Rafael Hambardzumyan
Բնագիրը կցուած է։ The attached is my translation of Rafael Hampardzumyan’s email, I also happened to receive. I attempted to translate it as verbatim as possible, keeping the order of sentences, the tense of the verbs, and choices of the words and all the capitalization of words he used in his text. The letter gives a glimpse in the charting of the Declaration of Independence as a common document from the versions received from ten organizations. I also attached the original letter in Armenian. The title of the blog is not what Rafael Hampartdzumyan used. Vahe H Apelian.
" In recent days, many organizations and individuals celebrated the anniversary of the (Declaration of) Independence on August 23, 1990. None of those publications presented the more than twenty-day discussions (that took place) before holding the referendum. The opposition of those days, forced the ruling ANM group to abandon numerous anti-nationalist Declaration points it presented and add some very important points. Thanks to that struggle, VERY LITTLE THINGS REMAINED FROM THE INITIAL VERSION presented by ANM, which was put to the vote...
For those who want to know the truth, I present the article I published in the weekly newspaper AZAT HAYK, which I edited, where the reader will find MANY details that were not covered by any newspaper of those days.
"In 1990, during the August 4, session of the Supreme Council of the ASSR (Armenian Soviet Socialist Republic) discussed the issue of drafting a common document from the ten resolutions presented "On the Status of Armenia". LTP (Levon Ter Petrosyan), conducting the session said that versions of the declaration "On the status of Armenia" were presented to the secretary by the Pan-Armenian National Movement (ՀՀՇ), Communist Party, the Ministry of Justice, the Independence Party of Armenia, the Republican Party, the Constitutional Rights Union, Union for National Self-Determination, the Unification Organization. Rafael Hambardzumian declared that the version of the National Unity Covenant (Ուխտ) was not only handed to the secretariat, but he personally also gave it to Levon Petrosyan. At the suggestion of MP Aghassi Arshakyan, the meeting added the version of the National Unity Covenant to the options that were voted on.
To manage the discussion of the issue, the session decided to form a special committee from the delegations of the organizations that presented (their versions) of Declaration to manage the discussion of the issue. (The committee) presented three versions of the Declaration to the Parliament the next day. The first version was formed by bringing together the representatives of the Pan-Armenian National Movement (ՀՀՇ), the Communist Party of Armenia, the Independence Party of Armenia, and the Ministry of Justice. National self-determination association. The proposal of the National Unity Covenant, which is fundamentally different from all others, is not included in any version. At the request of R. Hampardzumyan, the session of the Supreme Council discussed it as a separate option. Thus, among the options discussed at the session, the first one was the combined version of ANM and others, the second was the version of the Constitutional Rights Union and others, and the third was the version of the National Unity Covenant of JUST SIXTEEN LINES.
After distributing ALL THREE OPTIONS to the deputies, on the next day, August 8, 1990, they were published in the "Republic of Armenia" and "Yerekoyan Yerevan" newspapers.
The discussion showed that the first two versions, especially the first version considered to be ANM's, were based on the "Sovereignty Charters" of the other republics of the keiserdom (literally empire, may imply Soviet Union) and had only a few domestic (likely emplying Armenian) elements. There were no clear forms of real independence, reunification of Artsakh, Pan-Armenian citizenship and bahanchaderoutiun (most likely implies claims for restitution and reparation). In that version, independence was presented as the GOAL of the Armenian statehood. In other words, the state formed by the Armenians, who fought for freedom for approximately 5000 years, announces to the world that the state to be built is not a free and independent sovereign republic, but a country that has adopted independence as its GOAL. A classic example of absurd evasion and political timidity. The mentioned version of the declaration was loaded with various articles that signaled legislative and "democratic". The article that was somehow managed to be removed from the joint version, at the request of the Covenant, was the criminalization point for severely punishing those who rebel against the authorities. Fiercely resisting the ANM and LTP, who was conducting the session, the opponents forced the government to include in the draft the clause of granting that right (for citizenship) to the diaspora Armenians who applied to become citizens of the Republic of Armenia. ANM justified leaving the proposals of the national forces (for citizenship) out of the Declaration with simple and ridiculous "arguments". For example, Davit Vardanyan, the plenipotentiary of "Karabakh Committee", was one of those fighting against the right of Diaspora Armenians to become RA citizens, warning the commission that "diaspora millionaires will come and take all our lands, department stores and factories, we will have nothing left".
With the efforts of the National Unity Covenant, modern Armenia in 1918-1920 was also discussed at the session of the Supreme Council. The proposal to regard THE RIGHTFUL HEIR of the (first) REPUBLIC OF ARMENIA, was left out of the final version because of the efforts of ANM.
