ԱԿԱՆՋԴ ԽՕՍԻ, ԱՄՄՈ ԴԱՆԻԷԼ

Յակոբ Չոլաքեան 

 

Տեղադրած եմ Յակոբ Չողաքեանին ֆէյսպուքի էջէն (10.1.2021)

Մեծն Տանն Կիլիկիոյ Գարեգին Բ.ը Գարատուրանի ծովափին Հայեացքը՝ դէպի Կիլիկեա։

1990-ականներ: Հալէպի մէջ, վստահաբար՝ սփիւռքի բոլոր հայաշատ կեդրոններուն մէջ, շատեր քաղաքական վերլուծաբաններ դարձած էին. ոմանք մեր նորագոյն պայքարը դիւցազնավէպ դարձուցած էին, ինչպէս նախորդները,  ոմանք ամեն ինչ կը կապէին միջազգային գաղտնի ու անկառավարելի ուժերուն հետ, բայց Ամմո Դանիէլը անոնցմէ էր, որ ամեն կատարելի սխրագործութիւն կը կապէր իր կուսակցութեան հետ:  Ինք համոզուած էր իր ըսածներուն, թէեւ կը կարծեմ, որ ինք, գոնէ այդ օրերուն,  կուսակցական չէր կրնար ըլլալ, բայց շատերու պէս պապէն աւելի պապական էր: 

Ամմո Դանիէլը իմ գլխաւոր լրատուս էր: Ինք պարտականութիւն կը համարէր կարծես ատիկա ընելը. դէմս կ’ելլէր «Ազդակ»ի հերթական թիւը ափին մէջ ոլորած:

- Առ նայէ՛,- կ’ըսէր,- մեր նահատակներն են:

Արցախի ազատագրական պայքարի ճանապարհին վրայ նահատակներու հերթական շարքեր: 

Անշուշտ կը հպարտանայի՝ մէկիկ-մէկիկ կարդալով անունները, միտքս պահելով անոնց դէմքերը, դասարան կը տանէի աշակերտներուս ցոյց տալու համար: Արցախեան ազատագրական պայքարը իւրաքանչիւր հայու համար հպարտութեան անսահման աղբիւր էր: 19-20-րդ դարերու մեր ազատագրական պայքարէն միայն կորուստներով վերապրած եւ Հայաստանի Հանրապետութեան երկամեայ շրջանին անդադար հողային կորուստներ ունեցած ըլլալով՝   մեզի համար ասիկա անչափելի մխիթարութիւն էր: Բայց նայելով Ամմո Դանիէլի բերած նահատակներու հերթական  շարքին՝  բնական կերպով սկսած էի ցաւ ապրիլ, որ միայն Դաշնակցութեան վայել է հայրենիքի ազատագրութեան համար հերոսներ պարգեւել. ես կասկածելու իրաւունք չունէի:

- Ամմո Դանիէլ,- ըսի հերթական հանդիպումի մը,-  Հայաստանեան հրատարակութիւններ ձեռքս անցան, այս անուններու կարգին, բազմապատիկ աւելի անուններ ալ կան, որոնք կռուած են ու նահատակուած Արցախի համար. ինչո՞ւ նահատակները կը բաժնենք՝ մին փառաբանելով, իսկ միւսերը՝ զանցառելով…

- Մենք սերուցքն ենք,- պատասխանեց Ամմո Դանիէլ յանդիմանական շեշտով մը:

***

27 Ապրիլ 1992: Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին նախագահը Հալէպ էր:  Ան ժողովուրդին հետ պիտի հադիպէր Նոր գիւղի մէջ՝ Քարէն Եփփէ ազգային ճեմարանի ընդարձակ շրջափակէն ներս: Այդ ի՜նչ անկրկնելի երեւոյթ էր: Միթէ ա՞յդքան հայութիւն կար Հալէպի մէջ. բակը լեցուն էր, ասեղ ձգելու տեղ չկար, բակին յարող դպրոցական եւ յարակից շէնքերու պատշգամներէն, պատուհաններէն, տանիքներէն, փողոցներէն, մայթերուն կից կեցած մարդատար մեքենաներու տանիքներէն, մանուկներ՝ մեծերու ուսերուն վրայէն,  տասնեակ հազարաւոր ձեռքեր կը թափահարէին դպրոցի մուտքի սանդղակին վրայ կանգնած հիւրին: Բոլոր ճակատները, բոլոր հոսանքները հոն էին: Կարելի չէր չյուզուիլ: Ժողովուրդը այսպէս կը դիմաւորէր իր առաջին նախագահը:

Բայց շատ չանցած ամէն ինչ փոխուեցաւ, ինչպէս ամեն բան մեր կեանքին մէջ: Թերթը թոյն կը թափէր ազգընտիր նախագահին վրայ:  Երեւան գացած դարձած սրտցաւ մարդիկ մտահոգիչ լուրեր կը բերէին Հալէպ:

