All about the famed song “Cilicia”

Dr. Armenag Yeghiayan’s,  Sunday April 21, 2024, mailing was labeled “Frédéric Bérat, "Ma Normandie”. But I labeled my translation as noted in the title “All about the famed song “Cilicia”,  and attached the original to the translation. Բնագիրը կգուած է։ Vahe H Apelian

 

Frédéric Bérat՝ (1801-1855) was  a contemporary of the previous two writers, Arvers and Lamartine, and is immortalized for his lyrics of one song, Ma Normandie, which under the pen of Mgrditch Beshigtashlian / Mkrtich Peshiktashlian would become "Homeland’s Song" («Երգ հայրենի») and under the pen of Nahabed Rusinian / Nahapet Rusinian, " Cilicia" («Կիլիկիա»).

Frédéric Bérat was one of the sought-after songwriters of his time, almost like today's Aznavour. He wrote his songs, arranged the music and sang them. At the same time, he was a much sought-after comedian who graced the stages of France and brought warmth at his social meetings.

He died of a spinal cord infection, just like Arvers, having been born and lived almost the same years as Arvers’.

"Ma Normandie" survived from his numerous productions. That is how he is remembered, not only in his birthplace, Normandy, but also throughout France as well as elsewhere.

*   *   *

Ma Normandie

Quand tout renaît à l'espérance,                       When everything  is reborn in hope,

Et que l'hiver fuit loin de nous,                        And winter flees far from us,

Sous le beau ciel de notre France,                     Under the beautiful sky of our France

Quand le soleil revient plus doux,                     When the sun returns gentler,

Quand la nature est reverdie,                           When nature has turned green again,

Quand l'hirondelle est de retour,                      When the swallow has returned,

J'aime à revoir ma Normandie,                         I like to see again my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour.                   It’s the country where I was born.

J'ai vu les lacs de l'Helvétie                               I have seen the fields of Helvetia, 

Et ses chalets et ses glaciers,                             And its chalets and its glaciers,

J'ai vu le ciel de l'Italie,                                    I have seen the sky of Italy,

Et Venise et ses gondoliers.                              And Venice and its gondoliers.

En saluant chaque patrie,                                 Greeting each homeland,

Je me disais : «Aucun séjour                              I told myself that no stand

N'est plus beau que ma Normandie,                  Is finer  than my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour».                 It’s the country where I was born.

Il est un âge dans la vie,                                    There comes a time of life,

Où chaque rêve doit finir,                                When every dream must end,

Un âge où l'âme recueillie                                A time when the restful soul

A besoin de se souvenir.                                   Needs to remember,

Lorsque ma muse refroidie                               When my chilled muse

Aura fini  ses chants d'amour,                           Makes its way back to the past,

J'irai revoir ma Normandie,                              I’ll go see again  my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour.                   It’s the country where I was born.

 

The English translation is almost literal, nowhere did the translator depart from the original. While a couple of  the "translations" to Armenian are quite far from the original. They may be considered literary works of their own to be called translation. In other words, they are faithful to the original, in general terms.

                                                      *    *    *

Mkrtich Beshiktashlian (Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան) - 1828-1868 -,  learned about  'Ma Normandie ' poem when the Mkhitarian order was educating him as one of their students from 1839-1845. The date of his penning the poem is not known. It was published for the first time in "Pazmaveb" in 1850 (number 14), under the title "Homeland's Song" («Երգ հայրենի»). The editors noted the following in a comment «when everything is reborn with hope".

Despite it being one of the best examples of Armenian lyric poetry, "Homelan's Song" is not sufficiently read in Armenian. It is written in a simple and clear style. I have reworded it in current vernacular (see attached), and presented it to the readers along the original as my modest tribute to this gifted poet and patriotic Armenian.