A nearly 20-day discussion of the drafts of the DECLARATION OF INDEPENDENCE with the ANM, indicated that the ruling party became impediment hindered the REVIVAL OF THE TREATY OF SEVRES entering in the Declaration and as a whole, everything that was national. However, in the FINAL version that was put to the vote, thanks to the efforts of the opposition, ALMOST NOTHING REMAINED from the INITIAL version presented by ANM, and some of the articles we presented, after some editing, were added to the Declaration of Independence.
I present the draft of the Declaration of Independence by the National Unity Covenant.
"RECORD ABOUT RESTORATION OF THE FREE, INDEPENDENT AND UNITED REPUBLIC OF ARMENIA
The Supreme Council of the SOVIET ARMENIAN SOCIALIST REPUBLIC, having FULFILLED the December 1, 1989 decision RESTORES: (Note: On that date the Supreme Council of the Armenian SSR (Soviet Socialist Republic), and the National Council of the Mountainous Karabakh took a decision for the reunification of the Armenian SSR and Mountainous Karabakh. )
1. RESTABLISEHS - The Armenian National Council’s 1918, May 28 declaration on the status of the Republic of Armenia, the multi-party parliament of the Republic of Armenia established on August 1, 1919; the emblem, the flag and the anthem of the Republic of Armenia adopted by the parliament, (meant to say are being restored).
2. RECONFIRMS 1919, May 28 PROCLAMATION OF FREE, INDEPENDENT AND UNITED ARMENIA published by the government.
3. FREE, INDEPENDENT AND UNITED REPUBLIC of ARMENIA’s PARLIAMENT:
A. Grants, all Armenians of the world the right to become citizens of the Republic of Armenia.
B. Considers illegal all agreements that are divisive of the Republic of Armenia, and re-accepts the Treaty of Sevres.
G. Appeals to the United Nations for the admission of the United Republic of Armenia, as a free, independent and neutral nation."
Reference: 1990 թ. օգոստոսի 4 (ԱԶԱՏ ՀԱՅՔ ԹԵՐԹ, թիւ 43-85, էջ. 23-24
***
Բնագիրը՝
ՅԱՂԱԳՍ ՀՀ ԱՆԿԱԽՈՒԹԵԱՆ ՀՌՉԱԿԱԳՐԻ (գրել եմ 1990 թ.օգոս. 4 -ին)
Վերջին օրերին բազմաթիւ կազմակերպութիւններ ու անհատներ նշեցին 1990 թ. օգոստոսի 23-ի Անկախութեան հանրաքուէի տարե-դարձը: Այդ հրապարակումներից ոչ մէկը չը ներկայացրեց հան-րաքուէն անցկացնելուց առաջ աւելի քան քսանօրեայ քննարկում-ները, որոնցով այդ օրերի ընդդիմութիւնը իշխող ՀՀՇ խմբին պար-տադրեց հրաժարուել իր ներկայացրած ապազգային Հռչակագրի բազմաթիւ կէտերից ու յաւելել մի քանի յոյժ կարեւոր կէտեր: Այդ պայքարի շնորհիւ քուէարկութեան դրուած ՀՀՇ-ի ներկայացրած ՆԱԽՆԱԿԱՆ ՏԱՐԲԵՐԱԿԻՑ ՇԱՏ ՔԻ՛Չ ԲԱՆ ՄՆԱՑ…
Իրողութեանը տեղեակ լինել ցանկացողին եմ ներկայացնում խմբագրածս ԱԶԱՏ ՀԱՅՔ շաբաթաթերթում տպագրածս սոյն յօդուածը, ուր ընթերցողը պիտի գտնի ԲԱԶՄԱԹԻՒ մանրամասներ, որոնց այդ օրերի ո՛չ մի թերթ չի անդրադարձել.
