"Who loves an old man?": Greetings to the aged Robert Haddejian

Levon Sharoyan, Aleppo 

Բնագիրը կցուած է։ Many regard Robert Haddejian, the eminent editor of the “Marmara” Daily published in Istanbul, as the dean of the Armenian journalists. The attached is my translation of the article Levon Sharoyan’s posted today on his Facebook page. Vahe H. Apelian

Robert Haddejian 

   “ I remember very clearly reading, about twenty years ago, an article with the above quoted title coming from the pen of Robert Haddejian where he, with his distinct psychological and philosophical approach,  spotlighted on the phenomenon of old age and attempted to explain why the young usually do not look for the company of the elderly and  try to push them on the margin of the daily life. 

 Hattedjian was about 75 years old in those days, relatively healthy and fit.

Today, our beloved and precious writer has stepped the 96th year of his life. Gray-headed, he is an old man. The shadow he casts is a blessing to his family, and makes his thousands of readers in Istanbul and abroad, happy.

Already, it has been months that Haddejian has not come to his editorial office. Forced by his age, he passes this stage of his life in his apartment, next to his huge library, reading while reflecting on the past 60, 70, 80 years, which were incredibly rich in unforgettable and fateful events. He is the contemporary to six successive patriarchs who ascended the exalted patriarchal seat of Istanbul.

A few days ago, Haddejian experienced a happy moment receiving in his apartment the visit of a group of Armenian literary inclined ladies. All of them are close to him. They are close colleagues who collaborated with him once. They came to congratulate him on the occasion of the 41st anniversary of the of his "Houshadidr - Notebook" column of the "Marmara" daily. It was a genuine, and considerate gesture that pleased me also, because "Houshadedr" column has been my most preferred column in the Armenian press for at least 37-38 years. Undoubtedly, it is one of the primary levers for my intellectual and literary formation.

The visitors had not forgotten to present us a memorable picture reflecting the joy of the occasion. 

I looked at that photo for a long time. In front of me, awe-inspiringly, stood the 96-year-old writer. The weight of the books he has written and published could break even a camel’s back. A skilled and exemplary editor who for 54 years edited and published a high-quality Armenian daily newspaper in a country like Turkey. A skillful and an inimitable orator who brightened the Armenian stages, especially of Istanbul, with his fluent speeches.

Twenty years ago, he wondered, "Who loves an elderly person?"

We love him with all our heart and bow in reverence to his mountainous merit and kiss his right hand, which we consider exceptionally holy, much like the great inventor from   Hatsegats – Հացեկաց (note: the birthplace of St. Mesrob Mashdots), because those right hands only served the Armenian Alphabet.

The picture:

First row, LtoR: Mrs Mariam Dramirian , Mrs. Silva Gomigian ,– Mrs. Suzan Haddejian (the writer’s wife), Robert Haddejian, Mrs. Caroline Haddejian (the writer’s elder daughter-in-law).

Second row:  Ari Haddejian (the writer’s elder son), Miss Makrouhi Hagopian (long standing editor of “Marmara”), Nayira Megerdichian Suzme (the present editor of “Marmara”).

 

 

«Ո՞Վ ԿԸ ՍԻՐԷ ՏԱՐԻՔՈՏ ՄԱՐԴԸ»

    (Հեռաւոր ողջո՜յն ալեւոր գրագէտ Ռ. Հատտէճեանին)

   Շատ յստակ կը յիշեմ, որ մօտաւորապէս քսան տարի առաջ կարդացեր էի վերի չակերտեալ խորագիրը կրող յօդուած մը, Ռ. Հատտէճեանի գրիչէն, ուր ան իրեն յատուկ հոգեբանական ու փիլիսոփայական մերձեցումով լուսարձակ կը բանար ծերութեան երեւոյթին վրայ ու կը ջանար բացատրել՝ թէ ինչո՛ւ երետասարդ տարրը առհասարակ չ՛ախորժիր ծերունիներու ընկերակցութենէն ու կ՛աշխատի զանոնք առօրեայի լուսանցքէն անդին հրել...:

   Այդ օրերուն Հատտէճեան շուրջ 75 տարեկան էր: Յարաբերաբար աշխոյժ եւ առոյգ:

   Այսօր, մեր սիրելի ու թանկագին գրագէտը թեւակոխած է արդէն իր կեանքին 96-րդ տարին: Ալեփառ ծերունի մըն է, որուն շուքը եթէ մէկ կողմէ օրհնութիւն կը տարածէ իր ընտանիքին վերեւ, ապա միւս կողմէ ալ կ՛երջանկացնէ մեզ բոլորս՝ իր հազարաւոր ընթերցողները, Պոլիս թէ արտասահման:

   Արդէն ամիսներէ իվեր Հատտէճեան ա՛լ խմբագրատուն չ՛իջներ: Տարիքի պարտադրանքով՝ ան իր կեանքին սա փուլը կ՛անցընէ իր բնակարանը, իր վիթխարի գրադարանին մտերմութեան մէջ, մերթ ընթերցումներ կատարելով, մերթ ալ խոկալով անցնող այն 60, 70, 80 տարիներուն վրայ, որոնք ի՛րը եղան եւ որոնք անհաւատալիօրէն հարուստ էին անմոռանալի դէպքերով ու բախտորոշ իրադարձութիւններով: Ինք ժամանակակիցը եղաւ Կ. Պոլսոյ նուիրապետական աթոռը բարձրացած իրերայաջորդ 6 պատրիարքներու...:

   Քանի մը օր առաջ Հատտէճեան երջանիկ պահ մը ապրեցաւ՝ իր բնակարանին մէջ ընդունելով այցելութիւնը իսթանպուլահայ խումբ մը գրասէր տիկիններու: Բոլորն ալ՝ իրեն հարազատ անձեր, երբեմնի մօտիկ գործակիցներ: Անոնք եկած էին շնորհաւորելու զինք՝ «Մարմարա» օրաթերթի «Յուշատետր» սիւնակին հաստատման 41-րդ տարեդարձին առիթով: Ազնիւ ու փափկավարական քայլ մը, որ զի՛ս եւս հրճուեցուց, որովհետեւ «Յուշատետր»-ը ի՛մ ալ ամէնէն նախընտրելի սիւնակը եղած է հայատառ մամուլին մէջ, ահա արդէն գո՛նէ 37-38 տարիէ իվեր: Իմ մտաւորական ու գրական կազմաւորումին առաջնային լծակներէն մէկը՝ անկասկած:

   Հատտէճեանի այցելուները չէին մոռցած յիշատակելի լուսանկար մըն ալ հրամցնել մեզի՝ այդ օրուան մթնոլորտը ցոլացնելով:

  Երկարօրէն նայեցայ այդ լուսանկարին: Իմ դիմաց, ահաւասիկ, կանգնած էր 96 տարեկան ալեւոր գրագէտ մը, որուն գրած ու հրատարակած գիրքերուն ծանրութեան տակ կրնայ կքիլ... ուղտն անգամ: Հմուտ եւ օրինակելի խմբագիր մը, որ 54 տարի շարունակ հայերէն շա՛տ որակաւոր օրաթերթ մը խմբագրեց ու հրատարակեց Թուրքիոյ նման երկրի մը մէջ: Ճարտար ու անկրկնելի բեմասաց մը, որ  իր հիւթեղ բանախօսութիւններով փայլեցուց մա՛նաւանդ Պոլսոյ հայ բեմերը: 

   Ինք քսան տարի առաջ հարց կու տար, թէ «ո՞վ կը սիրէ տարիքոտ մարդը»:

   Մենք ամբողջ սրտով կը սիրենք զինք:  Կը խոնարհինք իր լեռնակուտակ վաստակին առջեւ ու կը համբուրենք իր Աջը, զոր բացառաբար սուրբ կը նկատենք, նմանողութեամբը Հացեկացի մեծ գիւտարարին Աջին, որովհետեւ այդ աջերը միայն ու միայն սպասարկած են Հայոց Այբուբենին...:

    Լ. Շառոյեան (Հալէպ)

    Լուսանկարը.- Ձախէն աջ՝ տիկ. Մարիամ Տրամէրեան, տիկ. Սիլվա Կոմիկեան,  տիկ. Սիւզան Հատտէճեան (գրագէտին կողակիցը), Ռոպեր Հատտէճեան, տիկ. Գարոլին Հատտէճեան (գրագէտին աւագ հարսը), Բ. շարք՝ Արի Հատտէճեան (գրագէտին երէց որդին), օրդ. Մաքրուհի Յակոբեան (երկարամեայ խմբագրուհի «Մարմարա»-ի) եւ Նայիրա Մկրտիչեան-Սիւզմէ («Մարմարա»ի այժմու խմբագրուհին):

More than pomegranates: Remembering Vartkes Hovsepian

Vahe H. Apelian

Shant and Joe let me know that their father, Vartkes Hovsepian passed away on June 22. Vartkes and I were born a few months apart and were childhood friends and remained friends throughout our lives. I have one of my earliest pictures taken with him (posted below). That picture was taken in the old HMEM sports club in Beirut, before it was located to its present location. His father was the care taker of the club and that gave us a good opportunity to have the field for a playground.

In a comment, my cousin Stepan Apelian, younger than I by half a decade, best summed up  Vartkes in a few words. He wrote, “handsome (Գեղադէմ), jovial (Զուարթախօս), and sportive (կատակասէր), what a pleasant fellow (ընկերակից) he was.” Indeed, he was. No wonder that those who befriended him kept their friendships with him. In noting that, I have specially our mutual friend and contemporary Zeron Apelian in mind.

It so happened that his parental family and mine lived in the same neighborhood in West Beirut, a few hundred feet apart and we often played together, mostly in the courtyard of their residence. They lived in a single floor house, around a courtyard, that gave us room to play and help their Jewish neighbor put on their stove on Saturdays. Thus, I personally knew all the family members, his father Joseph, his mother Ovsanna, his brothers Avedis and Armen and his sisters Maro and Vartuhi, who married my mother’s paternal cousin Mesrob Chelebian. My mother was the wedding godmother at his sisters Maro’s and Vartuhi’s weddings. Their patriarchal house in Kessab was almost next to the mill. My grandfather used to take me with him on Saturdays to Kessab and I would spend time in their house as my grandfather had the grain he brought with him, mounted on our donkey’s back, milled. 

Later on, his parents moved to Keurkune. Their house faced Zeron Apelian family’s house and we remained hunting together, fishing and doing all the mischiefs kids and teens do. Vartkes and I did not live year around in Keorkune but spent our summers there.

Albert Apelian, Vahe H. Apelian, Vartkes Hovsepian and Vatche Apelian
at the Beirut International Airport

Vartkes left for U.S. early to join his sister Maro who had moved to the U.S. after marrying. Thus, we departed ways as we graduated our teens but our bonds transcended oceans and continents. He would send us pictures from the U.S. A few years later he came to the Lebanon for a visit. We spend memorable days together. 

