Բնագիրը կցուած է։ I have attached the second installment of my abridged translation of Stepan Apelian’s recollection of his days at the Kessab United Ousoumnasirats Djemaran at its centennial. From there Stepan graduated from the School of Agriculture of the American University of Beirut, and his brother Ara Apelian M.D. graduated from the School of Medicine. They are among the many students who attended the remarkable Kessab United Ousoumnasirats Djemaran. Vahe H Apelian
 |
| Lunch Stepan Apelian had on festive days (Pictures and naming courtesy Zvart Keshishian: Kessab, Recipes From My Childhood) |
The lunch, the games and the outhouse.
The parents of those of us who came from the surrounding villages packed for us special bakings during the holidays, such as Tseton Piguegh (Oil Cookies),Hemimoen/Biberov Heots (Red Pepper Paste Bread), Djefton Heots ( Black Olive Bread). (Source: Zvart Keshishian: Recipes From My Childhood)
One day, my brother and I had two loaves of bread and a can of tuna. Suddenly, Panos Terterian, who was a very bright and inquisitive boy, approached us wondering what kind of meat are we having for lunch. His father was a master hunter. Partridge meat was often found in their house. But he never had seen tuna in his life. We, on the other hand, had never had partridge meat in our life. When he saw the tuna meat, he gathered all the students around our lunch provision , claiming that we are having partridge meat for lunch, which was considered a treat. The boys used to exchange amongst themselves the little they had.
Another day, my day’s lunch provision supply was Benderon Sambusek (Cheese Turnover). My mother had sewn for me a cloth shoulder bag to carry the day’s lunch. It was raining heavily that day. To protect us against the rain we had a plastic overall with a hood. It was wide enough to cover us and what we carried, but not safe enough to remain on us. We could not use umberalla because of the strong winds. It was also very windy. That raincoat I had, blown by the wind, could not stay firm. By the time I got to the school, my rag supply bag was so wet that my day’s provison had turned into soggy ball of dough and I couldn't have lunch that day and returned home extremely hungry.
There was a small stone hall next to the entrance where all the school desks were stacked at the end of the scholastic year. The school was used as a hotel and rented to summer vacationers as a profitable venture. Therefore, the class rooms needed to be emptied at the end of the schoo. We used to stack the desks in that room in a careless manner. Upon our return for the next scholastic year, we moved the desks back to the classrooms. The students did not like this work at all.
In autumn, when the weather turned cold, the administration announced that each student's parent should bring a few bushels of wood to the school. My father was tasked for providing fire kindler, such as bags of dried pine cones, we called "Handoz", pine tree needles (leaves), and dried pine branches. A wooden stove was placed in the middle of the huge hall. This was the only way to warm the school. But there was another small oven specially for the teaching staff, which was on all day long and kept the teachers’ room pretty warm. But that huge oven in the hall hardly heated the hall. The boys constatnly stirred the burning wood disturbing the ashes that filled the room resulting in cough, tears and everything else but no warmth.
During the recess for entertainment the boys played, ball, marbles, football, “holl” (spinning top), “maaloumat” (a wooden stick game), “atash” (a stone game), “hampik” (jumping over another kid). The girls played “saluk” (hopscotch), embroidery, knitting. And some of the teachers would go hunting birds during the recess with their rifles or checking birds caught on the glue sticks they had placed on trees. Even in the worst of situations, Mr. Ovsia Poladian's pocket would not be empty of birds, and always the there were definitely several birds in the pocket.
There was no outhouse. The boys took care of their needs, hiding behind the surrounding bushes. We had given the cluster of bushes a name, “Razzukin Kesleot” (Razuk’s cluster of bushes). Of course, today's student will not be able to imagine the situation. A few months into the school year, walking through Razuk’s cluster of bushes could become very dangerous, if you we were not very careful! The student could be caught in a serious embarrassment.
Mischevious boys would smoke cigarettes, there, away from the teachers.
The school’s principle supervised and maintained order in the school. Students would line up in class order, as Mr. Pasmadjian stood on the steps, holding a piece of paper, making the day’s announcement. If there was a disturbance in the school, the principle would call the student by name, who would step out of line, as the rest of the students would march to their classes. I was summoned twice along with the other defendants. I make a note of one incident.
 |
| Kessab Ousoumnasirats Djemaran at different times (Courtesy Facebook Kesssab Educational Association) |
One day the principal read the names of Jirair Terterian, Albert Apelian, and Stepan Apelian. The day before, the three of us had skipped our classes and had run away from school during the recess to attend a wedding in Keoukuna. Could it possible that there was a wedding in our village and we would be absent? After he called our names, we stepped out of the line as the rest students went up to the class jeering and grinning at us. Mr. Pasmadjian approached Jirair and very calmly asked, "Where were you?" The answer was ar the wedding. Suddenly there came a strong slap to his face. Then the same to Albert Apelian (deceased). I was frozen still. He approached me and said “why did you follow them?” But gave me a light slap, and ordered us to immediately go to classes.