*    *    *

«Երգ հայրենի»,

Մինչդեռ յուսով խայտայ բնութիւն               Մինչ  յոյսով կը խայտայ բնութիւնը

Յետ դառնաշունչ ձմերայնւոյն                      Դառնաշունչ ձմեռէն ետք, 

Եւ ի գաւառն իմ հայրենի                               Եւ դէպի իմ հայրենի գաւառս

Գեղածիծաղ դառնայ գարուն,                       Կը դառնայ գեղածիծաղ գարունը,

Մինչ բոյր ի բոյր փթթին ծաղկունք               Մինչ  բոյր ի բոյր կը փթթին ծաղիկները

Եւ ճռուողեն նորեկ ծիծռունք,−                      Եւ կը ճռուողեն նորեկ  ծիծեռնակները,−

Ի քեզ ես դարձ առնեմ յայնժամ,                    Քեզի կը դառնամ այն ատեն,

Ո՛վ ցանկալիդ իմ Հայաստան:                      Ո՛վ ցանկալիդ իմ Հայաստան:

Ո՛չ հելվետեան ինձ դաշտավայրք                Ո՛չ զուիցերիական դաշտավայրերը

Կամ թէ զուարթ մարգագետինք,                   Կամ թէ զուարթ մարգագետինները,

Ո՛չ քան զքեզ չքնաղագեղ                              Ո՛չ ալ քեզմէ աւելի չքնաղագեղ է

Իտալական պայծառ երկինք.                        Իտալական պայծառ երկինքը. 

Հեռի քեզմէ պանդուխտ գոլով՝                      Քեզմէ հեռու պանդուխտ դարձած՝   

Քոյովդ յար տապիմ անձկով,−                      Քու  կարօտովըդ կ’այրիմ յար,−        

Ի խանձարուրդ իմոց կենաց,                        Քեզի՝  կեանքիս խանձարուրիդ, 

Ո՛վ Հայաստան, առնեմ ես դարձ:                 Ո՛վ Հայաստան, ես կը  դառնամ:

Գայցեն աւուրք, ուր մանկութեան                Պիտի գայ այն օրն,  ուր մատղաշ  

Անկցի տիոցս իմ գեղ դալար,                        Հասակիս  դալար գեղը  խամրի,

Եւ յինէն խոյս տացեն վայելք                         Եւ ինձմէ խոյս պիտի տան կեանքի

Կենաց թեթեւ  ի գարշապար,                        Վայելքները ՝ թեթեւ ոտքերով,

Ուր հէգ մուսայս մատն ի յերեր                     Երբ հէգ մուսաս,  երերուն  մատով,

Մոռանայցէ երգել զսէր,−                               Պիտի մոռնայ սէրը երգել,−

Զնինջ ի ծոցդ առնում յայնժամ,                     Այն ատեն   ծոցիդ մէջ պիտի ննջեմ, 

Ո՛վ  ցանկալիդ իմ Հայաստան:                     Ո՜վ ցանկալիդ իմ Հայաստան:

***

Nahabed Rusinian  (Նահապետ Ռուսինեան) - 1819-1876 - came across Ma Normandie in 1850s, when he was a medical student in Paris, and was very enthused about the 1848 French Revolution. However, his translation under the title "Cilicia" took place due to  other circumstances.

In 1858-59, another series of bloody Christian-Islamic clashes flared up in Lebanon and Syria with an unprecedented ferocity. It first flared up on Mount Lebanonn, between Maronites and Druze, then in Damascus, between Christians and Muslim and Druze combined forces. In view of the growing losses of the Christians, Napoleon III had the  French fleet anchored off the coast of Lebanon and demanded the Sultan intervene in Mount Lebanon and grant the Christians an autonous rule.  

The Sultan complied with all the demands of the  emperor and appointed an Armenian governor by the name Daoud Pasha (1861-68). The sultan also sent a medical team to treat the wounded. Nahabed Rusinian was among them. The team left Constantinople, crossed Aleppo, entered Syria, arrived to Damascus and reached Mount Lebanon. Nahabed Rusinian probably seperated from the group and went to Cyprus and from there to Cilicia.

It is under the impression of his medical mission and experiences that Rusinian wrote this poem in 1860 and titled it «Cilicia». The second stanza of the lyrics is a faithful to the original, while the rest is elaboration by the author. In the same year or the following, Gabriel Yeranian (1827-1862),  who died prematurely,  composed the music of the well known song «Ciliicia».        