- Ամմո Դանիէլ,- ըսի օր մը,- վարդապետը Երեւան էր, կը պատմէ, որ հանդիպեր է ակումբի քովնտի խորտիկարան ու զարմացած է հոն պարզուած տեսարանին վրայ. 14-16 տարեկան տղաք ու աղջիկներ պատին շարուած նախագահի նկարներուն վրայ նշանառութեան փորձեր կը կատարեն: Միթէ թոյլատրելի՞ է այդպէս դաստիարակել սերունդը քաղաքական ոեւէ հակառակորդի դէմ:

- Մենք գիտենք պատժել մեր գաղափարական թշնամիները, դաւաճանը այդպիսի պատիժի արժանի է,- ըսաւ Ամմո Դանիէլ,- ես կը զարմանամ, թէ ինչո՛ւ կը ցաւիս ատոր համար, չըլլա՞յ…

ՀՀ Նախագահը Հալէպի մէջ՝ 27 Ապրիլ 1992

***

Վազգէն Վեհափառ վախճանեցաւ:  Լուրեր սկսան տարածուիլ, թէ Կիլիկիոյ Գարեգին Բ. կաթողիկոսը պիտի ընտրուի Ամենայն հայոց կաթողիկոս՝ իբրեւ Գարեգին Ա.: Ես շշմած էի, որ Հալէպի մէջ, թերեւս ամբողջ սփիւռքի, այդ մարդուն անունով երդում ընող մարդիկ հիմա «դաւաճան, դաւաճան» կը պոռային: Զիս զարմացուցած էր նոյնիսկ, որ այդ մարդը քանի մը ընկերակիցներու հետ, գրեթէ գաղտնի, առանց համարձակելու իր եկեղեցին մտնելու, կ’այցելէր իր ծննդավայրը, կ’իջնէր Գարատուրան գիւղի իր հայրական պարտէզը, կը փաթթուէր դարաւոր ընկուզենիին ու արցունքը կը սրբէր այտերէն, ապա ծովափէն վերջին հայեացք մըն ալ կը նետէր Կիլիկիոյ ափերուն, ու այդպէս կը հեռանար՝ «դաւաճան, դաւաճան» յանկերգը քաշքշելով իր ետեւէն:

Համազգային համերաշխութեան եւ մեր երկու նուիրապետական աթոռներուն միջեւ հաշտութիւն ստեղծող այս քայլին համար կարելի՞ է այս մարդուն դաւաճան ըսել:

-Առանց մեզի ո՛չ մէկ համերաշխութիւն ու հաշտութիւն, անոնք դաւաճաններ են,- կ’ըսէր Ամմո Դանիէլը:

***

Աւելի ծանր օրեր եկան: Հայաստանի մէջ իշխանութեան հասան նոր ուժեր, «ղարաբաղցիներ» ըսին անոնց,  ու տիրեցին ամեն ինչի: 

Ամմո Դանիէլ ձեռքի «Ազդակ»ը օդը թափահարելով ըսաւ.

_Վերջացա՜ւ, ա՛լ ետդարձ չկայ, ա՛լ Հայաստան-Մայաստան չկայ, ա՛լ ամեն տեղ Արցախ է,  Արցախն է, որ կը ղեկավարէ ամեն ինչ եւ ամեն տեղ: Միայն իր կամքը պիտի տիրէ մեր կեանքին մէջ:

- Ամմո Դանիէլ, ի՞նչ ըսել է «Հայաստան-Մայաստան չկայ», մեր երազն էր, որ Արցախը Հայաստանին մէջ ըլլայ… 

Ամմո Դանիէլ քմծիծաղով մը կը մեղքնար ինծի՝ իմ քաղաքական տհասութեանս համար…

***

«Դէպի Երկիր» մը կար: Ո՞վ դէմ էր դէպի Արցախ կատարելի հայրենադարձութեան:  Այդ նշանախօսքը վերակենդանացնելու յարմարագոյն պահը եկած էր: Միշտ ալ կարելի է գտնել հայրենադարձութեան հաւատացող մարդիկ, բայց եթէ  այդ մէկը համակարգող ու կազմակերպող ուժ ըլլայ՝ արդիւնքը մնայուն կը դառնայ: Գացին, ինծի ծանօթ շատ դէմքեր կային, հարազատներ եւս:  Ամմո Դանիէլ ինծի նոր անուններ ալ կու տար: Կ’ուրախանայի: Բայց շուտով գացողները փախան ու վերադարձան հոն, ուրկէ գացած էին, որովհետեւ ինքզինքնին հոն՝ մացառուտներու մէջ լքուած-մոռցուած սահմանաքարի պէս զգացին: 

- Ի՞նչ եղաւ, Ամմո՛ Դանիէլ,- հարցուցի օր մը,- սա մեր «Դէպի Երկիր»ը ի՞նչ եղաւ…

Ամմո Դանիէլ, գլուխը ծռելով, ինծի խէթ-խէթ նայեցաւ,«կ’ապրինք կը տեսնենք» ըսելու պէս բան մը…