The students settled their accounts in a different ways. At the end of the year, almost everyone had something to settle with a friend. "I will show you the last day.", was a common threat. And the boys at times really got into fighting each other in groups. They threw stones at each other, attacked each other with sticks, etc. I also had this experience.
We observed the holidays with great solemnity. We went to church during April 24, Vartanants, Avak Shapat (Holy Week), Christmas, New Year, Dyarnntarach (Trdez), other holidays.
We also observed special events, such as the assassination of President Kenneth. The administration decided to close the school that day and disperse us immediately. The school was also closed at the sudden and tragic murder of Bishop Terenig Poladian. We paid homage to the illustrious son of Kessab. The school closed also at other momentous occasions such as political events, revolutions that affected the nation.
My four years at the school passed quickly but I couldn't be present at our graduation ceremony. I was looking forward for that day when I would be receving my graduation diplma. I was sick. Instead of I, my brother, Ara Apelian (presently a medical doctor), got on the stage and received my my diploma on my behalf. Our graduation ceremony was held in the Sahakian Hall and always included an artistic program of song, dance, recitation, etc.
This was how our school days went. The memories of my days at the Ousoumnasirats School will always remain with me. Kessab teachers who taught me were Mr. George Lntian, Mr. Mardiros Toutikian, Mr. Ovsia Poladian (later Der Zaven Kahana Polatian), Miss Manoushak Saghdejian, Miss Yerjanouhi Saghdejian. Miss Satenik Terterrian, and Mr. Joseph Pasmadjian, the principal of the school.
***
Բնագիրը
Ուսումնասիրաց Միացեալ վարժարանի նախկին աշակերտներէն` Ստեփան Աբէլեանի յուշերէն, նուիրուած Ուսումնասիրացի 100 ամեակին։
Շատ խորհեցայ թէ ի՞նչ կրնամ բաժնեկցիլ ձեզ հետ հարիւրամեակի առիթով` մեր նոր սերունդին տալու պատկեր մը թէ 65 տարիներ առաջ ի՞նչ էր մթնոլորտը, օրուան բարքերը, յարաբերութիւնները, աշակերտ-ուսուցիչ, աշակերտ-աշակերտ, դպրոց-ծնողներ եւ ընդհանուր կենցաղը մեր օրերուն։
Յուսալով որ իմ յուշերը ամփոփ եւ հարեւանցի պատկեր մը կը գծեն այդ իմաստով։
Չկային այսօրուան յառաջացած` գիտական արդի միջոցները ոչ ընկերային համացանցի եւ ոչ ալ փոխադրութեան կամ այլ դիւրութիւններ, բայց եւ այնպէս ուսման սէրը եւ Ուսումնասիրացը իրենց արտակարգ առաքելութիւնը ի գործ դրած կրցան պահել այս կրթական օջախը մեր գիւղին մէջ շատ համեստ եւ խոնարհ կարելիութիւններով` ջամբելու լոյս եւ գիտութիւն մեր սերունդներուն, բարձրանալ մինչեւ այսօրուան փայլուն Ճեմարանի մակարդակը։
