“Zartir Vortyag” is
an Armenian patriotic song that is better known by the first two words of its
lyrics, zartir vortyag, than the title of the song, which is “The Soldier’s
Mother’s Song” (Զինուորին Մօր Երգը).The heart of the song is a mother
extolling her son to ready himself to sacrifice his life in defense of the
fatherland. Zartir Vortyag means arise son.
It is an emotionally charged song, especially in the last stanza
when the mother tells her son that she fed and nurtured him to become the man
he is and that she would die for the person he has become just as he will do
the same for his nation. The reputation of this fiercely nationalistic song
must have been reached all the day to Ankara. Pressured by Turkey, the Lebanese
authorities a few years ago banned its singing on television.
There are several recordings of the song on YouTube.
The song is of particular importance to Kessabsis and is engrained
in their folklore. I can safely claim that in all probability there has not been a wedding in
Kessab during the last 100 years or so that the song was not sung at the
culmination of the wedding festivities, which at one time would last a few days. The tradition is
upheld irrespective of denominational affiliation.
The ceremony takes place as follows: right before the officiating the
wedding, as the groom readies to go to church, the men circle him and the best
man ("gnkahayr") and sing "Zartir Vortyag". At the end of
each stanza a bachelor friend of the groom takes turn in mock dressing him by
hovering over the groom and the best man a different piece of the groom’s
clothing, such as his jacket, vest, necktie. He hovers the piece of the groom’s
clothing over them three times clockwise and three times anti-clockwise. At
each passing of the clothing over them, the men circling the groom and the gnkayar shout in unison, in the Kessab
dialect Asdouds sheneferi (may God congratulate).
The groom’s bachelor friend then mock dresses him with the article clothing by putting the jacket on the groom or tying his necktie. The song is in
four stanzas. At times the second and/or the third stanza is omitted but not the
first and the last.
A Kessabtsi cannot envision a wedding in Kessab
without this ceremonial song. It is generally agreed that the song became part
of the wedding ceremony repertoire in Kessab as the nationalist fervor spread
among the Armenian in the late 19th and early 20th
centuries.The most plausible is the explanation that it is sung in honor of the Armenian freedom fighter
Drasdamad (Dro) Ganayan, who later became a defense minister of the First
Republic of Armenia.
Dro and his wife Nvart hailed from the two most prominent but adversarial
families of their native town Igdir. Right after their wedding Dro left his
wife behind and headed to the battlefront.
Dr. Antranig Chalabian narrates the incident in detail in his
book “Dro”. According to him, at the conclusion of the wedding ceremony as the
newlyweds were exiting the church, someone approached Dro and handed him a
note. It was a telegram from Nikol Duman ordering him to leave for Zankezur.
When the newlyweds reached the groom’s parental home, I quote, “the groom
approached his father and said, ‘father, I have received orders from Duman, I
leave forthwith…I entrust my wife to you, to safeguard her as your own
offspring’”. Dr. Chalabian makes no mention of Dro’s mother. It would be
natural that his mother would have given her blessing too. Dro was a volunteer
under the command of the legendary freedom fighter Nikol Duman.
Dro and Nvart’s
wedding took place in 1905 or 1906. The date is within the time frame of the
accepted version as to when and why the song took hold in Kessab folklore and
remains one of the most cherished parts of a Kessabtsi wedding. The symbolism of the song is apparent. It’s a message to the young
men to ready themselves in defense of the nation even at the most auspicious
occasion of their lives, the start of their own family on their wedding day.
On July 14, 1979 the same ceremony took place in Keurkune
after which Stepan Apelian was escorted walking to the Keurkune’s historic
church to welcome the bride Ani Churukian who soon arrived with her entourage from
Kessab. Tradition dictated that it is bride who is escorted to the groom's church, where the marriage ceremony would take place.