***

Ականջդ խօսի, Ամմո՛ Դանիէլ, այսօր ալ կ’ուզեմ, որ դէմս ելլես, երբ սուտն ու սադրանքը կը կազմալուծեն մեզ, երբ Բանակն ալ ներքին թշնամիներուն թիրախ է, երբ մարդիկ կը փախչին Արցախէն եւ դէմ են, որ մեր զաւակները ծառայեն Արցախի սահմաններէն ներս…Սա մեր թշնամիին ուզածը չէ՞: 

Ի՞նչ կ’ըսես, Ամմո Դանիէլ:

Թերեւս Ապատեղեկատւութեան Հերթական Նմուշ մը...

Արմենակ Եղիայեան

      

Ամբողջ լրատւութեան մէջ միակ ստոյգ բանը այն է, որ լրագրողը,-- պարկեշտ Եակո,-- «տեսած է նրանց   պատկանող աւտոմեքենաները»: Մնացեալ բոլոր «իրողութիւնները» հիմնուած են այս աւտոմեքենաներու  երեւումին վրայ:

«Այսօր առավոտյան Նիկոլ Փաշինյանն իր մոտ է հրավիրել զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Օնիկ Գասպարյանին եւ պաշտպանության նախարարին։ Այս մասին գրում է ... (Այսինչը):

Մեր լրագրողը նրանց ավտոմեքենաները տեսել[1] է Պռոշյանի կառավարական ամառանոցի մոտ։

Հրավերը կարող է պայմանավորված լինել[2]   հունվարի 11-ին Մոսկվա այցով[3], որտեղ Փաշինյանը՝ Վլադիմիր Պուտինի մասնակցությամբ հանդիպելու է Իլհամ Ալիեւի հետ։ Բայց այսպես հապճեպ «դաչաներ» հրավիրելու փաստը կարող է պայմանավորված լինել նաեւ[4] երեկ երեկոյան հրապարակված Վազգեն Մանուկյանի նամակով, որով նա դիմել էր Արտաքին գործերի նախարար Արա Այվազյանին, ԱԱԾ տնօրեն Արմեն Աբազյանին եւ Զինված ուժերի ԳՇ պետ Օնիկ Գասպարյանին։ Նամակում Մանուկյանը մտահոգություն էր հայտնել երկրում ստեղծված «ծայրահեղ վտանգավոր իրավիճակի, խարխլված անվտանգային համակարգի» կապակցությամբ եւ շարունակվող զիջումներով ու կորուստներով՝ «պարտված վարչապետի կասկածելի և հակապետական որոշումների պատճառով»։ Եւ հունվարի 11-ին նախատեսված Փաշինյան-Ալիև հանդիպմամբ պայմանավորված, հիշեցրել էր, որ նրանք «ի պաշտոնե պատասխանատվություն են կրում բոլոր ընդունված, ընդունվելիք որոշումների համար և պարտավոր են ներկայացնել իրականությունը հանրությանը եւ կանխել հակապետական որոշումների ընդունումը[5]՝ պաշտպանելով պետության և ժողովրդի շահերը[6]», ուստի հունվարի 9-ին՝ այսօր հանդիպում էր պահանջել Հայրենիքի փրկության շարժման ներկայացուցիչների հետ:

Թերեւս Նիկոլ Փաշինյանը հրավիրել է նրանց[7], որպեսզի կանխի նման հանդիպումը եւ իրավիճակը պահի իր հսկողության տակ։ Այս պահին դեռ պաշտպանության նախարարն ու ԳՇ պետը Փաշինյանի մոտ են»,-նշում է լրատվամիջոցը»:

 

---

[1] Ամբողջ լրատւութեան մէջ միակ ստոյգ բանը այն է, որ լրագրողը,-- պարկեշտ Եակո,-- «տեսած է նրանց   պատկանող աւտոմեքենաները»:

Մնացեալ բոլոր «իրողութիւնները» հիմնուած են այս աւտոմեքենաներու  երեւումին վրայ:

[2] Թերեւս...ենթադրութիւն մը, ոչ մէկ իրականութիւն:

[3] Իսկ պետութիւնը պաշտօնապէս արդէն հերքեց երէկ, որ ամսուն   11-ին ն ման հանդիպում նախատեսուած չէ: Սակայն կարեւոր չէ, ինք համոզուած է, որ թերեւս...

