Vahe H. Apelian
Google-ի Հայերէն Թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը
 |
| The First Stamps Issued by the Republic of Mountainous Karabagh in 1992. |
Artskakh will celebrate its independence tomorrow, on September 2, I read; but I prefer the name Mountainous Karabagh for a variety of reasons, I can cite.
- In late 1980’s the call from Armenia was uniting with Karabagh. The term Artsakh was not heard then.
- The committee of young men who led the movement in Armenia to have Nagorno-Karabagh Autonomous Oblast (NKAO) - Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնաւար Մարզ - join Armenia, was called the Karabagh Committee and its members played historical roles in ensuing post-Soviet Armenia history. There was no Artsakh committee at the onset of the movement.
- After the liberation war, the very first stamps that the newly independent enclave issued was in the name of the Republic of Mountainous Karabagh. Sometime in late 1990’s the term Karabagh gave way to Atsakh and the last stamps that were issued bear the term the Republic of Artsakh.
- There is also the adjective - mountainous – that I like. The term mountainous conjures to me the image of fiercely independent people who carved a living on the mountains, which by their nature are not hospitable places to make a living. The people must tame the mountains to eke out a living.
Such was the image I had conjured in my mind when our high school graduating class visited Armenia and Artsakh in 2015, to celebrate the 50th anniversary of our high school graduation from the Armenian Evangelical College.
I do not recall how many hours it took for our bus to make the journey from Yerevan to Stepanakert. But the realization that we are leaving Armenia and entering Karabagh dawned on us at the boarder when we handed our passports for registration. The flags of Armenia and Karabagh were waving. It was a sight to behold for me.
Thereafter we entered Karabagh singing patriotic songs. Those were the days of unfounded euphoria, as euphorias are.
Henceforth we seem to have transfixed to absorb the terrain. Our first stop was in Shushi where we got out of the bus and entered the historical church of Karabagh, the Holy Savior Cathedral (Armenian: Սուրբ Ամենափրկիչ մայր տաճար, Surb Amenap′rkich mayr tachar), commonly referred to as Ghazanchetsots (Armenian: Ղազանչեցոց), to pay homage to the fallen.
Our stay in Karabagh was only for two days. But the trip gave me the comfort I needed. Having seen the mountains and the gorges of Karabagh, I said to myself, come what may, no outside force can occupy this mountainous terrain and rule over its inhabitants as they stay put on their ancient grounds.
 |
| One of the last Stamps Issued by the Republic of Artsakh Just Prior to Artsakh War. |
But several years later, the November 9, 2020 capitulation of Armenia and Karabagh came about and a decisive chapter in our history came about as well.
If there was anything that I conclusively draw from this tragic experience is the disastrous exodus of the Karabagh Armenians at the start of the war and the possibility that it may happen again as the victor and vanquished inevitably come to terms.
I am no military strategist, but I firmly believe that a land is conquered by the foot soldiers. Bombs do cannot conquer a terrain, no matter how intensive. To make my point, I will not refer to the bombings of London during the second world war, nor upon the aerial destruction of Berlin by the allied forces, but dwell upon the tiny Mediterranean Island. The intense bombing of Nazi Germany could not even subdue the island of Malta as the Maltese stood firmly on the ground there. But Karabagh was depopulated very early on. The flight of the inhabitants in cars after cars was an ominous sight. The country was left to the combatants to guard the terrain by guarding the boarder lines of contact, that were bound to collapse. Once the boarders were breached, there was no resistance to the advancing enemy army on the ground. All they had in front of them were abandoned towns, and cities such as Sushi and Stepanakert for their further taking. Karabagh did not become the Stalingrad we envisioned it would be.
Do I blame the Karabagh inhabitants for abandoning their towns and cities? Of course not. I believe that I have no moral authority whatsoever to pass a blame to Armenians in Armenia or in Karabagh, who have their boots on the theater in military parlance, or their shoes on the ground. I wore no boots and my shoes are grounded in a far distant land, we call the Armenian Diaspora. Also for a simple reason. The inhabitants of Karabagh lacked fortified shelters.