In 1976 I also moved to the U.S. and settled in northern New Jersey, in Clifton, a town 10 miles west of the NY City. Our bond continued in the U.S. but it took an unexpected turn. A few years later Vartkes visited us. It must have been in 1982, in a short while I will explain why I think so. He was working as a representative of a dental company and thus travelled on business. His business travel had brought him to Philadelphia. He had made a point of visiting us, Marie, I and our first-born son Taniel, after having discharged his duties. He had brought with him pomegranates from Los Angeles. He knew that pomegranate is one of my favorite fruits, especially that our mutual friend Zeron Apelian’s family had a pomegranate tree in their orchard, next to Keurkune’s spring and I loved its fruit.  

A few days after his visit, I had the unpleasant experience of being questioned by FBI agents. Quoting Wikipedia: “In 1982, an attempt to bomb the building of Turkish consulate in Philadelphia was stopped by the FBI. The leader of the group, Vicken Hovsepian....” Vartkes Hovsepian checking in Philadelphia apparently had the FBI alarm bells ringing loud and wide and had them trailing the least likely of all suspects, Vartkes Hovsepian!

In 1982 I had not yet visited Los Angeles and had not seen my friends who had settled there. Vartkes visiting us from LA was memorable for us. Henceforth, whenever I went to LA and met him or contacted him, I would tease him, that on that day, he brought more than pomegranates. 

Over the years a transformation was a palpable in my childhood friend as he charted his course in life in his adopted country. He became the quintessential Armenian American very comfortable and easy going in the larger society much like in his own Armenian community. He was a law-abiding, hard-working, productive citizen of his adopted country he loved and served well. His interests outside his home, work was enjoying nature with friends, fishing and going hunting all the way to Mexico. In computer related parlance, what you saw was what got because that is what he was. He remained a good friend and supported his Armenian community, especially Kessab Armenian community. 

Vartkes was buried in Los Angeles National Cemetery. He was a U.S. Veteran and thus had merited the honor to be buried among those who honorably served the United States armed forces. He and his wife raised two sons.He leaves behind his widow Maral, his two sons, and two grandchildren. 

Well done, Vartkes. Rest in peace, my friend. Had he been asked if he would have wanted to have anything different. I know he would not have wanted to change an iota of the way it was.   

More than pomegranates: Remembering Vartkes Hovsepian

Vahe H. Apelian

 

LtoR: Vahe H Apelian, Vartkes Hovsepian

Shant and Joe let me know that their father, Vartkes Hovsepian passed away on June 22. Vartkes and I were born a few months apart and were childhood friends and remained friends throughout our lives. I have one of my earliest pictures taken with him (posted above). That picture was taken in the old HMEM sports club in Beirut, before it was located to its present location. His father was the care taker of the club and that gave us a good opportunity to have the field for a playground.

In a comment, my cousin Stepan Apelian, younger than I by half a decade, best summed up  Vartkes in a few words. He wrote, “handsome (Գեղադէմ), jovial (Զուարթախօս), and sportive (կատակասէր), what a pleasant fellow (ընկերակից) he was.” Indeed, he was. No wonder that those who befriended him kept their friendships with him. In noting that, I have specially our mutual friend and contemporary Zeron Apelian in mind.

It so happened that his parental family and mine lived in the same neighborhood in West Beirut, a few hundred feet apart and we often played together, mostly in the courtyard of their residence. They lived in a single floor house, around a courtyard, that gave us room to play and help their Jewish neighbor put on their stove on Saturdays. Thus, I personally knew all the family members, his father Joseph, his mother Ovsanna, his brothers Avedis and Armen and his sisters Maro and Vartuhi, who married my mother’s paternal cousin Mesrob Chelebian. My mother was the wedding godmother at his sisters Maro’s and Vartuhi’s weddings. Their patriarchal house in Kessab was almost next to the mill. My grandfather used to take me with him on Saturdays to Kessab and I would spend time in their house as my grandfather had the grain he brought with him, mounted on our donkey’s back, milled. 

Later on, his parents moved to Keurkune. Their house faced Zeron Apelian family’s house and we remained hunting together, fishing and doing all the mischiefs kids and teens do. Vartkes and I did not live year around in Keorkune but spent our summers there.

Albert Apelian, Vahe H. Apelian, Vartkes Hovsepian and Vatche Apelian
at the Beirut International Airport

Vartkes left for U.S. early to join his sister Maro who had moved to the U.S. after marrying. Thus, we departed ways as we graduated our teens but our bonds transcended oceans and continents. He would send us pictures from the U.S. A few years later he came to the Lebanon for a visit. We spend memorable days together. 

In 1976 I also moved to the U.S. and settled in northern New Jersey, in Clifton, a town 10 miles west of the NY City. Our bond continued in the U.S. but it took an unexpected turn. A few years later Vartkes visited us. It must have been in 1982, in a short while I will explain why I think so. He was working as a representative of a dental company and thus travelled on business. His business travel had brought him to Philadelphia. He had made a point of visiting us, Marie, I and our first-born son Taniel, after having discharged his duties. He had brought with him pomegranates from Los Angeles. He knew that pomegranate is one of my favorite fruits, especially that our mutual friend Zeron Apelian’s family had a pomegranate tree in their orchard, next to Keurkune’s spring and I loved its fruit.  

A few days after his visit, I had the unpleasant experience of being questioned by FBI agents. Quoting Wikipedia: “In 1982, an attempt to bomb the building of Turkish consulate in Philadelphia was stopped by the FBI. The leader of the group, Vicken Hovsepian....” Vartkes Hovsepian checking in Philadelphia apparently had the FBI alarm bells ringing loud and wide and had them trailing the least likely of all suspects, Vartkes Hovsepian!