[4] Կարող է, մենք կ'ըսենք՝ կարելի է, որ հաւանականութիւն մըն է, ենթադրութիւն մը, ոչ մէկ ստուգութիւն:

[5] Հակառակ հերքումներուն՝  Վազգէն Մանուկեան համոզուած է, որ հանդիպումը տեղի պիտի ունենայ եւ  այդ  հանդիպումին պիտի տրուին հակապետական որոշումներ: Ինչի՞ վրայ կը հիմնէ այս համոզումը,-- կարեւոր չէ:

[6] Քանի որ ժողովուրդին շահերը միայն ինք կրնայ պաշտպանել, ուրիշ ոչ ոք: 

Եւ  այս այն սրիկան է, որ,-- հակապետական մոլուցքէ տարուած,-- Յունանեանի ոճիրը օրին արդարացուց:

[7] Ուրեմն տակաւին  կը շարունակէ թերեւս-ով առաջնորդուիլ, այս անգամ ուրիոշ երեւակայական վերագրումներ ու նախատեսութիւններ ընելու համար:

Եւ կան մարդիկ, որոնք այս տականքէն կ'ակնկալեն   ներկայ կացութեան հանգուցալուծումը:մը...

A Memorable Gift

Vahe H. Apelian

 

I believe that books make memorable and lasting gifts. At times, forgotten, they stay away tucked on a bookshelf or somewhere else and they pop out every now and then rekindling memories. 

On this Christmas, Gary and Janis Arvanigians, our khnamis, gifted me a book Gary painstakingly had looked for, far and wide, on eBay and picked it because it also bore the signature of the “author”.  I put the word author in parenthesis because the book is a summary translation of the eminent Roupen Der Minasian’s famous memoir. It is titled “Armenian Freedom Fighters, Memoirs of Roupen Der Minasian”.  James G. Mandalian, who for all practical purposes was the first longstanding editor of the Armenian Weekly (1934-1969) - his predecessor served only for a for few months – is the person who “ translated, edited, paraphrased, and adopted ” segments  of Roupen Der Minasian's memoir after having done a “ thorough and critical search of the entire seven volume ” in a “ highly pleasant labor of years ”. 

The book was published in 1963 by Hairenik Association, in its 212 Stuart Street, Boston location. It is 244 pages long. James Mandalian has personalized this copy to a friend named Drtad.  The content is comprised of a preface, an introduction, and an epilogue. The main course of the text is the selected and abridged translated segments of the original text. The Translation is depicted under the following chapters:  The Revolutionary Crucible; Anatomy of The Revolution; Teaching The Peasant The Use of Arms (“Your Rifle, Your Life”); The Fedayee (“He Who Fought”); Of Warriors and Battle.

James Mandalian,  “ With a profound attachment and affection", noted that he dedicated this  “ work to the Armenian Youth Federation whom (he) served as their first Executive Secretary and who, as the successor of those immortal Armenian Freedom Fighters depicted herein, are called upon to carry on the prosecution of the Armenian Cause, when the senior generation has departed from the Armenian scene. ”

He also has included a translated passage from Moses of Khoren, who is credited to be the earliest known Armenian historian whose historiographical work is the first depiction about Armenia and Armenians. The passage is commonly quoted. It reads in English “ For, albeit we are but a small patch, and exceedingly limited in numbers, and weak in might, and oft conquered by other kingdoms, yet many deeds of valor are to be found in our land of Armenia. ”

Indeed so!

James Mandlian also quoted a passage from Theodore Roosevelt. I had not come across this passage before. He might have chosen to quote the passage as a message to his readers or as a charge to the AYFers to whom he dedicated this work.  It reads: “ It is not the critic who counts; nor the man who points out how the strong man stumbled, or where the doer of deeds could have done them better. The credit belongs to the man who actually is in the arena, whose face is marred by dust and sweat and blood; who strives valiantly; who errs and comes short again, and again; who knows the great enthusiasms; the great devotions; who spends himself on a worthy cause; who, at best, knows in the end the triumph of high achievement, and who, at worst, if he fails, at least fails while daring  greatly, so that his place shall never be with those timid souls who know neither victory nor defeat. ” 

I have practically done reading this refreshing book with gratitude to  Gary and Janis Arvanigians for having presented me a lasting and a memorable gift.

 

 

January 6 Afterthought: Dan and "American Patriots"

Vahe H. Apelian

Yesterday, our younger son’s friend posted the quote below. I knew Dan from his early youth. Many a time I escorted both of them to one of their favorite pastimes, fishing in the lakes of Cincinnati Ohio, not very far from where we lived.  Dan wrote the following on his Facebook page: “I’ve kept my feelings about politics off of social media pretty much this whole time. But I’m pretty tired of seeing all the Biden supporters blasting Trump supporters all day. If you even remotely compare what’s going on at the capitol right now to any of the riots in 2020 please unfriend me, we’re not the same. The true American patriots have had enough.”  And attached the poster above.

 What made the handsome young boy I knew, our son David’s good friend, to be so emotionally charged to find comfort in a higher calling for being a genuine “American Patriot” in juxtaposition against those whom he considers not patriotic enough.  

