Early Armenian migrants did not create a migrant crisis

Vaհe H Apelian

Today, I read Boston 25 News that “after years of grappling with a migrant crisis the state has closed all emergency state shelters and motels, Gov. Maura Healey said Friday.” I did not understand and still do not understand who the migrants are to have created a crisis obviously because they are being housed in hotels and motels. Surely, anyone who has stayed in a hotel or a motel in Massachusetts, understands that it is a costly proposition one has to contend with for a reason, such as for an overnight stay while vacationing, travel on business etc.  But to house a family in a hotel or a motel for shelter entails a long term stay and surely is inordinately costly way to house a family. If there is any party who absolutely has no problem with this housing method, are the owners of the motels and hotels who are guaranteed occupancy and assured payment. 

AI overview tells me that “ A migrant is someone who moves from one place to another, either within their own country or across borders, often for reasons such as seeking better economic opportunities, education, or to join family. They are not necessarily fleeing persecution or violence like refugees. The term can encompass a wide range of situations and motivations for movement.” Governor Healy owes us an explanation, who are the migrants and why are they housed in hotels and motels?

Upon further reading, I read that “Confronting more than $1 billion in annual costs tied to the state’s emergency assistance family shelter system, the Healey administration rolled out a suite of new reforms Fridau//” Whoever these migrant needy families are, they surely tax the state of Massachusetts $1 billion annually.

Reading about the current migrant crisis, I was reminded of the early migrant Armenians who came to United States to better their lives. They surely were not met by a government that housed them in a hotel or a motel. I imagine staying in a hotel or a motel was not even in their wildest dreams.

The state of Massachusetts was a magnet for early Armenian migrants. I imagine they were migrants and not immigrants. Many just secured a passage on a trans-Atlantic ship and got off of the ship when the ship anchored in a U.S. seaport and many headed to Worcester, MA because for them “Worcester is America”. (An actual quote Dr. Hagop Martin Deranian used as a title for his book.)

It occurred to me to check with Mark Arslan, who provided me his extensive data base he has painstakingly prepared. After familiarizing myself with the data base and the search options he has provided, I checked where these early Armenian migrants sheltered themselves when they came to Worcester, MA where Southbridge Street seemed to have become popular street for these early Armenian migrants.  

I read that ten Armenians, not all necessarily had the same family name, housed themselves in 50 Southbridge Street. They were all males. Their names were: Kalust, Haroutiun, Mourad, Tavit, Manoug, Parsegh, Aghajan, Levon, Krikor, Kevork. 

In 114 southbridge Steet, five Armenian males lived within a short frame of time. Their names were: Bedros, Hagop, Haroutiun, Antranig, Hampartsoum. 

In 130 Southbridge Street, six Armenian males with that short frame of time. Their names were: Margos, Asadour, Toros, Haroutiun, Soukias, Garabed.

These three cohabitation addresses are just examples of a common trend. Mark Arslan’s extensive database has over 180,000 such entries. Similar situation can be encountered in all the cities they went. 

They were mostly males, who would work hard, to establish themselves to form families of their own and they did. Dr. Albert Apelian in his fictional novel “Ash-Kar” wrote about these men’s drive to have families of their own and about their marriages. 

I am reminded of the proverbial Chinese saying that says if you give a fish to person, you feed him one day and if you teach the person how to fish, you help him feed himself a lifetime.These early Armenian males in all likelihood did not have someone to teach them. They thought themselves and left an enduring legacy to emulate.

How about these migrants who have catapulted a crisis in the State of Massachusetts? Something is amiss somewhere.

 

A Historic Moment: The First Parliament and the inaugural address of the First Armenian Republic:

Attached is my aided translation of Tatul Hakobyan’s posting on August 1, 2025 on his Facebook page that the inaugural session of the first parliament of Armenia, took place in the hall of the Yerevan City Club on August 1, 1918. He wrote that “The honor of the first session of the first legislative body of Armenia was given to its president, Avetik Sahakyan. In deep silence, Sahakyan took the stage and delivered the opening speech, which was translated into Russian and Turkish on the spot, writes Simon Vratsyan. In addition to members of the government and representatives of the army, representatives of Germany, Austria-Hungary, Turkey, and the consul of Persia were present at the inaugural session of the Council. Avetik Sahakyan was born in 1864 in Jalaloghli (now Stepanavan). In 1920, when Armenia was Sovietized, Sahakyan moved to Tabriz. He died in 1933 in Lebanon. We present this speech in its entirety” noted Tatul Hakopyan. The original posting is embedded. Vahe H Apelian.

 

HAIERENIK 1890-1918, Caucasian Armenia Declares Independence. 

“Citizens, Deputies of the Council of Armenia.

 

On behalf of the Supreme Armenian National Council (Assembly), I have the honor today to open the inaugural session of the Council of Armenia and to announce that from now on this is the only authorized body encompassing the state powers of the Republic of Armenia.

 

This day will become historic for us and will open a new bright era in the life of our young state’s independent political and economic development.