«Զարթիր որթյագը» հայկական հայրենասիրական երգ է, որն ավելի շատ հայտնի է իր բառերի առաջին երկու բառերով՝ «զարթիր որթյագով», քան երգի վերնագրով, որը «Զինուորին Մօր Երգը» է։ Երգի սիրտը մայրն է, որը գովաբանում է իր որդուն, որ պատրաստ լինի զոհաբերել իր կյանքը հանուն հայրենիքի: Zartir Vortyag նշանակում է վեր կաց որդի։
Դա էմոցիոնալ լիցքավորված երգ է, հատկապես վերջին հատվածում, երբ մայրն ասում է որդուն, որ կերակրել և դաստիարակել է նրան, որպեսզի նա դառնա այնպիսին, ինչպիսին նա է, և որ նա կմահանա այն մարդու համար, ում նա դարձել է, ինչպես որ նա կանի նույնը նրա համար: ազգ. Այս կատաղի ազգայնական երգի համբավը պետք է ամբողջ օրը հասած լիներ Անկարա։ Թուրքիայի ճնշման տակ մի քանի տարի առաջ Լիբանանի իշխանություններն արգելեցին նրա երգել հեռուստատեսությամբ։
Երգի մի քանի ձայնագրություններ կան YouTube-ում։
Երգը առանձնահատուկ նշանակություն ունի քեսաբցիների համար և արմատացած է նրանց բանահյուսության մեջ։ Կարող եմ վստահորեն պնդել, որ ամենայն հավանականությամբ վերջին 100 տարվա ընթացքում Քեսաբում հարսանիք չի եղել, որ երգը չի երգվել հարսանեկան խնջույքի գագաթնակետին, որը ժամանակին մի քանի օր կտևի։ Ավանդույթը պահպանվում է անկախ դավանանքային պատկանելությունից:
Արարողությունը տեղի է ունենում հետևյալ կերպ. հարսանիքի արարողությունից անմիջապես առաջ, երբ փեսան պատրաստվում է գնալ եկեղեցի, տղամարդիկ շրջապատում են նրա և լավագույն տղամարդուն («գնքահայր») և երգում «Զարթիր որթյագը»։ Յուրաքանչյուր տողի վերջում փեսացուի ամուրի ընկերը հերթով ծաղրում է նրան՝ հագցնելով փեսայի և լավագույն տղամարդու վրա փեսայի հագուստի մի այլ կտոր, օրինակ՝ նրա բաճկոնը, ժիլետը, վզկապը: Նա փեսայի հագուստի կտորը սավառնում է նրանց վրա երեք անգամ ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ և երեք անգամ հակառակ ուղղությամբ: Հագուստը նրանց վրայից յուրաքանչյուր անցնելիս փեսացուի և գնկայարի շուրջը պտտվող տղամարդիկ միաբերան գոռում են՝ քեսաբի բարբառով՝ Ասդուդս շենեֆերի (թող Աստված շնորհավորի): Փեսացուի ամուրի ընկերն այնուհետև ծաղրում է նրան հոդվածի հագուստ՝ բաճկոնը փեսային դնելով կամ կապելով նրա վզկապը: Երգը չորս տողով է.
Քեսաբցին չի կարող պատկերացնել հարսանիք Քեսաբում առանց այս ծիսական երգի։ Ընդհանրապես ընդունված է, որ երգը դարձավ Քեսաբի հարսանեկան արարողության երգացանկի մի մասը, երբ ազգայնական եռանդը տարածվեց հայության մեջ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին: Ամենահավանականը բացատրությունն է, որ այն երգվում է ի պատիվ հայ ազատամարտիկ Դրասդամադ (Դրո) Գանայանի, ով հետագայում դարձավ Հայաստանի Առաջին Հանրապետության պաշտպանության նախարար։
Դրոն և նրա կինը՝ Նվարթը, սերում էին իրենց հայրենի Իգդիր քաղաքի երկու ամենահայտնի, բայց հակառակորդ ընտանիքներից: Նրանց հարսանիքից անմիջապես հետո Դրոն թողեց կնոջը և գնաց մարտի ճակատ:
Դոկտոր Անդրանիկ Չալաբյանը իր «Դրո» գրքում մանրամասնորեն պատմում է դեպքը։ Նրա խոսքով, հարսանեկան արարողության ավարտին, երբ նորապսակները դուրս էին գալիս եկեղեցուց, ինչ-որ մեկը մոտեցել է Դրոյին և նրան գրություն տվել. Դա Նիկոլ Դումանի հեռագիրն էր, որով հրամայվում էր մեկնել Զանկեզուր։ Երբ նորապսակները հասան փեսայի ծնողական տուն, մեջբերում եմ. «փեսան մոտեցավ հորը և ասաց. «Հայրիկ, ես հրաման եմ ստացել Դումանից, ես անմիջապես հեռանում եմ… Ես իմ կնոջը քեզ եմ վստահում, որ նրան պահես որպես քո սերունդ»: »: Բժիշկ Չալաբյանը չի նշում Դրոյի մոր մասին: Բնական կլիներ, որ մայրն էլ իր օրհնությունը տար։ Դրոն կամավոր է եղել լեգենդար ազատամարտիկ Նիկոլ Դումանի հրամանատարությամբ։
Դրոյի և Նվարթի հարսանիքը տեղի է ունեցել 1905-ին կամ 1906-ին: Ժամկետը գտնվում է ընդունված տարբերակի ժամանակային շրջանակում, թե երբ և ինչու երգը տեղ գտավ Քեսաբի բանահյուսության մեջ և մնում է քեսաբցի հարսանիքի ամենասիրված մասերից մեկը: Երգի սիմվոլիկան ակնհայտ է. Դա պատգամ է երիտասարդ տղաներին՝ պատրաստվելու իրենց ազգի պաշտպանությանը նույնիսկ իրենց կյանքի ամենաբարի առիթին՝ իրենց հարսանիքի օրը սեփական ընտանիքի սկզբին:
14 Յուլիս 1979-ին, Նոյն արարողութիւնը տեղի ունեցաւ Կէիւրքունէի մէջ, որմէ ետք Ստեփան Ափէլեան ուղեկցուեցաւ Քէիւրքունէի պատմական եկեղեցի, որպէսզի դիմաւորէ հարս Անի Չուրուկեանը, որ շուտով իր շքախումբին հետ ժամանեց Քեսապէն։ Ավանդույթը թելադրում էր, որ փեսայի եկեղեցի ուղեկցում են հարսին։
No comments:
Post a Comment