Will Armenia amend its constitution?

 Vahe H Apelian 

During the last session of the Armenian National Assembly, a very important natter was discussed. It had to do with amending the Armenian Declaration of Independence / Armenian Constitution. I cited the two documents as one entity because that is what they are, although comments cite the Constitution and those who allege that the Pashinyan  government will amend the Armenian Constitution to comply with the demands of Azerbaijan, in fact knowingly or unknowingly, are alluding also to the Declaration of Independence, because there is nothing in the Armenian Constitution that refers to any territorial claim, but there is in the Declaration of Independence, the Hrchagakir – Հռչակագիր - which is an integral part, if not the basis, of the Armenian  Constitution.. 

The Armenian Declaration of Independence, consists of a four paragraphs long preamble, that express the “united will of the Armenian people”. Following the preamble, there are 12 distinct declarations. The document is available on line. (see note 1)

 The lady who raised the question rightfully noted that the government has repeatedly said that Armenia has no territorial demands from Azerbaijan and that the Constitutional Court having on recently, on September 26, 2024 approved the border delimination and demarcation as being constitutional, affirmed the same. But, she continued commenting, Azerbaijan demands that the Armenian Constitution must be amanded because it makes territorial claims. She asked the PM to present to the public and to the National Assembly the Armenian government’s stand on this issue.

Nikol Pashinyan, in defense of the policies of his government, usually addresses the National Assembly without reading from a prepared text. But this time around he made an exception and read from a prepared text. Surely so, it is an issue that is vital to Armenia and to Armenians. Hopefully the text will be translated and presented to the public.

The PM noted the following:

First: The Azerbaijan government demand is based on the fact that in the preamble of the Armenian Declaration of Independence, there call for the “"Reunification of the Armenian SSR and the Mountainous Region of Karabakh", (see note 1). However, the Constitutional Court on September 26, 2024 in approving the constitutionality of the border demarcation of the delineation, noted that the Armenian Declaration of Independence was worded on August 20, 1990, and in the context of the time when Armenia was one of the 15 soviet socialist republics that made the Soviet Union. Armenia declared itself as a sovereign state on September 21, 1991 and adopted its constitution on 1995. There is a long gap between the Declaration of Independence and the free and independent Republic of Armenia with its constitution. There is no direct or indirect mention of any territorial demand in the constitution of Armenia.

Second: The PM noted that Azerbaijan makes note in its October 18, 1991 Constitutional Act to Azerbaijan declaration of independence on May 28, 1918 and on November 1919, Azerbaijan presented its territorial claim to The Entente, also known as the Triple Entente, which was an informal military alliance between France, Great Britain, and Russia that formed the basis for the Allied Powers in World War II. PM Pashinyan further noted as such Azerbaijan lays claim to 60% of the Republic of Armenia. 

But the PM noted that Armenia has not made Azerbaijan changing its constitution an issue for two reasons. First it will complicate the peace initiative. Second, the Crossroad for Peace initiative has provisions that claim the parties cannot make their internal stands as a pretext for subverting the peace initiative, and also the peace initiative stipulates that the parties do not have territorial ambitions from each other nor will they raise territorial claims from each other in the future.

 As for the ratification of the Crossroad for Peace initiative, The PM claimed that the process mandates that the agreement is approved by the National Assembly of Armenia. But prior to that, the agreement is sent to the Constitutional Court of Armenia to rule on the constitutionality of the agreement. If the Constitutional Court approves its constitutionality – as more likely than not it will approve given its September 26, 2024 approval of the constitutionality of the border demarcation and delineation - the agreement is presented to the National Assembly for ratification. However, should the Constitutional Court, rule that the agreement is not Constitutional, then the government, having already signed the agreement, may initiate amending the constitution, given that it has signed the agreement. It is naturally understood that the citizens of Armenia may or may not approve the proposed amendment or changes in the declaration of independence. 

The PM further noted that once the National Assembly ratifies the agreement, the agreement assumes higher legal force per article 5, part 3 of the Armenian Constitution that reads: “In case of conflict between the norms of international treaties ratified by the Republic of Armenia and those of laws, the norms of international treaties shall apply”.

Consequently, the PM said, Armenia has not asked Azerbaijan to amend its Constitution. By the same token within this context, there is no need to amend the Constitution of Armenia and the Declaration of Independence. 

Note 1: Declaration of Independence – Hrchagakir – Հրչակագիր: https://www.gov.am/en/independence/

Note 2: The PM discussing peace agreement in the National Assembly: https://www.facebook.com/nikol.pashinyan/videos/1141154374095638

  

“War or peace, time to get serious.”: A historical document in translation – Part 4/4 - packaged or phased solution

Բնագիրը կցուած է։ “War or peace, time to get serious" - "Պատերազմ թէ՞ խաղաղութիւն՝ լրջանալու պահը" - is president Levon Ter Petrosyan’s (LTP) position paper for the resolution of the Karabagh conflict, he published on November 1, 1997, where he advocated concessions for resolving the lingering Karabagh conflict. This is the third segment of my translation of the document. For introduction read the note. Vahe H Աpelian 

 

The opposition press spares no effort to impress the public that Nagorno Karabakh supports the package version of the settlement, while Armenia supports the phased version, which is fraught with serious dangers. I probably would not have touched on this issue if, to my surprise, the representatives of Karabakh had not made similar statements.