In 1982 I had not yet visited Los Angeles and had not seen my friends who had settled there. Vartkes visiting us from LA was memorable for us. Henceforth, whenever I went to LA and met him or contacted him, I would tease him, that on that day, he brought more than pomegranates. 

Over the years a transformation was a palpable in my childhood friend as he charted his course in life in his adopted country. He became the quintessential Armenian American very comfortable and easy going in the larger society much like in his own Armenian community. He was a law-abiding, hard-working, productive citizen of his adopted country he loved and served well. His interests outside his home, work was enjoying nature with friends, fishing and going hunting all the way to Mexico. In computer related parlance, what you saw was what got because that is what he was. He remained a good friend and supported his Armenian community, especially Kessab Armenian community. 

Vartkes was buried in Los Angeles National Cemetery. He was a U.S. Veteran and thus had merited the honor to be buried among those who honorably served the United States armed forces. He and his wife raised two sons.He leaves behind his widow Maral, his two sons, and two grandchildren. 

Well done, Vartkes. Rest in peace, my friend. Had he been asked if he would have wanted to have anything different. I know he would not have wanted to change an iota of the way it was.   

LtoR: Vatche Apelian (deceased), Zeron Apelian, Varoujan Konyalian,
Albert Apelian (deceased) and Vartkes Hovsepian

 

 

The Chaprasts

Vahe H. Apelian

 

Yetvart Chaprast

Recently, I came across two pictures of mine with brothers Berge and Vazken Chaprast / Tchaprast taken on the veranda of Hotel Lux my father ran, in Beirut. Berge and Vazken are the sons of acclaimed Armenian stage actor Yetvart Chaprast. I posted the two pictures on the Facebook in the hopes of connecting with them.

My curiosity was also driven by my remembrance of the interest their father had generated to Garo Kevorkian, who compiled a yearbook called “Everyone’s Yearbook – Amenoun Darekirk – Ամէն Տարիգիրքը” which depicted the noteworthy personalities and events of the Armenian Diaspora for the year. Garo Kevorkian was a regular visitor because most of the guests of Hotel Lux were Armenians from different parts of the world who, in hindsight, I imagine could have been helped Garo Kevorkian in compiling his yearbook. The proceeds from the sale of the yearbook I was told, was Garo Kevorkian’s only source of income. 

Regretfully I did not come across any such article when I perused the digitalized copies of the “Amenoun Darekirk”. I am certain of Garo Kevorkian probing Yetvart Chaprast about the history of the Armenian theater. But to no avail, I could not come across such an article but, I came across a report about a jubilee that was held in Lebanon in 1966 in honor of Yetvart Chaprast in recognition of his contribution to the Armenian theater. The report was posted on June 26, 1966 in Aztag Daily and is titled “A jubilee evening dedicated to actor Yetvart Chaprast”. Attached is my translation of the article:

With brothers Berge and Vazken Chaprast

***

“The jubilee evening dedicated to actor Yetvart Tchapraste for his many years of stage acting took place in the "Galouste Gulbenkian" auditorium on Sunday, June 12 (1966), at 8:30 p.m. under the patronage of the Archbishop Dajad (note:Ourfalian, the prelate of the Armenian Apostolic Church in Lebanon, 1963-1978) . The evening was the initiative of the “Haig Club”.

An art-loving select society had come to honor the distinguished actor. The opening speech was made by "Haig Club" chairman Dikran Tospath (Տիգրան Թոսպաթ).

The "Gaspar Ipekian - Գասպար Իփէկեան" theater group of "Hamazkayin" presented  “Houzoum – Յուզումը” by Nshan Beshiktashlian (Ն. Պէշիկթաշլեան). It was a group art performance.  The well-known amateur actor Vartkes Vartabedian (ՎարդգէսՎարդապետեան), distinguished himself with his play

The jubilee Yetvart Chaprast acted few scenes from Hagop Baronian’s (Յ. Պարոնեան) "Honorable Beggars  - Մեծապատիւ մուրացկանները» comedy.

In the role of Apisoghom agha (Աբիսողոմ աղայ), Chaprast, with the wonderful performance of his art, often received standing ovation. Well-known amateur artists, especially Khachik Araratian (Խաչիկ Արարատեան), in his role as the poet, and Tavit Evereklian (Դաւիթ Էվերեկլեան) and Levon Hreshdagian (Լեւոն Հրեշտակեան) also had commendable performances.

The speaker of the day, Yetvart Dasnabedian (Եդուարդ Տասնապետեան)   presented the life and the work of the jubilee Yetvart Chaprast with a well-deserved appreciation.

Then George Sarkissian (Ժորժ Սարգիսեան), the director of "Kaspar Ipekian - Գասպար Իփէկեան» theater groupe, read the Hamazkayin Central Committee’s congratulatory letter addressed to the jubilee.

The celebrants expressed their unconditional appreciation of the jubilee with a long applause.

Deeply moved by this honor, Yetvart Chaprast expressed heartfelt thanks to everyone, present. The jubilee evening was closed with congratulatory words and well wishes to the jubilee by the reverend father. the prelate.

Indeed, Yetvart Chaprast has been a popular and sought-after actor. He has a rich stage presence. He performed for the first time in Istanbul. He has been in all suburbs of Istanbul from where in 1922, he has moved to the Caucasus and subsequently to Iran, Syria, Lebanon, Cyprus, Greece, Bulgaria, Romania, Italy and the United States.

The Lebanese Armenians thus expressed their unconditional and warm appreciation of the gifted Armenian stage actor Yetvart Chaprast for his many years service to the Armenian theater.”

***

I have not made contact with Berge or Vazken Chaprast yet. But two commented. Garbis Baghdassarian wrote: “this was in New York on 14 of July in late 70s to celebrate tBastille day I went with a friend to a French restaurant called “Les sans culottes” next to our table there was a couple which we got into a conversation and coincidentally the guy was Berge Tchaprasd with his wife I think her name was (Bonnie) not sure.they were in a traveling theater show in the country.”

Not surprisingly, Sona Aslanian commented the following: “I remember Chaprast well in Watertown. My Dad, Sarkis Dedekian, along with his friends, Paul Nahabedian, Vahram DerParseghian etc., were all in his theatre group. I have given pictures of them all to the museum and the Hairenik I don’t ever remember his family and don’t remember anything about him outside of the theater.”

The name Chaprast / Tchaprast remains tied to the Armenian theater, along the names of other Armenian theater luminaries. 

Yetvart Chaprast presenting Hagop Baronian's "Honorable Beggars"
 in Baghdad, Iraq, assumed to be in 1930's

ARTSAKH MEASURES OUR PULSE

Բնագիրըկ կցուած է ներքեւը։ Attached is my translation of Levon Sharoyan’s posting from Aleppo on his Facebook page. Vahe H. Apelian

Arrangement courtesy Garo Konyalian. Pictures courtesy Levon Sharoyan

   The Armenian press and other news platforms have been sounding the alarm about Artsakh for weeks. They write and explain that more than a hundred thousand people of Artsakh live fateful days there, on their ancestral lands, being deprived of all kinds of assistance from the outside world for nine months. Every day, the enemy tries a trick to pressure Artsakh a little more, to make it more desperate. 

  In the last two weeks, the situation has become more than tragic. The knife has reached the bone. The children do not have milk to drink, the sick does not have medicine, there is no bread, there is no vegetable, there is no fuel, there is no food. The most basic necessities to continue life do NOT exist.

   Azerbaijan, at the behest of its big brother, Turkey, with the complicity of the "peacekeeping" forces, is trying to bring Artsakh to its knees, to make it bleed. And it is succeeding.

   The final disintegration of Artsakh is sadly getting outlined on the horizon.

In these tragic conditions, while our fellow countrymen of Artsakh are starving, in the truest sense of the word, the festive licentiousness, our people show, both Armenia and in the Diaspora, is incomprehensible and inexplicable to me.

 Just the other day, I was watching a recording about a dinner party of Armenians from Aleppo who had come together in Yerevan, around extraordinarily lavish and abundant tables. In another instant, in a different hall in Yerevan, a well-known Diaspora-Armenian singer was blasting the sky with his loud songs. Hundreds of people danced half intoxicated. On the pages of Facebook, announcments for dinner dances, cookouts, picnics are abundant, each promising to provide a festive atmosphere. 

Isn't there something wrong and amoral in all of this? Aren't we, as a nation, on opposite poles?

   Either our real feelings towards Artsakh are fake, the slogans we raise are fake; or we have become insensitive, individually or collectively. Either way, we are not up to having a FATHERLAND, let alone reclaiming a homeland.

   .   Levon Sharoyan (Aleppo)

***

Բնագիրը՝

ԱՐՑԱԽԸ ԿԸ ՉԱՓԷ ՄԵՐ ԲԱԶԿԵՐԱԿԸ...

   Հայ մամուլը եւ լրատուական այլաբնոյթ հարթակներ, շաբաթներէ իվեր, ահազանգ կը հնչեցնեն Արցախի մասին։ Կը գրեն ու կը բացատրեն, թէ հարիւր հազարէ աւելի արցախցիներ ճակատագրական օրեր կ`ապրին այնտեղ` իրենց պապենական հողերուն վրայ, ինը ամիսէ զրկուած ըլլալով արտաքին աշխարհէ հասնելիք ամէն տեսակի օժանդակութիւններէ։ Թշնամին ամէն օր հնարք մը կը փորձէ` աքցանի մէջ առնուած Արցախը քիչ մը աւելի ճզմելու, զայն աւելի յուսահատեցնելու համար։

   Վերջին երկու շաբաթներուն` կացութիւնը դարձած է աւելի քան ողբերգական։ Դանակը հասած է ոսկորին։ Երեխաները խմելիք պուտ մը կաթ չունին, հիւանդները դեղ չունին, հաց չկայ, կանաչեղէն չկայ, վառելանիւթ չկայ, կազ չկայ։ Կեանքը շարունակելու ամենատարրական տուեալները ՉԿԱՆ։

   Ատրպէյճան, իր մեծ եղբօր` Թուրքիոյ թելադրանքով, "խաղաղապահ" ուժերու ալ մեղսակցութեամբ, կը ջանայ ծունկի բերել Արցախը, արիւնաքամ ընել զայն։ Ու կը յաջողի։

   Հորիզոնին վրայ արդէն տխրօրէն կ`ուրուագծուի Արցախի վերջնական ՀԱՅԱԹԱՓՈՒՄԸ...։

   Այս ողբերգական պայմաններուն մէջ, մինչ Արցախի մեր արիւնակիցները ՍՈՎԱՀԱՐ ԵՆ` բառին հարազատ իմաստով, ինծի համար անհասկնալի ու անմեկնելի է մեր ժողովուրդին միւս երկու հատուածներուն` հայրենաբնակներուն եւ սփիւռքահայերուն ցուցադրած ՑՈՓՈՒԹԻՒՆԸ` խնճոյքի սեղաններու շուրջ...։

   Դեռ առջի օր ժապաւէններ կը դիտէի Երեւան հաւաքուած հալէպահայերու մէկ ճաշկերոյթին մասին` արտակարգօրէն ճոխ ու յորդառատ սեղաններու շուրջ...։ Այլ սրահի մը մէջ, դա'րձեալ Երեւան, սփիւռքահայ ծանօթ երգիչ մը երկինքը կը թնդացնէր իր արաբախառն աղմկոտ երգերով։ Հարիւրաւորներ` կը պարէին կիսագինով...։ Իսկ դիմատետրի էջերուն վրայ շարան֊շարան կը տողանցեն ծանուցումները մեր գաղութային միութիւններուն` հրաւիրելով հանրութիւնը ընթրիքի, ճաշկերոյթի, պարտիզագնացութեան կամ աւազանագնացութեան, միշտ "ճոխ ու շէն" մթնոլորտով։

    Խորթ եւ ծուռ բան մը չկա՞յ այս բոլորին մէջ։ Հակասական բեւեռներու վրայ չե՞նք ազգովին։

   Կա'մ այն է որ կեղծ են Արցախի նկատմամբ մեր իրական զգացումները, շինծու են յեղյեղուող լոզունգները, կա'մ ալ անզգամ դարձեր ենք անհատաբար թէ հաւաքաբար։

   Երկու պարագային ալ` ՀԱՅՐԵՆԻՔ ունենալու, մա'նաւանդ հայրենիք վերաշահելու արժանի չենք։

Two Appeals

An Armenian political experience. I have posted two appeals from president and prime minister Serzh Sargsyan.  The first in my translation of his appeal addressed to the citizens of Armenia on April 23, 2018. The second appeal is a reproduction of his open letter to world leaders and is dated July 23, 2023, where president Serzh Sargsyan deplores his country's governance, denigrates the pm the people have elected, and expects the "excellencies" resolve for Armenia. 

The first appeal on April 23, 2018

"Dear Armenians, fellow soldiers, I appeal to all the citizens of the Republic of Armenia, the elders, and to my beloved youth; the women and the men. I appeal to those who stand in the street’s day and night with the call "Reject Serzh" and to those who have difficulty getting to work these days through closed streets and to those who fulfill their duties. I appeal to those who are sitting for days in front of live broadcasts and to those who man public safety day and night. I appeal to our brave soldiers and officers standing at the border. I appeal to my comrades in arms, I appeal to my party comrades, all political forces and figures. As the leader of the nation, I am appealing to you for the last time. Nikol Pashinyan was right. I was wrong. The created situation has several solutions, but I will not go for any one of them. That is not like me. I am leaving the position of the head of the state as the Prime Minister of Armenia. The movement on the street is against my service. I fulfill your request. Peace, harmony and sanity to our country. Thank you."

***

The second appeal from Serzh Sargsyan is an open letter addressed to world powers on July 23, 2023.

H.E. Vladimir Putin, President of the Russian Federation

H.E. Joseph R. Biden Jr, President of the United States of America

H.E. Emmanuel Macron, President of the French Republic 

Your Excellencies: 

A few days ago three-year-old Leo and six-year-old Ghita died of suffocation in one of the villages of Mardakert region, Republic of Artsakh. They went out of home in search of their mother, who had earlier left for the city on foot in search for food.  

The siege of Artsakh has been ongoing for seven months. Now it started claiming lives – of both the elderly and children, of common people, whose only guilt is being born on the land of their ancestors and the love for life. We appreciate all those influential states and international organizations who have so far spoken out without ambiguities of the present situation. Such statements are crucial for the people of Artsakh who are fighting for life. However, unfortunately, such statements alone did not save the lives of little Leo and Ghita. It’s most appalling that words alone may fail to save the lives of many more children and the elderly – not in the virtual future, but literally next morning. 

Today the physical survival of 120.000 Armenians in Artsakh is very literally endangered. With each of you we have had many opportunities in the past to talk about what happened to Armenians in 1915, as well as the very consequences of the Armenian Genocide. Now, 108 years later, we are facing the immediate danger of the repetition of the same gruesome events, albeit carried out in modern methods. 

Your Excellencies, Presidents: 

I appeal to you first and foremost as Presidents of the OSCE Minsk Group co-chairing countries, as leaders who have first-hand knowledge of where the Nagorno Karabakh peace process has taken us by 2018. It's in that year that our society has made an emotional choice and transferred reins of power to a politician who had no idea of what statehood was. I fully realize that many considered that as opportunity to try and resolve the issue of Artsakh by leveraging on that individual's unreasonable steps that had nothing to do with the real interests of our country. Yet, as a matter of fact, the conflict has not been resolved, while the associated problems have deepened, whereas that very individual no more has the vote of confidence of our people to recognise Artsakh as part of another state. Neither he has any vote of confidence on behalf of the people of Artsakh to singlehandedly decide their destiny. 

I am appealing to you as leaders of countries where you have unquestionable institutional memory pertaining to the issue of Artsakh. Today, in contrast to the incumbent Armenian authorities, there are serious professionals and experts about the Nagorno Karabakh peace process in various institutions of your respective countries, who have knowledge about all nuances and are well aware of all prior phases of conflict resolution.

I am appealing to you as your former counterpart, as someone whose objectives and principles are well known to you. I resorted to this genre given my lack of direct access to you. We exchange no official visits or one-on-one formats, channels of communications through political party formats are either weak or missing, since the relevant opposition party officials have been either persecuted or simply jailed in our country.

I am appealing to tell you what has been happening in Artsakh is a direct route to a terrible catastrophe. 

I am appealing to ask you to give a chance to life to the people in Artsakh. It's a great personal tragedy for me that years ago we used to negotiate settlements by which the people of Artsakh would live in their own country in dignity, yet now we are talking about merely giving them a chance to life, asking for their right to live.

We have taken note with sense of appreciation all your efforts aimed at resolving this issue. Yet what is happening these days will not lead to any such settlement that you may quite diligently have envisioned. Direct negotiations between an experienced dictator and someone silly and incapable will simply not reach any reasonable point. Every satisfied demand by the dictating party will lead to new ones, much more difficult to satisfy. This will continue forever and will bring large-scale catastrophes. Keeping silence or failing to devote more time to the issue of Artsakh now means that very soon your countries will be forced to take time to address the "the question of Armenia". This is a very real scenario given the incompetent negotiator we have, moreover having a sizeable portion of the sovereign territories of the Republic of Armenia under occupation for some time. 

I am hereby asking you - before anything else - stop the humanitarian catastrophe in Artsakh. I believe you can do that. Force the dictator to open the "road of life". The fascist, who has made annihilating Armenians his lifestyle, cannot be allowed to continuously disregard clear messages by most serious international organisations and states. Stop the calamity. Please, secure the most basic life conditions for the people of Artsakh. I am asking you to ensure guarantees for this, and only then transition to efforts of finding diplomatic solutions. Or else it may be late tomorrow. 

Respectfully,

Serzh Sargsyan

Third President of the Republic of Armenia (2008-2018)

  

Երկու կոչ

Ներփակ վերարտադած եմ նախագահ եւ Վարչապետ Սէրժ Սարգյանէն երկու կոչեր։ Առաջինը ուղղուած է Հայաստանի քաղաքակցիներուն Ապրիլ 23, 2018-ին։ Իսկ երկրորդը բաց նամակ մըն է յղուած  գեր պետութիւններու նախագահներուն Յուլիս 23, 2023-ին։ Հայկական քաղաքական փոռձառութիւն մըն է որ իւրայատուկ է, բայց  Հայկական է եւ հետեւաբար «պատուական» ըլլալու է...............

 

Ապրիլ 23, 2018-ի Սէրժ Սարգսյանին կոչը

 

«Սիրելի հայ, րենակիցներ, դիմում եմ Հայաստանի Հանրապետութեան բոլոր քաղաքացիներին, մեծերին որ իմ սիրելի երիտասարդներին, կանայք ու տղամարդկանց, դիմում եմ փողոցներուն «Մերժիր Սերժին» կոչով օր ու գիշեր կանգնածներին եւ փակ փողոցներով այս օրերին դժվարութեամբ աշխատավայր հասնող եւ իրենց պարտքն անտրտում իրականացնողներին, դիմում եմ ուղիղ եթերի առաջ օրերով գամվածներին եւ օր ու գիշեր հասարակական անվտանգութիւնը տղամարդու պէս ապահովներին, դիմում եմ սահմանին կանգնած մեր քաջարի զինվորներին ու սպաներին, դիմում եմ զինակից ընկերներին, դիմում եմ իմ կուսակից ընկերներին, քաղաքական բոլոր ուժերին եւ գործիչներին։  Որպէս եկրի ղեկավար՝ դիմում եմ վերջին անգամ։ Նիկոլ Փաշինյանը ճիշդ էր։ Ես սխալվեցի։ Ստեղծուած իրավիճակն ունի մի քանի լուծումն, բայց դրանից որ մէկին ես չեմ գնա։ Դա իմը չէ։ Ես թողնում եմ երկրի ղեկավարի՝ Հայստանի վարչապետի պաշտոնը։  Փողոցի շարժումն իմ պաշտոնավարման դէմ է։ Ես կատարում եմ ձեր պահանջը։ Խաղաղութիւ, ներդաշնակութիւն եւ տրամաբանութիւն մեր երկրին։ Շնորհակալ եմ։» (Ացբիւր։ «Հայկական Թավշյա հեղափոխութիւն», Ստեփան Գրիգորյան)

***

Իսկ երկրոդ կոչը բաց նամակն մըն է, յղուած գեր պետութիւններու նախագահներուն Յուլիս 23, 2023-ին

 

ԱՄՆ նախագահ պարոն Ջո Բայդենին,

ՌԴ նախագահ պարոն Վլադիմիր Պուտինին,

Ֆրանսիայի նախագահ պարոն Էմանուել Մակրոնին

 

Մեծարգո՛ պարոնայք նախագահներ,

 

Օրեր առաջ Արցախի Մարտակերտի շրջանի գյուղերից մեկում երեքամյա Լեոն և վեցամյա Գիտան խեղդամահ եղան՝ իրենց համար ուտելիք փնտրելու նպատակով ոտքով քաղաք գնացած մորը գտնելու ճանապարհին:

 Յոթ ամսից ավելի տևող Արցախի շրջափակումը սկսել է կյանքեր խլել՝ մեծերի ու մանուկների, հասարակ մարդկանց, որոնց միակ մեղքն այն է, որ ծնվել ու ապրում են իրենց ու իրենց պապերի հողի վրա և սիրում են կյանքը: Մենք շնորհակալ ենք բոլոր ազդեցիկ երկրներին ու միջազգային կառույցներին այս իրականության վերաբերյալ հստակ հայտարարություններով հանդես գալու համար: Դրանք մեծ նշանակություն ունեն հանուն ապրելու պայքարող արցախցիների համար: Սակայն, ցավոք, դրանք չփրկեցին փոքրիկ Լեոյի ու Գիտայի կյանքերը և, որ ամենասարսափելին է, ոչ թե վերացական ապագայում, այլ հենց վաղն առավոտյան կարող են չփրկել բազմաթիվ այլ երեխաների ու մեծերի կյանքեր:

Այսօր 120 հազար արցախցիների ֆիզիկական գոյությունը բառի բուն իմաստով վտանգի տակ է: Մենք ձեզնից յուրաքանչյուրի հետ բազմաթիվ առիթներով խոսել ենք 1915 թվականին տեղի ունեցածի՝ Հայոց ցեղասպանության և դրա հետևանքների մասին: Այսօր՝ 108 տարի անց, մենք շատ մոտ ենք այդ ահասարսուռ իրադարձությունների կրկնությանը ժամանակակից մեթոդներով:

Պարոնա՛յք նախագահներ

Դիմում եմ ձեզ՝ նախևառաջ որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ղեկավարների, որպես առաջնորդների, ովքեր անձամբ գիտեն, թե ինչ հանգրվանում էր Արցախյան խնդրի լուծման բանակցային գործընթացը մինչև 2018 թվականը, երբ մեր հասարակությունը հուզական ընտրություն կատարեց և իշխանությունը հանձնեց պետության ընկալման հետ որևէ աղերս չունեցող գործչի: Ես հասկանում եմ, որ շատ-շատերը հնարավորություն ստացան փորձելու լուծել Արցախի խնդիրը՝ օգտվելով այդ մարդու՝ սեփական երկրի շահերի հետ կապ չունեցող  անտրամաբանական քայլերից:

Բայց փաստ է, որ և՛ հարցը չի լուծվել, և՛ խնդիրներն են շատ ավելի խորանում, իսկ այդ մարդն էլ այսօր հստակորեն չունի մեր ժողովրդի քվեն՝ Արցախը ճանաչելու որևէ այլ երկրի կազմում և արցախցիների կողմից էլ բացարձակապես չունի քվե՝ ինքնակամ որոշելու իրենց ճակատագիրը:

Դիմում եմ ձեզ, որպես Արցախի հարցում անառարկելի ինստիտուցիոնալ հիշողություն կրող երկրների ղեկավարների: Այսօր, ի տարբերություն Հայաստանի իշխանության, ձեր համակարգերում կան Արցախի բանակցային գործընթացի լուրջ մասնագետներ և գիտակներ, ովքեր տիրապետում են բոլոր նրբություններին, քաջատեղյակ են բոլոր փուլերին: 

Ես ձեզ դիմում եմ՝ որպես նախկին գործընկեր, մարդ, որի նպատակներին, սկզբունքներին դուք քաջածանոթ եք: Դիմում եմ այս ձևաչափով, որովհետև հիմա ես չունեմ ուղիղ կապի միջոցներ ձեզ հետ, այցերի ու առանձնազրույցների ձևաչափեր, չկան և շատ թույլ են գործում նաև կուսակցական խողովակները, քանի որ ընդդիմադիր կուսակցական պատասխանատուները մեր երկրում կա՛մ գտնվում են ուժեղ բռնաճնշումների տակ, կա՛մ ուղղակի բանտարկված են:

Դիմում եմ, որ ասեմ՝ այն, ինչ հիմա կատարվում է Արցախում, տանում է սարսափելի աղետի:

Դիմում եմ, որ խնդրեմ ապրելու հնարավորություն տալ արցախցիներին: Ինձ համար մեծագույն ողբերգություն է, որ տարիներ առաջ մենք քննարկում էինք լուծումներ, որոնցով արցախցիները արժանապատվորեն կապրեին իրենց երկրում, հիմա խոսում ենք նրանց՝ գոնե ապրելու հնարավորության, ապրելու իրավունքի մասին:  

Մենք շատ լավ տեսնում ենք բոլորիդ՝ շնորհակալության արժանի ջանքերը խնդրի կարգավորման ուղղությամբ: Բայց այն, ինչ տեղի է ունենում այսօր, չի տանելու այնպիսի լուծումների, ինչպիսիք դուք եք անկեղծորեն պատկերացնում: Փորձառու դիկտատորի և անլուրջ, անկարող մեկի ուղիղ բանակցությունները չեն կարող որևէ տրամաբանական կետում ավարտվել: Թելադրող կողմի ամեն բավարարված պահանջ ծնելու է նորը՝ էլ ավելի դժվար բավարարելի, ու այս ամենը շարունակվելու է անվերջ և ուղեկցվելու է մեծ աղետներով: Լռել կամ շատ ավելի ժամանակ չհատկացնել Արցախի հարցին այսօր նշանակում է, որ շատ շուտով ձեր երկրները ստիպված սկսելու են ժամանակ հատկացնել արդեն «Հայաստանի հարցին»: Սա շատ տեսանելի սցենար է ապաշնորհ բանակցողի պարագայում, առավել ևս, որ բոլորի աչքի առաջ արդեն իսկ օկուպացված է ՀՀ ինքնիշխան տարածքի մի զգալի հատված:

Խնդրում եմ ձեզ, ամեն ինչից առաջ կանգնեցրե՛ք հումանիտար աղետը Արցախում. ես հավատում եմ, որ դուք դա կարող եք անել: Ստիպե՛ք դիկտատորին բացել կյանքի ճանապարհը. հայասպանությունը կենսակերպ դարձրած ֆաշիստը չի՛ կարող մշտապես արհամարհել լրջագույն միջազգային կառույցների և երկրների հստակ ուղերձները: Կանգնեցրե՛ք արհավիրքը, ապահովե՛ք արցախցիների տարրական մարդկային կեցության պայմանները, երաշխավորե՛ք դրանք, այնուհետև անցեք դիվանագիտական լուծումներ գտնելու ջանքերին, խնդրում եմ ձեզ: Վաղը կարող է ուշ լինել:

Հարգանքով՝ 

ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանհ Սերժ Սարգսյան