There were calls in the Armenia press to fortify Karabagh. It is said that the landlock Switzerland has enough bunkers to hold its entire population and more, in case of war. But during the past quarter of century, the prevailing mindset in Karabagh appeared not to prepare to hunker down in bunkers in case of war. We took pride in the new businesses that were being erected, in the hotels that were hosting tourists, and newer buildings, many luxorios that were being built. There were no fortifications that were built to shelter the people of Karabagh. Hence the logical course for them was to flee.
- The greatest post war peril is also the possibility of the depopulation of Karabagh. A depopulated Karabagh was for the enemy to conquer. More than any other issue, the depopulation of what is left of the Mountainous Republic of Karabagh, will also be the cause of its demise and will relegate Karabagh into our history much like Zeitoun or Sassoun are. The Armenians worldwide need to galvanize their efforts to assist Karabagh Armenians remain foot in Karabagh, no matter what.
 |
| On December 12, 2020, the Armenian Postal Authority (ՀԱՅՓՈՍՏ) issued seven First Day Covers stamped on the envelope WE WILL LIVE TO WIN (ԱՊՐԵԼՈՒ ԵՆՔ ՈՐ ՅԱՂԹԵՆՔ). These first day covers are dedicated to Artsakh and are stamped MY NAME IS ARTSAKH, WE WILL WIN. Each of the seven stamps proclaim the following and bear the following denomination: # WE WILL WIN (ՀԱՂԹԵԼՈՒ ԵՆ)-120 Dram, # WE WILL SING (ՊԱՐԵԼՈՒ ԵՆՔ)- 220, # WE WILL SMILE (ԺՊՏԵԼՈՒ ԵՆ)-230 Dram, #WE WILL SING (ԵՐԳԵԼՈՒ ԵՆՔ)-280 Dram, #WE WILL PAINT (ՆԿԱՐԵԼՈՒ ԵՆՔ)-330 Dram, #WE WILL PLAY MUSIC (ՆՈՒԱԳԵԼՈՒ ԵՆՔ)-380, # WE WILL CREATE (ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԵՆՔ)-500 Dram ****** |
Լեռնային Ղարաբաղ. պատահական մտքեր
Վահէ Հ. Ափելեան
|
| Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության թողարկած առաջին նամականիշները 1992թ. |
Ես նախընտրում եմ Լեռնային Ղարաբաղ անունը տարբեր պատճառներով, կարող եմ մեջբերել:
- 1980-ականների վերջին Հայաստանից հնչող կոչը միանալու էր Ղարաբաղին։ Այն ժամանակ Արցախ տերմինը չէր հնչում։
- Երիտասարդ տղաների կոմիտեն, որը ղեկավարում էր Հայաստանում Խորհրդային Լեռնային Ղարաբաղի մարզը Հայաստանին միացնելու շարժումը, կոչվում էր «Ղարաբաղ» կոմիտե, և նրա անդամները պատմական դերակատարում ունեցան հետխորհրդային Հայաստանի պատմության մեջ: Շարժման սկզբում արցախյան կոմիտե չկար։
-Ազատամարտից հետո նորանկախ անկլավի թողարկած առաջին նամականիշները եղել են Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անունով։ 1990-ականների վերջերին Ղարաբաղ տերմինը իր տեղը զիջեց Ացախին, իսկ վերջին նամականիշները, որոնք թողարկվեցին, կրում էին Արցախի Հանրապետություն տերմինը։
-Կա նաև լեռնային ածականը, որն ինձ դուր է գալիս: «Լեռնային» տերմինն ինձ մոտ ներշնչում է կատաղի անկախ մարդկանց կերպարը, ովքեր իրենց ապրուստը փորագրել են լեռների վրա, որոնք իրենց բնույթով ապրելու համար հյուրընկալ վայրեր չեն: Ժողովուրդը պետք է ընտելացնի սարերը, որ ապրի:
Այսպիսի պատկեր էի կերտել իմ մտքում, երբ մեր ավագ դպրոցի ավարտական դասարանը այցելեց Հայաստան և Արցախ 2015 թվականին՝ նշելու Հայ Ավետարանական քոլեջի մեր միջնակարգ դպրոցն ավարտելու 50-ամյակը :
Չեմ հիշում, թե քանի ժամ տևեց մեր ավտոբուսը Երևանից Ստեփանակերտ ճանապարհին։ Բայց այն գիտակցումը, որ մենք լքում ենք Հայաստանը և մտնում Ղարաբաղ, մեզ վրա հասավ սահմանին, երբ մենք հանձնեցինք մեր անձնագրերը գրանցման: Ծածանվում էին Հայաստանի և Ղարաբաղի դրոշները։ Դա ինձ համար դիտելի տեսարան էր:
Դրանից հետո հայրենասիրական երգեր երգելով մտանք Ղարաբաղ։ Մտքիս եկավ հետևյալ երգը. Չեմ հիշում՝ երգել ենք ավտոբուսում, թե ոչ
Այսուհետ մենք կարծես թե փոխակերպվել ենք՝ կլանելու տեղանքը: Our first stop was in Shushi where we got out of the bus and entered the history church of Karabagh, the Holy Savior Cathedral (Armenian: Սուրբ Ամենափրկիչ մայր տաճար, Surb Amenap′rkich mayr tachar), commonly reference to as Ghazanchetsots (Armenian: Ղազանչեցոց). ), հարգանքի տուրք մատուցել ընկածներին։
Մեր մնալը Ղարաբաղում ընդամենը երկու օր էր։ Բայց ճամփորդությունն ինձ տվեց ինձ անհրաժեշտ հարմարավետությունը: Տեսնելով Ղարաբաղի լեռներն ու կիրճերը՝ ես ինքս ինձ ասացի, ինչ էլ լինի, ոչ մի դրսի ուժ չի կարող գրավել այս լեռնային տեղանքը և իշխել նրա բնակիչների վրա, քանի որ նրանք գտնվում են իրենց հնագույն տարածքում։
|
| Արցախյան պատերազմից առաջ Արցախի Հանրապետության թողարկված վերջին նամականիշներից մեկը։ |
Բայց մի քանի տարի անց տեղի ունեցավ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Հայաստանի և Ղարաբաղի կապիտուլյացիան և մեր պատմության որոշիչ էջը նույնպես։
Եթե որևէ բան կար, որ ես վերջնականապես քաղում եմ այս ողբերգական փորձից, ապա պատերազմի սկզբում Ղարաբաղի հայերի աղետալի արտագաղթը:
Ես ռազմական ստրատեգ չեմ, բայց համոզված եմ, որ հողը գրավում են հետիոտնները։ Ռումբերը չեն կարող գրավել տեղանքը, որքան էլ ինտենսիվ լինի: Իմ տեսակետը հաստատելու համար ես չեմ անդրադառնա Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Լոնդոնի ռմբակոծությանը, այլ կանդրադառնամ Միջերկրական ծովի փոքրիկ կղզուն: Նացիստական Գերմանիայի ինտենսիվ ռմբակոծությունը չկարողացավ նույնիսկ զսպել Մալթա կղզին, քանի որ մալթացիները ամուր կանգնած էին այնտեղ գետնին: Բայց Ղարաբաղը շատ վաղ էր հայաթափվել։ Բնակիչների փախուստը մեքենաներով մեքենաների հետևից չարագուշակ տեսարան էր. Երկիրը մնաց մարտիկների վրա՝ պահպանելու սահմանային գծերը պահպանող տեղանքը, որը պետք է փլուզվեր: Երբ սահմանները ճեղքվեցին, գետնի վրա հակառակորդի հետախույզներին դիմադրություն չեղավ: Նրանց առաջ միայն լքված քաղաքներն էին, ինչպես Ստեփանակերտն ու Սուշին։
Արդյո՞ք ես մեղադրում եմ ղարաբաղցիներին, որ նրանք լքել են իրենց քաղաքներն ու քաղաքները։ Իհարկե ոչ, հետևյալ պատճառով. ես կարծում եմ, որ որևէ բարոյական լիազորություն չունեմ մեղադրելու հայաստանցի կամ ղարաբաղցի հայերին, ովքեր իրենց կոշիկները թատրոնում են զինվորական լեզվով, կամ կոշիկները գետնին: Ես ոչ մի կոշիկ չէի կրում, և իմ կոշիկները հիմնված են մի հեռավոր երկրում, որը մենք անվանում ենք հայկական սփյուռք:
Բայց ես անում եմ հետևյալ եզրակացությունները, որոնք որոշիչ դեր են խաղացել և կխաղան հետպատերազմյան էվոլյուցիայում.
