The attached is my translation of Hagop Tcholakian’s posting reproduced on Kessab Educational Association (K.E.A.) Facebook site on July 19, 2020, describing the onetime celebration of the Feast of Vartavar in Kessab. Vahe H. Apelian
Vartavar was celebrated in Kessab, as well as by the Armenians in Antioch, Jisr al Shughur, Latakia and their environs. After 1920 it became a feast of pilgrimage for the whole of the Syrian Armenians. The site of the pilgrimage was Barloum, which was also referred to as Balloum or Barlamon. The feast of Vartavarwas was also known by the name of the site.
The pilgrimage site was located some 2 km north of Kessab, on the southeastern slope of Mount Gassios, at a 1250-meter elevation from the sea (Mediterranean Sea), not far from the spring known as Teknijok.
On the day of the Vartavar Feast, the pilgrim families would ascend to the site starting Friday. They would clear a site from bushes, stones, and would place either a shed or a tent. They would bring with them sheet, carpet, clothes, utensils and lots of food. By Saturday evening the site would be filled with the pilgrims. The priest would arrive, mass would be held, lambs would be slaughtered. Cauldrons for cooking harissa would have been set up over fire pits. Young persons and adults would keep watch, chop and feed the fire with wood, and beat the food being cooked. The smell of meat on skewers being grilled over fire would fill the air. The women prepared the side dishes.
The feast would start, the people would dance the Kessab circle dance-delani-and at times the sound of the zurna and on the ongoing dance would go on until dawn. Along with the Armenians from Soueida, Antioch, Ghenamieye, Aramo, Yakubiyah, and Latakia. Interested Turkmen and Alevis would also attend.
On the morning of the Vartavar, the water game would start. They would water and pour water on each other. They would have fetched the water from the nearby Teknijok spring. The mass would be held among the ruins, along the eastern arched like wall resembling an altar. The harissa would be blessed,. Groups or families would have already fashioned a table. The harissa would come, feasting, camaraderie and circle dancing would go on.
In the evening the pilgrims would descend from the mountain. The women and married men would go their villages and their homes. Many would continue the water games and the dancing on the Kessab square, called Khot. While descending, the more daring would head towards the sea shore through Bashord, and from there to Kaladouran where the fig and the grape would have started to ripen.
The day after the Vartavar was the merelots, that is to say visitation to the grave site of beloved departed and lunch would be held at the home in their memory. Beggars from the Ordu and other place, would come and go house after house to collect their offering for the poor.
After the annexation of Sanjak in 1939, this great pilgrimage site was annexed to Turkey with the Teknijok spring falling right on the demarcation border. The Vartavar pilgrimage and the feasting ceased. It was attempted to have the feast and the celebration held in Kaladouran at the Saint Kevork chapel and rekindle the feast. But it was of no avail. Nowadays Vartavar is a religious service, although some continue to refer it as Balloum.