Dan gave way to his heart’s calling early on and got married to his sweat heart very early on and interrupted his high school education to tend to the family he formed. He is a doting father, a true friend to our younger son. It is not hard for me to envision that Dan does indeed have grounds to have harbored such feelings, seeing the intolerance he sees around and the lack of empathy of those who were elected to assume the responsibility of addressing the ever changing challenges the society faces and prepare the upcoming generation come to grips and be better prepared coping with these rapid changes. In the words of Kahlil Gibran: life “..goes not backward nor tarries with yesterday.”

Yesterday, a friend also posted on his Facebook the following, which in a way falsely characterized Dan and the American patriotism he espoused. My friend's post read: “In 2016 presidential election period Sen. Hillary Clinton called them, these Trump followers “Bunch of deplorable people”. She was right then and she is right today, as today’s events at the Capital, proved it to be.” I have to admit what he said reflects the prevailing mood of heightened polarization but  remains far short in addressing the woes lurking below.

I want to clarify that I too do not condone at all what transpired yesterday in D.C., our capital city. The symbols of its institutions were violated in way they were not before. Surely these rioters brought the Republic on the verge of collapse. With all its faults, and as Winston Churchill is attributed to have said that democracy is the worst form of governance but there is no better.  I quote what I wrote to a friend “The thing that gives me some hope is the foundation of the republic. No republic I know of, would have withstood with its first denizen undermining the very institutions of the republic he was meant to uphold and finally resorting to assaulting it. There is a very long road ahead of us.”

But what are the issues lurking below?

Let us take a look at our everyday life nowadays. If employed, we are way overburdened, overworked and deprived of service. But also many and many are losing to the onslaught of machines. In the grocery stores not only we pay what we purchased but also bag what we purchased. There was a time an attendant did it for us. The same is true when we purchase gas from a gas station. More and more I see machines replacing employees sweeping the floor. And when I go to a medical appointment there are no more attendants who welcome me to the parking lot but there is a machine that spits a card for me which I then take to a kiosk, pay another machine, pick the validated card and insert it in the machine at the exit station to have the gate open for me to exit. There were attendants that did that at one time. I can cite numerous such other instances. I am reminded of the bus I used to take from LAX to its station in Van Nuys. The bus driver also acted as its porter loading the bags underneath the bus when all those year in Lebanon, even then, I never was on a bus that did not have an attendant along with the driver, we called “Maghaouin”. Even McDonalds is on the verge of machination and is replacing its legendary service with a simile behind the counter the patrons got. In many franchises ordering in a McDonal is done at a kiosk. Even higher skills that needed trained persons are being replaced on a large scale, such as the vital medical tastings that are now  overwhelmingly done by machines.

The regulations are relentlessly rewarding companies that modernize their machinery and make it more efficient at the cost of employing many of Dan's generations. If they happen to find a job, the hours of their jobs are so tailored that legally it does not constitute a “full time” employment - a term long antiquated given the reality of modern employment - to qualify them for medical benefits..

I do not have simple answers to counter the few examples I cited. But something needs to be done, especially towards to and for small businesses that are bread and butter of many and support many by employing them. President Trump brought to the surface fissures in our society, although he did not constructively address to remedy them. We the public are also at fault in  expecting way too much from government, or should I say what the country can do for us. 

 

 

 

 

 

 

Թող Այս Նոր Տարին

Ծանօթ՝  Նոր Տարուայ բարեմաղթութեան այս բանաստեղծութիւնը կը պարտիմ Տիկ. Զուարթ Աբէլեանին՝ մօրս։ Ան սովորութիւն ունէր նման բանաստեղծութիւններ ընդօրինակել եւ այսպէս ընդօրինակուած բանաստեղծութիւններու քանի մը տրցակ հաւակածոյ մնացած է քովս իրմէ։ Այս մէկուն հեղինակին անունը չէ յիշած, հետեւաբար անոր աղբիւրը վստահ չեմ։ Պատշաճ բարեմաղթութիւններ են յատկապէս այս տարուան՝ 2020 ի աւարտիմ տրուած ըլլալով պատմական ճակատագրական տարի մը եղաւ մեզի համար։

Կը շնորհաւորեմ իմ այս «պլակին» ընթեցողներուն Նոր Տարին եւ Սուրբ Ծնունդը։ 

I wish the readers of my blog a Happy New Year and Holy Christmas (Sourp Tznount).

 

Թող Այս Նոր Տարին 

«Հայրենական»

 

Թող այս Նոր Տարին լինի բարեբեր.

Թող խաղաղութիւն լինի աշխարհին.

Թող ապրի մարդը կամքով աներեր.

Ու մայրը գտնի իր կորած որդին.

 

Թող ազատ լինեն ազգեր գերուած.

Թող պայծառ լինի ամենուր գարուն.

Թող որ կարկաչեն առուակները ժիր.

Երգեն, ծիծաղեն, սրտերը փխրուն.

 

Թող նոր կեանքի հետ մարդն էլ նորոգուի.

Թող վիշտն ու ցաւը իսպառ մոռանայ.

Թող կեանքը լինի վարդագոյն երազ.

