Garo Armenian reflects on Antranig Zarougian

Attached is a liberal translation of Garo Armenian's personal reflections about the young poet turned into a novelist and publicist Antranig Zarugian. Garo Armenian had posted it on his Facebook page on March 2, 2019. The original posting is attached.

ANTRANIG ZAROUGIAN  – “He was the rebellious poet from the orphans’ generation. His poetic legacy is contained into two thin books of poetry. The first one “Arakastner – Sails” (1939) and the other “Tought Ar Yerevan  - Letter to Yerevan” (1945). Both of them were published in Aleppo and both beamed with intense poetry. 

Zarougian also had poems that never saw the light of day. He had embarked on lengthy poetry dedicated to “Saint Mesrob”. Only a segment of that poem was published in “Arevelk” yearbook, ( I think in 1947).

His “Letter to Yerevan” was an unprecedented revelation in our literature. Hagop Oshagan ranked it with Shahan Shahnour’s “Nahanche Arants Yerki- Retreat Without Song” novel. Unprecedented was also Hagop Oshagan’s 120 pages long typed manuscript dedicated to the powerful literary work of this young poet. Oshagan’s manuscript is titled “Vgayoutium me – A Testimony” and was written in Jerusalem in November 1945, right after his reading of “Letter to Yerevan”. Zarougian’s poem and Oshagan’s literary commentary retain an actuality that is relevant to this day to grasp the dimension and the fate of the Diaspora Armenian literature.

By the 1950’s Antranig Zarougian was already established in Beirut and had started publishing his “Nayiri” Weekly that continued the literary legacy of the “Nayiri” monthly, which Zarougian had founded in Aleppo along with like-minded idealists. After the great war, the monthly had become a literary magnetic pole for a whole generation. The monthly’s ties with the people were more candid and immediate; where convoluted narratives of Diaspora’s entangled issues were presented with intense literary outbursts. 

“Nayiri” ’s editor’s office became a beehive for writers and lovers of the Armenian literature.  Almost always present there were Yetvart Boyadjian, Boghos Snabian, Jerair Attarian, and many others. Those ad hoc meetings in the editor’s office, around the editor’s desk, gave rise to matchless lively literary critic and debate under the unequaled “moderation” of Antranig Zarougian.

For us, as new graduates of Jemaran, attending these meetings became another schooling where we started discovering our own innate literary impulses. The witted remarks of Zarougian were both magical and educational. 

It is now that I realize that, with intense wording, a whole culture was being passed to us and entrenched in our growing consciousness. It was the Diaspora that was taking root in us exemplified by wonderful and admirable fatherhood of sort.

Garo Armenian

November 22, 2015 

ԿԱԼԻ ՏՐՏՈՒՄ ԵՐԳ

Կը հաւաքեմ հերկերուս երբ աղքատ հունձքը այսօր,
Ու կը յանձնեմ կալս խեղճ ժամանակի կամնիչին,
Գիտեմ, հովերն անողոք և կամ հեղեղը պղտոր,
Պիտի ձեռքերս պարապ թողուն և ճի՛գս ապարդիւն...

Ես, անժառանգ սերմանող, կտակեմ հունձքս որու՛ն
Եւ արմատներս ինչպէ՛ս խրեմ հողին այս օտար,
Կը մերժէ հողն երբ յանձնել շրթներուս կուրծքն իրբեղուն,
Կ՚ըլլայ աճումըս երբորանվերջ կռիւ ու պայքար...

Կրնարաւիշը տոհմիս արևներու գրգանքին
Ու հովերու խարշափին բանալ անտառ մը հուժկու,
Եթէ Աղէտն ահաւորիրթափին մէջ մոլեգին,
Իմ արմատներս հողէս չնետէրա՜յն քան հեռու...

Կրնարիմ երգս ծորիլ թաւջութակի՜ պէս խորունկ,
Կիրակնօրեայ զանգի հու՜նչ կրնարիմ երգս ըլլալ,
Իրթաւալքին հետ բաշխել տաճարմ՚ամբողջ բոյրու խունկ,
Ժպիտներու, ծիծաղի ժայթքել աղբիւրմը զուլալ... 

Կրնարերգիս կշռոյթով շնչել երկիրմը ամբողջ,
Քալել սերունդմը կայտառ արևաբիբ աչքերով,
Հայրենական հողերուն տուած բազուկն իրամբողջ
Ապագային իրվստահ ու բախտին դէմ անվրդով...

Հասնէրիմ երգս գուցէ հազարներու՜ հոգիին
Ու բիւրերու սրտին մէջ պեղէրհանքերխնդութեան,
Եթէ բիւրերն իմ ցեղիս երկինքներու տակ ցրտին,
Հանապազորդկեանքին հետ չըմպէին թո՛յնը վաղուան...

Հայրենազու՛րկ իմ ընկեր, աքսորի խոնջ իմ եղբայր,
Այս դալկահարերգերուն մէջ փնտռէ ցո՛լքն օրերուդ.
Դաշունահարերազիդփնտռէ մարմի՛նն ոգեվար
Փնտռէ հոգիդ՝ պայքարի մէջ իրբախտին դէմ անգութ...

Հայրենիքիդդուն փնտռէ լոկ խենթ կարօ՜տը այստեղ
Փոխան կապո՜յտ երկինքին ու ջուրերուն անապակ.
Ու վերամբարձ ծառերուն, ծաղիկներուն տեղ շքեղ՝
Փնտռէ խաբուա՛ծ Հայ Տղուն հաւատքին բերդն աւերակ։

Գուցէ փնտռես իմ երգիս մէջ արդարգովքն անցեալին
Ու դառնութիւ՛ն գտնես հոն, գտնես թախիծ ու մորմոք.
Եւ սէրերուս մէջ փնտռես դեռ գուցէ սէ՜րն երկնային,
Պարզ ու վսեմ սէրը հին՝ ապրումներու մէջ նորոգ...