Those who closely followed the September 26 press conference should have noticed that I considered both package and phased solutions to be "real (real) options". I also mentioned that Armenia accept with serious reservations the first plan presented by the co-chairs, which was nothing but a package version of the settlement. And only after Azerbaijan and Nagorno-Karabakh categorically refused in writing that option, the co-chairs had to propose a staged (or phased) solution to the parties.

In the press conference, I specifically said: "What actually happened?" The mediators and all of us were convinced that today Karabakh and Azerbaijan are not ready to discuss the issue of the status of Nagorno Karabakh, because each of them has their own idea about that status, which is sharply opposed to the opponent's point of view. Everyone was convinced of this. I think the only realistic approach was chosen. If such a version of the solution is not accepted, that is, it is not feasible, today an attempt should be made to implement the "phase by phase" version of the solution" ("Republic of Armenia", September 27, 1997).

By rejecting first, the packaged and then phased solutions and today proposing to return to the package version, the Karabakh side has put both Karabakh and Armenia in an uncomfortable situation. However, I do not consider the situation tragic or a dead end, because it is possible to combine those two options easily. The idea is very simple. as a result of the negotiations, the staged version of the settlement is signed, but it is applied after the clarification of the status of Nagorno Karabakh. By doing so, Karabakh proves its constructiveness to the international community, shows that it has no intention to preserve the occupied territories, and on the other hand, serious progress is recorded in the settlement process, and the negotiations, which were interrupted for about a year, are resumed.

The main thing is the resumption of the negotiations that were interrupted today, for which it is necessary to agree on the draft document that is the basis of the negotiations between the conflicting parties in a short time. If it doesn't happen before the OSCE upcoming session of the Council of Ministers, which will be held in Copenhagen this December, then serious complications can await us.

Conspiracy is excluded.

The opposition is also trying to create the impression that the co-chairs are organizing a conspiracy against Karabakh, in which Levon Ter-Petrosyan is also participating due to incompetence or treacherous intent. In order to create such an impression, the secrecy of the negotiations is particularly manipulated, although I think I have exhaustively addressed this fear in my speech at the 9th Congress of the ANM. I have to repeat the relevant part of the speech.

"Secret does not necessarily mean conspiracy. This is just an international diplomatic practice to facilitate the negotiation process, keeping it away from unnecessary noise and propagandistic speculation. It is enough to remind that the current process of Arab-Israeli settlement was preceded by years of secret negotiations.

It is clear that only the phase of negotiations will proceed in secret, and after the agreements are reached, but before the final agreements are signed, the settlement plan will naturally be submitted to our court, as well as to the people of Artsakh and Azerbaijan...

I can fully assure you of one thing. Armenia will never sign any document without the signature of Nagorno Karabakh" ("Republic of Armenia", July 15, 1997).

It seems that everything has been said for people with more or less logic and elementary mental abilities. But for people who are used to magic and suffering from the fever to mislead the people, what is the point of considering logic or reason in general, when you can distort the words of the opponent and make imaginary attributions to cover up one's own nakedness by drawing, relying on the baser human instincts?

Conspiracy, in fact, is excluded not by subordinate (subjective) circumstances, that is, not because Levon Ter-Petrosyan or someone else wants or imagines it that way, but purely from a legal point of view. In other words, there will be a clear legal mechanism for controlling the settlement of the Karabakh issue, which will include the following milestones.

a) As mentioned above, after the agreements are reached, but before the final agreements are signed, the settlement plan will be submitted to the court of the interested peoples;

b) Nagorno Karabakh's signature will be under any settlement plan or agreement.

c) After signing, the settlement plan or agreement must be ratified by the parliaments of the conflicting parties.

As we can see, both the people and the opposition will have the opportunity to fully control the settlement process and influence its results. I will only be happy if, during public discussions and parliamentary debates, the opposition comes up with alternative proposals and programs that will enable us to make the right decisions, because we have no right to make mistakes in the Nagorno Karabakh issue.

Let's not engage in self-deception and cherish empty illusions, we have no allies in the issue of Karabakh's independence. No one will solve the existing wrinkle for us. We will solve it, and we will solve it to the best of our ability. Our only ally is the refusal of adventure.

I do not aim to make the situation tragic and I do not sound the alarm at all, because I am confident in the common sense of our people.

"Republic of Armenia", November 1, 1997.

Note: A document for history http://vhapelian.blogspot.com/2024/10/a-document-for-history-war-or-peace_20.html

.*****

 

 

Բնագիրը՝

Փաթեթային, թե՞ փուլային լուծում

Ընդդիմադիր մամուլի կողմից ջանք չի խնայվում հասարակությանը տպավորելու համար, թե իբր Լեռնային Ղարաբաղը պաշտպանում է կարգավորման փաթեթային տարբերակը, իսկ Հայաստանը՝ փուլայինը, որը հղի է լուրջ վտանգներով։ Ես թերեւս չանդրադառնայի այս հարցին, եթե ի զարմանս ինձ, նման հայտարարություններ չանեին նաեւ Ղարաբաղի ներկայացուցիչները։

Սեպտեմբերի 26-ի մամլո ասուլիսին ուշադիր հետեւողները պետք է նկատած լինեին, որ թե՛ փաթեթային, թե՛ փուլային լուծումները ես համարել եմ «իրական (ռեալ) տարբերակներ»։ Նշել եմ նաեւ, որ Հայաստանը լուրջ վերապահումներով ընդունել է համանախագահների ներկայացրած առաջին ծրագիրը, որը ոչ այլ ինչ էր, եթե ոչ կարգավորման փաթեթային տարբերակ։ Եւ միայն այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը եւ Լեռնային Ղարաբաղը գրավոր կերպով կտրականապես մերժել են այդ տարբերակը, համանախագահներն ստիպված են եղել կողմերին առաջարկել փուլային լուծում։