*   *   *

Կիլիկիա

 

 1. Երբոր բացուին դռներն յուսոյ                         2. Տեսի դաշտերն Սուրիոյ,

Եւ մեր երկրէն փախ տայ ձմեռ,                            Լեառն Լիբանան եւ իւր մայրեր¹, 

Չքնաղ երկիրն մեր Արմէնիոյ,                              Տեսի զերկիրն Իտալիոյ,

Երբ փայլէ իւր քաղցրիկ օրեր.                              Վենետիկ եւ իւր կոնտոլներ.

Երբոր ծիծառն ի բոյն դառնայ,                              Կղզու նման չիք մեր Կիպրեայ, 

Երբոր ծառերն հագնին տերեւ,—                         Եւ ոչ մէկ վայր է արդարեւ 

Ցանկամ տեսնել զիմ Կիլիկիա,                            Գեղեցիկ, քան զիմ Կիլիկիա,—

Աշխարհ, որ ինձ ետուր արեւ:                              Աշխարհ, որ ինձ ետուր արեւ:  

 

3. Հասակ  մը²     կայ մեր կենաց մէջ,                  Յորժամ քնարն իմ ցրտանայ՝

Ուր ամենայն իղձ կ’աւարտի.                               Սիրոյն տալով վերջին բարեւ,— 

Հասակ մը, ուր հոգին ի տենչ `                             Երթամ ննջել յիմ Կիլիկիա³,

Յիշատակաց իւր կարօտի.                                    Աշխարհ, որ ինձ ետուր արեւ:

            

1. Մայրիները          2. Տարիք մը     3. Կիլիկիոյ մէջ (ներգոյական հոլով)

Unofficial hymn of the Catholicosate of Antelias

(I quote from my blog dated April 14, 2020)

I became reflective as to when the song - Cilicia - became a trademark of the Catholicosate of Cilicia, if not its accepted hymn?

I inquired with Der Torkom Chorbajian, who is the priest of the Holy Trinity Armenian Apostolic Church in Worcester, MA and with my friend Sarkis Mahserejian who, for many years, was the secretary at the West Coast  Prelacy. Upon confirmation with the Prelate Archbishop Moushegh Mardirossian, Sarkis as well as Der Torkom claimed that the tradition of singing the song Giligia / Cilicia, at the end of the mass in the Cathedral of St. Gregory Illuminator in Antelias - began with Catholicos Zareh I Payasilian, of blessed memory  (1956-1963) who loved the song.

Since then singing Cilicia-Giligia, has become a trademark of sorts or an unofficial hymn of the Catholicosate of Cilicia in Antelias whose seat for centuries was in Sis, in the historic Armenian Cilicia.

The hymn sung by the talented Stepan Frounjian in Racine, WI.

Բնագիրը՝

Frédéric Bérat՝    Ma Normandie

         Պերա ժամանակակից է (1801—1855) նախորդ երկուքին՝ Առվերին եւ Լամարթինին, եւ իր կարգին անմահացած է իր մէ՛կ երգովը՝  Ma Normandie-ով, որ Մկրտիչ Պեշիկթաշլեանի գրիչին տակ պիտի դառնար «Երգ հայրենի», իսկ Նահապետ Ռուսինեանի գրիչին տակ՝ «Կիլիկիա»:

            Պերա եղած է իր ժամանակի  փնտռուած երգահաններէն, մօտաւորապէս  մերօրեայ Ազնաւուրը. ան կը գրէր իր երգերը, կը յօրինէր երաժշտութիւնն ու կ’երգէր զանոնք: Այս բոլորին հետ միաժամանակ եղած է շատ փնտռուած զուարթաբան մը, որ զարդարած է Ֆրանսայի բեմերը եւ  ջերմութիւն բերած է անոր ընկերական հանդիպումներուն:

            Մեռած է ողնածուծային վարակէ մը՝ ճիշդ Առվերին պէս, մօտաւորապէս անոր հետ ալ ծնած ու ապրած ըլլալով  նո՛յն տարիներուն:

            Անոր բազմաթիւ արտադրութիւններէն  ապրեցաւ   Ma Normandie-ն: Ասով է որ կը յիշուի ան՝ ի մասնաւորի ծննդավայրին՝ Նորմանտիի, բայց նաեւ ամբողջ Ֆրանսայի մէջ: Ինչու չէ նաեւ անկէ դուրս:

*   *   *

Quand tout renaît à l'espérance,                       When everything  is reborn in hope,

Et que l'hiver fuit loin de nous,                        And winter flees far from us,

Sous le beau ciel de notre France,                     Under the beautiful sky of our France

Quand le soleil revient plus doux,                     When the sun returns gentler,

Quand la nature est reverdie,                           When nature has turned green again,

Quand l'hirondelle est de retour,                      When the swallow has returned,

J'aime à revoir ma Normandie,                         I like to see again my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour.                   It’s the country where I was born.

J'ai vu les lacs de l'Helvétie                               I have seen the fields of Helvetia, 

Et ses chalets et ses glaciers,                             And its chalets and its glaciers,

J'ai vu le ciel de l'Italie,                                    I have seen the sky of Italy,

Et Venise et ses gondoliers.                              And Venice and its gondoliers.

En saluant chaque patrie,                                 Greeting each homeland,

Je me disais : «Aucun séjour                              I told myself that no stand

N'est plus beau que ma Normandie,                  Is finer  than my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour».                 It’s the country where I was born.

Il est un âge dans la vie,                                    There comes a time of life,

Où chaque rêve doit finir,                                When every dream must end,

Un âge où l'âme recueillie                                A time when the restful soul

A besoin de se souvenir.                                   Needs to remember,

Lorsque ma muse refroidie                               When my chilled muse

Aura fini  ses chants d'amour,                           Makes its way back to the past,

J'irai revoir ma Normandie,                              I’ll go see again  my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour.                   It’s the country where I was born.

Անգլերէն թարգմանութիւնը գրեթէ բառացի է. ոչ մէկ տեղ թարգմանիչը հեռացած է բնագիրէն: Մինչ հայերէն զոյգ «թարգմանութիւնները» բաւական հեռու են բնագիրէն. անոնք թարգմանութենէ անդին անցած՝ ազատ ստեղծագործութիւն են. այլ խօսքով՝ ընդհանուր գիծերու մէջ միայն հաւատարիմ են բնագիրին:

                                                      *    *    *

Պեշիկթաշլեան (1828—1868)՝ Մխիթարեաննե-րուն սան եղած  միջոցին՝ 1839—1845, ճանչցած էր Ma Normandie-ն.  յօրինման  թուականը ծանօթ չէ: Առաջին անգամ  լոյս տեսաւ «Բազմավէպ»-ի մէջ 1850-ին (թիւ 14)՝ «Երգ հայրենի» խորագրով. խմբագրութիւնը իր կողմէ աւելցուցած էր  «հետեւողութեամբ “Quand tout renaît à l’espérance”-ի» մակագրութիւնը:

            Հայ քնարերգութեան լաւագոյն նմուշներէն ըլլա-լով հանդերձ՝ «Երգ հայրենի»-ն բաւականաչափ չէ ընթերցուած  լեզուական պատ-ճառով. գրուած է պարզ ու վճիտ  գրաբարով. կու տամ բառացի թարգմանութեամբ:

            Ահա, ուրեմն,  առիթ մը՝ մեր յարգանքի մէկ համեստ տուրքը մատուցելու  այս շնորհալի  բանաստեղծին եւ բիւրեղատիպ  հայուն:

*    *    *

Մինչդեռ յուսով խայտայ բնութիւն               Մինչ  յոյսով կը խայտայ բնութիւնը

Յետ դառնաշունչ ձմերայնւոյն                      Դառնաշունչ ձմեռէն ետք, 

Եւ ի գաւառն իմ հայրենի                               Եւ դէպի իմ հայրենի գաւառս

Գեղածիծաղ դառնայ գարուն,                       Կը դառնայ գեղածիծաղ գարունը,

Մինչ բոյր ի բոյր փթթին ծաղկունք               Մինչ  բոյր ի բոյր կը փթթին ծաղիկները