Hagop Tcholakian, from his volumes 1 and 2 sequel titled “Kessab”.
*****
ՎԱՐԴԱՎԱՌ (Պալլում, Պարլում, Պարլամօն)
Այս տօնը, ինչպէս ամբողջ Քեսապի, այդպէս ալ Անտիոքի, Ճըսըր Շուղուրի, Լաթաքիոյ շրջակայքի, իսկ 1920էն ետք, ամբողջ Սուրիոյ հայութեան համար համաժողովրդական ուխտագնացութեան օր եղաւ: Ուխտավայրը Պարլում կը կոչուէր (նաեւ Պալլում, Պարլամօն): Ուխտավայրի անունով ալ կը կոչուէր տօնը: Ուխտավայրը կը գտնուէր Քեսապէն շուրջ երկու քիլոմեթր հիւսիս, Կասիոս լերան հարաւ-արեւելեան լանջին, ծովէն 1250 մեթր բարձրութեան վրայ, Թեքնեճօք կոչուող փոքրիկ աղբիւրէն ոչ հեռու:
Վարդավառին ուխտաւոր ընտանիքները հոս կ'ելլէին դեռ Ուրբաթ օրուընէ , ուխտավայրին շուրջ տեղ կը գրաւէին , կը մաքրէին իրենց տեղը փուշերէ, քարերէ, վրան կը զարնէին կամ շուք մը կը շինէին: Անոնք իրենց հետ կը բերէին ծածկոց, կարպետ, հագուստեղէն, պնակեղէն եւ առատ ուտեստ: Շաբաթ երեկոյեան ուխտավայրը կը լեցուէր բազմութեամբ, քահանան կը ժամանէր, ժամերգութիւն տեղի կ'ունենար, ուխտը կ'ընէին, մատաղացուները կը զենէին: Հերիսայի կաթսաները դրուած կ'ըլլային յատկապէս անոնց համար պատրաստուած կրակարաններուն վրայ: Երիտասարդներ եւ այր մարդիկ մինչեւ լոյս կը հսկէին հերիսայի կրակին, փայտը կը բերէին, կը ջարդէին, հերիսան կը ծեծէին: Խորովածի հոտը լեռը կ'առնէր: Կիները սալաթ կը պատրաստէին: Կը սկսէր կերուխումը, ապա կը փչէր զուռնան, շատ անգամ սրինգը ու Քեսապի Տիլանին մինչեւ լոյս կը տեւէր: Տիլանի կը կոչուի Քեսապի շուրջպարը: Ներկայ կ'ըլլային նաեւ սուէտիացի, անտիոքցի, ղնեմիացի, արամոցի, եագուպիացի, ղնէացի եւ լաթաքիացի հայեր, ինչպէս նաեւ շրջակայ գիւղերէն թուրքմէն, հոռոմ եւ ալեւի հետաքրքիրներ:
Վարդավառի առաւօտուն կը սկսէր ջուրի խաղը (ջրուիլը), իրար կը ջրէին, իրարու վրայ ջուր կը թափէին: Ջուրը Թեքնեճօքի աղբիւրէն բերած կ'ըլլային: Պատարագը կը կատարուէր աւերակին մէջ,արեւելեան խորանաձեւ կիսապատին առջեւ: Կ'օրհնուէր հերիսան: Ամէն խումբ կամ ընտանիք արդէն պատրաստած կ'ըլլար իր սեղանը, օրհնուած հերիսան ալ կու գար, ու կրկին կերուխում, կատակ, բարեմաղթութիւններ եւ շուրջպար:
Երեկոյեան ուխտաւորները կ'իջնէին լեռնէն: Կիներն ու ընտանիքի տէր մարդիկ կը ցրուէին իրենց գիւղերը , իսկ շատեր ջուրի խաղը, երգն ու պարը կը շարունակէին Քեսապի հրապարակին մէջ՝ Խոդը: Աւելի խիզախները լեռնէն կը սահէին դէպի Պաշօրտ, անկէ Գարատուրանի ծովեզերքը, ուր թուզն ու խաղողը «նշանած» կ'ըլլային:
Վարդավառին մեռելոցը ընդհանուրին համար հոգեճաշի օր էր: Ատիկա գիտէին շրջակայ այլազգցիները: Անոնց մուրացիկները Չանտուրէն, Օրտուէն, Պետրուսիէէն, Մուսելէքէն կու գային ու տուն-տուն կը մտնէին բոլոր գիւղերը՝ հոգեճաշէն բաժին հաւաքելու համար:
1939ի Սանճագի կցումով քեսապցի հայոց այս մեծ ուխտատեղին կը մնայ սահմանէն անդին, իսկ Թեքնեճօքի աղբիւրը ճիշդ սահմանագծին վրայ: վարդավառի ուխտագնացութիւնն ու համաժողովրդական տօնակատարութիւնները կը դադրին:
1939ին Պարլումի ուխտավայրը Թուրքիա մնալէ ետք, մտածուած է Վարդավառի ուխտագնացութիւնը եւ տօնակատարութիւնը կատարել Գարատուրանի ծովամերձ Ս. Գէորգ ուխտատեղին, մանաւանդ որ Պարլումի ուխտագնացութեան վերջին օրը , պատարագէն եւ ճաշէն ետք երիտասարդները սովորութիւն ունէին խմբովին ծով երթալու: 1960ական թուականներուն Գարատուրանի եւ Քեսապի եկեղեցիներու թաղական խորհուրդները փորձեցին վարդավառի ուխտագնացութիւնն ու տօնակատարութիւնը Ս. Գէորգ մատրան մէջ վերապրեցնել , բայց կրկին աւանդոյթ ստեղծել կարելի չեղաւ:
Վարդավառը այժմ միայն եկեղեցական տօն մըն է, թէեւ բարբառախօսները տակաւին տօնը կը շարունակեն կոչել նախկին ուխտավայրի անունով՝ Պալլում:
Նիւթը առնուած՝ Յակոբ Չոլաքեանի «Քեսապ» Ա. եւ Բ. հատորներ
No comments:
Post a Comment