Ասուլիսում իմ կողմից մասնավորապես ասված է. «Ըստ էության ի՞նչ տեղի ունեցավ։ Միջնորդներն էլ, մենք բոլորս էլ համոզվեցինք, որ այսօր Ղարաբաղը եւ Ադրբեջանը պատրաստ չեն քննարկել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, որովհետեւ նրանցից յուրաքանչյուրն ունի այդ կարգավիճակի մասին իր սեփական պատկերացումը, որը կտրուկ հակադրվում է հակառակորդի տեսակետին։ Այս հարցում բոլորը համոզվեցին։ Ես կարծում եմ, ընտրվեց միակ իրատեսական մոտեցումը։ Եթե լուծման նման տարբերակը չի ընդունվում, այսինքն իրագործելի չէ, այսօր պետք է փորձ կատարել իրագործել լուծման «փուլ առ փուլ» տարբերակը» («Հայաստանի Հանրապետություն», 27 սեպտեմբերի, 1997թ.)։

Մերժելով նախ փաթեթային, ապա՝ փուլային լուծումները եւ այսօր առաջարկելով կրկին վերադառնալ փաթեթային տարբերակին, ղարաբաղյան կողմն անհարմար դրության մեջ է դրել թե՛ Ղարաբաղը, թե՛ Հայաստանը։ Այնուամենայնիվ, վիճակը ես ողբերգական կամ փակուղային չեմ համարում, քանի որ հնարավոր է այդ երկու տարբերակները հեշտությամբ համատեղել։ Գաղափարը շատ պարզ է. բանակցությունների արդյունքում ստորագրվում է կարգավորման փուլային տարբերակը, բայց այն կիրառվում է Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հստակեցումից հետո։ Դրանով Ղարաբաղը միջազգային հանրությանն ապացուցում է իր կառուցողականությունը, ցույց է տալիս, որ ոչ մի մտադրություն չունի պահպանել գրավված տարածքները, իսկ մյուս կողմից՝ լուրջ առաջխաղացում է արձանագրվում կարգավորման գործընթացում, եւ վերսկսվում են շուրջ մեկ տարի ընդհատված բանակցությունները։

Գլխավորն այսօր ընդհատված բանակցությունների վերսկսումն է, որի համար անհրաժեշտ է կարճ ժամանակում վերջիվերջո հակամարտող կողմերի միջեւ համաձայնեցնել բանակցությունների հիմք հանդիսացող փաստաթղթի նախագիծը։ Եթե դա տեղի չունենա մինչեւ ԵԱՀԿ նախարարների խորհրդի առաջիկա նիստը, որը կայանալու է այս տարվա դեկտեմբերին Կոպենհագենում, ապա մեզ լուրջ բարդություններ կարող են սպասել։

Դավադրությունը բացառվում է

Ընդդիմության կողմից փորձ է արվում ստեղծել նաեւ այն տպավորությունը, թե համանախագահների կողմից Ղարաբաղի դեմ դավադրություն է կազմակերպվում, որին ապաշնորհության պատճառով կամ դավաճանական դիտավորությամբ մասնակցում է նաեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը։ Նման տպավորության ստեղծման նպատակով մասնավորապես շահարկվում է բանակցությունների գաղտնիության հանգամանքը, թեեւ այդ մտավախությանը, կարծում եմ, ես սպառիչ կերպով անդրադարձել եմ ՀՀՇ 9-րդ համագումարի իմ ելույթում։ Ստիպված եմ կրկնել ելույթի համապատասխան հատվածը.

«Գաղտնին անպայման դավադրություն չի նշանակում։ Սա պարզապես միջազգային դիվանագիտական պրակտիկա է՝ հեշտացնելու համար բանակցությունների գործ ընթացը, այն հեռու պահելով ավելորդ աղմուկից ու պրոպագանդիստական շահարկումներից։ Բավական է հիշեցնել, որ արաբա-իսրայելյան կարգավորման ներկա գործընթացին նախորդել են տարիներ տեւած գաղտնի բանակցություններ։

Հասկանալի է, որ գաղտնի է ընթանալու միայն բանակցությունների փուլը, իսկ համաձայնությունների կայացումից հետո, բայց վերջնական պայմանագրերի ստորագրումից առաջ, կարգավորման ծրագիրը, բնականաբար, ներկայացվելու է ինչպես մեր, այնպես էլ Արցախի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդների դատին…

Մի բանում ձեզ կարող եմ լիովին վստահեցնել. Հայաստանը երբեւէ չի ստորագրի որեւէ փաստաթուղթ, որ ի տակ չի լինի նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի ստորագրությունը» («Հայաստանի Հանրապետություն», 15 հուլիսի, 1997թ.)։

Թվում է, թե քիչ թե շատ տրամաբանող եւ տարրական մտավոր կարողություններ ունեցող մարդկանց համար ասված է ամեն ինչ։ Բայց աճպարարության սովոր եւ ժողովրդին մոլորության մեջ գցելու տենդով տառապող մարդկանց համար ի ՜նչ փույթ հաշվի նստել տրամաբանության կամ ընդհանրապես բանականության հետ, երբ կարելի է ընդդիմախոսի խոսքերն աղավաղելու եւ երեւակայական վերագրումներ կատարելու միջոցով քողածածկել սեփական մերկությունը՝ հույս դնելով ստորագույն մարդկային բնազդների վրա։

Դավադրությունն, ըստ էության, բացառվում է ոչ թե ենթակայական (սուբյեկտիվ) հանգամանքներով, այսինքն ոչ թե այն պատճառով, թե Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը կամ այլ ոմն այդպես է կամենում կամ պատկերացնում, այլ զուտ իրավական առումով։ Այսինքն՝ գործելու է Ղարաբաղի հարցի կարգավորման վերահսկման հստակ իրավական մեխանիզմ, որն ընդգրկելու է հետեւյալ հաջորդական հանգրվանները.

ա) ինչպես վերը նշվեց, համաձայնությունների կայացումից հետո, բայց վերջնական պայմանագրերի ստորագրումից առաջ կարգավորման ծրագիրը ներկայացվելու է շահագրգիռ ժողովուրդների դատին.

բ) կարգավորման ցանկացած ծրագրի կամ պայմանագրի տակ լինելու է Լեռնային Ղարաբաղի ստորագրությունը.

գ) ստորագրումից հետո կարգավորման ծրագիրը կամ պայմանագիրը պետք է վավերացվի հակամարտող կողմերի խորհրդարանների կողմից։

Ինչպես տեսնում ենք, ե՛ւ ժողովուրդը, ե՛ւ ընդդիմությունը հնարավորություն է ունենալու լիակատար կերպով վերահսկել կարգավորման գործընթացը եւ ազդել նրա արդյունքների վրա։ Ես միայն ուրախ կլինեմ, եթե հրապարակային քննարկումների եւ խորհրդարանական բանավեճերի ընթացքում ընդդիմությունը հանդես գա այլընտրանքային առաջարկներով ու ծրագրերով, որոնք մեզ հնարավորություն կտան կայացնել ճիշտ որոշումներ, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում մենք սխալվելու իրավունք չունենք։

Ինքնախաբեությամբ չզբաղվենք եւ զուր պատրանքներ չփայփայենք՝ Ղարաբաղի անկախության հարցում մենք դաշնակիցներ չունենք։ Ոչ ոք մեր փոխարեն չի լուծելու առկա կնճիռը։ Մենք ենք լուծելու, եւ լուծելու ենք մեր ուժերի ներածի չափով։ Մեր միակ դաշնակիցը արկածախնդրության մերժումն է։

Ես նպատակ չեմ հետապնդում ողբերգականացնել իրավիճակը եւ ամենեւին տագնապ չեմ հնչեցնում, քանի որ վստահ եմ մեր ժողովրդի ողջամտությանը։

«Հայաստանի Հանրապետություն», 1 նոյեմբերի, 1997 թ.։

ՀՀԱՆԱ, 28/01.11.97։ Բնագիր։ Ի

If and if, եւ Եթէ

Rudyard Kipling’s poem “If” is a classic. I have congratulated a number of high school graduates with graduation cards bearing that poem. A relative once told me that their son kept that graduation card on his study desk for many years. He is now a lawyer. But it never occurred to me that the poem is more for the upcoming. But there comes the inevitable, the twilight of the person’s later years. 

A few days ago, I came across a poem titled “IF you shall become an old man”. The poem was by an Apologetic Poet who noted that, the poem he wrote is an adaptation of the poem IF by Rudyard Kipling.

I reproduced the Apologetic Poet’s “IF’ poem below, along with Rudyard Kiling’s “IF” and Mushegh Iskhhan’s superb translation of the poem. Vahe H Apelian

IF YOU SHALL BECOME AN OLD MAN

(An Adaptation of The Poem IF By RUDYARD KIPLING)

THE APOLOGETIC POET

 

If you can move without stumbling, with dignity intact,

While others rely on walkers, their steps compact;

If you can wait for family visits, patient and kind,

Even when emergencies are just an excuse to find;

Or resist the allure of dating, not feeling quite refined,

Yet still cherishing beauty within your mind.

If you can dress with care, without vanity's hold,

And write poetry, sharing stories yet untold;

If you can face Dementia and Alzheimer's embrace,

Fight against their grip, with courage and grace;

If you can bear repeated tales, fellow elders' plight,

Understanding the importance of sharing their light.

Or see your dreams shattered, and still believe,

That new beginnings await, if you choose to perceive;

If you can rebuild relationships, taking the lead,

Showing forgiveness, as you plant love's seed;

And hold fast to love, when passion's flame has ceased,

Embracing companionship, a bond that's not released.

If you can remain part of the crowd, hand in hand,

Or reside in a home, where connection still stands;

If neither forgotten birthdays, nor fading memories,

Can wound your spirit, for love's legacy still carries;

If you can sing and dance, with joyous glee,

Embodying the vitality of what it means to be free.

Then rejoice, dear elder, for you are ever agile,

A testament to strength, resilience, and your smile.

***

 

"If—"

is a poem by English poet Rudyard Kipling (1865–1936), written circa 1895 as a tribute to Leander Starr Jameson. It is a literary example of Victorian-era stoicism. The poem, first published in Rewards and Fairies (1910) following the story "Brother Square-Toes", is written in the form of paternal advice to the poet's son, John. (Wikipedia)

 

If you can keep your head when all about you

    Are losing theirs and blaming it on you;

If you can trust yourself when all men doubt you,

    But make allowance for their doubting too:

If you can wait and not be tired by waiting,

    Or being lied about, don't deal in lies,

Or being hated don't give way to hating,

    And yet don't look too good, nor talk too wise;

 

If you can dream—and not make dreams your master;

    If you can think—and not make thoughts your aim,

If you can meet with Triumph and Disaster

    And treat those two impostors just the same:

If you can bear to hear the truth you've spoken

    Twisted by knaves to make a trap for fools,

Or watch the things you gave your life to, broken,

    And stoop and build 'em up with worn-out tools;

 

If you can make one heap of all your winnings

    And risk it on one turn of pitch-and-toss,

And lose, and start again at your beginnings

    ⁠And never breathe a word about your loss:

If you can force your heart and nerve and sinew

    To serve your turn long after they are gone,

And so hold on when there is nothing in you

    ⁠Except the Will which says to them: 'Hold on!'

 

If you can talk with crowds and keep your virtue,

    Or walk with Kings—nor lose the common touch,

If neither foes nor loving friends can hurt you,

    If all men count with you, but none too much:

If you can fill the unforgiving minute

    With sixty seconds' worth of distance run,

Yours is the Earth and everything that's in it,

    ⁠And—which is more—you'll be a Man, my son![7]

***

Եթէ

Թարգմանեց Մուշէղ Իշխան

(Մուշեղ Ճենտերեճեան)

 (1913 - Յունիս 12, 1990)

 

Եթէ կրնաս պահել գլուխդ առանձին,

Երբ խուճապի մէջ է չորս դիդ ամէն մարդ,

Եթէ կրնաս վստահ ըլլալ քու անձին,

Եթէ ուրիշներ կը կասկածին վրադ,

Եթէ կրնաս միշտ սպասել անձանձի,

Կամ չստել՝ շրջապատուած սուտերով,

Ատողներու մէջ ըլլալ սիրալիր,

Եթէ կրնաս ըլլալ բարի , բայց ուժով․

Եթէ կրնաս դուն երազել եւ սակայն

Չըլլալ գերին երազներուդ գերիշխող ,

Յաղթանակէն ետք հանդիպիլ պարտութեան

Եւ նո՛յն ձեւով ընդունիլ զոյգն այդ խաբող․

Եթէ կրնաս լսել քու խօսքդ վճիտ

Չարափոխուած յիմարներու ծուղակի

Ու խորտակուած տեսնել մեծ երկը կեանքիդ,

Բայց վերստին զայն շինելու գաս ծունկի․

Եթէ կրնաս շահը հազար ճիգերու,

Մէկ հարուածով յանձնել բախտի սեղանին

Եւ անտրտունջ, առանց երբեք ողբալու

Վերսկսիլ ծայրէն ամէն ինչ կրկին,

Եթէ կրնաս սիրտ ու ջիղեր ու մկան

Մաշումէն ետք նորէն լարել անդադար

Եւ դիմանալ, երբ մեռած է ամէն բան

Բացի կամքէն, որ կը մնայ մէջդ վառ.

Եթէ կրնաս արքաներու հետ ՝ պարզուկ,

Ամբոխին մէջ՝ առաքինի ըլլալ միշտ,

Եթէ թաղես կրքի րոպէն վաղանցուկ,

Եթէ մարդիկ անզօր են քեզ առթել վիշտ

Եւ ամէն ուն կուտաս արժէքն իր արդար ,

Եթէ սիրես, բայց սիրոյդ խենթ չդառնաս․

Քու՛կդ է Երկիրն ու իր գանձերն անհամար

Եւ աւելին՝ այն ատեն Մա՛րդ ես, տղաս։

 

 

Կարպիսը` Կարպիս Աբէլեանի յիշատակին

Ստեփան Ճ. Աբէլեան

Garbis Apelian - Կարպիս Աբէլեան

Կարպիս Աբէլեանը ինծի երկու տարեկան պզտիկ էր բայց ինծի հասակակից էր, իչպէս եղած էր պարագան Ստեփան-ին գրութիւնէն դատելով, թէեւ այդ պարագային, Կարպիսը՝ Ստեփանէն երեք տարի աւելի մեծ էր։ Թէեւ հասակակից էինք, բայց խաղընկերներ չեղանք քանի որ Կարպիսը կանուխ տարիքին սկսաւ աջակցիլ հօրը հոգալու Տիւզաղաճի իրենց խնձորի մրգաստանը եւ ապա նետուեցաւ գործի, իսկ ես դպրոցական աշակերտ եւ ուսանող մնացի։

Ստեփանը կը նկարագրէ արջի մը պատահարին մասին։ Իսկ իմ ալ յիշողութեանս մէջ մնացած է մեծ կրեայի մը պատմութիւնը։ Տիւզաղաճ գացած էի հօրեղբօրս հետ եւ բնականաբար գացի Կարպիսին տեսնելու։ Պարտիզի հոգատարութեամբ զբաղ էր։ Իսկ իրենց շունը անընդհատ կը հաջէր։ Ինծմէ խնդրեց որ երթան նային ինչու համար շուտը այդքան կը հաջէ։ Ի յայտ եկաւ որ խանտակը մեծ կրեայ մը եկած էր, հաւանաբար ջուր խմելու, իսկ իրենց շունը այդ կրեային շուրջն էր որ կը դառնար։ Ես ազատ բնութեան մէչ այդպիսի մեծ կրեայ չեմ հանդիպած։ 

Կարպիսին անունը նմանապէս մտապատկերիս մէջ մնացած է Քէօրքիւնայի երբեմնի Մուխթար Նշանին եւ իր կնոջր Աննային հետ։ Իրենց ծերութեան մէջ երկու ալեւորները ամառը հիւղակ մը կը շինէին, որուն Քեսապցիներ շուք անունը կուտան, եւ ամառը հոն կ՚անցնէին հոգալու իրենց պարտէցը, եւ կը մնային կարպիսի ծնողքին ուշադրութեան եւ խնամքին առարկայ։ Մտապատկերիս մէջ դրօշմուած մնացած է այդ պարզ հիւղակը, քանի մը բարձեըով, ծալուած անկողինով մը, եւ քանի մը խօհանոցի առարկաներով, բայց այդ պարզութեան մէջ անման յարազատութիւն մը որ չեմ վայելած, անմիջակan ընտանեկան պարագաներէս դուրս, ուրիշի մը տան մէջ։  

Վահէ Յ Աբէլեան 

***

Some of the youth in  Keurkune, LtoR
Annie Apelian, Garbis Apelian, Arpy konyalian, Lydia Apelian, Vahe (Apelian) Bedirian,
Garo Konyalian , Dzeron and Albert Apelian, Varouj Konyalian.

Կարպիսը՝ Կարպիս Աբէլեանի յիշատակին

Ստեփան Ճ.  Աբէլեան 

Աշնան կարճ օրերուն երբ կանուխ էր Մթնշաղը և Թաղը Ելեկտրական հոսանք չիկար, Չուզեցի մութի մէջ առանձին անցնել երկար գիշեր մը, Ամերիկայէն նոր հասած էի Քէօրքիւնէ և Կարպիսին փոխանցելիք ունէի, որոշեցի երթալ և գիշերը միասին անցնել։

   Պզտիկ մոմ մը վառած`կէս մութ սենեակին մէջ առանձին գտայ Կարպիսը։ Փոքր գաւաթ մը օղի և քանի մը հատ պիստակ, մոխրաման մը և մէկ "փաքէթ" սիկարէթ քովը հրահանը։ "Օհհհ բարի եկեր ես Սթիւ" ըսաւ գրկնդխառն Ողջագուրեցինք զիրար և նստայ կողքին։

 _ ի՞նչ  կընես այսպէս առանձին, հարցուցի։ "Տեսածդ` իմ ամէնօրեայ վիճակս է" ըսաւ։

  _Ել , քալէ հետս միասին տունս երթանք հոն կը Շարունակենք, ըսի և այդպէս ալ ըրինք։ 

  Կարպիսին հետ խօսելու նիւթ բնաւ չէի փնտռեր, մեր անցեալի յուշերը անսպառ էին, և կենաց մը խմելէ ետք հանգոյցները սկսան քակուիլ։

  Նոյն թաղի մէջ, նոյն մանկութիւն և պատանեկութիւն, մտերիմներ էինք վաղուց։

" կը յիշես" ըսաւ  ու ծայր տուաւ մեր քաղցր յուշերու շարքը, թէ ինչպէս միասին յաճախ որսորդութեան եղած ենք, Տպըխ լարած, լեռներ թափառած և թէ ինչպէս օր մը Հրացանի խաղի պատճառով ` զիս մտիկ չըրաւ և կրակեց իր վէրջին Փամփուշտը Դէպի քրոջ ուղղութեամբ ի՞նչ որ վնասեց Քրոջ աչքը։

  Յիշեցինք Տիւզաղաճի օրերը ամռան ճիճիներուն ձայնը, Մեր հայրերը երբ կէսօրուան դադարին միասին իրար ձայն տալով կը նստէին ծառի մը շուքին տակ, ծրարները կը բացուէին և ամէնքը`  մէկ ընտանիքի նման կը բաժնեկցէին իրենց շատ պարզ ուտելիքները։

 Հրանդ Ամմին,(Կարպիսին հայրը) անպայման կրակ մը կը վառէր որ Հացը տաքցնէ կայծերուն վրայ, յիշեցնելով` թէ տաք Հացը "Գաթըք" Ալ կ'ըլլայ, յետոյ սրճեփը  մէջը մխրճէ և սուրճ եփէ։

 Ձայն տալու էր անպայման` Ձէնով Օհանի  պէս, Ժիրայր... Ժօզէֆ( Հմայակը) և Շէխը անպայման։ Սուրճի և ճաշի դադարը շատ երկար չէր կրնար ըլլալ Գործ կար ընելիք։ 

 Կարպիսը իր թեթև մազերը և յետոյ ճակատ գլուխը բնաւ բաց չէր պահեր Արևի ճարագայթներուն տակ, իր գլխարկները տեսակաւոր էին, երբ Խաթունը (Աստուած ողորմի հոգւոյն) զիս Սուրճի կը հրաւիրէր Կարպիսը պարտէզէն կը կանչուէր և երբ Յոգնած հասնէր սուրճի` գլխարկը կը շպրտէր և ուֆֆ մը քաշելով "Այս ինչ տաք է"  կ'ըսէր ու կը նստէր։ Երկար կը խօսակցէինք։

  Յետոյ անշուշտ յիշեցինք այն դէպքը երբ Ինք և ես Լաթաքիայէն ուշ ատեն Քէսապ կ'ելլէինք, 1976ին, Գասդալի զարիվերին արջ մը զարկաւ իր Լիբանանեան Կռեայ օթոյով `երբ յանկարծ դիմացնիս ելաւ յոխորտ, դանդաղ աննախընթաց երևոյթ մը Քէսապի շրջանին մէջ, բնաւ լսած իսկ չէինք որ այդ շրջաններուն մէջ արջ կ'ապրի կամ գտնուի։ Այդ փոքր Ինքնաշարժով 4 անգամ զարկաւ մեր վրայ յարձակող արջը և գլորեցաւ անտատին մէջ։ Յաջորդ օրը լսեցինք որ Գասդալի Թիւրքմէնները գտեր են սատկած արջը և ցուցադրութեան  դրել Հաճ Ալիին Խանութի առջևի հրապարակը։ Անցնողներ տեսեր էին և պատմեցին։

Այդ տարին, Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով ՊԷյրութը ձգած էր, գործ, հօրաքրոջ զաւակներուն հետ Ելեկտրական սարքերու և Հեռախօսներու շինարարական մատակարարում կ'ընէին, նոյնպէս ես` Համալսարանի դասաւանդութիւնները առկախուած ըլլալով Քէսապ վերադարձած էինք։ Կարպիսը շուտով` իր Լիբանանի մէջ սորված արհեստով  կրցած էր գործ գտնել Լաթաքիա պետական ագարակի մը մէջ ելեկտրական սարքաւորումի գործ, և զիս քաջալերեց  որ ամէն օր իրեն հետ երթամ ագարակ և իմ մասնագիտութեանս, որպէս տնտեսագիտութեան ճիւղի ուսանող ,հետևիմ ընթացիկ առօրեային։ Այդպէս ալ ամէն օր Կարպիսին հետ միասին Լաթաքիա գացինք և մտերմիկ պահերը անպակաս էին։

  Կարպիսը իր Ինքնաշարժով ինծի լաւ վարել սորվեցուց մինչև կրցայ այդ Լիբանանեան կռեայ օթօյով քնութիւն տալ և յաջողիլ վարելու արտօնագիրս առնել։

  Շատ բարեացակամ, ազնիւ առատաձեռն անձ մը որ դժբախտաբար դիմագրաւեց կեանքի դժուարագոյն և յուզիչ պահերը։

 Իր պատանի մէկ հատիկ տղան անհանգիստ զգալով Խաթունը և Կարպիսը խորհուրդս հայցեցին թէ ինչն է լաւագոյն ախտաճանաչման ճամբան; երբ ի յայտ եկաւ որ անհանգստութիւնը (Հրայրին) անցողական և պարզ հարց մը չէր։ Քաղցկեղէ վարակուած էր Հրայրը։ Որոշեցինք յաջորդ օրն իսկ միասին Պէյրութ երթալ և լաւագոյնը փնտռել մատղաշ Հրայրին առողջութեան համար։

Միասին սկսանք այդ երկար և դժուար բուժումի ճամբան, գացինք Պէյրութ միասին մէկէ աւելի անգամներ որքան որ հարկ էր ընել։ Հրայրը շատ կապուեցաւ ինծի և բնաւ չէր ուզէր որ բացակայիմ մանաւանդ երբ Հիւանդանոց մտնելու հարկաւորութիւն ըլլար։

 Դժբախտաբար վէրջին օրը իր հետն էի մինչև ուշ գիշեր երբ որոշեցի Լաթաքիալէն քէսապ ելլալ պիտոյքներ հայթայթելու և առաւօտուն վերադառնալ։

 Այդ գիշեր Հրայրը իր մահկանացուն կնքեց, և Խաթունը ըսաւ թէ վէրջին հարցումն էր " Սթիւ Ամմոն ու՞ր գնաց. ինչո՞ւ  գնաց" ըսաւ քեզ կը փնտռեր։

 Աստուած ողորմի հոգւոյն։

 Նմանապէս երբ Կարպիսը կորսնցուց իր նորապսակ եղբայրը Խաչոն. Պատուելիին հետ միասին եկեղեցւոյ գաւիթին մէջ ընդունեցինք։ Պետական բժիշկը և դատաւորը ժամանեցին. անողոք Փամփուշտը որակեցին որպէս մահացու Հարուած։

 Ամանորի  գիշերը այս ինչ ծանր և չար ժամ էր։ 

Կարպիսը ամբողջովին լռած էր և պապանձած։ Ցաւը մեծ էր և անբուժելի։ Մենք ալ լռեցինք։

  Տեսաւ հօրը մահը , մօրը մահը, Քրոջ զաւկին մահը, Իր կրտսերագոյն քրոջ մահը։

 Այս բոլորը արգելք չեղան իր նուիրեալ կեանքին, ծառայեց եկեղեցւոյ ժողովներուն մէջ երկար տարիներ, "Համազգային"ի վարչության մէջ անձնուրաց , գիշեր ու ցերեկ` երբ որ պէտք էր տրամադրեց ինքնսշարժ և իր ունեցած ու չունեցածն ալ պատրաստ էր տալ ձեռնարկներ յաջողցնելու սիրոյն։

 Այս բոլորէն ետք ցաւս էր որ չի կրցայ ներկայ ըլլալ իր անհանգստութեան և հիւանդութեան օրերուն քիչ մը քովը ըլլալու և խրախուսական ծառայութիւն մը ընելու Սիրելի բարեկամիս։

 Անողոք Հիւանդութիւնը կարճ ժամանակի մէջ խլեց այս խոնարհ, ազնիւ և ծառայասէր հոգին։

 Աստուած ողորմի հոգւոյն մեր սիրելի Կարպիսին։

Յիշատակդ կը մնայ մեր սրտերուն մէջ։

Ստեփան Ճ. Աբէլեան

Mr. and Mrs. Garbis & Mardin Apelian

 

