կամ  հետեւանքով ՝  նայած, թէ արդիւնքը դրակա՞ն է, թէ՞ բացասական է:

***Ինքնութեան հիմնաքարերը հանդիսացող խորհրդանիշներու (անդ):

            ---Ինքնութեան հիմնաքարերը հանդիսացող խորհրդանիշերու:

            ***Ինչպէս ցանկացած կրօնական կառոյց, Հայոց Եկեղեցին եւս ունի բազմա-թիւ խնդիրներ (անդ):

            ---Ինչպէս որեւէ կրօնական կառոյց, Հայոց եկեղեցին եւս ունի բազմաթիւ խնդիրներ:    Ցանկացած-ը ռուսաբանութիւն է :

Մրցոյթ 49

***Ո՞ր ձայնաւորին վրայ կը դնես շեշտը.

--- բոլո՛-րովին:

***Հետեւեալին ո՞ր բառին առջեւը կը դնես նաեւ շաղկապը.

---Յարգելի՛ պատուիրակներ,  մենք կոչ կ’ուղղենք ուշադրութիւն դարձնե-լու նա՛եւ Հայաստանի ներքին զարգացումներուն («Ազդակ», 30/10/2025, էջ 8):

***Կրնա՞ս հետեւեալը արտայայտել՝ պահելով միայն  մէ՛կ մէջ:

---Թրամփ Ճափոնի՝ մէջ Միացեալ Նահանգներու ռազմակայանին մէջ արտասանած խօսքովմէջ յիշատակած էր Ուաշինկթընի մէջ հանդիպումը («Ազդակ», 30/10/2025, էջ 1):

***Մէ՛կ բառով ըսէ հետեւեալին ընդգծուած հատուածը.

---Անոնց բանակցութիւններու առաջին փուլը ապարդիւն աւարտած էր առանց արդիւնքի ձեռքբերման («Ազդակ», 31/10/2025, էջ 8):

            ***Փորձէ սրբագրել հետեւեալ թերի կառոյցը.

            ---Հըզպալլան վերստին հրթիռներ, մասնաւորաբար[1] հակահրասայլային, եւ հրրետանիի ռումբեր կը պահեստաւորէ («Ազդակ», 1/11/2025, էջ 2): 

            Ճիշդ պատասխանած են՝ Ցոլակ  Ապտալեան (4), Միրնա Սիւլիւքճեան (6), Գեղամ Խաչատրեան (4), Լիզա Յովհաննէսեան (5), Պերճ Տէր Սահակեան (5), Եփրեմ Թոքճեան (5), Համբարձում Յարթունեան (7):

            Մրցոյթ 50

***Կրնա՞ս սրբագրել հետեւեալ կառոյցին զանազան թերիները եւ ստանալ գոհացուցիչ  խօսք մը.

---Հօրեղբայրս շատ ժամանակ կու տար մատենագիտական եւ մամուլի ու պատմական արխիւներ պրպտելով եւ հաւաքելով («Ազդակ», 3/11/2025, էջ 5): 

            ***Դուն ինչպէ՞ս կ’ըսէիր հետեւեալը.

---Հայերը իրենց սեփական հայրենիքին, ներառեալ Արցախի մէջ եկուորներ են (Սարգիս Մահսերեճեան):

***Հայեցի վերաշարադասէ հետեւեալները՝ առանց որեւէ բառ աւելցնելու, պակսեցնելու կամ փոփոխելու.

---Իրան Իրաքի մէջ զինեալ խումբերը պատրաստելով Իսրայէլի հետ ապագայ  դիմակայման կը պատրաստուի («Ազդակ», 5/11/2025, էջ 1):

---Իր ուժը վերականգնելու Հըզպալլայի փորձերը կրնան Իսրայէլը մղել իր  գործողութիւնները ընդլայնելու («Ազդակ», 5/11/2025, էջ 2): 