 

This day will always be memorable and for the reason that for the first time we see realized within our narrow horizons, the beautiful dream and cherished desire for self-determination, albeit in impossibly difficult conditions.

 

Assuming that many of you are not well informed about the issue of our country's independence, I find it extremely important to present to this high assembly the stages through which the idea of independent states in Transcaucasia has passed from its beginning to its final formulation.

 

Our republic, like the others, appeared as independent states in that from the day when the Transcaucasian Sejm declared itself dissolved on May 26 [1918]. On the initiative and proposal of the Georgian Social Democratic faction, Georgia declared itself independent on the same day.

 

After the collapse of the whole of Transcaucasia, our country was left to its own devices, so the Armenian National Council hastened to take over all the functions of the government.

 

It was then that the well-known ultimatum of the Ottoman government about new land acquisitions was received and a response was required within 48 hours. The Supreme Council immediately sent a separate delegation to Batumi in the person of Hovhannes Kajaznuni, Mikael Papajanyan and Alexander Khatisyan, giving them extraordinary powers to negotiate with the Turkish delegation.

 

Our delegation managed to make some corrections to the borders, but was still forced to accept the ultimatum and conclude a peace alliance with Vehib Pasha and Khalil Bey. Here, for the first time, the deputies of the Armenian National Council were officially recognized as representatives of independent Armenia and signed the June 4 alliance [between the Republic of Armenia and the Ottoman Empire]. [Treaty of Peace and Friendship of the Imperial Government, 1918]:

 

The independence of our state is also known to the allied states of Dajgasstan (Turkey), Germany, Austria, Bulgaria. Our second delegation is in Constantinople, which includes Avetis Aharonyan, Alexander Khatisyan and Mikael Papajanyan, who went there at the invitation of the Ottoman government to conduct negotiations with Dajgastan (Turkey) and its allied states.

 

Thus, having comprehensively examined the country's forces and the circumstances in which the Armenian people find themselves, on the one hand, and the political and economic situation created, on the other, the Armenian National Council with heavy heart and with a brutal conscience decided to finally accept the ultimatum and recognize the independence of Armenia, submitting itself to the impartial judgment of history.

 

Yes, our republic is small and with narrow borders, it has been deprived of its most valuable territories and cannot accommodate within itself the entire population and, it seems, does not have the conditions for an independent existence. But I think that the borders of the country cannot remain frozen forever. I believe that the borders of the country will expand with the iron force of life, with the protection of our just and indisputable rights in relation to the occupied territories and with a new friendly alliance with Dajgastan (Turkey) and its allied states, whose representatives are present here. We have chosen the path of agreement and peace, and I want to hope that we are not mistaken.

 

Until then, we will sacredly and unswervingly fulfill our duties that stem from the peace alliance. Let us leave the future prospects, at least, today here without hesitation and with full determination we are laying anchor to our statesmanship and laying the foundation of the state building, striving to always improve it for the benefit of all nationalities of the Republic of Armenia, as children of one dear motherland.

 

I declare the session of the Council of Armenia open.”

Courtesy Tatul Hakobyan

Բնագիրը՝

 

1918 թվականի օգոստոսի 1-ին Երևանի քաղաքային ակումբի դահլիճում բացվեց Հայաստանի առաջին խորհրդարանի՝ Խորհրդի, անդրանիկ նիստը: Հայաստանի անդրանիկ օրենսդիր մարմնի առաջին նիստի պատիվը տրվեց նրա նախագահ Ավետիք Սահակյանին: Խորին լռության մեջ բեմ ելավ Սահակյանը և արտասանեց բացման ճառը, որը տեղում թարգմանվեց ռուսերեն և թուրքերեն, գրում է Սիմոն Վրացյանը:

 

Բացի կառավարության անդամների ու բանակի ներկայացուցիչների, Խորհրդի անդրանիկ նիստին ներկա են եղել Գերմանիայի, Ավստրո-Հունգարիայի, Թուրքիայի ներկայացուցիչները, Պարսկաստանի հյուպատոսը:

 

Ավետիք Սահակյանը ծնվել է 1864-ին՝ Ջալալօղլիում (այժմ՝ Ստեփանավան): 1920 թվականին, երբ Հայաստանը խորհրդայնացվեց, Սահակյանն անցավ Թավրիզ։ Մահացել է 1933 թվականին Լիբանանում։

 

Ներկայացնում ենք այդ ճառը ամբողջությամբ:

 

ԱՆԻ կենտրոն 

 

Քաղաքացինե՛ր, պատգամավորներ Հայաստանի խորհրդի:

 

Գերագույն Հայոց ազգային խորհրդի կողմից ես պատիվ ունեմ այսօր բաց անել անդրանիկ նիստը Հայաստանի խորհրդի և հայտարարել, որ այսուհետև սա՛ է միակ լիազոր մարմինը՝ ամփոփող իր մեջ Հայաստանի Հանրապետության պետական իշխանությունը:

 