Եւ ճռուողեն նորեկ ծիծռունք,−                      Եւ կը ճռուողեն նորեկ  ծիծեռնակները,−

Ի քեզ ես դարձ առնեմ յայնժամ,                    Քեզի կը դառնամ այն ատեն,

Ո՛վ ցանկալիդ իմ Հայաստան:                      Ո՛վ ցանկալիդ իմ Հայաստան:

Ո՛չ հելվետեան ինձ դաշտավայրք                Ո՛չ զուիցերիական դաշտավայրերը

Կամ թէ զուարթ մարգագետինք,                   Կամ թէ զուարթ մարգագետինները,

Ո՛չ քան զքեզ չքնաղագեղ                              Ո՛չ ալ քեզմէ աւելի չքնաղագեղ է

Իտալական պայծառ երկինք.                        Իտալական պայծառ երկինքը. 

Հեռի քեզմէ պանդուխտ գոլով՝                      Քեզմէ հեռու պանդուխտ դարձած՝   

Քոյովդ յար տապիմ անձկով,−                      Քու  կարօտովըդ կ’այրիմ յար,−        

Ի խանձարուրդ իմոց կենաց,                        Քեզի՝  կեանքիս խանձարուրիդ, 

Ո՛վ Հայաստան, առնեմ ես դարձ:                 Ո՛վ Հայաստան, ես կը  դառնամ:

Գայցեն աւուրք, ուր մանկութեան                Պիտի գայ այն օրն,  ուր մատղաշ  

Անկցի տիոցս իմ գեղ դալար,                        Հասակիս  դալար գեղը  խամրի,

Եւ յինէն խոյս տացեն վայելք                         Եւ ինձմէ խոյս պիտի տան կեանքի

Կենաց թեթեւ  ի գարշապար,                        Վայելքները ՝ թեթեւ ոտքերով,

Ուր հէգ մուսայս մատն ի յերեր                     Երբ հէգ մուսաս,  երերուն  մատով,

Մոռանայցէ երգել զսէր,−                               Պիտի մոռնայ սէրը երգել,−

Զնինջ ի ծոցդ առնում յայնժամ,                     Այն ատեն   ծոցիդ մէջ պիտի ննջեմ, 

Ո՛վ  ցանկալիդ իմ Հայաստան:                     Ո՜վ ցանկալիդ իմ Հայաստան:

            Նահապետ Ռուսինեան (1819—1876) ինք  Ma Normandie-ն ճանչցած է 1850-ականներուն, երբ բժշկութեան ուսանող էր Փարիզ եւ մեծապէս խանդավառ 1848-ի 

Ֆրանսական յեղափոխութեամբ: Սակայն անոր մշակումը՝ «Կիլիկիա» խորագիրով, տեղի ունեցաւ ուրիշ հանգամանքներու բերումով:

             1858—59 տարիներուն Լիբանանի մէջ աննախընթաց թափով մը  վերաբռնկեցան քրիստոնեայ-իսլամ արիւնալի հերթական  բախումները. նախ՝ Լեռնալիբանանի մէջ՝ մարոնիներու եւ տիւրզիներու միջեւ, ապա  Դամասկոսի մէջ՝ քրիստոնեաներու  եւ իսլամ-տիւրզի միացեալ ուժերու միջեւ: Քրիստոնեաներու ահագնացող կորուստներուն ի տես՝  Նափոլէոն Գ.  նաւատորմիղը խարսխեց Լիբանանի ափերուն եւ պահանջեց սուլթանի միջամտութիւնն ու Լեռնալիբանանի ինքնավարութիւնը՝ քրիստոնեայ կառավարիչով մը:

            Սուլթանը  կայսեր բոլոր պահանջներուն ենթարկուեցաւ:

            Նշանակեց հայ կառավարիչ մը՝ Տաուտ փաշան՝ 1861—68:

            Ան  շրջան ղրկեց նաեւ  բժշկական սեղմ խմբակ մը, որ իր օգնութիւնը պիտի  բերէր տուժածներուն. Ռուսինեան մաս կը կազմէր այդ խմբակին:

            Անոնք Պոլիսէն ելլելով  եւ Հալէպի վրայով մտան Սուրիա՝ հասնելով մինչեւ Դամասկոս, ասկէ անցան Լիբանան. ուրկէ անդին Ռուսինեան, հաւանաբար  խումբէն բաժնուելով,  հանգրուանեց  Կիպրոս եւ անկէ անցաւ  Կիլիկիա...