***Ընդգծուած ութ յոգնակիներէն ո՛ր մէկը կրնաս եզակի դարձնել:

---Պատուիրակութիւնը նաեւ շրջեցաւ դպրոցներուն մէջ` աւելի մօտէն ծանօթանալով անոնցանցուդարձերուն, ինչպէս նաեւ զրոյցներ ունեցաւ ուսուցիչներու եւ պաշտօնեաներու հետ, լսելով անոնց առաջարկներն ու մտահոգութիւնները («Ազդակ», 8/11/2025, էջ 8):

            armenag@gmail.com                                                               Արմենակ Եղիայեան

 

---

[1] Կամ՝ ընդ որում, կամ յատկապէս: 

Ի պէտս զարգացելոց մանկանցն Թորգոմայ` Արմենակ Եղիայեան

Արմենակ Եղիայեան

Արմենակ Եղիայեանը մեռաւ։ Շատ կը ցաւիմ։

Արեւմտահայերէնը կորսնցուց զինք պաշտպանող տիտան մը։

Կսկիծով իմացայ մահը։ Սուրբ Նշան վարժարանը շրջանաւարտութեանս տարին, 1962 ին, թուաբանութեան ուսուցիչս եղաւ։ Վերջին քանի մը տարիներուն կապի մէջ էի հետը։ Կրցած էի, աշակերտի իմ նախքին յարաբերութիւնս հետը մեկդի դնեւ եւ բարեկամացած էի առօրեայ բարեկամութեամբ մը, ինչպէս նաեւ բարեկամացած էր Գրիգոր Քրաջեանը։ Ան էր որ գուժեց մահը ինծի, անակնկալ պատահարին իմացութիւնէն անմիջապէս ետք։ Անցեալ տարիներուն օրինակելի ճշգրտութեամբ ինծի ալ կը յղէր իր շաբաթական երկու գրարութիւնները՝ մէկը Չորիքշաբթի օր իսկ միւսը Կիրակի օր։ Այնքան ճշգրտութեամբ մը որ պատահած է ինծի որ օրս ճշդեմ իր գրութիւնը ստանալէս ետք։  Իսկ ես իր գրած պտմութիւններէն եւ յիշատակագրութիւններէն ոմանք Անգլերէնի թարգմանած եւ եւ զետեղած եմ պլակիս վրայ։

Քանի մը օր առաջ՝ Նոյեմբեր 9, 2025, գրած էր` «Սիրելի՛ բարեկամներ, Ոճաբանական նոր գլուխ մը սկսելէ առաջ՝ փափաքեցայ ձեր կիրակին արժեւորե Երուխանէն մէկ ուրիշ   գոհարով մը, որ «Գերագաոյն ներում»-ն է: Համոզուած եմ, որ շատ պիտի գնահատէք զայն: Բարի վայելում։» 

Չկրցաւ սկսիլ այդ շարքը։

վահէ Յ Աբէլեան

***

Օրինակ մը իր յղումներէն եւ մրցոյթներէն (10.10.2025)

Միասնաբար փրկենք հայերէնը (45)

(Հոկտեմբեր 8, 2025 - 10.10.2025)

1. Շանբերան[1]

 

2. Գործակցութիւն եւ...

***Շեշտը [դրուած է] առեւտրական համագործակցութեան  եւ փոխադարձ գործակցութեանվրայ («Ազդակ», 12/8/2025, էջ 8):

Ոմանք չեն կրնար ձերբազատիլ հայերէնի բառերը անմիտ ու  ախտագին աւելորդաբանութիւններով  օժտելու, այսինքն՝ ծանրաբեռնելու մոլորութենէն, դուք հասկցէք՝ մոլուցքէն:

Նման մոլուցքի մը թելադրանքով է, որ կազմուած են  համագործակցութիւն բառը եւ փոխադարձ գործակցութիւն  բառակապակցութիւնը:

Համա-   նախածանցը կը նշանակէ  միասին, նոյն. օրինակ՝ «համակարծիք» կը նշանակէ նոյն կարծիքը ունեցող, համատեղ՝ նոյն տեղը ունեցող, այսինքն՝ նոյն տեղը միասնաբար գրաւած, նոյն տեղը միասնաբար գտնուող: 