...Ու բարձրանայ մատեանէս երբ չարաշուք մերՆերկան
Ու որպէս սէր՝ տողերէս խուժեն մայթե՛րը վրադ,
Յիշէ՛, պանդուխտ իմ ընկեր, խաւարու ցու՜րտ այն ճամբան,
Որուն էջքին գահավէժ մենք ուղևորն ենք դժբախտ...։

ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԾԱՌՈՒԿԵԱՆ
«Առագաստներ»
Հալէպ, 1939

Որբերու սերունդին ըմբոստ բանաստե՛ղծն էրան, որուն քերթողական ողջ աւանդը այսօրկ՚ամփոփուի երկու վտիտ քերթողագրքերու մէջ. առաջինը՝ «Առագաստներ» (1939), իսկ երկրորդը՝ «Թուղթ առ Երևան» (1945)։ Երկուքն ալ լոյս տեսած՝ Հալէպի մէջ և երկուքն ալ բանաստեղծական խօսքի թէժ հուրերո՛վ ճառագայթող։ Ծառուկեան ունէրնաև շարք մը անտիպներ«Առագաստներ»էն դուրս մնացած, որոնք երբեք լոյս չտեսան, և սկսերէրգրել երկարաշունչ բանաստեղծութիւն մը՝ «Սուրբ Մեսրոպ» խորագրով, որուն մէկ հատուածը միայն հրատարակուեցաւ Հալէպի «Արևելք» տարեգրքին մէջ (կարծեմ 1947-ին)։ 

Իր«Թուղթ առ Երևան»ը աննախընթաց երևոյթ էրմերգրականութեան մէջ։ Յակոբ Օշական զայն դասեց Շահան Շահնուրի «Նահանջը Առանց Երգի» վէպին համահաւասարև -- նոյնքան աննախընթա՛ց – ան գրեց 120 օշականեան խիտ էջերու ծաւալով մենագրութիւն մը նուիրուած՝ երիտասարդբանաստեղծի այս հզօրերկին։ Օշականի այս գործը կը կրէ «Վկայութիւն Մը» խորագիրը և գրուած է Երուսաղէմի մէջ 1945-ի նոյեմբերին, «Թուղթ առ Երևան»ի ընթերցումէն անմիջապէս ետք։ Թէ՛ Ծառուկեանի երկը և թէ՛ Օշականի վերլուծականը մեծ այժմէութիւն ունին այսօրՍփիւռքի գիրն ու ճակատագիրը հասկնալու, զանոնք ճիշտ մեկնելու և մերվաղուան հրամայականները բիւրեղացնելու տեսակէտէն։ 

Յիսունական թուականներուն, Անդրանիկ Ծառուկեան արդէն հաստատուերէրՊէյրութ և սկսերէրհրատարակել «Նայիրի» շաբաթաթերթը, որկը շարունակէրգրական աւանդը «Նայիրի» ամսագրին։ Այս վերջինը ինք հիմնեց Հալէպի մէջ խումբ մը գաղափարակից ընկերներու գործակցութեամբ և յետ-պատերազմեան այդտարիներուն ան դարձաւ գրական խօսքի քաշողական բևեռը ամբողջ սերունդի մը։ Շաբաթաթերթ «Նայիրի»ն բնականաբարտարբերէրիրնախորդէն։ Անորկապը մերժողովուրդին հետ աւելի անմիջական էրև աւելի յաճախակի։ Անորէջերուն մէջ հանրագումարի կու գային մերհասարակական կեանքի կնճռոտ խնդիրները յաճախ մեծ պոռթկումներով։ 

«Նայիրի»ի խմբագրատունը մեղուաբոյնն էրգրողներու և գրասէրներու։ Հոն էին միշտ ԵդուարդՊոյաճեանը, Պօղոս Սնապեանը, ԺիրայրԱթթարեանը և շատ ուրիշներ։ Անպաշտօն այդհաւաքները բուռն քննարկումներու անզուգական պահերէին Անդրանիկ Ծառուկեանի խմբագրական գրասեղանին շուրջ և իրանկրկնելի «ատենապետութեամբ»։ Իսկ մեզի՝ դեռ ճեմարանական նորերուս համարայդհանդիպումները երկրորդդպրոց մըն էին։ Հոն մենք գիւտը կ՚ընէինք գրական բեմի գործօն բնազդներուն։ Ծառուկեանի խօսքը իրսրամիտ պատումներով համեմուած՝ միշտ մոգական էրև դաստիարակիչ։ Հիմա կ՚անդրադառնամ, որամբողջ մշակոյթ մըն էր, որապրող խօսքի ուժականութեամբ օրը-օրին կը յանձնուէրմերաճող գիտակցութեան և Սփիւռքն էր, որինքզինք կը մշտնջենաւորէրիրմանուածապատ ձևերով և հրաշալի հայրութեամբ մը։ 

Կարօ Արմենեան
Նոյեմբեր22, 2015

(Աւելի քան երեք տարի առաջ, այս էջին վրայ տեղադրուած Անդրանիկ Ծառուկեանի այս բանաստեղծութիւնը յարակից ճեպագրութեամբ կրկին կը յանձնեմ Դիմատետրի ընկերներուս ուշադրութեան։)