Ղարաբաղի բնակիչները զուրկ էին ամրացված ապաստարաններից։ Հայկական մամուլում Ղարաբաղն ամրացնելու կոչեր եղան։ Ասում են, որ դեպի ծով ելք չունեցող Շվեյցարիան բավական բունկերներ ունի իր ողջ բնակչությանը և ավելին պատերազմի դեպքում պահելու համար։ Սակայն անցած քառորդ դարի ընթացքում Ղարաբաղում տիրող մտածելակերպը կարծես թե չի պատրաստվում պատերազմի դեպքում սուլելուն: Մենք հպարտանում էինք նոր բիզնեսներով, որոնք կառուցվում էին, հյուրանոցներով, որոնք հյուրընկալում էին զբոսաշրջիկներին, և ավելի նոր շենքերով, բազմաթիվ շքեղությամբ, որոնք կառուցվում էին: Չկային ամրություններ, որոնք կառուցված էին ղարաբաղցիներին պատսպարելու համար։ Ուստի նրանց տրամաբանական ընթացքը փախուստն էր։
- Հետպատերազմյան ամենամեծ վտանգը Ղարաբաղի հայաթափման հավանականությունն է։ Հայաթափված Ղարաբաղը պետք է թշնամին նվաճեր։ Ավելի քան որևէ այլ խնդիր, Ղարաբաղի լեռնային հանրապետությունից մնացածի հայաթափումը լինելու է նրա կործանման պատճառը և Ղարաբաղը մեր պատմության մեջ կնվազի, ինչպես որ Զեյթունն ու Սասունն են: Աշխարհասփյուռ հայերը պետք է ակտիվացնեն իրենց ջանքերը Ղարաբաղին աջակցելու համար Հայերը մնում են Ղարաբաղում, անկախ ամեն ինչից:
|
| 2020 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Հայաստանի փոստային վարչությունը (ՀԱՅՓՈՍՏ) թողարկեց յոթ Առաջին օրվա շապիկներ՝ դրոշմված ծրարի վրա WE WILL LIVE TO WIN (ԱՊՐԵԼՈՒ ԵՆՔ ՈՐ ՅԱՂԹԵՆՔ): Այս առաջին օրվա շապիկները նվիրված են Արցախին և դրոշմված են ԻՄ ԱՆՈՒՆՆ ԱՐՑԱԽ Է, ՄԵՆՔ ԿՀԱՂԹԵՆՔ։ Յոթ նամականիշներից յուրաքանչյուրը հռչակում է հետևյալը և կրում է հետևյալ անվանումը՝ # WE WIN WIN (ՀԱՂԹԵԼՈՒ ԵՆ)-120 Dram, # WE WILL SING (ՊԱՐԵԼՈՒ ԵՆՔ)- 220, # WE WILL SMILE (ԺՊՏԵԼՈՒ ԵՆ)-230 Dram, # WE WILL SING (ԵՐԳԵԼՈՒ ԵՆՔ)-280 Dram, #WE WILL PAINT (ՆԿԱՐԵԼՈՒ ԵՆՔ)-330 Dram, #WE WILL PLAY MUSIC (ՆՈՒԱԳԵԼՈՒ ԵՆՔ)-380, # WE WILL CREATE (ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԵՆՔ)-500 Dram. |
No comments:
Post a Comment