1959-1960 տարեշրջանի սկիզբն էր։ Հայրս եւ ես վերամուտի օրը Քեսապ գացինք նոր ճամբով մը։ Այդ ճամբէն բնաւ գացած չէի, Գ̈ուրօմի ճամբան, Չագ̈ալճըգ̈էն վերի Չինար, Քէլէգին Կէսլէօտին տակէն, դէպի Գ̈ուրօմ եւ Ո̈ւշբա̈ղէն։ "Հոն է ձեր դպրոցը" ըսաւ Հայրս։ "Ասիկա պիտի ըլլայ դպրոցի ճամբադ"։
Ես 8 տարեկան երեխայ, ամառ թէ ձմեռ, այդ իմ առօրեայ ճամբաս պիտի ըլլար։ Չորս կողմս դիտելով լռիկ մնջիկ քալեցի հօրս ետեւէն։ "Այսօր կ’արձանագրուիս, վաղը` արդէն դասի կը սկսինք" ըսաւ ճերմակ մազերով, կարճ հասակով, թանձր ակնոցներով, բայց տիրական կեցուածքով մարդ մը, հօրս Գաղափարի մտերիմ ընկերը, մեր
տնօրէնն էր՝ Պրն. Ժօզէֆ Պասմաճեանը։
Մօրս ալ ուսուցիչ եւ տնօրէն եղած էր։ Մարդ մը որ իր կեանքը նուիրած էր ուսուցչութեան եւ սերունդներու դաստիարակութեան մինչեւ իր մահկանացուն կնքելը: Անակնկալ եւ անսպասելի կերպով, "յանկարծամահ" եղած Է կ'ըսէին։ Տակաւին շատ աշխուժ եւ կայտառ, հազիւ թէ վաթսունհինգ տարիքին։ Ցնցուած էինք, Քեսապը ամբողջ կը սգար վաստակաւոր ուսուցիչ-տնօրէնը։
Չորս դին կը նայիմ, հսկայ սրահ մը, պարապ, ուր տասնեակ մը դռներ` դասարաններու, եւ հսկայ մուտքի դուռ մը։ Կը դիտեմ տեսչարանի բաց դռնէն, երբ Պրն Տնօրէնը անունս կու տայ ըսելով` "քեզ երրորդ դասարան կ'ընդունինք"։ Կը դժգոհիմ, կը յուզուիմ, հօրս կը նայիմ որ արդեօք հաւանութիւն պիտի տա՞յ զիս նոյն դասարանը պահելու։ Համամիտ էր, ես դժգոհեցայ եւ յուզուած հօրս մօտեցայ, "բայց ես չեմ ուզեր կրկնել դասարանս" բողոքեցի։ Պրն Պասմաճեան բացատրեց` համոզիչ եղանակով մը "հոս Հայերէն լեզուն բարձր մակարդակ ունի, այս` Հայերէնի մակարդակով հինգերորդ ես իսկութեան մէջ, այդպէս կը սեպուի, ինքզինքդ երրորդ մի սեպեր, այլ` մէկ դասարան ա'լ ցատկեցիր, հիմա հինգերորդ ես"։
Իսկապէս, երբ դասաւանդութիւնները սկսան, գրեթէ ամէն նիւթերը Հայերէն լեզուով կը դասաւանդուէին։ Գիտութիւն, աշխարհագրութիւն, թուաբանութիւն, պատմութիւն, իսկ Արաբերէնը միայն լեզուի դասը կը շեշտէին։ Անոնց զուգահեռ, Արաբերէն նիւթերը, բոլորը նմանապէս դասընթացքին մաս կը կազմէին։ Ա՛լ ինչ ըսեմ, դասերը կրկնակի էին, մէկ Հայերէն, մէկ Արաբերէն, իսկ Անգլերէնը` Պրն Տնօրէնին դասն էր եւ միշտ հետաքրքրական եւ սակայն պահանջկոտ։
Գիրքեր, գիրքեր, տետրակներ կրկնակի, այդ փոքր հասակովս բեռնակրի բեռ մը շալկած օրական Քէօրքիւնայէն Ո̈ւշբա̈ղէն պիտի երթաս ու դառնաս, Կէսլէօտի եւ Գ̈ուրոմի ճամբէն։ Անձրեւ, ցուրտ, ձիւն, փոթորիկ կամ մրրիկ արգելք ըլլալու չէին։ Մէջս սարսուռ մը կ'անցնէր, ես այս բեռը ինչպէ՞ս տանիմ։ Անշուշտ յաջորդ օրը մխիթարութիւնս մեծ էր երբ իմացայ որ դասընկերներս Սուլեան թաղէն եւ Գարատուրանի խորէն պիտի գային, իմ ճամբուս կրկինը եւ աւելին։ Իսկ` այլ անհանգստացնող զգացում մըն էր թէ արդեօք դասընկերներս ո՞վքեր պիտի ըլլան, տարիքով եւ հասակով։ Դասարանս մեծ մասով ինձմէ աւելի մեծեր էին կամ տարեկից։ Ինձմէ 4-5 տարեկան մեծ դասընկերներ ունէի։ Դասարան կրկնել շատ սովորական երեւոյթ էր։