Հետեւաբար՝ համագործակցութիւն պիտի նշանակէ նոյն... գործակցութիւնը ունեցող, նոյն գործը ընող: Արդ, գործակցութիւն-ը առանձին արդէն կը նշանակէ նոյն գործի կատարումը, նոյն գործին նուիրիումը: Ասոր վրայ համա- նախածանցի յաւելումը այլեւս ոչ զարդ է, ոչ զարդարանք, այլ անմիտ կրկնաբանութիւն մը:

Նոյնքան, եթէ ոչ աւելի զազրելի կրկնաբանութիւն մըն է փոխադարձ գործակցութիւնբառակապակցութիւնը: 

Քանի որ հոն ուր գործակցութիւն կայ, ինքնաբերաբար կայ նաեւ փոխադարձութիւն, որովհետեւ գործակցութիւնը չի կրնար ինքնագլուխ ըլլալ, ան անպայման  ներդաշնակ պիտի ըլլայ երկու իրարու հետ գործողներու:

Առնենք օրինակի համար կօշիկ արտադրող վարպետ մը եւ անոր աշկերտը:

Պարզ է, որ ասոնք  երկուքը պիտի աշխատին նոյն կօշիկին զանազան մասերը արարելու, ստեղծելու ուղղութեամբ. վարպետը պիտի ընէ բան մը կամ բաներ,  աշկերտը իր կողմէ պիտի ընէ ուրիշ բան մը կամ ուրիշ բաներ, որոնց բոլորին գումարը պիտի յանգի կօշիկի ամբողջացումին, կօշիկի ու կօշիկներու արտադրութեան:

Այսպիսին է ամէն գործակցութիւն  եւ  բոլոր...  գործակցութիւնները: 

Գործակցելու ուրիշ ձեւ չկայ:

Ուստի փոխադարձ ածականը  մտային  ապուշ ու անիմաստ բեռ մըն է:

3. Ենթակայ/բայ համաձայնութիւն

Ըսել կ’ուզեմ... անհամաձայնութիւն:

Կարդանք հետեւեալ օրինակը, որ իր տեսակին մէջ բաւական իւրայատուկ է.

***«Իրական Հայաստանի» քաղաքական, տնտեսական եւ ընկերային կեն-սունակութիւնը կը շարունակեն մնալ հարցականի տակ («Ազդակ», 13/8/2025, էջ 3):

Ուր՝ 

Եզակի ենթակային՝ կենսունակութիւնը, տրուած է յոգնակի ստորոգիչ կամ դիմաւոր բայ՝ կը շարունակեն:

Ինչպէ՞ս,－ պիտի առարկէք իրաւամբ,－ կարելի է այսքան դիւրաւ սխալիլ:

                                                       *   *   *

Լուսահոգի Շաւարշ Նարդունի կը սիրէր ըսել. «Ամէն սխալ կը հիմնուի “տրամաբանութեան” մը վրայ»: Եւ ամէն սխալող ունի իր «տրամաբանութիւնը»:

Նոյնիսկ... «Ազդակ»-ի քաղաքական էջը:

Արդ, ո՞ւր է այս սխալին տրամաբանութիւնը:

Անուշադիր գրողը «մտածած է», որ խնդրոյ առարկայ են մէկէ աւելի շարունակողներ՝ քաղաքական, տնտեսական եւ ընկերային բնոյթի, սակայն, ասոնք գոյական չեն, ենթակայ չեն, այլ, ածականներ են, որոնք կը բնութագրեն մէկ ու միասնական գոյական-ենթական, որ է կենսունակութիւնը եզակի բառը:

Այսլ խօսքով՝ ենթական ինքը՝ կենսունակութիւնը, կը մնայ եզակի:

Եւ կը պահանջէ եզակի ստորոգիչ՝ կը շարունակէ: 

Կենսունակութիւնը կը շարունակէ...

Մրցոյթ 44.