The audacious and the bizarre

 Vahe H Apelian

 

 On November 9, 2020, at the immediate aftermath of disastrous defeat of the second Artsakh war, I scripted the following on my Facebook page:

“I ALSO SWOLLOW THE BITTER PILL as I continue to support the governments of Armenia and Artsakh as they swallow the bitter pill as well, as the rest of us do. I share their pain. I concur with my cousin Jack Chelebian M.D. Russia remains the power broker in the Caucasus, realistically gives something to gain and lose to the contending rivals: Azerbaijan gains enough (but not everything they wished for) to declare victory. Armenia could say we saved half of Artsakh in return for peace and stability and opportunity for economic development, Turkey could crow some level of victory but Russia would hold the cards in the Caucasus as orchestrator and sole guarantor of the deal. Yes, no other party in Armenia has any grounds to claim they could have managed the past 6 weeks any better. Talk is cheap, especially when you’re in the opposition. Time to strengthen what is left rather than tearing it and us further apart. Whatever is left, we could not have achieved without the sacrifice of those who gave their lives. We just cannot forfeit their sacrifice. Time to win the no less, the other difficult task, peace, security and prosperity for the coming generations as we continue to integrate ourselves in the Caucasus having prevailed the gross Soviet injustice to the extent we could.”

Time proved that I too was too optimistic for having believed that not all was lost and claim that Azerbaijan gained enough but not everything they wished to declare total victory and that Armenia could declare that it saved half of Artsakh and kept the umbilical cord, the Lachin corridor, at the cost of thousands of lives. 

It never occurred to me that the FINAL MORTAl BLOW was yet to come. 

Three years later, in September 2023, Azerbaijan attacked the half-starved Republic of Artsakh after months of blockade and on September 28, or immediately after, a Russian helicopter flew the last president of the Republic of Artsakh Samvel Shahramanyan and his immediate entourage to their safety in Armenia after having Shahramnyan sign a decree for the dissolution of  all Artsakh state institutions by 1 January 2024, thus bringing the existence of the republic to an end. 

 All these catastrophic historical developments happened under the watch of the so called Russian peace keeping forces – say President Vladimir Putin - who not only ignored Arayik Harutyunyan plea for help but also betrayed him and seven other Russophile Artskah officials and allowed Azerbaijan to abduct them and have them languishing in dungeons that are the prisons  in Baku.

They are:

Artsakh State Minister Ruben Vardanyan

Artsakh Foreign Minster Davit Babayan

Artsakh Defense Army Deputy Commander Davit Manukyan

Artsakh Defense Minister Levon Mnatsakanyan

Artsakh Presidents Arkady Ghukasyan, Bako Sahakyan; Arayik Harutyunyan.

Artskah Parliament Speaker Davit Ishkhanyan

Coming to the title: the audacious and the bizarre.

Samvel Shahramyan was elected president of Artsakh on September 10, 2023. In his inaugural speech he said:  “Artsakh and Armenia should have a direct transport connection, the Lachin Corridor. Contrary to Baku's claims, the latter has been closed for a long time and should be opened. Other regional roads should also be launched, but they cannot replace the Lachine Corridor or be seen as an alternative to it.” He elaborated further by stating that: “Stepanakert should negotiate with Baku. Moreover, in this matter, both the Russian Federation and the collective West are ready to provide a platform and act as a mediator, which Azerbaijan is categorically against” (see note 2). But on September 28, eighteen days later he signed the decree for the dissolution of the Republic of Artskah. He is free in Armenia, courtesy to Russian “peace keeping” forces that saw his safe passage to Yerevan, Armenia on their helicopter. But the other Artsakh presidents and their colleagues languish in prison in Baku, Azerbaijan.

 In the aftermath of the first Artsakh war, Vartan Oskanian took part in a quartet with Robert Kocharyan, Sezh Sargsyan, Vazken Sargisyan, and ousted president Levon Ter-Petrosyan (LTP) from office. It was under LTP’s watch that Armenia had prevailed in the Artsakh liberation war. But Levon Ter-Petrosyan was a realist and noted that “Unfortunately, Karabakh won not the war, but the battle. The war is won only when the enemy capitulates. The confusion of war and battle has brought many people into trouble,” and offered concession for a negotiated settlement of the Karabakh conflict to keep, in his own words,  “Karabakh Armenian. It was inhabited by Armenians for 3000 years and it should be inhabited by Armenians after 3000 years." After ousting LTP, Vartan Oskanian, as the FM in the successive Kocharyan governments, carried a hardline policy and set the course for hardline policy for settling the Karabagh conflict that eventually resulted in the ensuing depopulation.  But, In January of this year, Vartan Oskanian formed a group and has  been busy up to his ears for having Artsakh Armenians collectively repatriated.

Artsakh is now completely depopulated of its ethnic Armenians.

                                                         ***

Note 1:  President Arayik Harutyunyan's appeal for aid to Putin

http://vhapelian.blogspot.com/2024/10/artsakh-presidents-appeal-to-vladimir.html

Note 2: From Arayik Harutyunyan to Samvel Shahramanyan: What changed?

http://vhapelian.blogspot.com/2023/09/from-arayik-to-savel-what-changed.html

Note 3: Samvel Shahramanyan, an accidental figure

http://vhapelian.blogspot.com/2023/11/an-accidental-figure.html