Առօրեան չքնաղ մի տեսիլք դառնայ.՚՚

 

Թող բոլորը ապրեն երջանիկ.

Թող սէրն անսահման տարածուի փութով.

Թող ռազմի փոխան երգ ու պար լինի.

Ու եղբայր դառնան ազգերը սիրով.

 

Թող դրախտ դառնայ երկիր Նայիրեան.

Թող ուրախ հնչեն մեր երգերը վար.

Թող քարերն անգամ ծաղկեն, կանաչեն.

Իմ ազատ երկրում, ջինջ ու կենարար

 

The Wounded Wolf Has no Friends,

 Hagop Tcholakian

 

It is impossible to do justice in translating the writings of the  eminent scholar and linguist Hagop Tcholakian.  His vocabulary is very rich and his descriptions are superb. The attached is my attempted translation of his recent posting on his facebook page.  Vahe H. Apelian

 

 

" My father used to tell stories. He never told a story that did not covertly connote to people. 

During those years the most  secure trade the surviving Kessabtsis engaged was shepherding. During 1920’s, in Kaladouran alone, there were sixty-two herds of goats. Each herd had between 100 to 200 goats and at times some of the herds had up to 1000 goats.  It was the most secure way of assuring a livelihood. From the goats they secured meat, hide, cheese and other milk related products  and hair. From the goat hair they weaved carpet, tent, cord, burlap bags, knapsacks, shepherds’ overcoat and others. 

The shepherds spent the whole year with their herds on the highland pastures and in valleys far from the village. After grazing they held the goats in large caves or in specially constructed enclosures  in the valleys. The shepherds, who spent the 12 months of the year on the highlands and in the valleys, often combined their herds so that two would be watching over the combined herd and would have more dogs guarding the herd. One day a week a family member would take over relieving the shepherd.   

During those years, along with the herds, the packs of wolves also increased.  That is the natural order of things.  Wherever there are goats, there also are wolves. Naturally, there had been a few instances where the culprits were leopards and bears.  But neither of them was as dangerous as the wolves were. The shepherds were armed and with their dogs kept guard over the herds watching their movements during the day. They also slept where the herds were kept as the dogs remained alert at the entrance. That had always been the case.  

The wolves knew that and hence never attacked the herds during the night. The attacks happened in the morning when the goats spread all around foraging among the bushes. The dogs resting on elevations kept watch over them while the shepherds shouted “ho, ho” directing the goats. 

The packs of wolves followed the herd without raising suspicion. The wolf is a an intelligent and a cunning animal. Approaching the herd, the wolves spread apart and start crawling on their bellies unnoticed. The goats sensing danger, start congregating. It is when the wolves start the killing spree. The wolve bit a goat at its neck, shook it a few times, and left the dead carcass on the ground. Hardly a whimper was heard. The wolve then targeted the next. That is the ultimate goal of the wolf, to suffocate as many goats and as fast as possible while staying put in the herd. It is not the time to devour the dead animal. 

The shepherds became aware of the  slaughter only when they saw the carcasses of dead goats here and there. It became obvious to them that a pack of wolves had penetrated the herd. Shouting was of no avail. The dogs dared not enter the herd. The shepherds carefully approached the herd in an attempt to see at least one of wolves. The wolf needed not to be killed but to be wounded gravely. That was the most efficient way to save the herd. The rifle thundered and the wounded wolve started rolling on itself howling in agony. The goats ran for their lives here and there. The rest of wolves, leaving their slaughter spree attacked the wounded wolf and started ferociously tearing it apart, as if angered at the howling wounded wolf for having foiled their carefully laid plan and as if punishing it for treason. The commotion over the wounded wolf soon engulfed the whole pack as it got caught in a frenzy. It became impossible to know which was attacking which and biting the other.

The wounded wolf has no friends. Every other wolf will bare its teeth against the wounded, used to tell us the elders.

And that becomes the end for all."

 

Եւ ատիկա կ՛ըլլայ բոլորին վերջը:

 

 

ԵՒ ԱՏԻԿԱ Կ’ԸԼԼԱՅ ԲՈԼՈՐԻՆ ՎԵՐՋԸ

Հայրս կը պատմէր, թէեւ ան ոչ մէկ ատեն կը պատմէր , եթէ պատումը թաքուն ակնարկութեամբ մը չ’ուղղուէր մարդոց մէջ նման երեւոյթի մը վրայ: 

Այդ տարիներուն վերապրող քեսապցիներուն համար ամենէն ապահով զբաղումներէն մէկը եղած էր այծի խաշնարածութիւնը: 1920-ական թուականներուն միայն Գարատուրան գիւղին մէջ կային 62 հօտ. իւրաքանչիւր հօտ կը հաշուէր 100-500, մինչեւ 1000 գլուխ կենդանի: Եկամուտ ապահովելու ամենէն ապահով միջոցն էր ատիկա. այծէն կ՛արդիւնահանուէր միս, մորթի, պանիր ու այլ կաթնեղէններ եւ մազ: Այծէ մազէն կը հիւսէին կարպետ, վրան, պարան, քուրց, մանտիք ու մախաղ, հովուական վերակու եւ այլն: 

Հովիւները իրենց հօտերուն հետ ամբողջ տարին կ՛անցընէին գիւղերէն հեռու, հեռաւոր արօտավայրերու ու ձորերու մէջ; Այծերը կը մակաղէին հսկայ քարայրներու կամ հեռու ձերերուն մէջ յատուկ շինուած գոմերու մէջ: Տարին 12 ամիս լեռները անցընող հովիւները յաճախ կը միացնէին հօտերը, որ գոնէ երկուքով հսկեն միացեալ հօտին, եւ գամփռերը շատնան: Հովիւները շաբաթը մէկ անգամ մէկ օրով կը հերթափոխոխուէին հարազատի մը կողմէ:

Այդ տարիներուն այծերու հօտերուն հետ ամէն տեղ շատցած էին նաեւ գայլերու վոհմակները: Սա բնական օրէնք էր, ուր այծի հօտ կայ, այնտեղ ալ գայլ կայ: Ի հարկէ մէկ երկու անգամ պատահած էին ընձառիւծ ու արջ, որոնք այնքան ալ վտանգաւոր չէին հօտերուն համար, որքան գայլերը: Հովիւները զինուած էին, ու գամփռերը հօտերու շրջագիծէն քիչ անդին կը հետեւէին այծերու շարժումին: Այդպէս էր միշտ. հովիւները կը գիշերէին հոն ուր այծերը կը մակաղէին, ու փարախի դրան առջեւ արթուն էին գամփռերը:

Գայլերը գիտէին ատիկա, ու գիշերային յարձակում գրեթէ չէր պատահեր: Յարձակումը կը պատահէր ցերեկով, երբ այծերու խիտ հօտերը կը տարածուէին թփուտներու մէջ ու կը ճարակէին: Գամփռերը ժայռերուն վրայ բազմած կը հսկէին, իսկ հովիւները այս ու այն բարձունքէն ՛՛հօ հօ՛՛ կանչելով հօտին ուղղութիւն կու տային:

Գայլերու վոհմակը աննկատ կը հետեւէր հօտին: Գայլը խելացի գազան է, խորամանկ: Հօտին մօտենալով՝ վոհմակը կը ցրուի, եւ իւրաքանչիւր գայլ փորին վրայ սողոսկելով կը մխրճուի հօտին մէջ; Այծերը սարսափած աւելի կը խտանան, ու կը սկսի գայլերու կազմակերպած լուր կոտարածը: Գայլը կը խածնէ այծը վիզէն, կը ցնցէ անգամ մը երկու, ու այծը խեղդամահ կ’իյնայ գետին: Հազիւ խեղդուկ բաբաջիւն մը կը լսուի: Գայլը կ՛անցնի յաջորդին: Անոր գերագոյն նպատակն է շատ ու շուտ խեղդել ու փռել գետին ու հօտին մէջէն դուրս չելլել: Հիմա լափելու ու գիշատելու ատեն չէ:

Հովիւները սպանդը կը նկատեն միայն այն ատեն, երբ ետեւ մնացած բացատին մէջ կը նկատեն գետին փռուած այծեր, հոս ու հոն: Յայտնի է, որ վոհմակը մտած է հօտին մէջ: Հարայ-հռոցով հարցը չէր լուծեր: Գամփռերը հօտին մէջ չէին մտներ: Ամենէն արդիւնաւոր ձեւը մէկ էր. Հովիւները զգուշութեամբ կը մօտենային հօտին ու կը փորձէին նկատել գոնէ գայլերէն մէկը: Գայլը պէտք չէր սպասել, այլ ծանրօրէն վիրաւորել: Կը թնդար առաջին կրակոցը, ու վիրաւոր գայլը կը սկսէր ահաւոր վնգստալ ու տապլտկիլ, վնգստալ ու տապլտկիլ: Այծերը կը խրտչէին ու կը փախչէին դէս ու դէն: Միւս գայլերը թողած իրենց գործը կը վազէին հարազատ վնգստոցին կողմը ու կատաղօրէն կը յարձակէին վիրաւոր գայլին վրայ ու ահաւոր գռվռոցով կը սկսէին բզքտել զայն, կարծես բարկացած՝ իրենց արարքը բացայայտելուն համար, կը պատժէին դաւաճանութեան համար: Գզվռտուքը կ’իյնար ամբողջ վոհմակին մէջ, ով որուն դէմ էր՝ յայտնի չէր ըներ: Վնգստոցները կը շատնային, գզվռտուքը կը շարունակուէր աւելի կատաղի: Ա՛լ յայտնի չէր ըներ, թէ ո՛վ է առաջին վիրաւորը, ո՛վ է վերջինը:

- Վիրաւոր գայլը բարեկամ չ՛ունենար, ամէն գայլ երախը կը բանայ անոր վրայ,- կ’ըսէին մեծերը: 

Եւ ատիկա կ՛ըլլայ բոլորին վերջը:

 

 

Dreamlike Aleppo

 Dreamlike Aleppo

 “I have had numerous occasions to write and speak about Aleppo Armenians in large halls, in front of hundreds of people. Let me say my real thoughts from the heart. As many as the number of Aleppo Armenians dwindles, but the root remains. I remain with deep conviction that the Aleppo Armenian is the rose of the Diaspora. If we liken the Armenian Diaspora to a tasty fruit, its seed has come from Aleppo.”