            ***Դուն ինչպէ՞ս պիտի գրէիր հետեւեալը.

---Ինտրան մնաց հայ գրականութեան մէկ առանձնայատուկ ու  բացառիկ   ձայնը  մը:

            ***Վերաշարադասէ հետեւեալը.

            ---Ան բոլոր կողմերուն կոչ կ’ուղղէ՝ խուսափելու (համար) ապահովական հետագայ սրումէն: 

            ***Ո՞ր  դերանուն կը դնես կէտերուն տեղը՝  իր   թէ՞ անոր:

            ---Կը գնահատենք լիբանանեան կառավարութեան պետութեան գերիշխա-նութիւնը տարածելու եւ զէնքը իր մենաշնորհը դարձնելու ջանքերը («Ազդակ», 29/9/2025, էջ 1):

            ***Դուն ինչպէ՞ս կը գրէիէր հետեւեալ նախադասութիւնը.

            ---Որևէ գործնական նախաձեռնութիւններ մէջտեղ չէր բերած երեսուն տա-րուայ ընթացքին:

            ***Հետեւեալին բառային եւ շարադասական ի՞նչ բարեփոխում կը բերես:

            ---Վարչապետը իր սուր կեցուածքովներով  հաւաքին աւելի մեծ խթան տուաւ  հանդիսացաւ  հաւաքին: 

            Ճիշդ պատասխանած են՝ Արթուր Խաչատրեան (6), Համբարձում Յարթունեան (5), Դանիէլ Թիւֆենքճեան (7), Վահէ Աբէլեան (8), Պերճ Տէր Սահակեան (7), Եփրեմ Թոքճեան (10), Միրնա Սիւլիւքճեան (3):

            Մրցոյթ 45.

            ***Դուն ինչպէ՞ս  կը գրէիր հետեւեալ նախադասութիւնը.

---Թերթի այդ թիւին մէջ ընդգծելի է գրող տիկին Սի­մոնեանի ծրագրի մը բացայայտումը («Նոր Յառաջ», 2/10/2025, էջ 5):

***Դարմանէ՛ հետեւեալին  անհամասեռութիւնը.

---Նախագիծը կը վերաբերի... յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու հեր­քու­մին, ար­դա­րա-­ցու­մին կամ ա­նոնց վտան­գա­ւոր ըլ­լա­լը նսե­մաց­նե­լուն («Ազատ օր», 2/10/2025, էջ 2):

***Կէտերը փոխարինել հետեւեալներէն մէկով՝ առողջական, առողջարար, առողջապահական :

---Թարմ բանջարեղէնը ............. յատկութիւններ ունի: 

***Փորձէ  հայեցի շարադասել հետեւեալը՝ առանց որեւէ բառ փոփոխելու.

---Թրամփի ծրագիրի որեւէ բարեփոխում զայն մերժել կը նշանակէ: 

***Երկու բառով ըսէ ընդգծուած հատուածը:

---Տեղացած է երկու ամսուան  համարժէք անձրեւ՝ խուճապահար վիճակի մատնելով բնակչութիւնը («Արարատ», 2/10/2025, էջ 1):

armenag@gmail.com                                            Արմենակ Եղիայեան

---Նախագիծը կը վերաբերի... յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու հեր­քու­մին, ար­դա­րա-­ցու­մին կամ ա­նոնց վտան­գա­ւոր ըլ­լա­լը նսե­մաց­նե­լուն («Ազատ օր», 2/10/2025, էջ 2):

---Նախագիծը կը վերաբերի... յան­ցա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու արդարացումին, նսեմացումին,  հեր­քու­մին, ար­դա­րա-­ցու­մին,եւ անոնց վտանգը նսե­մաց­նե­լուն («Ազատ օր», 2/10/2025, էջ 2):

 

 

 

 

 

---

[1] Նաեւ՝ ցռկածաղիկ, եզնացռուկ, առիւծաբերան. նկատել, որ այս երեք անուննհերուն մէջ ներկայ է լատիներէն rhinos “ցռուկ, դունչ  կամ  բերան” արմատի թելադրանքը: