Արձականգներ Յակոբ Տէր Մելքոնեանին Մասին

Տեղադրած

Յակոբ Տէր Մէլքոնեան

Արխիւային՝ Տեղադրած եմ Յակոբր Տէր Մելքոնեանին կենսագրականին թարգմանութեանս արձականգները (http://vhapelian.blogspot.com/2022/09/hagop-der-melkonian-1879-1972.html) , ինչպէս նաեւ իր թոռ՝ Վահիկ Վարդապետեանին ինծի յղած կենսագրութիւնը որպէս բնագիրը Անգլերէնի իմ թարգմանութեանս։ 

Վահէ Յ. Աբէլեան

Garo Armenian

«Պէտք է յատկապէս շեշտել, որ Տէր Մելքոնեան եղբայրները՝ Յակոբ և Մելքոն մեծապէս օրինակելի գործիչներ էին Լիբանանի մեր համայնքի կեանքի ազգային, քաղաքական, եկեղեցական, կրթական և մշակութային և այլ ոլորտներուն մէջ։ Շուկայի մէջ յաջողա՛կ՝ անոնք նաև ամէն տեղ էին, ուր հանրային պարտականութիւնը կը կանչէր զիրենք։ Անոնք անշահախնդիր և միաժամանակ կուռ և պահանջկոտ ղեկավարներ էին։ Գաղութի կեանքին մէջ, փայլուն դերակատարութիւն ունեցան նաև Տէր Մելքոնեան կանայք սկսելով Մելքոն Տէր Մելքոնեանի կորովի կողակից՝ Լիւսի Տէր Մելքոնեանէն, որ առաջին հայուհին էր, որ ընդգրկուեցաւ Լիբանանի ազգային իշխանութեան կեանքին մէջ։ Ան էր, որ, առաջի՛նը, յստակացուց Ազգային Սահմանադրութեան իրաւական տրամադրութիւնները կանանց իրաւունքներու կապակցութեամբ։ Մինչև այդ օր, ազգային իշխանութեան ոլորտը մնացեր էր տղամարդոց «սեփականութիւն»ը...Մինչդեռ Տիկ. Լիւսի կու գար փաստելու, որ Սահմանադրութեան հիմնադիր հայրերը մեծ նրբազգացութեամբ միշտ գործածած էին «անհատ» եզրը...Կարևոր է յիշել Ճեմարանի իմ ուսուցչուհի՝ Գեղարփի Տէր Մելքոնեան Ենիգոմշեանը (Յակոբի դուստր), որ մեծ նուիրումով գործեց մեր գաղափարական կեանքի բազմաթիւ ոլորտներէն ներս և ազգին նուիրեց հրաշք զաւակներ։ Կ՚ուզեմ նաև յիշել մեր բազմահմուտ ընկհի՝ Շաքէ Տէր Մելքոնեան Մինասեանը, խորահմուտ գիտնական և բազմաթիւ երկերու հեղինակ, մշակոյթի և Հայ Դատի անխոնջ նուիրեալը՝ Մելքոն և Լիւսի Տէր Մելքոնեանի դուստր։ Յիշել նաև Ընկհի Էլօ Տէր Մելքոնեանը և Ընկ. Սուրէն Տէր Մելքոնեանը (Մելքոնի դուստր և որդի), բոլորն ալ Լևոն Շանթի և Նիկոլ Աղբալեանի ձեռնասուննե՛ր՛ և որոնք միշտ եղած են պատնէշի վրայ։»

Harout Topjian

՝՝Յակոբ Տէր Մելքոնեանի մահով Այնթապցիներս կորսնցուցինք երիցագոյն սերունդի մնացորդացէն պատուական նահապետ մը, Դաշնակցութիւնը՝ հաւատաւոր կուսակցական մը, իսկ Լիբանանահայութիւնը՝ բանիմաց ու բարեգործ երախտարժան ՄԱՐԴ մը...: Ազատամիտ ու հեռատես մարդ էր լուսահոգին: Ատոր փաստը տուաւ քանիցս: 1931-ին, երբ Երանաշնորհ Բաբգէն Կաթողիկոս Կիւլէսէրեան պիտի կոչուէր ԱԹՈՌԱԿՑՈՒԹԵԱՆ, ինք եղաւ աւագ աշխատողներէն մէկը, որ անհասկացողութիւնն ու կասկածները փարատին եւ ընտրութիւնը կատարուի համերաշխութեամբ ու միաձայնութեամբ: Անիրաւ չէր, երբ Վեհափառ Սահակ Հայրապետը առիթով մը արտայայտուեցաւ ու ըսաւ. ՝՝Հայրենակից երկու Յակոբներ- ակնարկելով Տէր Մելքոնեանի եւ Տոքթ. Յակոբ Թօփճեանի,,- յաջողութեամբ պսակեցին բան մը՝ որ անկարելի կը թուէր՝՝ ԳՐԻԳՈՐ ՊՈՂԱՐԵԱՆ:

Hasmik Isaghulyan

«Սկսում եմ վախենալ, այն մտքից, որ այլևս հնարավոր չի լինի հավաքել այսօրյա հայության մտածողության մոտավոր խճանկարն անգամ․․․Այլևս դադարել են արժեքների գնահատումն ու մեծարումը, փոխարենը՝ դատարկ խոսքերն են թևեր առել ու ճախրում են դեպի հայոց մշակույթի օջախներ։ Թե ի՞նչ աշխարահայացքի տեր մարդը պիտի ելույթ ունենա նման մեծավաստակ հայի անունը կրող թատրոնի բեմում՝ չի կարևորվում։ Անհավատալի է, որ առողջ բանականությունը այսչափ մթագնել է․» 

Garo Armenian

«Յակոբ Տէր Մելքոնեան նաև մեծ մասնագէտ մըն էր Արևմտահայերու «Ազգային Սահմանադրութեան»։ 1956-ի կաթողիկոսական պայքարի շրջանին, ինքն էր, որ իր հմուտ վերլուծումներով լուսաբանեց հանրութիւնը այս խնդրով։ Նաև արժէքաւոր յառաջաբանով մը հրատարակութեան տուաւ «Ազգային Սահմանադրութեան» բնագիրը, որ ցարդ կը հանդիսանայ հանրութեան դասագիրքը այս հարցի մասին։»

George Mahroukian

«խոնարհում!!!» 

Vahe H. Apelian

« Քոյրը Ատանա՝ աղջկանգ Գոլէճ կը ղրկեն։ Մալաթեացի Սաչաքլեան Ամերիկայ իր եղբորը կը գրէ՛ որը կուգայ կ՚ամուսնանայ (քրոջը) Էլիզային հետ եւ զինք կը տանի Ամերիկայ։»  (Ակնարկը Ահարոն Սաչաքլեանին մասին է՝ Նեմեսիսի Գործունէութեան գլխաւոր դերակատարներէն մին որուն մասին գրած է թոռնուհին՝ Marian Mesrobian MacCurdy-ին իր  "Sacred Justice" գիրքին մէջ։)

 Բնգիր կենսագրութիւնը կցուած է ներքեւը

«ՅԱԿՈԲ ՏԷՐ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆ

(1879-1972)

Հօրը հայրը՝ Առաջնորդական Տեղապահ Տէր Մելքոն Աւագ Քհնյ։ Ծնեալ Աստուածատուր Կէմիրճեան, Այնթապ (1802-1885)։ Իրմէ առաջ քահանան Տէր Մելքոն եղած է, երբ կը մեռնի, ժողովուրդը առանց քահանայի չի մնալու համար Աստուածատուրին քահանա կ՚ընեն եւ անունը շատերուն դժուար ըլլալուն «մենք Տէր Մելքոն վարժուած ենք» ըսելով զինքն ալ Տէր Մելքոն կը կանչեն։ Աստուածատուր արդէն Մելքոն անունով եղբայր մը ունէր, տեղացիները անոր Տէմիզ Մելքոն կը կանչեն։ Ընտանիքին անունը կը վերածեն Տէր Մելքոնեանի։

Հայրը՝ Տէր Աւետիս Աւագ Քհնյ. (1848-1909)։

Մօրը մայրը Այնթապէս Գիլիս հարս կ՚երթայ։

Մայրը՝ Թրվանտա, Գիլիսէն Այնթապ հարս կուգայ։ Կը պսակուի Տէր Մելքոնին անդրանիկ զաւկի Աւետիսին հետ, որ վերջը քահանայ կը ձեռնադրուի։ Կ՚ունենան 11 զաւակներ, որոնցմէ միայն 4-ը կը մեծնան։

Յակոբ (1879-1972)

Միհրան (1885-1920)

Էլիզա (1889-1994)

Մելքոն (1894-1959)

Յակոբ աւարտած է Այնթապի Վարդանեան կրթարանը։ Ապա երկու տարի ուսուցչութիւն ըրած է Ազգ. Ներսէսեան Վարժա րանին մէջ։ 1895-ին կը մտնէ Կեդրոնական Թուրքիոյ Գոլէճը։

1896-ի Վարդանանքին շատ մեծ թալան մը կ՚ըլլայ։ Հայրը կ՚ըսէ «տղաս, ես ալ կողոպտուեցայ, ծուխերս ալ. Այլհւս չեմ կրնար կարդացնել քեզ։» Յակո  կը ստիպուի ձգել Գոլէնը ու կ՚երթայ Ալեքսանտրէթ, հօրաքոյրներուն զաւակներուն քով, որ աեւտուր սորուի։

Մայրը, Այնմթապ, 15 աշակերտներով ձեռաւործ ընելով կ՚ապրըեցնէ ընտանիքը, մինչ ամուսնոյն (Աւետիսին) եղբօրը աղջիկը՝ Ֆլօրինձան, 15 տարեկան, կուգայ իրենց օգնելու (որուն եղբայրը Յարութիւն Աւագ Քհնյ. Սիս ներկայ կ՚ըլլայ Սահակ Կաթողիկոսի օծումին)։ Գոլէճի տնօրէնին  (Dr. Sheppard) տիկինը Թրվանտայի աշխատած ձեռագործները շատ կը հաւնի, միասին կը համաձայնին, ամէն ամիս կուգայ կը վճարէ եւ ձեռագործներէն Ամերիկայ կը ղրկէ իր միջոցներով։

Այս պատճառով Այնթապի նշանաւոր ձեռագործներու հիմնադիրը կ՚ըլլայ Թրվանտա։

Չորս տարի ետք, 1900-ին, Յակոբ Տէորթ Եօլ կ՚անցնի, ու կը հաստատուի հոն։ Արեւտրական խանութ կը բանայ։ Միհրան եղբայրը (իրմէ 4 տարի փոքր) կը կանչէ իր մօտը։ Գործերնին շատ լաւ կ՚ընթանայ։ Նարընջի ագարակա մը կը գնեն, այդ ալ կը յաջողի։

Ընտանիքի միւս անդամներն ալ՝ ծնողքճը, պզտիկ եղբայրը Մելքոն, եւ քոյրը Էլիզ, Տէորթ Եօլ կը բերեն։ Հայրը 4 տարի հոն քահանայութիւն կ՚ընէ։ Ետքը Մելքոն Պոլիս Պերպերեան Վարժարան կը ղրկեն, եւ քոյրը Ատանա՝ աղջկանց Գոլէճ։ Մալաթեացի Սաչաքլեան Ամերիկա իր եղբորը կը գրէ, որը կուգայ կ՚ամուսնանայ Էլիզային հետ եւ զինքը կը տանի Ամերիկա։

1909-ին Յակոբ Այնթապ կը մեկնի ամուսնանալու։ Կը պսակուի Խաչեր աղա Պերղուտեանի դուստր Ովսաննայի հետ։ Ամիս մը ետք կնոջը հետ կը վերադարռնայ Տէորթ Եօլ։

Միհրանին հետ մասնակցած ըլլալնուն կռիւներուն, կը հետապնդուին թուրք զինուորներուն կողմէ։ Կինը Այնթապ կը ղրկէ։ Առաջին պզտիկը Այնթապ կը ծնի։

Ետքը կը ստիպուին առեւտուրի գործերն ծախել եւ կ՚անցնին Մերսին։ Իփրանոսեաններուն մօտ պաշտօնեայ կ՚ըլլան։ Երկրորդ պզտիկը, Մելինէ, կը ծնի Մերսին 1914-ի Յունուարին։

Այս շրջանին Միհրան Կ՚ամուսնանայ Մէրսինցի Վերժինի հետ։ Կը լսեն որ Տէօրթ Եօլի ագարակը կը կողոպտուի, երկու եղբայր կ՚երթան հոն ու կը փրկեն զայն։

1914-ին համաշխարհային պատերազմի ձայներ կը լսուին։ Թուրքերը կը սկսին աւելի եւս հայերուն նեղել։ Մայրը Հալէպ կը ղրկեն, ուր ձեռագործ կ՚ընէ։

Երբ պատերազմը կը սկսի Մելքոն եղբայրնին կը կանչեն։ Միհրան Ֆրանսական բանակին կամաւոր կը գրուի։ Զինուորագրութիւնէ խուսափելու նպատակով Յակոբ եւ Մելքոն կարավառական կարապան կ՚ըլլան։ Շատ չի տեւեր Մելքոն կը ստիպուի զինուոր արձանագրուիլ, իսկ Յակոբ կը յաջողի գործաւոր զինուոր ըլլալ, որպէսզի ճական չ՚երթայ։ Մելքոն կը լսէ որ գործաւոր զինուորներուն անոթի-ծառաւ կ՚աշխատցնեն մինջեւ ուժասպառ ըլլան, ետքը երեք-չորս հոքի իրար կապելով ձորը կը նետեն։ Յակոբ կը ստիպուի փախիլ եւ կ՚ապաստանի Ամանոս լեռները։ Երէք տարի կը մնայ փախստական, մէջընդմէջ այցելելով արաբական գիւղեր։

1918-ի զինադադարին կը վերադառնայ Այնթապ։

Միհրան ետ Տէորթ Եօլ կ՚երթայ կռուելու։ Կը նահատակուի 1920-ին պեպեքը չտեսած։

Յակոբ Տէր Մելքոնեան եղած է շարքային Դաշնակցական։ 1920-ին կը հանդիսանայ կազմակերպիչներէն մէկը Այնթապի ինքնապաշտպանութեան կռիւներուն։ Կ՚ըլլայ գանձապահ Ազգային Միւթեան առաջին շրջանին։ Ապա յաջորդաբար կը ստանցնէ ատենագրութիւնը Զինուորական Կեդրոնական Մարմնին ու Ազգային Միութեան եւ քարտուղարութիւնը՝ զոյգ հրամանատարներուն եւ Ազգային Միւթեան նախագահին։

Կիլիկիոյ պարպումէն ետք կը հաստատուի Հալէպ, եւ Լեւոն Նազարեանի հետ կը հիմնէ Նազարեան-Տէր Մելքոնեան կերպասեղենի վաճառատունը։

Յարութ Խաչատուրեանին հետ Հալեպի մէջ կը շինեն ջուրի աղբիւրներ, եւ Հալեպի Ծեռանոցը կ՚օժտէ ջրահան մեքենայով։

Այր շէջանին, կնոջը՝ Ովսաննայի 5 եղբայրներէն Յակոբ, որ Ամեկիա գաղթած էր, Հալեպ կուգայ ամուսնանալու եւ հոն հաստատուելու։ 1921-ին կը պատահի Իզմիրի դէպքը. «Վայ, տակաւին այս թիւրքերը մարդ չ՚եղան» ըսելով, եւ քանի տակաւին ամերիկեան հպատակութիւն ունենալով, մայրը, ամենապզտիկ եղբայրը, որդեգիր Լուսինը, կինը եւ կնոջ մայրը՝ Տիկ. Ճէմիլէն կ՚առնէ եւ կը վերադառնայ Միացեալ Նահանգներ։ Յակոբ Տէր Մելքոնեան կը որոշէ հետեւիլ անոր։ Սակայն Հալէպ Ա.Մ.Ն. հիւպատոսարան չ՚ունենալուն, 1922-ին, մեծ թիւով գաղթական հայերու հետ կը ստիպուին փոխադրուիլ Պէյրութ։

Պէյրութի Ամերիկեան հիւպատոսարանին մօտ տուն մը կը վարձեն ու վիզա ստանալու յոյսով ամիսներ շարունակ կ՚երթայ-կուգայ ապարթիւն։ Սպասման շարքին մէջ կը վարակուի Թէֆուսի ախտով. Ամառանոց Զահլէ կ՚երթան ու երեք ամիս անկողին կը մնայ։ Առողջանալէն ետք կը որոշէ վերջնականապէս հաստատուիլ Պէյրութ։

Երկու տարի ետք Մելքոն՝ իր հօրեղբոր աղջկան հետ նշանուած, կը տեղափոխուի Պէյրութ եւ կը բնակի Յակոբենց հետ նոյն տունը, Պաստա։ (Այդ շրջանին բոլոր գաղթականները Պէյրութ քաղաքին մէջ դրացիներով կը բնակէին. Իսկ Պուրճ Համուտի շրջանը՝տախտակաշէն կամ թիթեղաշէն տնակներու մէջ։)

1924-ին Մելքոն եղբորը հետ կը հաստատեն կերպասի վաճառատուն։

1929-ին կը պատահի Ամերիկայի Great Depression-ը, որուն հետեւանքով նոյնիսկ Լիբանանի մէջ շատեր կը սնանկանան. Անոնցմէ մին՝ Տանտաշ անունով արաբ մահմետական ձեղախումբի մը պետը, որ Յակոբ Տէր Մելքոնեանին մեծ գումարներ պարտք ունէր, կ՚ըսէ պարտքը չի կրնար վճառել՝ փոխարէնը կը յանձնէ 6,000 քարէ Հէրմելի մէջ հողակոյտ  մը. Սակայն երբ Յակոբ Կ՚երթայ Հէրմել, տեղացիները զինք կ՚ազդարարեն ըսելով որ եթէ կ՚ուզես ապրիլ, մէյ մըն ալ հոս չես գար։ Անոր վրայ Յակոբ հողը կը գրէ Կաթողիկոսութեան անունին։

Յակոբ Տէր Մելքոնեան 1923-ին կը ստանցնէ ատենապետութիւնը Այթապցիներու Պէյրութի Հայրենասիրական Միւթեան։ Անդամ կ՚ընտրուի Ազգ. Գաւառական եւ Քաղաքական ժողովներու, որոնգ ատենապետութիւնը կճը վարէ երկար տարիներ։ Նոյնպէս կը նախագահէ Ազգային Կեդրոնական Վարչութեան։ Կ՚ըլլայ հիմնադիրներէն մէկը Պէյրութի Համազգային Մշակութային Միւթեան եւ վարիչ ուժերէն մէկը անոր հիմնած Հայ Ճեմարանին։

1934-ին կ՚ընտրուի Սրբ. Նշան եկեաղեցւոյ առաջին հոգաբարձուն։

Միեւնոյն ժամանակ կ՚անդամակցի ու կը քաջալերէ հաւե Հ.Բ.Ը.Մ.-ի ձեռնարկները եւ 1966-ին կ՚արժանանայ վեթերան վկայականին։

1937-ին Ֆրանսան Սանճաք-Ալեքսանտրէթը Թուրքիոյ կը յանձնէ։ Հաւարաւոր հայեր կը փոխադրուին Անճարձ Տեղւոյն առողջապահական պայմանները շատ վատ էին։ Համաճարակ կը սկսի եւ կը սպառնայ ամբողջ գիւղին։ Շատ մը ազգայիններ օգնութեան կը հասնին։ Նաճարեաննրեու կողքին, Յակոբ Տէր Մելքոնեան կը նպաստէ ջրաբաշխական արդիական մեքենաներ զետելով եւ խնձորենիներ եւ ուրիշ պտղատու ծառեր տնկելով։

1950-ին, Հայ Ճեմարանը Ուատի Ապու Ժէմիլի շէնքը կորսնցնելու վրայ էր։ Կը լսեն որ Զոքաք էլ Պլաթ թաղամասի մէջ շքեղ շենք մը 8,500 մեթր քարէ հողատարածով ծախու է 800,000 Լիբանանեանի։ Սակայն այդ ժամանակ Համազգայինի Կեդրոնական Վարչութիւնը կը գտնուէր ֆինանսկան դժուար կացութեան մէջ։ Յակոբ Տէր Մելքոնեան առանց վարանելու իր երկու շենքերը mortgage-ի (երա՞շխ) կը դնէ եւ կը կարողանան շէնքը գնել եւ դպրոցը փոխադրել հոն։ Լեւոն Շանթ անմիջապէս Միացեալ Նահանգներ կը մեկնի դրամահաւագի, ուր կոկիկ գումար կը յաջողի ձեռք ձգե. Ետքը Փալանճեան քոյրեր մեծ նուիրատուութիւն մըն ալ կճը կատարեն, Յակոբին դրամը ետ կուտան, ան կը վերատիրանայ իր շենքերուն իսկ դպրոցը այնուհետեւ կը կոչուի Նշան Փանաճեան Ճեմարան։

1950-էն 1956 Կիլիկիոյ Կաթողիկոսի Աթոռը մնագած էր թափուր։ 1956-ին Camille Chamoun-ի օրով՝ Երեւանէն Վազգէն Կաթողիկոս Պէրութ կը ժամանէ որպէսզի Զարեն Եպիսկոպոսը Կաթողիկոս ընտրէ. Իրեն ընկերացող համայնավարներ կը զգուշացնեն զինք եւ կը պարտադրեն որ օծումն չկատարէ։ Վազգէն ստիպուած Ազգային Ժողովի Նախագահ Յակոբ Տէր Մելքոնեանին կը հրահանգէ ժողովը ձրուել։ Յակոբ «Շատ սիրով կը ձրուեմ» կ՚ըսէ սակայն հմուտ ըլլալով Ազգային Սահմանադրութեան օրէնքներուն, Նոր Դիւան կազմել կուտայ։

Long story short, Զարեհ Կաթողիկոս կ՚ընտրուի եւ Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը կը շարունակուի շնորհիւ Յակոբ Տէր Մելքոնեանի ճարպիկութեամբ։

Յակոբ Տէր Մելքոնեան մեծ ազգասէր մըն էր, ամէն տեսակ օգնութեան հասնող։ Կատարած է բազմաթիւ նուիրատուութիւններ։ Ան մեծ ներդրում ունեցած է Լիբանահայ գաղութին։

Իր անունով կը կոչուին Համազգայինի Նշան Փալանճեանի Ճեմարանի դպրոցաշէնքի ժողովասրահը եւ Պուրճ Համուտի շքեղ թատերասրահը։ Ինչպէս նաեւ Էշրէֆիէի Ազատամարտ ակումբին դրամատունը՝ իր եղբոր Միհրանի յիշատակին։

1969-ի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Խորէն Ա. Կաթողիկոսը, առ ի գնահատութիւն իր բազմաթիւ բարերարութիւններուն հանար, իրեն կը շնորհէ Կիլիկեան Իշխան ի շքանշանը զինք մեծարելով որպէս Ազգային Բարերար։

Գրած է «Ազգային Սահմանադրութիւն» եւ պատմական գիրքեր, ինչպէս՝ «Երկու Սմբատները»։

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hagop Der Melkonian (1879-1972)

 

Hagop Der Melkonian theater is a center of attention these days because the leader of the extra-parliamentary opposition in Armenia is scheduled to bring the opposition’s case to the Diaspora and present it in that theater, which arguably is the only Armenian owned theater in the Diaspora. The theater is named after its colorful benefactor. Recently Vahig Vartabedian, provided to me his grandfather’s biography which I abridged and translated and posted below. Vahe H. Apelian

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կարդալ սեղմելով Armenian տարբերակը 

 

Hagop Der Melkonian

Hagop Der Melkonian’s grandfather was a married priest (kahana). His name was Der Meklon, whose baptismal name was Asdvadzadour  Gemirjian (Աստուածատոր Կէմիճեան )  - 1802-1885, Aintab. Before him the local priest’s name was also named Melkon. When Kahana Melkon passed away, the community remained without a priest and requested Asduatzadour  Gemirjian to become their priest and asked him to assume the name Melkon in honor of the deceased priest whom the community liked. Henceforth the family acquired Der Melkonian as their surname.

Hagop Der Melkonian’s father was Der Avedis Avak (senior) Kahana, 1848-1909, who was Der Melkon’s eldest son.  His mother’s name was Trvanda (Թրվանտա). She hailed from Kilis. They sired eleven children, but only four survived to adulthood: Hagop (1879-1972), Mehran (1885-1920), Eliza (1889-1994), and Melkon (1894-1959).

Hagop graduated Vartanian School in Aintab. Subsequently he taught at the Nersesian National School. In 1895 he started attending Central Turkey College which was “sometimes called Aintab College. It was a Christian high school founded between 1874 and 1876 by the American Mission Board in Aintab, Ottoman Empire (now Gaziantep, Turkey - Wikipedia). 

In the aftermath of the 1896 sack and plunder, his father told Hagop that he and the community were rendered impoverished, and he no longer could support him to continue his education. Consequently, Hagop left the school and went to Alexandretta to join his maternal cousins to learn trading.

His mother, along with several of her students, engaged in embroidery for income. The wife of the Aintab College president Dr. Sheppard liked their embroidery and made a deal with them and every month purchased their embroidery and shipped them to the United States. In this manner Hagop Der Melkonian’s mother Trvanda became the pioneer for nationwide recognition of the famed Aintab embroidery.

Four years later, in 1900, Hagop moved to Dortyol and settled there and established a business. He summoned his brother Mehran, who was four years his junior. The business picked up. In addition to their trading they also bought an orange orchard that did well. Having successfully settled there, Hagop had his parents, younger Melkon and sister Eliza join him also in Dortyol, where his father for the next four years filled in as the priest. Having the family settled there, his brother Melkon left for Constantinople to attend the Berberian school, while his sister Eliza attended the Adana College for girls. Native Malatia Sachaklian married his sister Eliza and moved to the United States. (The reference is to Aaron Sachaklian, a master mind of the Operation Nemesis depicted in the “Sacred Justice” book by  their grandaugher Marian Mesrobian MacCurdy.)

The Adana massacre happened in 1909, but fortunately Dortyol escaped from the carnage thanks to their preparedness for self-defense.  Brothers Hagop and Mehran played an important role. Henceforth the locals called his brother “Mehran of Dortyol”.

In 1910 Hagop Der Melkonian married Ovsanna in Aintab. She was the daughter of Khacher Agha Merghoudian (Խաչեր Աղա Պերղուտեան). After a month they returned to Dortyol. Having assumed an active role during the defense of Dortyol, the Turkish police pursued him. Hagop sent his wife to Aintab, where their first child was born.  He sold his business in Dortyol and moved with the rest of the family to Mersin where he became employed by Ipranossian’s. Their second child Meline was born in Mersin in January 1914. His brother Mehran married a local Armenian girl. 

The tell, tell signs for an impeding great war were being noticed. The brothers had their mother move to Aleppo, where she put her talents in embroidery in use to make a living. His brother Mehran enlisted in the French army. He and his brother Melkon were drafted to the Turkish army. Hagop realizing that the Armenian conscripts were subjected to hard labor until they dropped dead, managed to flee the Turkish army and take refuge in the Amanos Moutains where he eked out a living often working in Arab villages.

During the 1918 armistice he returned to Aintab. His brother Mehran moved to Dortyol where he was martyred in 1920 without having seen his daughter’s birth.

Hagop Der Melkonian was a member of the Armenian Revolutionary Federation. In Aintab he assumed different responsibilities as treasurer, executive secretary, chairman of various organizations to oversee the plight of the Armenians who had returned to Aintab. He moved to Aleppo as the Armenians were expelled from historical Cilicia.

In Aleppo he established Nazarian-Der Melkonian business for textile. With Harout Khatchadourian they had spring water outlets made for the community and had a water pumping station for the Armenian old age home.

His wife Ovsanna had five brothers. Her brother Hagop had moved to the United States but returned to Aleppo to get married and settled there but changed his mind upon hearing the burning of Izmir in 1921 and moved back to the U.S. with his wife, mother-in-law, and the rest of the family. Hagop Der Melkonian decided to join them in the U.S.  and moved to Beirut with his family since Aleppo did not have a U.S. Embassy but decided to settle in Lebanon after recovering from Typhus.

Two years later his brother Melkon and his wife moved to Beirut as well and lived with Hagop and his family under the same roof.  In 1924 the two brothers established their textile business which in short time became a very successful enterprise.

Courtesy Garo Konyalian

Hagop Der Melkonian’s contributions and donations to the Armenian community in Lebanon are many and astonishing.

In 1923 he assumed the chairmanship of the Aintab Compatriotic Union. He was elected a delegate to national conventions that he chaired for many years. In 1934 he was the first person to be elected as the trustee of Saint Nshan Church. He became one of the founders of Hamazkayin in Lebanon and the driving force behind the acquisition of the property of Djemaran. He was also active in the Armenian General General Benevolent Union (A.G.B.U.) 

The 1929 Great Depression in the United States affected many businesses in Lebanon that went bankrupt as well. Among them was one of his client’s, who offered him a 1.5 acres (6000 square meters) land he owned in Hermel. The local inhabitants warned him that they would not let him take possession of the property. Whereupon Hagop Der Melkonian donated the property to the Catholicosate of Sis in Antelias, Lebanon.

In 1937 the French ceded Sanjak-Alexandretta to the Turks resulting in the mass exodus of Armenian to Anjar. The conditions for the refugees were deplorable and the threat of epidemics loomed over the settlers. Many well to do Armenians came to their assistance. Along with the Najarians, Hagop Der Melkonian also assisted in providing water pumps for safe distribution of drinking water and for irrigation.

In 1950 Djemaran was on the verge of losing its leased property. A spacious building was put for sale in Zokak-El-Blat neighborhood for 800,000 Lebanese Liras. The Hamazkayin Association was in dire financial situation. Hagop Der Melkonian without hesitation put the two buildings he owned as collateral and bought the building and had the school move in the new building. Immediately fter the purchase Levon Shant embarked on a fund raising campaign in the U.S. and thanks to the generous donation of Palanjian sisters, Hamazkayin assumed the ownership of the building relieving Hagop from financial responsibility. Henceforth the school came to be known as Nshan Palanjian Djemaran.

From 1950 to 1956, the Catholicosate of Cilicia’s pontifical seat had remained vacant creating a political quagmire at the height of the cold war.  Despite the enormous pressure put on Hagop Der Melkonian as the Chairman of the National Assembly, Hagop managed to successfully lead the convention that elected Archbishop Zareh Payasilian Catholicos of the Cilician See. Along with being an astute businessman, Hagop Der Melkonian was a scholar of the Armenian National Constitution and has authored a book  titled “National Constitution” . He also is the author of a history book titled Two Smbads” (Երկու Սմբատներ).

In 1966 he was recognized as a veteran member of the Armenian General Benevolent Union (A.G.B.U.)

In 1969 Catholicos Khoren I of blessed memory bestowed upon him the order of Cilician Prince declaring him a national benefactor.

Two buildings retain his name. The Hagop Der Melkonian Theater and the convention hall of the Djemaran. He had the clinic of the Azadamart community center named in memory of his brother Mehran.

Hagop Der Melkonian passed away in 1972.

Hagop Der Melkonian next to the Emblem of the Theater Courtesy Garo Konyalian

*****

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կարդալ սեղմելով Armenian տարբերակը 

ԿԱՏԱԿԵՐԳՈՒԹԻՒ՞Ն կամ ալ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆ

Վահէ Յ. Աբէլեան

Hagop Der Melkonian Theater Logo, Bourj Hammoud, Lebanon

Մամուլէն տեղեակ կ՛ըլլանք, որ 14 սեպտեմբեր 2022-ին Պուրճ Համուտի «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ, կրկնեմ ՝թատերասրահին մէջ, տեղի պիտի ունենայ Հայաստանի մէջ ընդիմութեան շարժման ի նպաստ զօրակցական հաւաք մը, ուր խօսք պիտի առնէ արտա-խորհդարանական ընդիմադութեան հանրային ղեկաւար Իշխան Սաղաթէլեանը։ Հետեւեալ առասպելը միտքս եկաւ։ Թերեւս անոր համար որ Նասրուտին խոճա առասպելին մերօրեայ տարբերակն է ըլլալիքը։

Նախ պատմեմ առասպելը՝

Օրին մէկը  Նասրուտին Խoճան դասախօսութիւն մը տալու հրաւիրուած եղած է։ Երկար պատրաստութիւններէն եւ յայտարարութիւններէ ետք, երբ դասախօսութեան օրը կը հասնի, եւ Նասրուտին խօճան բեմ կը հրաւիրուի։ Խօճան, իր անհուն փորձարութիւնէն տարուած, նախ քան դասախօսութիւնը սկսիլը՝ հարց կուտայ ներկաններուն թէ գիտե՞ն ինչի մասին պիտի խօսի։ Ներկաններէն ոմանք «այո» կը բացականչեն, իսկ ոմանք ալ  գլուխի շարժումներով կը հաստատեն Խօճային որ գիտեն ինչ բանի մասին պիտի դասախօսէ։ Խօճան, տեսնելով որ ներկանները արդէն գիտեն ինչի մասին պիտի դասախօսէ, կը յայտարարէ բեմէն որ իմաստ չունի իրեն դասախօսել բանի մը մասին որուն արդէն տեղեակ են ներկանները եւ կը հեռանայ բեմէն։

Ներկանները կը որոշեն կրկին անգամ, Խօճան դասախօսութիւն տալու հրաւիրել, բայց այս անգամ կը որոշեն ընել հետեւեալը` եթէ պատահի որ Խօճան նոյն հարցումը կրկին անգամ հարցնէ՝ իրենց պատասխանը պիտի ըլլայ որ բան մը իսկ չեն գիտէր իր յայտարարած դասախօսութեան նիւթին առընջութեամբ։ Այդպէս ալ կը պատահի՝ Խօճան կրկին անգամ նոյն հարցումը  կ՚ընէ եւ իրենք ալ իրենց անգիտութիւնը կը հաստատեն։ Բայց այս անգամ, Խօճան զայրացած կ՚ըսէ՝ քանի որ իմ դասախօսութեանս նիւթին մասին բացառձակապէս անտեղեակ էք, իմաստ չունի ձեզի դասախօսութեամբ ջամալ պարզաբանել «իրավիճակի բոլոր նրբութիւնները։» Եւ բեմէն կը հեռանայ։ 

Ներկաններուն մօտ այսպէս վլվլուկ մը կը սկսի եւ իրար հարց կուտամ ինչպէ՞ս կրնան Խօճային, որուն շատ կը յարգեն,  բեմը բարձրանալով դասախօսութիւն տալու առիթը ընծայեն։ Կը որոշեն նորէն հրաւիրել Խօճան բայց այս անգամ, եթէ խօճան նոյնը հարցնէ, իրենցմէ որմանք «չէ, չենք գիտեր» կը որոշեն ըսել իսկ մնացեալը՝ «այո, գիտենք» պիտի ըսեն։

Այսպէս մտմտուքներէ ետք, նորէն Խօճան դասախօսութիւն տալու հրաւէր կը ղրկեն։ Տրոաած ըլլալով որ Խօճան այս անգամ իրենցմէ շատ հեռու տեղէ մը պիտի գայ, իրեն մասնաւոր հրաւէր կը ղրկեն, ամէն տեսակի կարգադրութիւն կ՚ընեն որ իր կեցութիւնը ըլլայ հանգիստ եւ իրեն համար ըլլալիք ընդունելութիւնը ըլլայ ճոխ։ Խօճան ալ իր կարգին, նորէն  կ՚ընդունի հրաւէրը, եւ ինչպէս անցեալ երկու անգամներուն, նորէն նոյն հարցումը կը հարցնէ։ Իսկ ներկանները, ինչպէս նախապէս որոշած էին, այդպէս ալ կը պատասխանեն՝ ոմանք «այո» կըսեն իսկ ոմանք ալ «ոչ, չենք գիտեր», կ՚՚իսեն։ Բայց այս անգամ, խօճան իրենց կ՚ըսէ՝ «թող գիտցողները, չգիտցողներուն բացատրեն» եւ նորէն կը հեռանայ բեմէն։  

Ինչպէս նշան էի՝ այս սուտ պատմութիւնը միտքս եկաւ երբ կարդացի որ Իշխան Աաղաթէլեանը՝ հրաւէր ստացած է Հայաստանէն գալու Պուրճ Համուտ եւ հոն Յակոբ Տէր Մելքոնեան թատերասրահին մէջ դասախօսոելու Հայաստանի արտա խորհրդարանական ընդիմադրութեանը մասին, որուն լուրերը, անոր «իրավիճակի բոլոր նրբութիւններ»ովը ողողած եւ տիրապետած են Սփիւռքահայ մամիւլը։  Բայց Իշխան Սաղաթէլեանըը Խօճային ըրածը պիտի չընէ, անշուշտ։ Պիտի ժամանէ Հայաստանէն։ Բեմէն պիտի չհարցնէ որ ներկանները գիտեն ինչի մասին պիտի դաասախօսէ կամ ոչ։ Ոչ ալ պիտի հարցնէ որ Սփիւռքի մամուլը կրցած է՞ օրը օրին Լիբանահայութեան ներկայացնել Հայաստանի քաղաքկան իրադարձութիւնները։ Այդ ամբողջը ան զանց պիտի ընէ եւ կիսաքաղց, բազմաթիւ եւ բազմածաւար հարցերով ծամրաբեռնաւորուած, կքած եւ ընկջուած Լիբանանի հայութեան պիտի դասախօսէ ընդիմադրութեան իրենց աջակցութեան անհրաժեշտութեանը մասին։ Անկասկած որ Սաղաթէլեանի շատ լաւ գիտէ որ Լիբանահայութիւնը Հայաստանի ընիմադրութեան ի նպաստ չի կրնար քուէարկել։ Իսկ քաղաքական ղեկաւար մը ելոյթ կունենայ քաղաքական աջակցութիւն ապահովելու քուէներով կամ ալ դրամով։

Իշխան Սաղաթէլեան դասախօսութիւնը, ինչպէս նշեցի, տեղի պիտի ունենայ Յակոբ Տէր Մելքոնեանի թատերասրահին բեմէն որ շուրջ հինգ տասնամեակներէ ի վեր Լիբանահայ կեանքին առանցքը կազմած է պահելու եւ պաշտպանելու եւ ի հարկին ամոքելու համար անոր համայնքային ցաւերը եւ պահելու համար հայ մշակոյթը՝ հայ արուեստը, հայ գիրն ու գրականութիւնը սփիւռքի ամենահոծ հայ գաղութիւնին մէջ։

Ալ կը մնայ ընթերցողներուն պատկերացնել, իսկ ներկաններուն ալ կը  ճշդել որ այդ Թատերասրահիմ բեմին վրայ Իշխան Սաղաթէլեանդ դասախօսութիւնը Հայկական ԿԱՏԱԳԵՐԳՈՒԹԻԻՆ  մը (comedy) պիտի ըլլայ կամ ալ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆ (tragedy) մը։

 

SAD NEWS FROM LEBANON

 Catholicos Aram I has declared 2022 the Year of the Armenian Diaspora. I  translated and attached a letter or a note, a friend wrote at the start of the year, inviting the readers to critically assess the existential issues the Armenians in the Middle East face.  The original is attached.

January 2, 2022

Lebanon

Good year, good Sunday, and a good second morning of the new year.

But what is good in Lebanon? Is it the noisy nights and mornings because of the running private electricity generators?  Is it the unlit, pitch-dark dungeon like midnights?  Or is it the disgusting smell of the burnt fuel and of the garbage accumulated on the street for months?

Is it the everyday gone ominous when the prices of the everyday essentials escalate by the minute? 

Or is it the negligent, the indifferent, the egocentric, the arrogant, the imperious – more adjectives could be added along the same line -  leaders of the country and its communities? 

That is the situation in Lebanon during the past few years.  The same characterized last year. The residents of Lebanon have given up having hopes for brighter days to come. 

Now, what can be said about the Armenian living abroad who, day in day out, scribbles on paper, at every opportunity, and at any minor incident the person becomes aware of, and makes a great effort to tarnish the current authorities in Armenia? Armenia is a country where the citizens enjoy a dignified life. In spite of the terrible war and its post-war aftermath. Its citizens, unlike those in Syria and in Lebanon, have no issues for running water or electricity the way Lebanon and Syria face. There is no shortage of supply of goods in Armenia. There is no comparable rise in the cost of living as well. For all the indicators, the sanctity of life and security of its citizens are very high.

We ask those who live in Lebanon or elsewhere:

Are the Lebanese Armenians lesser Armenians? 

Are the Armenians living in Syria, Iraq, Iran lesser human beings?  

Don’t they have existential issues?  

Why this neglect? 

Why such mindless partisan conducts that sow discord? 

Why this singular focus? 

Until when?

*****

Բնագիրը՝

 

Բարի տարի, բարի կիրակի, բարի նոր տարուայ երկրորդ առաւօտ։

Բայց ո՞րն է բարին Լիբանանի մէջ։ ելեկտրածին մեքենաներու աղմկոտ գիշերն ու առաւօ՞տը՝ կէս գիշերներու անլոյս մութն ու զնտա՞նը, այրած վարելանիւթի գարշելի հո՞տը, ամիսներէ ի վեր փողոցը կուտակուած աղբը՞։

Չար լոյս եւ օրն ի բուն ,-վայրկեանն ի բուն,- ապրանքատեսակներու մագլցող գինե՞րը։

Եւ, անհոգ, անտարբեր, եսակեդրոն,ինքնահաւան, ամբարտաւան ( կարելի է աւելցնել յիշուած բառերու բոլոր հոմանիշներն ալ ) երկրի եւ համայնքներու քաղաքական վերնախաւը։

Ահաւասիկ, այս եղած է վերջին տարիներու Լիբանանի պատկերը. այսպէս կարելի է բնորոշել եւ արժեւորել անցնող տարին եւ Լիբանանաբնակը այլեւս յոյսեր չի տածեր պայծառ օրերու գալստեան։

Հիմա՝ Ի՞նչ ըսել երկրէն դուրս բնակող հայուն, որ թուղթ մրոտելով օրն ի բուն, ամէն առիթի եւ նուազգոյն պատահարի, մե՛ծ ջանք կը թափէ առատաւորելու Հայաստանի գործող իշխանութիւնները։

Երկրի մը մէջ, ուր հակառակ ահաւոր պատերազմին եւ յետպատերազմեան ստեղծուած վիճակին, Հայաստանի քաղաքացին կը վայելէ մարդավայել կեանք. ջուրի, ելեկտրականութեան հարց չունի, ապրանքատեսակներու չգոյութիւն չկայ, գիներու անհամեմատ մագլցում չկայ, կեանքի եւ ինչքի ապահովութեան ցուցանիշները շատ բարձր են։

Հարց կու տանք Հայաստանը , հայրենի իշխանութիւնները եւ հայրենաբնակ ժողովուրդը ոտնատակ ընող Լիբանան բնակող կամ արտերկրի «գլուխ գործոցներուն».

Լիբանան ապրող հայը նուա՞զ հայ է։ Սուրիահայը, իրաքահայը, պարսկահայը մարդ չէ՞, հարցեր չունի՞, անտագնապ կեա՞նք կը վարէ։

Ինչո՞ւ կը զլացուի անդրադարձ այս մասին։

Ինչո՞ւ այս անտեսումը։ Մինչեւ ե՞րբ այս հայութիւնը պառակտող անմտութիւնը։

Ինչո՞ւ այս միականիի վարմունքը։

Մինչեւ ե՛՛րբ։

Mountainous Karabagh: Random Thoughts

Vahe H. Apelian 

Google-ի Հայերէն Թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը

The First Stamps Issued by the Republic of Mountainous Karabagh in 1992.

Artskakh will celebrate its independence tomorrow, on September 2, I read; but I prefer the name Mountainous Karabagh for a variety of reasons, I can cite.

-                In late 1980’s the call from Armenia was uniting with Karabagh. The term Artsakh was not heard then.

-                The committee of young men who led the movement in Armenia to have Nagorno-Karabagh Autonomous Oblast (NKAO) - Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնաւար Մարզ - join Armenia, was called the Karabagh Committee and its members played historical roles in ensuing post-Soviet Armenia history. There was no Artsakh committee at the onset of the movement.

-                After the liberation war, the very first stamps that the newly independent enclave issued was in the name of the Republic of Mountainous Karabagh. Sometime in late 1990’s the term Karabagh gave way to Atsakh and the last stamps that were issued bear the term the Republic of Artsakh.

-                There is also the adjective - mountainous – that I like. The term mountainous conjures to me the image of fiercely independent people who carved a living on the mountains, which by their nature are not hospitable places to make a living. The people must tame the mountains to eke out a living. 

Such was the image I had conjured in my mind when our high school graduating class visited Armenia and Artsakh in 2015, to celebrate the 50^th anniversary of our high school graduation from the Armenian Evangelical College.

I do not recall how many hours it took for our bus to make the journey from Yerevan to Stepanakert. But the realization that we are leaving Armenia and entering Karabagh dawned on us at the boarder when we handed our passports for registration. The flags of Armenia and Karabagh were waving. It was a sight to behold for me.

Thereafter we entered Karabagh singing patriotic songs. Those were the days of unfounded euphoria, as euphorias are. 

Henceforth we seem to have transfixed to absorb the terrain. Our first stop was in Shushi where we got out of the bus and entered the historical church of Karabagh, the Holy Savior Cathedral (Armenian: Սուրբ Ամենափրկիչ մայր տաճար, Surb Amenap′rkich mayr tachar), commonly referred to as Ghazanchetsots (Armenian: Ղազանչեցոց), to pay homage to the fallen.

Our stay in Karabagh was only for two days. But the trip gave me the comfort I needed. Having seen the mountains and the gorges of Karabagh, I said to myself, come what may, no outside force can occupy this mountainous terrain and rule over its inhabitants as they stay put on their ancient grounds.

One of the last Stamps Issued by the Republic of Artsakh Just Prior to Artsakh War.

But several years later, the November 9, 2020 capitulation of Armenia and Karabagh came about and a decisive chapter in our history came about as well.

If there was anything that I conclusively draw from this tragic experience is the disastrous exodus of the Karabagh Armenians at the start of the war and the possibility that it may happen again as the victor and vanquished inevitably come to terms.

I am no military strategist, but I firmly believe that a land is conquered by the foot soldiers.  Bombs do cannot conquer a terrain, no matter how intensive. To make my point, I will not refer to the bombings of London during the second world war, nor upon the aerial destruction of Berlin by the allied forces, but dwell upon the tiny Mediterranean Island. The intense bombing of Nazi Germany could not even subdue the island of Malta as the Maltese stood firmly on the ground there. But Karabagh was depopulated very early on. The flight of the inhabitants in cars after cars was an ominous sight. The country was left to the combatants to guard the terrain by guarding the boarder lines of contact, that were bound to collapse. Once the boarders were breached, there was no resistance to the advancing enemy army on the ground. All they had in front of them were abandoned towns, and cities such as Sushi and Stepanakert for their  further taking. Karabagh did not become the Stalingrad we envisioned it would be.

Do I blame the Karabagh inhabitants for abandoning their towns and cities? Of course not. I believe that I have no moral authority whatsoever to pass a blame to Armenians in Armenia or in Karabagh, who have their boots on the theater in military parlance, or their shoes on the ground. I wore no boots and my shoes are grounded in a far distant land, we call the Armenian Diaspora. Also for a simple reason. The inhabitants of Karabagh lacked fortified shelters. 

There were calls in the Armenia press to fortify Karabagh. It is said that the landlock Switzerland has enough bunkers to hold its entire population and more, in case of war. But during the past quarter of century, the prevailing mindset in Karabagh appeared not to prepare to hunker down in bunkers in case of war. We took pride in the new businesses that were being erected, in the hotels that were hosting tourists, and newer buildings, many luxorios that were being built. There were no fortifications that were built to shelter the people of Karabagh. Hence the logical course for them was to flee.

-                The greatest post war peril is also the possibility of the depopulation of Karabagh. A depopulated Karabagh was for the enemy to conquer. More than any other issue, the depopulation of what is left of the Mountainous Republic of Karabagh, will also be the cause of its demise and will relegate Karabagh into our history much like Zeitoun or Sassoun are. The Armenians worldwide need to galvanize their efforts to assist Karabagh Armenians remain foot in Karabagh, no matter what.

 On December 12, 2020, the Armenian Postal Authority (ՀԱՅՓՈՍՏ) issued seven First Day Covers stamped on the envelope WE WILL LIVE TO WIN (ԱՊՐԵԼՈՒ ԵՆՔ ՈՐ ՅԱՂԹԵՆՔ). These first day covers are dedicated to Artsakh and are stamped MY NAME IS ARTSAKH, WE WILL WIN.  Each of the seven stamps proclaim the following and bear the following denomination:  # WE WILL WIN (ՀԱՂԹԵԼՈՒ ԵՆ)-120 Dram, # WE WILL SING (ՊԱՐԵԼՈՒ ԵՆՔ)- 220, # WE WILL SMILE (ԺՊՏԵԼՈՒ ԵՆ)-230 Dram, #WE WILL SING (ԵՐԳԵԼՈՒ ԵՆՔ)-280 Dram, #WE WILL PAINT (ՆԿԱՐԵԼՈՒ ԵՆՔ)-330 Dram, #WE WILL PLAY MUSIC (ՆՈՒԱԳԵԼՈՒ ԵՆՔ)-380, # WE WILL CREATE (ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԵՆՔ)-500 Dram
******

Լեռնային Ղարաբաղ. պատահական մտքեր

Վահէ Հ. Ափելեան 

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության թողարկած առաջին նամականիշները 1992թ.

Ես նախընտրում եմ Լեռնային Ղարաբաղ անունը տարբեր պատճառներով, կարող եմ մեջբերել:

-                 1980-ականների վերջին Հայաստանից հնչող կոչը միանալու էր Ղարաբաղին։ Այն ժամանակ Արցախ տերմինը չէր հնչում։

-                 Երիտասարդ տղաների կոմիտեն, որը ղեկավարում էր Հայաստանում Խորհրդային Լեռնային Ղարաբաղի մարզը Հայաստանին միացնելու շարժումը, կոչվում էր «Ղարաբաղ» կոմիտե, և նրա անդամները պատմական դերակատարում ունեցան հետխորհրդային Հայաստանի պատմության մեջ: Շարժման սկզբում արցախյան կոմիտե չկար։

-Ազատամարտից                 հետո նորանկախ անկլավի թողարկած առաջին նամականիշները եղել են Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անունով։ 1990-ականների վերջերին Ղարաբաղ տերմինը իր տեղը զիջեց Ացախին, իսկ վերջին նամականիշները, որոնք թողարկվեցին, կրում էին Արցախի Հանրապետություն տերմինը։

-Կա                 նաև լեռնային ածականը, որն ինձ դուր է գալիս: «Լեռնային» տերմինն ինձ մոտ ներշնչում է կատաղի անկախ մարդկանց կերպարը, ովքեր իրենց ապրուստը փորագրել են լեռների վրա, որոնք իրենց բնույթով ապրելու համար հյուրընկալ վայրեր չեն: Ժողովուրդը պետք է ընտելացնի սարերը, որ ապրի: 

Այսպիսի պատկեր էի կերտել իմ մտքում, երբ մեր ավագ դպրոցի ավարտական ​​դասարանը այցելեց Հայաստան և Արցախ 2015 թվականին՝ նշելու  Հայ Ավետարանական քոլեջի մեր միջնակարգ դպրոցն ավարտելու 50-ամյակը ^:

Չեմ հիշում, թե քանի ժամ տևեց մեր ավտոբուսը Երևանից Ստեփանակերտ ճանապարհին։ Բայց այն գիտակցումը, որ մենք լքում ենք Հայաստանը և մտնում Ղարաբաղ, մեզ վրա հասավ սահմանին, երբ մենք հանձնեցինք մեր անձնագրերը գրանցման: Ծածանվում էին Հայաստանի և Ղարաբաղի դրոշները։ Դա ինձ համար դիտելի տեսարան էր:

Դրանից հետո հայրենասիրական երգեր երգելով մտանք Ղարաբաղ։ Մտքիս եկավ հետևյալ երգը. Չեմ հիշում՝ երգել ենք ավտոբուսում, թե ոչ 

Այսուհետ մենք կարծես թե փոխակերպվել ենք՝ կլանելու տեղանքը: Our first stop was in Shushi where we got out of the bus and entered the history church of Karabagh, the Holy Savior Cathedral (Armenian: Սուրբ Ամենափրկիչ մայր տաճար, Surb Amenap′rkich mayr tachar), commonly reference to as Ghazanchetsots (Armenian: Ղազանչեցոց). ), հարգանքի տուրք մատուցել ընկածներին։

Մեր մնալը Ղարաբաղում ընդամենը երկու օր էր։ Բայց ճամփորդությունն ինձ տվեց ինձ անհրաժեշտ հարմարավետությունը: Տեսնելով Ղարաբաղի լեռներն ու կիրճերը՝ ես ինքս ինձ ասացի, ինչ էլ լինի, ոչ մի դրսի ուժ չի կարող գրավել այս լեռնային տեղանքը և իշխել նրա բնակիչների վրա, քանի որ նրանք գտնվում են իրենց հնագույն տարածքում։

Արցախյան պատերազմից առաջ Արցախի Հանրապետության թողարկված վերջին նամականիշներից մեկը։

Բայց մի քանի տարի անց տեղի ունեցավ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Հայաստանի և Ղարաբաղի կապիտուլյացիան և մեր պատմության որոշիչ էջը նույնպես։

Եթե ​​որևէ բան կար, որ ես վերջնականապես քաղում եմ այս ողբերգական փորձից, ապա պատերազմի սկզբում Ղարաբաղի հայերի աղետալի արտագաղթը:  

Ես ռազմական ստրատեգ չեմ, բայց համոզված եմ, որ հողը գրավում են հետիոտնները։ Ռումբերը չեն կարող գրավել տեղանքը, որքան էլ ինտենսիվ լինի: Իմ տեսակետը հաստատելու համար ես չեմ անդրադառնա Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Լոնդոնի ռմբակոծությանը, այլ կանդրադառնամ Միջերկրական ծովի փոքրիկ կղզուն: Նացիստական ​​Գերմանիայի ինտենսիվ ռմբակոծությունը չկարողացավ նույնիսկ զսպել Մալթա կղզին, քանի որ մալթացիները ամուր կանգնած էին այնտեղ գետնին: Բայց Ղարաբաղը շատ վաղ էր հայաթափվել։ Բնակիչների փախուստը մեքենաներով մեքենաների հետևից չարագուշակ տեսարան էր. Երկիրը մնաց մարտիկների վրա՝ պահպանելու սահմանային գծերը պահպանող տեղանքը, որը պետք է փլուզվեր: Երբ սահմանները ճեղքվեցին, գետնի վրա հակառակորդի հետախույզներին դիմադրություն չեղավ: Նրանց առաջ միայն լքված քաղաքներն էին, ինչպես Ստեփանակերտն ու Սուշին։

Արդյո՞ք ես մեղադրում եմ ղարաբաղցիներին, որ նրանք լքել են իրենց քաղաքներն ու քաղաքները։ Իհարկե ոչ, հետևյալ պատճառով. ես կարծում եմ, որ որևէ բարոյական լիազորություն չունեմ մեղադրելու հայաստանցի կամ ղարաբաղցի հայերին, ովքեր իրենց կոշիկները թատրոնում են զինվորական լեզվով, կամ կոշիկները գետնին: Ես ոչ մի կոշիկ չէի կրում, և իմ կոշիկները հիմնված են մի հեռավոր երկրում, որը մենք անվանում ենք հայկական սփյուռք:

Բայց ես անում եմ հետևյալ եզրակացությունները, որոնք որոշիչ դեր են խաղացել և կխաղան հետպատերազմյան էվոլյուցիայում.

Ղարաբաղի բնակիչները զուրկ էին ամրացված ապաստարաններից։ Հայկական մամուլում Ղարաբաղն ամրացնելու կոչեր եղան։ Ասում են, որ դեպի ծով ելք չունեցող Շվեյցարիան բավական բունկերներ ունի իր ողջ բնակչությանը և ավելին պատերազմի դեպքում պահելու համար։ Սակայն անցած քառորդ դարի ընթացքում Ղարաբաղում տիրող մտածելակերպը կարծես թե չի պատրաստվում պատերազմի դեպքում սուլելուն: Մենք հպարտանում էինք նոր բիզնեսներով, որոնք կառուցվում էին, հյուրանոցներով, որոնք հյուրընկալում էին զբոսաշրջիկներին, և ավելի նոր շենքերով, բազմաթիվ շքեղությամբ, որոնք կառուցվում էին: Չկային ամրություններ, որոնք կառուցված էին ղարաբաղցիներին պատսպարելու համար։ Ուստի նրանց տրամաբանական ընթացքը փախուստն էր։

-                 Հետպատերազմյան ամենամեծ վտանգը Ղարաբաղի հայաթափման հավանականությունն է։ Հայաթափված Ղարաբաղը պետք է թշնամին նվաճեր։ Ավելի քան որևէ այլ խնդիր, Ղարաբաղի լեռնային հանրապետությունից մնացածի հայաթափումը լինելու է նրա կործանման պատճառը և Ղարաբաղը մեր պատմության մեջ կնվազի, ինչպես որ Զեյթունն ու Սասունն են: Աշխարհասփյուռ հայերը պետք է ակտիվացնեն իրենց ջանքերը Ղարաբաղին աջակցելու համար Հայերը մնում են Ղարաբաղում, անկախ ամեն ինչից:

 2020 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Հայաստանի փոստային վարչությունը (ՀԱՅՓՈՍՏ) թողարկեց յոթ Առաջին օրվա շապիկներ՝ դրոշմված ծրարի վրա WE WILL LIVE TO WIN (ԱՊՐԵԼՈՒ ԵՆՔ ՈՐ ՅԱՂԹԵՆՔ): Այս առաջին օրվա շապիկները նվիրված են Արցախին և դրոշմված են ԻՄ ԱՆՈՒՆՆ ԱՐՑԱԽ Է, ՄԵՆՔ ԿՀԱՂԹԵՆՔ։ Յոթ նամականիշներից յուրաքանչյուրը հռչակում է հետևյալը և կրում է հետևյալ անվանումը՝  # WE WIN WIN (ՀԱՂԹԵԼՈՒ ԵՆ)-120 Dram, # WE WILL SING (ՊԱՐԵԼՈՒ ԵՆՔ)- 220, # WE WILL SMILE (ԺՊՏԵԼՈՒ ԵՆ)-230 Dram, # WE WILL SING (ԵՐԳԵԼՈՒ ԵՆՔ)-280 Dram, #WE WILL PAINT (ՆԿԱՐԵԼՈՒ ԵՆՔ)-330 Dram, #WE WILL PLAY MUSIC (ՆՈՒԱԳԵԼՈՒ ԵՆՔ)-380, # WE WILL CREATE (ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԵՆՔ)-500 Dram.