Գործակցութիւն, համագործակցութիւն եւ փոխադարձ գործակցութիւն

Վահէ Յ Աբէլեան

Արմենակ եղիայեանը, իր վերջին՝ «Միասնաբար փրկենք հայերէնը» յղումին մէջ, 45-րդ-ը, կը գրէ հետեւալը, «Ոմանք չեն կրնար ձերբազատիլ հայերէնի բառերը անմիտ ու  ախտագին աւելորդաբանութիւններով  օժտելու, այսինքն՝ ծանրաբեռնելու մոլորութենէն, դուք հասկցէք՝ մոլուցքէն:Նման մոլուցքի մը թելադրանքով է, որ կազմուած են  համագործակցութիւն բառը եւ փոխադարձ գործակցութիւն  բառակապակցութիւնը:»

Ես այն տպաւորութեանբ մնացած էի որ, համագործակցութիւն բառը լրագրական բառ մըն է շեշտելու համար ընթացող գործակցութիւն մը։ Զարմացայ երբ կարդացի Նայիրի կայքին մէջ որ համագործակցութիւն-ը բառ մըն որ կը նշանակէ «ընդհանուր գործակցութիւն»։ Իսկ գործակցութիւն-ը կը նշանակէ «Աջակցութիւն, համագործութիւն»։ (Բառգիրք հայերէն լեզուի։ Անդրանիկ Վրդ. Կռանեան, Պէյրութ, 1998։)

Ըստ նոյն բառարանին, համագործակցութիւն բառին Անգլերէն իմաստտը՝ cooperation է, իսկ գործակցութիւն բառին իմաստն ալ cooperation է։  Հետեւաբար կրնանք հետեւցնել որ Անգլերէն լեզուն  գործակցութեան եւ համագործակցութեան մէջ տարբերութիւն չի դնէր, եթէ պատահի որ թարգմանենք։ Բայց հայերէնով հետեւալը բացատրութիւնը կուտայ նոյն բառարանը՝ համագործակցութիւն կը նշանակէ «Ընդհանուր գործակցութիւն»,  իսկ գործակցութիւն կը նշանակէ «Աջակցութիւն, համագործութիւն»։ 

Եթէ տրուած բացատրութեան մէջ տարբերութիւն կը գտնէք, ապա տարբեր բառեր են, թէեւն նոյնանման։ Իսկ Արմենակը կը գրէ՝ «Արդ, գործակցութիւն-ը առանձին արդէն կը նշանակէ նոյն գործի կատարումը, նոյն գործին նուիրիումը: Ասոր վրայ համա- նախածանցի յաւելումը այլեւս ոչ զարդ է, ոչ զարդարանք, այլ անմիտ կրկնաբանութիւն մը:»  Չէմ ժխտեր Արմենակին ըրած նկատողութիւնը։

Գալով փոխադարձ գործակցութեան, Google-ը այսպէս կը թարգմանէ՝ «mutual cooperation”, հասկնալի թարգմանութիւն մը։ Այլապէս կարելի չէ թարգմանել։

Mutual cooperation-ը ճիշդ եւ ընդհանրացած գործածութիւն մըն է, կ՚ըսէ ԱԲ-ը (Արհեստական Բանականութիւն-ը)։ Այլեւս չենք կրնար անգիտանալ ԱԲ-ին գիտութեանը։ Անգլերէն լեզուն որպէս առօրեայ գորածող մէկը, կը հաստատեմ որ այդպէս է, mutual cooperation-ին գործածութիւնը անտեղի չէ բայց անպայմանօրէն չի նշանակէր Հայերէն փոխադարձ գործակցութ-եան, թէեւ այդպէս կը թարգմանուի։

Անգլերէն լեզուի մէջ mutual բառը միայն որպէս փոխադարձ չի գործածուիր, թէեւ Նայիրի-ին նոյն բառարանը կը նշէ միայն փոխադարձ։ Անգլերէն Merriam-Webster նշանաւոր բառարանը չորս իմաստներ կը նշէ որ mutual բառը կրնայ նշանակել։ Չորրորդը՝ joint է, Հայերէնով միասնաբար։ Չեմ կրնար պատկերացնել որ Հայերէն փոխադարձ բառը այդ իմաստը կրնայ տալ՝ միասնաբար։ 

Հետեւաբար, թէեւ Անգլերէն լեզուի մէջ mutual cooperation-ը, իր յատուկ իմաստը ունի, բայց չեմ կրնար պատկերացնել որ փոխադարձ գործակցութիւն-u այդպէս կրնայ ընկալուիլ։ Այսպէս՝ չեմ կրնար ժխտել Արմենակին որ կ՚ըսէ՝ « Նոյնքան, եթէ ոչ աւելի զազրելի կրկնաբանութիւն մըն է փոխադարձ գործակցութիւն բառակապակցութիւնը:  Քանի որ հոն ուր գործակցութիւն կայ, ինքնաբերաբար կայ նաեւ փոխադարձութիւն, որովհետեւ գործակցութիւնը չի կրնար ինքնագլուխ ըլլալ, ան անպայման  ներդաշնակ պիտի ըլլայ երկու իրարու հետ գործողներու:»