Այս օրը կդառնա մեզ համար պատմական և կբանա մի նոր լուսավոր դարաշրջան մեր երիտասարդ պետության կյանքում, ինքնուրույն քաղաքական և տնտեսական զարգացման:

 

Այս օրը կմնա միշտ հիշատակելի և ա՜յն պատճառով, որ առաջին անգամ իրականացած ենք տեսնում մեր նեղ հորիզոնի սահմաններում գեղեցիկ երազանքն ու նվիրական տենչը ինքնորոշման, թեև անհնարին դժվարին պայմաններում:

 

Ենթադրելով, որ մեր երկրի անկախութեան հարցին շատերը ձեզանից լավատեղյակ չեն՝ ես հույժ կարևոր եմ գտնում այս բարձր ժողովին ներկայացնել այն փուլերը, որոնցով անցել է սկզբից մինչեւ իր վերջին ձևակերպումը անկախ պետությունների գաղափարը Անդրկովկասում:

 

Մեր հանրապետությունը, ինչպես և մյուսները, հանդես եկան իբրեւ անկախ պետություններ ա՛յն օրից, երբ Անդրկովկասյան սեյմը [1918թ.] մայիսի 26-ին իրեն հայտարարեց կազմալուծված. վրաց սոցիալ-դեմոկրատ ֆրակցիայի նախաձեռնությամբ և առաջարկությամբ նույն օրն իսկ Վրաստանը հայտարարեց իրեն անկախ:

 

Անդրկովկասի ամբողջությունը փլվելուց հետո մեր երկիրը թողնված էր իր բախտին, ուստի Հայոց ազգային խորհուրդը շտապեց իր վրա վերցնել կառավարության բոլոր ֆունկցիաները:

 

Հենց այդ ժամանակ էր, որ ստացվեց Օսմանյան կառավարության բոլորին հայտնի վերջնագիրը նոր հողային գրավումների մասին և պահանջվում էր պատասխան 48 ժամվա ընթացքում: Գերագույն խորհրդի կողմից անմիջապես առանձին պատվիրակություն ուղարկվեց Բաթում հանձինս Հովհաննես Քաջազնունու, Միքայել Պապաջանյանի և Ալեքսանդր Խատիսյանի՝ տալով նրան արտակարգ լիազորություններ բանակցություններ վարելու թուրք պատվիրակության հետ:

 

Մեր պատվիրակությունը հաջողեցրեց որոշ ուղղումներ մտցնել սահմանների մեջ, բայց և այնպես ստիպված էր ընդունել վերջնագիրը և խաղաղության դաշինք կնքել Վեհիբ փաշայի և Խալիլ բեյի հետ: Այստեղ առաջին անգամ Հայոց ազգային խորհրդի պատգամավորները պաշտոնապես ճանաչվեցին իբրեւ ներկայացուցիչներ անկախ Հայաստանի և ստորագրեցին հունիսի 4-ի դաշինքը [Հայաստանի Հանրապետության և Օսմանյան կայսերական կառավարության Հաշտության և բարեկամության պայմանագիրը, 1918թ.]:

 

Մեր պետության անկախության մասին հայտնի է նույնպես Տաճկաստանի (Թուրքիայի) դաշնակից պետություններին՝ Գերմանիային, Ավստրիային, Բուլղարիային: Պոլսում է մեր երկրորդ պատվիրակությունը, որի մեջ մտնում են Ավետիս Ահարոնյանը, Ալեքսանդր Խատիսյանը և Միքայել Պապաջանյանը, որոնք ուղևորվել են այնտեղ Օսմանյան կառավարության հրավերով, բանակցություններ վարելու Տաճկաստանի և նրա դաշնակից պետությունների հետ:

 

Այսպիսով, բազմակողմանի քննելով մի կողմից երկրի ուժերը և այն հանգամանքները, որոնց մեջ գտնվում է հայ ժողովուրդը, և մյուս կողմից՝ քաղաքական և տնտեսական ստեղծված դրությունը, Հայոց ազգային խորհուրդը սեղմեց իր սիրտը և անողոք գիտակցությամբ որոշեց վերջնականապես ընդունել վերջնագիրը և ճանաչել Հայաստանի անկախությունը՝ իրեն հանձնելով պատմության անաչառ դատաստանին:

 

Այո՛, մեր հանրապետությունը փոքր է ու նեղ սահմաններով, նա զրկվել է իր ամենագնահատելի երկրամասերից ու չի կարող իր մեջ տեղավորել ամբողջ ազգաբնակչությունը և, կարծես թե, պայմաններ չունի անկախ գոյության համար: Բայց ես կարծում եմ, որ երկրի սահմանները քարացած չեն կարող մնալ միշտ. ես հավատում եմ, որ երկրի սահմանները կընդարձակվեն կյանքի երկաթե ուժով, մեր արդար և անվիճելի իրավունքների պաշտպանությամբ գրավված հողամասերի վերաբերմամբ և նոր բարեկամական դաշինքով Տաճկաստանի և նրա դաշնակից պետությունների հետ, որոնց ներկայացուցիչները ներկա են այստեղ: Մենք ընտրել ենք համաձայնության և խաղաղության ուղին, և ուզում եմ հուսալ, որ չենք սխալվում:

 

Մինչ այդ մենք կկատարենք սրբությամբ և անշեղ կերպով մեր այն պարտականությունները, որոնք բխում են խաղաղության դաշինքից: Թողնե՛նք ապագա հեռանկարները, համենայն դեպս, այսօր այստեղ առանց տատանումների և լիակատար վճռականությամբ մենք գցում ենք խարիսխը մեր պետական նավի և դնում ենք հիմքը պետական շենքի՝ ձգտելով միշտ կատարելագործել նրան ի բարօրություն Հայաստանի Հանրապետության բոլոր ազգությունների, իբրեւ զավակների մեկ հարազատ մայր հայրենիքի:

 

Հայտարարում եմ Հայաստանի Խորհրդի նիստը բացված:

Voices from Armenia: Search for a savior

The attached is my Google aided translation of Tatul Hakobyan’s posting on the morning of August 2, 2025, as his early morning contemplation over bitter coffee. The original is attached. Vahe H Apelian

“Fresh thoughts with bitter coffee

The approach of defending the third force and saving the homeland with the help of a third force has existed among Armenians even before Israel Ori.

For Armenians, the third force has mainly been perceived as Russia, which was supposed to come and save us from our neighbors.

How many times we have been deceived is another story, where one should not look for the fault of third countries.

Even today, many Armenians, both in Armenia and outside the borders of our country, continue to perceive Russia as a third force, namely a savior.

There is also the opposite approach: the third force is the collective West, which should save us from Russia.

However, those who consider Russia to be a third force.

a/ They keep their wealth not in Russian rubles and in Russian banks, but in Western currency and in Western banks,

b/ They treat their precious bodies not in Barnaul or Lipetsk, but in Berlin or Los Angeles,

c/ They send their sons who did not serve in the army to study not in Syktyvkar or Yaroslavl, but in Stanford or Yale,

d/ They send their elegant daughters-in-law to give birth not in Vladikavkaz, but in Washington...

In other words, the hearts of these compatriots of ours want Western goods and beneficence, but under the Russian umbrella.

Բնագիրը՝

Թարմ ուղեղով՝ դառը սուրճի հետ

Երրորդ ուժին ապահինելու և երրորդ ուժի օգնությամբ հայրենիքը փրկելու մոտեցումը Իսրայել Օրուց առաջ էլ է եղել հայոց մեջ:

Հայերի համար երրորդ ուժ հիմնականում ընկալվել է Ռուսաստանը, որ պետք է գար և մեզ փրկեր հարևաններից: 

Քանի անգամ ենք մենք խաբվել, այլ պատմություն է, որտեղ պետք չէ փնտրել երրորդ երկրների մեղքը:

Այսօր էլ շատ հայեր՝ լինեն Հայաստանում և մեր երկրի սահմաններից դուրս, շարունակում են Ռուսաստանին ընկալել երրորդ ուժ, այն է՝ փրկիչ:

Կա նաև հակառակ մոտեցումը՝ երրորդ ուժը հավաքական Արևմուտքն է, որ մեզ պետք է փրկի Ռուսաստանից:

Ռուսաստանը երրորդ ուժ համարողները, սակայն.

ա/ իրենց հարստությունը պահում եմ ոչ թե ռուսական ռուբլիներով և ռուսական բանկերում, այլ արևմտյան արժույթով և արևմտյան բանկերում,

բ/ իրենց թանկարժեք մարմինը բժշկում են ոչ թե Բառնաուլում կամ Լիպեցկում, այլ՝ Բեռլինում կամ Լոս Անջելեսում,

գ/ բանակում չծառայած իրենց որդիներին ուսման են ուղարկում ոչ թե Սիկտիվկար կամ Յարոսլավլ, այլ՝ Սթենֆորդ կամ Յեյլ,

դ/ իրենց նրբագեղ հարսներին ծննդաբերության են ուղարկում ոչ թե Վլադիկավկազ, այլ Վաշինգտոն...

Այսինքն, մեր այս հայրենակիցների սիրտն ուզում է արևմտյան բերք ու բարիքը, բայց ռուսական հովանոցի տակ: 

 

Voices from Armenia: What difference does it make .......

The attached is my Google aided translation of Tatul Hakobyan’s posting on the morning of July 31, 2025, as his early morning contemplation over bitter coffee. The original is attached. Vahe H Apelian

«Fresh thoughts over bitter coffee

After finally returning to the village and settling down, I decided to engage in agriculture, along with other endeavors.

For this purpose, I am putting in order the documents of the lands that were privatized during the time of my family, my father. I also want to buy a few hectares of land.

There are many  agriculture related issues, starting from the fact that the village is on the border. There is water shortage. There is no agricultural machinery. There are no labourers. The prices of agricultural products are low, etc....

I have always thought and I still see today that our land demands are for show. We do not cultivate our lands, but we dream of a greater Armenia.

Of course, I am not against Armenia being big, bigger, so big that airplanes are needed to commute between cities and we have numerous airports.

But those wishes and dreams of ours are worthless if we do not cultivate every piece of land that is in our hands today.

And I have also noticed that the farther an Armenian is from Armenia, the more he loves the land, speaks more for the Armenian Cause and dreams of the Great, Wilsonian Armenia .

Vano (Sirageghyan) wrote: If you do not live in Armenia, what difference does it make to you, whether Armenia is big or small?

I don't criticize anyone and I don't have the right to do so when they prefer to live outside Armenia. But I, kind of don't believe a person who lives abroad, in Armenia presents himself as more patriotic than someone living on Armenian soil.

 

Բնագիրը՝

Թարմ ուղեղով՝ դառը սուրճի հետ

Վերջնականապես գյուղ վերադառնալուց և հաստատվելուց հետո որոշել եմ նաև գյուղատնտեսությամբ զբաղվել՝ այլ գործերի կողքին:

Այդ նպատակով՝ մեր ընտանիքի՝ հորս ժամանակ սեփականաշնորհված հողերի թղթերն եմ կարգի բերում, նաև ուզում եմ մի քանի հեկտար հող գնել:

Գյուղատնտեսության մեջ խնդիրները բազմաթիվ են՝ սկսած նրանից, որ սահմանի բերանին է, ջուր չկա, գյուղտեխնիկա չկա, աշխատող չկա, գյուղմթերքի գներն են ցածր և այլն....

Ես միշտ մտածել եմ ու այսօր էլ տեսնում եմ, որ հողային մեր պահանջատիրությունը ցուցադրական է: Մենք մեր հողերը չենք մշակում, բայց երազում ենք ավելի մեծ Հայաստան: 

Անշուշտ, ես էլ դեմ չեմ, որ Հայաստանը լինի մեծ, ավելի մեծ, այնքան մեծ, որ քաղաքների միջև լինեն օդանավեր, ունենք բազմաթիվ օդանավակայաններ:

Բայց մեր այդ ցանկություններն ու երազանքը արժեք չուննն, եթե մենք չենք մշակում ամեն կտոր հողը, որ մեր ձեռքում է այսօր:

Ու նաև նկատել եմ՝ հայ մարդը ինչքան Հայաստանից հեռու է, այնքան շատ է հող սիրում, Հայ դատ խոսում և Մեծ, Վիլսոնայն Հայաստան երազում:

Վանոն է գրել՝ քո համար ինչ տարբերություն՝ Հայաստանը մեծ է կամ փոքր, եթե այդ Հայաստանում չես ապրում:

Ես չեմ քննադատում որևէ մեկին և դրա իրավունքն էլ չունեմ, երբ նա նախընտրում է Հայաստանից դուրս ապրել: Բայց մի տեսակ չեմ հավատում այն մարդուն, ով, ապրելով դրսում, Հայաստանում, հայական հողի վրա ապրողից ավելի հայրենասեր է ներկայանոսւմ: 

Food for thought: What difference does it make .......

The attached is my Google aided translation of Tatul Hakobyan’s posting this morning as his early morning contemplation over bitter coffee. The original is attached. Vahe H Apelian

«Fresh thoughts over bitter coffee

After finally returning to the village and settling down, I decided to engage in agriculture, along with other endeavors.

For this purpose, I am putting in order the documents of the lands that were privatized during the time of my family, my father. I also want to buy a few hectares of land.

There are many  agriculture related issues, starting from the fact that the village is on the border. There is water shortage. There is no agricultural machinery. There are no labourers. The prices of agricultural products are low, etc....

I have always thought and I still see today that our land demands are for show. We do not cultivate our lands, but we dream of a greater Armenia.

Of course, I am not against Armenia being big, bigger, so big that airplanes are needed to commute between cities and we have numerous airports.

But those wishes and dreams of ours are worthless if we do not cultivate every piece of land that is in our hands today.

And I have also noticed that the farther an Armenian is from Armenia, the more he loves the land, speaks more for the Armenian Cause and dreams of the Great, Wilsonian Armenia .

Vano (Sirageghyan) wrote: If you do not live in Armenia, what difference does it make to you, whether Armenia is big or small?

I don't criticize anyone and I don't have the right to do so when they prefer to live outside Armenia. But I, kind of don't believe a person who lives abroad, in Armenia presents himself as more patriotic than someone living on Armenian soil.

 

Բնագիրը՝

Թարմ ուղեղով՝ դառը սուրճի հետ

Վերջնականապես գյուղ վերադառնալուց և հաստատվելուց հետո որոշել եմ նաև գյուղատնտեսությամբ զբաղվել՝ այլ գործերի կողքին:

Այդ նպատակով՝ մեր ընտանիքի՝ հորս ժամանակ սեփականաշնորհված հողերի թղթերն եմ կարգի բերում, նաև ուզում եմ մի քանի հեկտար հող գնել:

Գյուղատնտեսության մեջ խնդիրները բազմաթիվ են՝ սկսած նրանից, որ սահմանի բերանին է, ջուր չկա, գյուղտեխնիկա չկա, աշխատող չկա, գյուղմթերքի գներն են ցածր և այլն....

Ես միշտ մտածել եմ ու այսօր էլ տեսնում եմ, որ հողային մեր պահանջատիրությունը ցուցադրական է: Մենք մեր հողերը չենք մշակում, բայց երազում ենք ավելի մեծ Հայաստան: 

Անշուշտ, ես էլ դեմ չեմ, որ Հայաստանը լինի մեծ, ավելի մեծ, այնքան մեծ, որ քաղաքների միջև լինեն օդանավեր, ունենք բազմաթիվ օդանավակայաններ:

Բայց մեր այդ ցանկություններն ու երազանքը արժեք չուննն, եթե մենք չենք մշակում ամեն կտոր հողը, որ մեր ձեռքում է այսօր:

Ու նաև նկատել եմ՝ հայ մարդը ինչքան Հայաստանից հեռու է, այնքան շատ է հող սիրում, Հայ դատ խոսում և Մեծ, Վիլսոնայն Հայաստան երազում:

Վանոն է գրել՝ քո համար ինչ տարբերություն՝ Հայաստանը մեծ է կամ փոքր, եթե այդ Հայաստանում չես ապրում:

Ես չեմ քննադատում որևէ մեկին և դրա իրավունքն էլ չունեմ, երբ նա նախընտրում է Հայաստանից դուրս ապրել: Բայց մի տեսակ չեմ հավատում այն մարդուն, ով, ապրելով դրսում, Հայաստանում, հայական հողի վրա ապրողից ավելի հայրենասեր է ներկայանոսւմ:

Where else such a thing could happen?

Vaհe H Apelian

 With relatives in Etchmiadzin Armenia , 1970

The title of this blog - Ուրիշ ուր՞ կրնայ այսպիսի բան պատահիլ - is a comment made by Avo G Boghossian, formerly from Lebanon, but has settled in Armenia with his wife. He made that comment to a posting by Vartan Tashjian who resides in Beirut. Vartan's posting in turn, pertained to a comment by Varduhi Ohanjanyan from Armenia. Vartan had posted Varduhi’s note on his Facebook page and Avo G Bogհossian had made that comment. I live in the state of Massachusetts, in the U.S. and am reflecting on that incident.  Such is Armenian life, that extends beyond Armenia and has a global reach. 

This is in translation what Vartan had posted from Varduhi Ohanjanyan: “Since the elevators are also for internal messages, I read it on my way to work in the morning: “Dear neighbors, 39,000 drams was lost in the hallway this morning. If you found it, please give it to Grandma Sirush of apt. 42. It’s her pension.” I took the elevator back up, rang the doorbell, and waited for the door to open with the money in my hand. Grandma Sirush opened it. As soon as she saw me with the money in my hand, she was confused. It turned out that I was the third person who had “found” the money.” PS: When I read something like this, I get emotional. Even if there are 42 apartments in that building, 3 out of 42 people are able to empathize with a person, to put themselves in her situation, then we are still very good. Let the good in us multiply, people.”

It surely is a heart-warming happening. In answer to Avo G Boghossian, yes it might happen elsewhere too. Surely it is a welcome anywhere it happens. What matters is that it happened in Armenia and resonated with Armenians far from Armenia. Behind the doom and gloom of politics in Armenia, there is an underlying thing that connects Armenians across the globe.

But I have a real situation that happened with me when I visited Armenia for the very first time in 1970, or maybe in 1969. The visitation was organized by the U.S.S.R. Embassy in Lebanon for the students of the American University of Beirut during the Easter break. We embarked on the journey in a plane full of students, among them a few of us as Armenians. Our first stop was Yerevan, followed by Leningrad – the present-day Saint Petersburg, and then to Moscow with a few days stop in each city. We flew from Yerevan to Leningrad and from there on a train to a Moscow which turned out to me a most memorable train ride.

Our, or should I say my parent’s relatives who had repatriated from Kessab twenty-three years earlier, in 1947 were alive.  I was not the first to see them. My mother had been invited to Armenia. She taught Armenian. My cousin Annie Chelebian Hoglind had also visited Armenia in her very young age with a group of other students from an AGBU affiliated Armenian school. Our relatives hosted me royally. I imagine much like they did to my mother and Annie. They stood arm in arm with me. Their hosting me in Armenia has remained etched in my memory, and also the following incident, among a few others that attested to the exceptional hospitality of the Armenians.

In Armenia with relative in 1970

I do not recall why, but I happened to be in a market and I bought a produce. Instead of putting it in a bag, the seller was having it wrapped. I asked for a bag, she did not have. At that very moment, a lady who happened to be next to me, opened her bag and pulled out a neatly folded plastic bag whose folds were visible attesting to its repeated use and careful folding for its next use. She offered her neatly folded plastic bag to me for use. It was so obvious that she had saved the plastic bag for her shopping. I declined the offer. But she insisted that I take it and use it. I did.

 The last time I visited Armenia was in 2015. The generation that had hosted me royally has left this world, along with my parents. Many of their descendants have left Armenia too and have moved elsewhere. Armenia in 2015 was way different from Armenia of 1970. Much has changed in Armenia as well. But that Armenian lady’s gesture of offering me her neatly folded plastic bag to her inconvenience, has remained etched in my memory to this very day and with it, my enduring sentiments for Armenia.

 

 

Սօնա Քեռկինս

Stepan J Apelian - Ստեփանը -  այս գրութիւնը տեղադրած էր իր էջին վրայ։ Կը վերատադրեմ։

 

Հազիւ եօթ տարեկան երեխայ էի, Սակայն իրազեկ շուրջս անց ու դարձերուն։ Մայրս օր մը անբացատրելի ուրախութեամբ ըսաւ " ձեզի Քեռկին մը պիտի գայ",  Ասատուր Քեռին Պիտի նշանենք, Այսօր վէրջին խօսքը առինք։

Սօնան, Ֆըշշենց Սուղմունինց Ճօզէֆ խօճային աղջիկը։

 Անշուշտ մենք անհամբեր էինք տեսնել մեր հարսնացուն։ Մայրս կ'ըսէր թէ շատ գեղեցիկ, նուրբ և բարեձև աղջիկ է Սօնան։ Վէրջը եղաւ " միր Սօնան" մայրս միայն այսպէս կը յիշէր իր անունը։

 Նշանտուք, Հարսանիք շատ չուշացան։ Քեռիիս տան Հիւրասենեակը Զարդարուած էր նշանածի և ապա Հարսի նկարներով։

  Քեռին ունէր Հսկայ Ռէտիօ մը որուն ձայնը քիչ կը պատահէր որ լսէինք, երկար թելերով Տանիք բարձրացած Անթէննա ունէր, մեզի համար այդ սնտուկը առեղծուած էր և մեր ուշադրութեան կեդրոնն էր մինչև այն օրը երբ Քեռկին Սօնային նկարները շարուեցան և այնքան սիրուն և գրավիչ որ խլեցին մեր Ուշադրութիւնը։

Տէր եւ տիկին Ասատուր եւ Սօնա Աբէլեան-Պէտիրեան, մօրս արխիւներէն

  Չեմ կրնար մոռնալ թէ որքան հարազատ կապեր կային մեր և Քեռիենց ընտանիքներուն միջև, մէկ ընտանիքի պէս էր մեր կապը, ոչ մէկ առիթ կամ ուրախութիւն` երկուստեք առանձին բնաւ ըրած չէինք։ Տօնական օրերը, նոր տարին, Ծնունդ, Զատիկ, խթման գիշերներ, բոլորը միասին տօնած ենք։

Խրախճանքներ, "քէֆեր" և տեղին ու անտեղին առիթներ ստեղծած ենք միասին ըլլալու և ուրախանալու։

 Մօրս համար` Սօնան բացառիկ խոհարար էր և միշտ իր գովքը կ'ընէր  ըսելով " Մեր Սօնային" խմորեղէնները ոչ մէկը կրնայ ընել այդպէս համեղ և ճաշակաւոր։

 Հիւրասէր էր բացառիկ, երբ հոն ըլլայինք, տան բոլոր ունեցածները որ ընտիր էին պիտի հրամցնէր։ Թեթև, արագաշարժ, աշխատասէր, միշտ զբաղ, Քեռիիս թև թիկունք էր ամէն գործի, թէ տան և թէ պարտէզի։

 Հմուտ Պարտիզպանի աշխատանք կը տանէր թէ Մանասին( իր Անդրանիկը) և թէ Քեռիին հետ։ Այնքան սիրուն կը շարէր խնձորները Սնտուկին մէջ շուկայ տանելու պատրաստութեան ժամանակ և այնքան արագաշարժ։ 

 Քեռիս, վարպետ որսորդ և վարպետ ձկնորս, ոչ մէկ բացառիկ որս առանց մեզ հրաւիրելու չէին ճաշակեր։ Ոզնի պատրաստելու մասնագէտն էր " մեր Սօնա քեռկինը", բացառիկ համեմունքներով, և հանդարտ կրակի վրան, մենք միշտ ճաշակած ենք այդ համադամ պատրաստութիւնները։

 Ձմերուան երկար գիշերները միշտ միասին եղած ենք, չիր չամիչ, տան այլազան պահածոներ, չոր թուզ և Գավուրմա անպակաս էին մեր հաւաքներուն։