Մեր օրերուն Դասարանին մէջ գաւազանի գործածութիւնը անպակաս էր, եւ այդ իրողութիւնը կ'անհանգստացնէր զիս եւ միշտ պրկուած էի, ո'չ թէ ինծի համար, ես բնաւ հարուած չստացայ, հապա կը մեղքանայի ընկերներս, որոնք գաւազանի հարուածներուն տակ մէկ մեթր վեր կը ցատկէին։ Ուսուցիչը կ'ակնկալէր որ Գարատուրանէն Քեսապ/Ո̈ւշբա̈ղէն օրական քալելով գացող եկող աշակերտը ժամանակ ունենայ կարդալու եւ սորվելու։
Մեր դպրոցական օրը կը սկսէր առտուան 8-ին Սրահին մէջ "Առաւօտ Լուսոն" երգելով, խաչակնքելով եւ աղօթքով։ եւ կ'աւարտէր իրիկուան 4-ին, կէսօրին երկու ժամ դադարով։ Քեսապցիք տուն կ'երթային դադարին կը ճաշէին ու կը դառնային` ուսուցիչներ եւ աշակերտներ։ Իսկ մենք՝ շրջակայ գիւղերէն յաճախողներս, կ'ունենայինք մեր պաշարները (պիշուօրը)։ Ամէն աշակերտ կ'ուզէր իմանալ ընկերոջ ծրարին մէջ ի՞նչ կայ, երբեմն ոմանք չէին ուզեր ցոյց տալ իրենց պաշարը, որ կրնար ըլլալ հաց չոր-թուզ, չամիչ,
պաստեղ, խաշուած հաւկիթ, կտոր մը պանիր, երբեմն Տօնական օրերու շրջանին, թոնիրի Ձիթուօն Բիկիէղ, պիպարով հաց, Ճըֆթով հաց, իսկ գարնան՝ հացին հետ քանի մը նոր հասած վարունգ, որուն անուշ հոտը կը հաւաքէր բոլորը իր ծրարին շուրջ։
Իսկ օր մը, իմ եւ եղբօրս պաշարը երկու հաց եւ տուփ մը թունա (թոն ձուկ) էր. այս ալ հոտը կը սփռէ: Հանկարծ5 Փանոս Թռթրեան, շատ վառվռուն տղեկ մը, հետաքրքիր մօտեցաւ մեր ծրարին։ Իր հայրը վարպետ որսորդ էր, իրենց տան մէջ կաքաւ յաճախ գտնուած է եւ ծանօթ է իրեն կաքաւի միսը։ Իսկ մենք ալ մեր կեանքին մէջ կաքաւի միս տեսած չէինք: Երբ տեսաւ թունայի միսը "Կաքաւի մըսսիիկ է, կաքաւի մըսսիիկ" ըսելով բոլոր աշակերտները մեր ծրարին շուրջ հաւաքեց։ Այսպէս շատ ատեն տղաքը իրար հետ կը փոխանակէին իրենց ունեցած-չունեցածը։
Օր մը, պաշարս "սէմպուսէգ" էր, լաթէ պայուսակի մը մէջ, որ մայրս կարած էր, մեր ուտելիքը անոր մէջ կը դնէինք։ Այդ օր սաստիկ անձրեւ էր, մեր պաշտպանութեան միջոցը կ'ըլլար փլաստիկէ կարուած տարազ մը (մուշամպիկ), բաւական լայն, գլխարկով, բայց ոչ շատ ապահով (հովանոցներ կային բայց սաստիկ հովի պատճառով չէինք կրնար կառավարել): Այդ մուշամպիկը հովէն փչուած, լաթէ պաշարի պայուսակս չի կրցաւ պաշտպանել։ Մինչեւ կէսօր այդ պաշարը թրչուած գունդ մը խմորի վերածուած էր եւ չկրցանք ճաշել։ Մինչեւ իրիկուն անօթի տուն վերադարձանք։