Note: The Armenian community of Aleppo is experiencing extreme hardship. The dire situation in Armenia has obscured their plight. But, in spite of the immense difficulty they are managing to have their consolidated schools continue on their mission; provide shelter to the elderly and assist families in desperate need for the vital necessities of life. I was reminded of the above quote from Antranig Zarougian’s book titled Yerazayen Haleb(Dreamlike Aleppo). 

The translated segment is from the same book and sheds light on Aleppo in its hey days and the community’s drive to lay down the foundation of the first organized Diaspora community that over time brought so much service to the Diaspora at large.

*****

“The overwhelming majority of the Armenians in Aleppo were Cilician Armenians; the Sassountsi Armenians were the second largest. Among them, the Aintabsi Armenians occupied a prominent and dominant position. Their numerical superiority was such that they had two schools, Zavarian (Tashnag) and Grtasseerats (the other kind). For some time they had their own church, next to the Cathedral of the Holy Forty Martyrs (Սրբոց Քառասնից Մանկանց Մայր Եկեղեցի). It was known as the “Aintabsis” church. When Catholicos Coadjutor Papken passed away, they did not let him be buried in Antelias. They brought the coffin to Haleb and with a large showing had him buried in “their” church.

Before the Genocide Aintab was considered the Athens among Cilician cities because of its schools, and American College. In spite of the fact that Aintabsi Armenians were Turkish speaking, love of learning and education were much stressed among them. The trustees of the schools naturally were all Aintabsi Armenian craftsmen who took care of the schools much like they took care of their households. However, they regarded that they had the same say in matters relating to education as they had in their own households.

I taught Armenian language and history for six or seven years at the Zavarian School. The middle school students were not as young then as they are now. The average age of the students in the 6th grade was 15 years then, while it is 10 to 12 years these days. It was a good school with a good teaching staff. One year three additional teachers in their twenties were invited. They were hard working and industrious teachers. The atmosphere of the school changed. Even though they were not experienced they animated the school. They became the favorites of the students who congregated around them during recess. The situation did not sit well with the former teachers, some of whom did not look favorably at the situation. Since some of the former teachers had family relations with the trustees of the school, they managed to work out so that these three young teachers were not to be invited the following year.

It was a scandal. These young men had carried their tasks without any blemish. There were no reasons to let them go. Our principal, a good and a humble man, could not defend them and hence unwillingly went along with the decision of the trustees. I objected. Aram, the father of Archbishop Datev Sarkissian joined me. Together we staked the reputation we thought we had and put our names on the balance. Either these three teachers will be invited next year, or the two of us will resign as well.

The trustees remained adamant in their decision. We also remained adamant on our end and thus were forced to leave the school. After all, we were not Aintabsis and they could easily do away with our services. Aram returned to his hometown Kessab where he taught. The Education Council gave me a position of “Education Inspector” to put the Assyrian school in the neighborhood into order. There was not anything to place in order in that school. All it was a kindergarten with one teacher. As to my “Education Inspector” title, it was the Prelate Zareh’s intention to give me a position and a salary.

The year became a fortuitous year for me. I wrote “Letter to Yerevan” (Tought Ar Yerevan) and decided to do away with teaching as a career and embarked on publishing Nairi instead.

What happened to three young teachers and who were they?  They did not remain luckless either. On the contrary, due to their innate talents, they blossomed and shaped a lasting identity of their own. The readers will not be surprised when I name them. The first was Zareh Melkonian, a well-known name among the Diaspora Armenian writers. The second was Souren Basmajian who also published under the assumed pen name Aram Armand and repatriated to Armenia. The third, Alfonse Attarian, became a known writer in the modern Armenian literature and wrote under the pen name Armen Tarian.”

*****

Added note about Aleppo: “Haleb is undoubtedly a milestone in the evolution of our Armenian Diaspora identity of the post-Genocide period.  I believe that it is there that the future community of Beirut was forged, and from then on to the different realities of our existence in the West.  In the great migration of our people, Haleb was the first place of a Great Gathering after the initial murderous big bang of the Great Dispersion. The above applies to all aspects of community life, whether they be historical, cultural, political, artistic, literary and so on.  This is not to minimize the roles of other places.  Far from it, but, if there are temporal and geographic points of reference around which our existence coalesced after 1915, Haleb was surely the first.” Viken Attarian