«1990 թ. օգոստոսի 4-ի երեկոյեան նիստին ՀՍՍՀ Գերագոյն խորհրդի նստաշրջանը քննարկեց «Հայաստանի կարգավիճակի մասին» ներկայացուած մօտ տասը հռչա¬կագրերից մէկ ընդհանուր փաստաթուղթ կազմելու հարցը: Նիստը վարող ԼՏՊ-ն յայտնեց, որ քարտուղարութեանը «Հայաստանի կար¬գավիճակի մասին» հռչակագրի տարբերակներ են ներկայացրել ՀՀՇ-ն, Կոմկուսը, Արդարադատութեան նախարարութիւնը, Հայաստանի անկա¬խութիւն կուսակցութիւնը, Հան¬րա¬պետական կուսակցութիւնը, Սահմա-նադրական իրաւունք միութիւնը, Ազգային ինքնորոշում միաւո¬րումը եւ Միացում կազմակերպութիւնը: Ռաֆայէլ Համբարձումեանը յայտա-րարեց, որ Ազգային Միասնութեան ուխտի տարբերակը ոչ միայն քար-տու¬ղարութեա՛նն է յանձնուել, այլ ինքը անձամբ տուել է նա՛եւ Լեւոն Տէր-Պետրոսեանին: Պատգամաւոր Աղասի Արշակեանի յորդորով նիստը քուէարկութեամբ եղած տարբերակներին յաւելեց նաեւ Ուխտի տարբերակը: Նստաշրջանը որոշեց Հռչակագիր ներկայացրած կազմակերպութիւն¬ների պատուիրակներից կազմել հարցի քննարկումը տնօրինող յատուկ յանձնախումբ, որը յաջորդ օրը խորհրդարանին ներկայացրեց Հռչա¬կագրի երեք տարբերակ: Առաջին տարբերակը ձեւաւորուել էր ՀՀՇ-ի, Կոմկուսի, Հայաստանի անկա-խութիւն կուսակցութեան, Արդարադա¬տութեան նախարարութեան ներ¬կայացրածները ի մի բերելով, երկրորդ միասնական տարբերակը մէկ փաստաթղթի էին վերածել Միացում կազմակերպութիւնը, Սահմա¬նադրա¬կան իրաւունք միութիւնը, Հանրա¬պետական կուսակցութիւնն ու Ազգային ինքնորոշում միաւորումը: Բոլորից հիմնաւորապէս տար¬բերուող Ազգային Միասնութեան ուխտի ներկայացրածը ոչ մի տար¬բերակի մէջ չը ՄԵՐՈՒԵՑ, ուստի Ռ. Համ-բարձումեանի պահանջով Գերագոյն խորհրդի նստաշրջանը քննարկ-ման դրեց իբրեւ առանձին տարբերակ: Այսպիսով, նստաշրջանը քննար¬կումի դրուած տարբե¬րակ¬ներից Առաջինը ՀՀՇ-ի եւ միւսների միացեալ տարբերակն էր, երկրորդը՝ Սահմանադրական իրաւունք միութեան եւ միւսների, իսկ երրորդը՝ ԸՆԴԱՄԷՆԸ ՏԱՍՆՎԵՑ ՏՈՂԱՆԻ Ազգային միասնութեան ուխտի տարբերակը: Քննարկումի դրուած ԲՈԼՈՐ ԵՐԵՔ ՏԱՐԲԵՐԱԿՆԵՐԸ պատգամաւորներին բաժանելուց յե-տոյ դրանք յաջորդ օրը՝ 2020 թ. օգոստոսի 8-ին, տպագրուեցին «Հա-յաս¬տանի Հանրապետութիւն» եւ «Երեկոյան Երեւան» օրաթեր¬թերում: Քննարկումը ցոյց տուեց, որ առաջին երկու տարբերակները, յատկապէս ՀՀՇ-ինը համարուող առաջին տարբերակը, հիմնուած էին կայսրութեան միւս հանրա¬պետութիւնների «Սուվերէնութեան հռչա-կագրերի» վրայ եւ միայն մի քանի տեղայնացնող յօդուածներ ունէր: Այդտեղ բացակայում էին իրական անկախութեան, Արցախը վերա-միաւորելու, համահայ¬կա¬կան քաղաքացիութեան ու պահանջատիրութեան մասին յստակ ձեւա¬կեր¬պումները: Այդ տարբերակում անկա¬խութիւնը ներկայացւում էր իբրեւ հայոց պետականութեան ՆՊԱՏԱԿ: Այսինքն՝ մօտաւորապէս 5000 տարի ազատապայքար մղած հայութեան ձեւաւորած պետութիւնը աշխարհին ազդա¬րարում է, որ իր կերտելի պետութիւնը ո՛չ թէ ազատ ու անկախ ինքնիշխան հանրապետութիւն է, այլ անկա¬խութիւնը իբրեւ ՆՊԱՏԱԿ որդեգրած երկիր: Անհեթեթ խուսանաւումի ու քաղաքական երկչո¬տութեան դասական նմուշ: Հռչակագրի նշուած տարբերակը բեռնուած էր օրէնսդրական ու «դեմոկրատական» ազդարարուող զանազան յօդուածներով: Յատկապէս