Դաշտի մուտքին կար քարաշէն փոքր սրահ մը: Հին կառոյց մը, ուր դիզած կ'ըլլայինք բոլոր դպրոցի գրասեղաններն ու նստարանները ։ Ամավերջի օրը նստարաններ կրելու օրն էր։ Դպրոցի կառոյցը, Որպէս հասութաբեր ձեռնարկ կը շահարկուէր պանդոկի վերածուելով։ Ուրեմն պէտք էր որ պարապ ըլլային դասարանները։ նստարանները անխնայ կերպով կը դիզէինք հոն այդ սենեակին մէջ։ Իսկ վերամուտին ալ, ետ կը փոխադրէինք հոն դիզուած նստարաններն ու գրասեղանները։ Այս գործը աշակերտները բնաւ չէին սիրեր։
Աշնան երբ կլիման պաղէր եւ ցուրտը սկսէր, տնօրէնութիւնը կը յայտարարէր որ իւրաքանչիւր աշակերտի ծնողք մի քանի իշու բեռ փայտ բերէ դպրոցին։ Հօրս ալ վիճակուած էր "բռնկցնելիք" ապահովել, քանի մը քուրձ "Հանդոզ" եւ փոլ կամ փոր։ Հսկայ սրահին մէջտեղը կը զետեղէին փայտէ վառարան մը, մէկ հատ: Ասիկա դպրոցը ջերմացնող միակ Միջոցն էր։ Իսկ ուսուցչարանը, այլ փոքր վառարան մը կար յատուկ ուսուցչաց կազմին։ Ատիկա շատ լաւ եւ կանոնաւոր կը վառէր։
Իսկ այդ հսկայ վառարանը դժուար թէ տաքնար: Տղաքը անընդհատ կը խառնէին, մուխերը կը լեցնէին սրահը, հազ, աչքի արցունքներ հարբուխ ինչ ըսես հոն կը տեսնէիր բայց ոչ տաքութիւն։
Մեր դպրոցական խաղերու եւ զբօսանքներու ժամանցները տեսակաւոր էին։ Տղաքը հոլ կը խաղային (ֆըրրուկ), գնդակ, գնդիկ, ֆութպոլ, եւ ֆիզիկական տեսակաւոր խաղեր՝ մալումադ, աթաշ, համպիկ եւ այլն։ Աղջիկները սալուկ, տըրըզ, ձեռայիններ եւ այլն։ Իսկ ուսուցիչներէն ոմանք զբօսանքին որսի կ'ելլէին, տըպըխ կը լարէին թռչուն կը բռնէին, զէնքով կ'որսային։
Պրն Ովսիա Փօլատեանին ժաքէթի գրպանը երբեմն ուռած կ'ըլլար լեցուն թռչուններով։ Իսկ ամէնագէշ պարագային լման պարապ չէր ըլլար, անպայման մի քանի թռչուն կար գրպանը։ Անշուշտ շնորհքով արտաքնոցներ չկային։
Տղաքը շուրջի թուփերուն եւ մացառներուն ետին պահուած իրենց պէտքերը կը հոգային։ Ատոր ալ անունը Ռազզուգ̈ին կէսլէօտն էր եւ կամ Դըրէօյը։ Անշուշտ այս օրուան աշակերտը պիտի չի կարենայ նոյնիսկ երեւակայել այս երեւոյթը։ Մի քանի ամիս անց դպրոցական տարեշրջանէն, կէսլէօտին մէջ քալելը շատ վտանգաւոր կը դառնար, եթէ չափազանց ուշադիր չըլլայիր, լուրջ խայտառակութիւն կ'ըլլար։ Չարաճիճի տղաք զբօսանքին նոյնիսկ հոն սիկարէթ կը ծխէին։
Դպրոցի կարգն ու սարքը կը հսկէր դպրոցի տնօրէնը։ Աշակերտներ շարքի կը կենային դասարանի կարգով, Պրն Պասմաճեանը աստիճաններուն գլուխը կեցած, ձեռքը թղթիկ մը, հոն արձանագրուած յայտարարութիւնները կը կարդար ընդհանուրին։ Եթէ անկարգութիւն պատահած ըլլար, անուններով կը կանչուէին մեղադրեալները, եւ շարքէն դուրս ելլելու էին, իսկ մնացեալ աշակերտները` իրենց դասարանները կ'աճապարէին։ Ես ալ երկու անգամ կանչուած եմ միւս մեղադրեալներուն հետ։ Կը յիշեմ մէկ պարագան։ "Ժիրայր Թռթրեան, Ալպերթ Աբէլեան, Ստեփան Աբէլեան" կարդացուեցան մեր անունները։ Նախկին օրը մեր երեքը դպրոցէն փախած էինք զբօսանքի պահուն որ Քէօրքիւնէ հարսանիքի մը մասնակցէինք։ Կ'ըլլա՞յ որ մեր թաղը հարսանիք ըլլայ եւ մենք բացակայ։ Աշակերտները բարձրացան դասարան հեգնանքի նայուածքներ եւ քմծիծաղներ ուղղելով մեզի։ Վեր բարձրացանք եւ քով քովի շարուեցանք երեք անկարգները։ Պրն Պասմաճեանը մօտեցաւ Ժիրայրին եւ շատ հանդարտ հարցուց "Ու՞ր գացիք շաբաթ կէսօրէն ետք" Պատասխանը "հարսանիքի" եւ յանկարծ ուժգին ապտակը հասաւ։ Ապա` նոյնը Ալպերին (հանգուցեալ)։ Ես արդէն չորացած էի։ Մօտեցաւ ինծի եւ ըսաւ, անոնց խօսքին ինչո՞ւ հետեւեցար, ու թեթեւ ապտակ մըն ալ ինծի, եւ հրամայեց անմիջապէս դասարաններ երթալ։
Աշակերտները այլ կերպ իրենց հաշիւները կը մաքրէին։ Գրեթէ ամէն մարդ տարեվերջին ընկերներուն հաշուեյարդարի սպառնալիք ունէր։ "Վերջին օրը կը ցուցնեմ քեզի"։ Եւ իսկապէս տղաքը խումբերու բաժնուած կռիւներ կը փրթէր։ Ճամբաները զիրար քարկոծել, գաւազաններով յարձակումներ եւայլն։ Այս փորձառութիւնն ալ ունեցած եմ։
Տօնական օրերը, մեծ յարգանքով եւ հնազանդ կը հետեւէինք ուսուցչակազմին, եկեղեցի կ'ուղղուէինք։ Ապրիլ 24, Վարդանանց, Աւագ շաբաթ, Ծնունդի շաբաթ եւ Նոր Տարի, Տեառնընդառաջ, եւ այլ տոհմիկ տօներ։ Կը յիշեմ երբ մեծ դէպքեր պատահէին, օրինակ նախագահ Քէնէտիի սպանութիւնը, տնօրէնութիւնը կ’որոշէր դպրոցը փակել այդ օրը եւ մեզ ցրուել անմիջապէս։
Դերենիկ Սրբազան Փոլատեանի անսպասելի եւ եղերական սպանութիւնը, դպրոցը փակեցին, յարգանք գիւղի զաւակ Եպիսկոպոսին մահուան տխուր առիթով։ Նմանապէս տասնեակ առիթներու քաղաքական իրադարձութիւններու, յեղափոխութիւններու եւ ազգը յուզող հարցերու պարագային այսպիսի որոշումներ շուտով ի գործ կը դրուէր։
Պիտի չի մոռնանք որ մեր ծովեզերեայ շրջանի կլիմային արձանագրութիւններու կեդրոնը Ո̈ւշբա̈ղէի դաշտն էր։ Դաշտի մէկ անկիւնը ճերմակ խորհրդաւոր տուփ մը կար, ամէն օր այդ տուփին արձանագրութիւնը Պրն Պասմաճեան հաւատարմօրէն կը տեղեկագրէր ու կը փոխանցէր առ որ անկէ։
Չորս տարիները շուտով անցան եւ ես նախակրթարանի աւարտական հանդէսին, որուն անհամբեր սպասած էի, ուր վկայականաց բաշխումը պիտի կատարուէր, չի կրցայ ներկայ ըլլալ հիւանդութեան մը պատճառով։ Եղբայրս՝ Արա Աբէլեանը (Այժմ Տօքթ.) բեմ բարձրանալով ստացած էր վկայականս։ Մեր հանդէսները Սահակեան սրահին մէջ կ'ըլլային եւ միշտ կ'ընդգրկէին գեղարուեստական բաժին, երգ, պար, ասմունքներ, տրամախօսութիւններ եւ այլն։
Այսպէս էր մեր շատ պարզունակ դպրոցական օրերու ընթացքը։ Այս յուշերը մնալու են որ աշակերտը իր ունեցածը գնահատել գիտնայ։ Անշուշտ կեանքի հոլովը անընդհատ կը փոխուի եւ այդպէս ըլլալու է, որ սերունդները նուաճեն այս դժուարութիւնները եւ զարգանան ու զարգացնեն։
Քեսապցի ուսուցիչներ որոնք ինծի դասաւանդած են։ Պրն Ճօրճ Լնդեանշ Պրն Մարտիրոս Թութիկեան, Պրն Օվսիա Փօլատեան (յետագային Տէր Զաւէն Քահանայ Փօլատեան), Տնօրէն Պրն Ժօզէֆ Պասմաճեան, Օրիորդ Մանուշակ Սաղտճեան,
Օրիորդ Երջանուհի Սաղտճեան։ Օրիորդ Սաթենիկ Թրթռեան։
Ստեփան Աբէլեան
Լոս Անճէլոս, Միացեալ Նահանգներ