            Անոր երգին բ. տունը  հաւատարիմ արձանագրութիւնն է այս ուղեծիրին,  որուն վրայ աւելցած են եւրոպական  ծանօթութիւնները: Ահա այս  առաքելութեան   խոր ու անմիջական  տպաւորութեան տակ ալ գրուած է «Կիլիկիա»-ն՝ 1860-ին:  

            Նոյն կամ յաջորդ տարին իսկ պէտք է յօրինուած ըլլայ անոր շատ  ծանօթ երաժշտութիւնը՝ վաղամեռիկ երգահան Գաբրիէլ Երանեանի կողմէ (1827—1862):

*   *   *

 1. Երբոր բացուին դռներն յուսոյ                         2. Տեսի դաշտերն Սուրիոյ,

Եւ մեր երկրէն փախ տայ ձմեռ,                            Լեառն Լիբանան եւ իւր մայրեր¹, 

Չքնաղ երկիրն մեր Արմէնիոյ,                              Տեսի զերկիրն Իտալիոյ,

Երբ փայլէ իւր քաղցրիկ օրեր.                              Վենետիկ եւ իւր կոնտոլներ.

Երբոր ծիծառն ի բոյն դառնայ,                              Կղզու նման չիք մեր Կիպրեայ, 

Երբոր ծառերն հագնին տերեւ,—                         Եւ ոչ մէկ վայր է արդարեւ 

Ցանկամ տեսնել զիմ Կիլիկիա,                            Գեղեցիկ, քան զիմ Կիլիկիա,—

Աշխարհ, որ ինձ ետուր արեւ:                              Աշխարհ, որ ինձ ետուր արեւ:  

 

3. Հասակ  մը²     կայ մեր կենաց մէջ,                  Յորժամ քնարն իմ ցրտանայ՝

Ուր ամենայն իղձ կ’աւարտի.                               Սիրոյն տալով վերջին բարեւ,— 

Հասակ մը, ուր հոգին ի տենչ `                             Երթամ ննջել յիմ Կիլիկիա³,

Յիշատակաց իւր կարօտի.                                    Աշխարհ, որ ինձ ետուր արեւ:      

armenag@gmail.com                                                                Արմենակ Եղիայեան

1. Մայրիները          2. Տարիք մը     3. Կիլիկիոյ մէջ (ներգոյական հոլով)

  

A Wreath on Gamavor's Tomb

A Wreath on Gamavor's Tomb

Vahe H. Apelian, 19 July 2012

 

Gamavor is an Armenian word meaning volunteer. It is used only as a noun. For the one or two generations preceding ours Gamavor referred to the approximately 5,000 Armenian men who voluntarily joined the French Army and faught the Turks during the First World War. The French called the formation La Legion Armenienne.

The Armenian soldiers were motivated by a French and Diaspora Armenian pact which promised that in return for Armenian military support to the Allies against the Ottoman and German alliance, the French and their allies would help the Western Armenians lay the foundation for home rule in Cilicia, part of historic Armenia. Most, if not all, of the volunteers were expatriate Cilicians. Approximately 1,200 came from the United States, including 70 Kessabtsis. Among the latter was Nshan, the paternal uncle of historian Dr. Antranig Chalabian. When the doctor dedicated “Revolutionary Figures” to his uncle, he included the following inscription in the book: “Towards the end of 1916, when my father was subjected to deportation, his brother left America and returned to the homeland to enlist with the volunteers to fight against the Turks. After training with the Armenian Legion in Cyprus for two years, my uncle and his cousin Panos went to Palestine along with thousands of volunteers, fought in the Battle of Arara, went to Cilicia and after the turnabout of the French Government, returned to America and died in Fresno in 1973.”