 Սօնա Քեռկինը կ'ըսէր "ամէն գնով պիտի կշտացնեմ քեզ Ձուկով"։

 Պատահած է որ զիս և իմ ընկերներս իրենց կիներով միասին հրաւիրած է "ձուկի"։

  Շատ հիւրասէր և առատաձեռն։

 Տղաքը երբ Դպրոցական էին, երկրորդական և համալսարան, Հալէպ տեղափոխուեցան և իրենց մօտ կը մնար Քեռկինս ընդհանրապէս։ Շատ ատեն ճամբորդած ենք միասին Իմ փիքափով տարած մթերքներ, պաշար և ձմեռնային անհրաժէշտ պահածոներ։ Ես և Քեռկինը ճամբու ընկեր ալ էինք։ Կը գիշերէի իրենց մօտ։ Տաքուկ բնակարան մը ունէին Սուլէմանիա թաղերուն մէջ։

  Իսկ երբ ես զինուորական ծառայութիւնս վերջացուցի ու Քէսապ վերադարձայ հադտատուելու մեր պապենական օջախին մէջ, Անին և ես նոր Եռանդ մտցուցինք թաղին մէջ։ Քեռին և Քեռկինը գրեթէ ամէն գիշեր մեզի էին Անդրանիկ զաւակս Ցոլակը նորածին էր և Քեռիին խաղալիքը։

Կը սիրեր զինք եօ եօ ընել ցատկեցնել և կուրախանայինք բոլորս միասին։

  Աննման և անվերադարձ սակայն անմոռանալի յիշատակներով լեցուն կեանք մը։ Աւաղ գնաց անվերադարձ։ Անոր դերասաններն ալ մէկ առիթ մէկ մէկնեցան առ յաւետ։

  կարելի չէ բնաւ չյիշել անհամար առիթներ և օրեր, տարիներ որ միասին եղած ենք, մինչև Ասատուր Քեռիին անսպասելի մահը, իր 70 տարիքը հազիւ լրացուցած, շատ հազուադէպ հիւանդութեան մը վարակուելով, հազիւ վէց ամիս կրցաւ դիմադրել։ Հերոսաբար` Սօնա Քեռկինը ընդունեց Աստուծոյ կամքը և հողին յանձնեցինք իր շատ Սիրելի "Ատուրը" ինչպէս ինք կը կանչէր։

 Համբերութեամբ տարաւ այրիութեան տարիները, աւելի լուռ էր այլևս, իր տան հոգերը կրկնապատկուած էին, հօր և մօր դերը պէտք էր վերցնել։

 Եկաւ անսպասելին, Քէսապի բռնագաղթը փոխեց ամէն բան։ Հազիւ մազապուրծ ազատած էին տղուն և հարսին հետ միասին երբ հրթիռ մը զարկաւ իր սիրելի բնակարանը։

 Գաղթի օրերը երկար երեք ամիսներ տունի կարօտով և մտահոգութեամբ ինչպէս ամէն Քէսապցի ընտանիք Լաթաքիա հասան և անմիջապէս ազատագրումէն ետք վերադարձան գտնելու իրենց բնակարանը` որ այդքան բծախնդրութեամբ կը շտկեր, տակն ու վրայ փոշիներու և փլատակ պատով, ամէն բան խանգարուած։ Այս մէկն ալ համբերութեամբ և սիրով տարաւ։ Այս մեծ և անբաղձալի օրերն ալ անցան։ 

երբ Քէսապ այցելէի վերադարձին, մօրս առաջին հարցումն էր " մեր Սօնան ինչպես գտար" ։ Անշուշտ Սօնան ալ միշտ կը հարցնէր Քոյրիկը ինչպէս է։

 Մայրս իր աչքերը Փակեց Քէսապէն հեռու և Քէսապի Կարօտով, բայց բնաւ չիմացաւ որ իր Սիրելի Սօնան ևս պիտի փակէր իր աչքերը Քէսապէն հեռու և Քեսապի  կարօտով, ու պիտի գրկէր Անապատի տաք աւազներուն մէջ թաղուելով և ամէն օր Քէսապը երազելով։

 Իրեն նման ուրիշներ քէսապցի իր ազգականներէն և ծանօթներէն արդէն գրկած էին այդ կայծ աւազները և ինք բնաւ չէր ուզեր հոն մնալ, Իր կեանքի ընկերոջ Սիրելի "Ատուրէն" հեռու թաղուիլ ։

 Այս է հայու անողոք ճակատագրին մեծագոյն Ցաւը։

 Գնաց Աստղիկ Քոյրիկը, գնաց "մեր Սօնան" բայց թողին հսկայ յուշերու ժառանգ, մեծ անձերու  օրինակներ։ իրենց` թողածը որպէս կտակ` կեանքի անաղարտութիւնը մեր զաւակներուն փոխանցելու։

Յիշատակնին օրհնեալ ըլլայ։ 

 Աստուծոյ ողորմութեանը մէջ հանգչին այս մաքրամաքուր հոգիները։

Սթիւ Աբէլեան

ԱՄՆ ՔՕՐՕՆԱ ՔԱԼԻՖՕՐՆԻԱ

Յուլիս 27/ 2025