արտառոց էր այն յօդուածը, որը Ուխտի պահանջով մի կերպ հնարաւոր եղաւ դուրս գցել միացեալ այդ տարբերակից, իշխանութիւնների դէմ ըմբոստացողին խստա¬գոյնս պատժելու քրէական կէտն էր: ՀՀՇ-ի ու նստաշրջանը վարող ԼՏՊ-ի դրսեւորած կատաղի դիմադրութեան պայմաններում ընդդի¬մադիրները իշխանութեանը պարտադրեցին նախագծի մէջ մտցնի Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացի դառնալու յայտ ներկա¬յացրած սփիւռքահայերին այդ իրաւունքը շնորհելու կէտը: ՀՀՇ-ն ազգային ուժերի առաջարկները Հռչակագրից դուրս թողնելը հիմնա¬ւորում էր պարզունակ ու ծիծաղելի «փաստերով»: Օրինակ, սփիւռքա¬հայերին ՀՀ քաղաքացի դառնալու իրաւունքի դէմ մարտնչողներից «Ղարաբաղ կոմիտէի» լիազօր Դաւիթ Վարդանեանը յանձնաժողովին ահազանգում էր, որ ՀՀ քաղաքացի դարձած «Սփիւռքի միլիոնա¬տէրերը կը գան մեր բոլոր հողերը, ունիվերմագներն ու գործարանները կառնեն, մեզ բան չի մնայ»…Ազգային միասնութեան ուխտի ջանքերով Գերագոյն խորհրդի նստաշրջանի քննարկումին դրուեց նաեւ արդի Հայաստանը 1918- 1920 թթ. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ԻՐԱՒԱ¬ՅԱՋՈՐԴԸ ԱԶ¬ԴԱ¬ՐԱՐԵԼՈՒ առաջարկը, որը ՀՀՇ-ի յամառ ջանքերով վերջնական տարբերակից դուրս մնաց: ՀՀՇ-ի հետ ԱՆԿԱ¬ԽՈՒԹԵԱՆ ՀՌՉԱԿԱԳՐԻ նախագծերի մօտ 20-օրեայ քննարկում - բանավէճերը ցոյց տուեցին, որ կառավարող խմբակն ըստ ամենայնի խոչընդոտեց Հռչակագիր մտնի ՍԵՒՐԻ ԴԱՇՆԱԳՐԻ ՎԵՐԱԱՐ¬ԾԱՐԾՈՒՄԸ եւ ընդհանրապէս ամենայն ազգայինը: Այդուհանդերձ ընդդի¬մադիրների ջանքերով քուէարկութեան դրուած ՎԵՐՋՆԱԿԱՆ տարբերակի մէջ ՀՀՇ-ի ներկայացրած ՆԱԽ¬ՆԱԿԱՆ տարբերակից ԳՐԵԹԷ ՈՉԻՆՉ ՉԸ ՄՆԱՑ, իսկ մեր ներ¬կայացրած յօդուածների մէկ մասը որոշ խմբագրումներով հնարաւոր եղաւ մուծել Անկախութեան հռչա¬կագիր:
Ներկայացնում եմ Անկախութեան հռչակագրի Ազգային միաս-նութեան ուխտի նախագիծը:
«ՀՌՉԱԿԱԳԻՐ ԱԶԱՏ, ԱՆԿԱԽ ԵՒ ՄԻԱՑԵԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԻՒՆԸ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
ՀԽՍՀ Գերագոյն խորհուրդը, ի ԼՐՈՒՄՆ իր՝ 1989 թ. դեկտեմբերի 1-ի որոշումի, ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ Է.
1. Հայոց Ազգային խորհրդի՝ 1918 թ. մայիսի 28-ին հռչակած Հայաստանի Հանրապետութեան կարգավիճակը: 1918 թ. օգոստոսի 1-ին հիմնադրուած Հայաստանի Հանրապետութեան բազմակուսակցական Խորհրդարանը, Խորհրդարանի ընդունած Հայաստանի Հանրապե¬տու-թեան զինանշանը, դրօշը եւ հիմնը:
2.ՎԵՐԱՀԱՍՏԱՏՈՒՄ Է 1919 թ. մայիսի 28-ին Հայաստանի Հանրա-պետութեան կառավարութեան հրապարակած ԱԶԱՏ, ԱՆԿԱԽ ՈՒ ՄԻԱՑԵԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀՌՉԱԿԱԳԻՐԸ:
3.ԱԶԱՏ, ԱՆԿԱԽ ԵՒ ՄԻԱՑԵԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԸ.
Ա. Աշխարհի բոլոր հայերին արտօնում է Հայաստանի Հանրա-պետութեան քաղաքացի դառնալու իրաւունքը:
Բ. Ապօրինի է համարում Հայաստանի Հանրապետութիւնը մասնա-տող պայմանագրերը, վերընդունում է Սեւրի դաշնագիրը:
Գ. Դիմում է ՄԱԿ-ին՝ Միացեալ Հայաստանի Հանրապետութիւնը որպէս ազատ, անկախ ու չեզոք պետութիւն՝ ՄԱԿ-ի կազմ ընդունուելու համար:
1990 թ. օգոստոսի 4 (ԱԶԱՏ ՀԱՅՔ ԹԵՐԹ, թիւ 43-85, էջ 23-24 )»:
No comments:
Post a Comment