The Battle of Arara was the major military engagement of the Gamavors. It took place on Sept. 18, 1918, near Megiddo (the Biblical Armageddon) in northern Palestine. The valor of the Armenian combatants in securing victory against the German-Turkish forces merited special commendation of the Allied High Command. Twenty-three Armenian combatants were killed in action. What followed the battle was another sad chapter in Armenian history.

The French forces, having secured victory, headed north and eventually captured Cilicia. Their presence encouraged the Genocide survivors to return to their ancestral villages. But instead of honoring their pact with the Armenians, the French reneged on their promise and withdrew their forces, without giving notice to the Armenians and without having negotiated with Turkish forces about the state of the Armenians they were to be left behind. I recall being told during family conversations that the French even padded the hooves of their horses to muffle the sound of their unannounced midnight evacuation. “Chivalrous France” became a sarcastic expression in Armenian conversation and literature.

Abandoned and left to the whim of the Turkish onslaught, without the protection that they had rightfully expected from their French allies, and unable to protect themselves, the Armenians once again fled their Cilician homeland to disperse around the world. Only two Armenian villages were left from a thriving Armenian enclave on the prime northeastern Mediterranean region-- Wakf in historical Mussa Dagh in Turkey and Kessab in Syria.

The Kessabtis tenaciously held on to their enclave, establishing a de facto home rule, mostly under the leadership of the Gamavors. The home rule lasted from 1918 to 1921 during which the Armenians established administrative and judicial bodies to enforce law and order. They also had an army to protect the population from the prevailing lawlessness. It's said that members of other minorities, such as the Greeks and the Alevis, were given refuge in Kessab. Eventually the French disbanded the self-rule, as they cemented their colonial control over Syria and Lebanon.

The British and the French, as the supreme powers in that part of the world, redrew the map of the region to suit their interests. The straight-lined borders of present-day Middle Eastern states were the work of  Sir Mark Sykes of Britain and  François Georges-Picot of France. They carved, among themselves, what had remained of the Ottoman Empire, without regard for the mosaic of the area's ethnic, religious or social fabric.

The redrawn map put Kessab within Turkey. The prospect of ending up in Turkey terrified the Kessabtsis, although they had been under Turkish rule for centuries, had adopted Turkish words, traded almost exclusively with Turkish-occupied Antioch and had almost no dealing with their Arab neighbors in the south. The uncertainty over the fate of Kessab heightened in the latter part of the decade (1937 to 1939) as Turkey began imposing its presence in Kessab and made Turkish language teaching mandatory. Many members of the first post-Genocide generation born in Kessab had reached conscription age by then. They were urged by their families to flee, lest they be drafted into the Turkish army. These young men also became the last resort for their families forced to leave their ancestral village.

The Kessab episode may be the only instance where the great powers gave in and redrew the map in that small corner of the Middle East to save it from Turkish occupation. Kessab was incorporated into Syria but at a price. Most of the arable lands of Kessab were given to Turkey. It is generally accepted that Cardinal Krikor Bedros XV Aghajanian (Գրիգոր Պետրոս ԺԵ. Աղաճանեան, French: Grégoire-Pierre XV Agagianian, Italian: Gregorio Pietro XV Agagianian) played a decisive role in the redrawing of the border as he struggled to secure the last remnant of Armenian Cilicia. The first official visit to Kessab (March 20, 1944) of Shukri Kuwaitli, the first elected President of Syria, was Syria's token of appreciation to the Armenians for urging that their native land be included in Syria.

The late George Azad Apelian, in his pre-teens in the mid-'50s, remembered the Gamavors arrival to Keurkune--one of Kessab's twelve villages--for a September reunion and celebration. Their arrival created much excitement among the villagers, particularly among the youngsters: seeing the men in their military fatigues and carrying ammunition and rifles was a thrill for all. The Gamavors celebrated their victory at the Battle of Arara seated next to the village spring, feasting on food over white sheets spread on the meadow. They sang about the Gamavors. George had memorized the old song that ended with:

From Arara to Cilicia

Are reminders of the Volunteers

On the tomb of the Volunteer

There is no wreath, however.

Source: Keghart.com.