Սփիւռքահայ Պատմութեան Համար՝ Երկու Նամակներ

Կցած եմ երկու նամակներ, կամ տեղադրութիւններ, որոնք լոյս տեսան այս շաթաթ համացանցին վրայ։ Եկուքն ալ խորքով Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան  կազմակերպութեան հետ առընչուած են, բայց կը տարբերին հանրութեան ներկայացնելու ոճով եւ ձեւով։

Անոնցմէ մէկը գրած է վաստակաւոր կուսակցական Mihran Kurtoglian-ը։ իսկ միւսը կը նշէ որ գրուած է խումբի մը կողէ որուն անդամները  կը մնան անանուն բայց ամէն հաւաստաիացումով կը պատկերացնեն որ իրենք ալ նմանապէս կուսակցականներ են։ իրենց նամակը լոյս տեսաւ Keghart.com կայքէջին մէջ։ Տեղադրուած նկարը անկէ փոխ առած եմ։

Այդ երկու նամակներէն մին գրուած է խնամուած ոճով, ճոխ եւ յղկուած հայերէնով եւ բուանդակութեամբ ալ խոր է։ Իսկ միւսը գրուած է առօրեայ Հայերէնով, ընդհանրական է իսկ բուանդակութիւնը կ՚ակնարկէ երեւոյթներու որոնք կը նշէ որ պատահած են Հալէպ, Ամերիկայ եւ Հայաստանի եւ այլուր։  

Բայց այդ երկու նամակները որքան որ իրար կը հակադրեն իրենց ոճով, լեզուով, բայց եւ այնքան ալ իրար կ՚ամբողջացնեն։ Այդ երկու նամակներ գրողները կը պատկանին նոյն կազմակերպութեան եւ կը ցոյց կուտամ որ որքան լայնածաւալ ընկերային խաւերու ներկայացուցիչներն են որոնք մեկտեղուած են նոյն կուսակցութեան մէջ։ 

Նամակագիրներէն մին խիզախօրէն եւ բացայայտօրէն կը մեկնաբանէ, իսկ միւս նամակը գրողները երկչոտ են, չեն համարձիր իրենց անունները նշել եւ կը մնան թագնուած որպէս խումբ մը կուսակցականներ։ Բայց երկու նամակներուն նամակագիրները, մանաւանդ անանուն խումբի անունով գրողները պէտք է որ ընկալուին գնահատանքով եւ ապահով ըլլալու հաւաստիացութեամբ։

Եթէ կարդաք այդ երկու նամակները որոնք կցած եմ ներքեւը, պիտի կարենաք հակադրել նամակագրողները եւ համադրել նամակներուն բուանդակութիւնները եւ անկասկած որ պիտի գնահատէք  եւ պէտք է որ գնահատէք այդ երկու նամակներուն նամակագրողները իրենց նախաձեռնութեանը համար։ Անոնք իրենց կազմակերպութեան հանդէպ անտարբերներ չեն բայց որդեգրած են հանրութեան ներկայանացնելու տարբեր ձեւեր։

Վանէ Յ. Աբէլեան

*****

Հ.Յ.Դ.ի  երկարակեցութեան երաշխիքը

 Տարօրինակ չէ, որ մարդիկ հարց տան, թէ ինչպէ՞ս ժամանակի (արդէն 132 տարի) ու անսահման տարածութեան մէջ (աշխարհամասեր) ամէն տեսակ դժուարութիւնները յաղթահարելով կուսակցութիւն մը իր գոյութիւնը կը պահէ ու կը շարունակէ գործել հաւատքով եւ կը հետապնդէ «անկարելի» համարուող այնպիսի նպատակներ, որոնք շատերու համար իրագործելի չեն, երազային են : Գիտենք նաեւ, թէ  իրական աշխարհի մէջ ոչինչ կայ, որ ենթակայ չըլլայ մաշումի, նոյնիսկ գաղափարները...:

   Այս հարցումին պատասխան-բացատրականը այնքան ալ պարզ չէ: Բայց ես համոզուած  եմ,  որ Դաշնակցութեան երկարակեցութեան գաղտնիքը ի շարս այլոց, կարելի է խտացնել հետեւեալ արժէքներու մէջ. 

Ա) Մթնոլորտը.

   Դաշնակցութեան իւրայատուկ մթնոլորտն է ան, որ սոսկական կուսակցութեան մը հանգամանքէն անդին զինք կը վերածէ միեւնոյն դրօշին տակ ու միեւնոյն նպատակներով իրարու միացած ուխտեալ անդամներու ամբողջութեան, որ կառչած կը մնայ կուսակցութեան հաստատած ու աճեցուցած բարոյական սկզբունքներուն, ըմբռնումներուն:

    Դաշնակցութեան ուժը նուազ չափով իր կառոյցին մէջն է կամ ծրագրին ու կանոնագրին, որոնք մնայուն ալ չեն, ժամանակի ու պայմաններու բերումով կը վերամշակուին , կը փոխուին: Կազմակերպութեան մը իսկական  ուժն ու տեւելու կենսունակութիւնը կը գտնուին անոր բարոյական արժէքներուն մէջ, որոնք կը պահպանուին, տարիներու երկայնքին կը հարստանան ու կը  կուտակուին ընդհանրապէս շարքերուն եւ յատկապէս ղեկավար ու մտաւորական տարրին վարքուբարքով: Մշտատեւ ձգտումով՝ ըլլալու համար ասպետական ու համեստ,   ընկերասէր  եւ սկզբունքային, անկաշառ ու արդարութեան  հետամուտ, ազնիւ ու ծառայասէր, հաւատաւոր, նուիրաբերող...:

 Գիտենք նաեւ, որ բարոյականութիւնը կը դրսեւորուի եւ կը բիւրեղանայ անձէ-անձ, անձէ-խումբ, խումբէ-մարմին ու մարմինէ-մարմին յարաբերութիւններու ընդմէջէն:

    Բ) Ազգ եւ հայրենիք.

      Դաշնակցութեան համար բոլոր արժէքներուն գերագոյնը, սրբութիւն սրբոցը  հայ ազգն է ու հայուն հայրենիքը, որոնց համար ալ արդէն ծնունդ առած է ան: Այս երկու հասկացութիւնները՝ ազգն ու հայրենիքը միաձուլուած են այնքան, որ առանց մէկուն անըմբռնելի է միւսը: Հ.Յ.Դ.ի տեսաբաններէն Վահան Նաւասարդեանի  դիպուկ բանաձեւումով՝  հայրենիքը առարկայացած ազգն է, իսկ ազգը՝ ոգեղինացած, կենդանութիւն ստացած հայրենիքն է...: Այս միաձուլուած իմացութեան անքակտելի մասն է Դաշնակցութիւնը, «միսը միսէն, ոսկորը ոսկորէն»:  Սերտեցէ'ք կուսակցութեան պատմութիւնը եւ պիտի  տեսնէ'ք, որ ան նոյնինքն հայոց պատմութիւն է : 

    Բաւ  է միայն մտաբերել Դաշնակցութեան ծննդոցին երկունքը: Ծննդավայրը Թիֆլիսն էր, ուր կենցաղային  պայմանները յարաբերաբար տանելի էին: Հոն, հիմնադիրները կ'ընտրէին յեղափոխութեան  կրակէ ճամբան, անհաւասար ուժի դէմ կեանքի ու մահուան  կռիւի մէջ նետուելու վճիռը կու տային  ոչ թէ իրենց հաշւոյն, այլ թրքական տիրապետութեան տակ տառապող հայութեան ի խնդիր: Ծննդեան այս երկունքին մէջ հզօր բարոյականութիւն կայ արդէն , որով , այդ երկունքէն ծնողը չէր կրնար տարբեր ըլլալ, քան ինչ որ եղաւ ու է' Հ.Յ.Դաշնակցութիւնը, որուն մեծ ու փոքր բոլոր նպատակներն ու գործունէութիւնը զսպանակուած  են ու չեն դադրիր մղում առնելէ հայութեան շահերէն եւ ընդմիշտ սեւեռուած կը մնան՝ ազգին ու հայրենիքին վրայ: 

   Գ) Հերոսութեան գաղափարը.

Դաշնակցութեան համար մնայուն արժէք է հերոսութեան գաղափարը, ոչ միայն իբրեւ արարք, այլ նաեւ ու մանաւանդ իբրեւ վիճակ: Արարքները կրնան հերոսական ըլլալ, բայց անոնք անպայման հերոսութիւն չեն: Իրաւ հերոսութիւնը վիճակ է,  ըլլալ է եւ ոչ թէ միա'յն հերոսական արարք : Այնպէս, ինչպէս սրբութիւնն է, սուրբ ըլլալն է: Պատկեր մը՝ իբրեւ օրինակ. Հանգիստի համար ֆէտայական խումբը մարանի մը մէջն է: Մատնութեան հետեւանքով  մարանը կը  պաշարուի թուրք զինուորներէ: Ֆէտայիները իրար կ'անցնին, ընդոստ կը ցատկեն, որ հրացանները առնեն ու դիրքեր բռնեն: Ճիշդ այդ պահուն, Ֆէտայի Չոլոն, ամէնէն տարեցը, սիկարէթ փաթթելու վրայ է: Կը շարունակէ սիկարէթը փաթթել եւ միւսներուն հանդարտ կը յորդորէ «տղա'ք, մի' իրար անցնիք...»: Չոլոյի այդ հանդարտութեան ու կարճ նախադասութեան մէջէն կը ցոլայ  հերոսութեան խորքային ՎԻՃԱԿԸ, առանց հերոսական արարքի: Այսինքն՝ մնայուն տրամադրուածութիւն մը՝ նպատակի մը իրագործման ճամբուն մէջ ըլլալու միշտ, ինչ գին ալ որ պիտի արժէ ան: Այս առումով, թէ' ազատագրական կռիւներու ընթացքին ու անոր զուգահեռ եւ թէ' անկէ ետք սփիւռքի մէջ՝ Դաշնակցութեան հարստութիւնը անչափելի է զէնքի, մտքի ու քրտինքի հերոսներով:

Դ) Մշակոյթ

    Դաշնակցութեան համար անփոխարինելի արժէք է  մշակոյթը: Պատահական չէր, որ ազատագրական պայքարի ամէնէն եռուն շրջանին իսկ, երբ մտքերու վրայ կը վեհապետէին զէնքն ու հրացանը,  Դաշնակցութեան զինանշանին վրայ հաւասարարժէք իրարու կ'ագուցուէին յեղափոխութեան եւ մշակոյթի խորհրդանիշերը՝ դաշոյնն ու փետրագրիչը: Զէնքը  ահաւոր գործիք է, եթէ անոր չընկերանայ գաղափարը: Եւ գաղափարները կը ժողովրդականանան  մշակոյթով ու մշակոյթով է, որ ժողովուրդը զարգացման աստիճաններէն վեր կը բարձրանայ: Ահա թէ ինչու սփիւռքի մէջ Կուսակցութիւնը յատկապէս նուիրուեցաւ մշակութային աշխատանքի: Զարկ տուաւ դպրոցաշինութեան, ստեղծեց մամուլ ու հրատարակչատուներ, հիմը դրաւ մշակութային միութիւններու, կառուցեց ակումբ ու հաւաքատեղիներ, կազմեց  պատանեկան ու երիտասարդական միութիւններ, կազմակերպեց գաղութային ու համագաղութային բանակումներ, ինչպէս նաեւ այլ նախաձեռութիւններ, որոնք իբրեւ ջերմանոցներ հայկական մշակոյթով սնուցին իրերայաջորդ սերունդներ: Անոնց միջոցով եւ մշակոյթի ճամբով է դարձեալ, որ սփիւռքեան գաղութներու մէջ կարելի եղաւ սերունդին համար ստեղծել հոգեկան հայրենիք եւ սերունդը ապրեցաւ իրական հայրենիքի կարօտով: Մենք ժամանակակից ենք ու  վկայ, թէ ինչպէս սփիւռքի մէջ ծնած, հայրենիք չտեսած, բայց դաշնակցական շունչով սնած-աճած երիտասարդներ գաղտնի խումբեր կազմելով, իբրեւ արդարութեան  մարտիկներ կամ յեղափոխական  բանակ,  ի խնդիր հայրենիքի ու հայութեան՝ իրենց ընդհատակեայ պայքարով քանդեցին լռութեան պատը եւ այժմէական դարձուցին մեր պահանջատիրութիւնը: Այո', մշակոյթը անպարտելի  զէնք  է բոլոր ժամանակներու համար եւ բոլոր բնագաւառներու մէջ:

   5)  Աշխատանքի դրութիւն.

    Դաշնակցութիւնը իբրեւ կանոնագրային հիմնական սկզբունք ի սկզբանէ որդեգրած ու պահպանած է ապակեդրոնացումով գործելու դրութիւնը, որ կազմակերպութեան միաւորներուն կու տայ ինքնուրոյնութիւն, անոնց կուտայ աշխատանքի թափ, ծրագրելու եւ նախաձեռնութիւններ առնելու  եռանդ, ինչպէս նաեւ տուեալ շրջանի քաղաքական ու ընկերային պայմաններուն եւ միջավայրի ընձեռած կարելիութեանց համեմատ  հերթական անհրաժեշտութեան ըմբռնումով որոշում կայացնելու   ճկունութիւն:

    Անառարկելի է, որ ապակեդրոնացման դրութիւնը մեծապէս նպաստած է, որ    Դաշնակցութիւնը վերածուի գաղափարական շարժումի, միաժամանակ նպաստած՝ անոր երկարակեցութեան: 

   Անառարկելի է նոյնպէս, որ  գաղափարաբանական ներուժով եւ անսահման կարելիութիւններով օժտուած նոյնիսկ պետութիւններ չեն դիմացած ժամանակի մաշումին, երբ գործած են կեդրոնաձիգ դրութեամբ: 

   Որքան ողջամիտ եղած են մեր հիմնադիրները:

   Զգո'յշ, զգո'յշ, զգո'յշ:

   Աչքի լոյսի պէս պիտի գուրգուրանք ի շարս այլոց, ա'յս արժէքներուն վրայ: Անոնցմէ մէկուն խախտումը կը խախտէ ամբողջ կառոյցը:

Mihran Kurtoglian    

Աթէնք, 10 Նոյեմբեր 2022

**********

Խումբ մը Դաշնակցականներ

Ընկերներ, բոլորս ականատես ենք թէ ինչպէս մեր աչքերուն առջեւ ամէն օր քիչ մը աւելի կը քանդուի մեր կուսակցութիւնը, շարունակաբար Դաշնակցութիւնը կը խայտառակուի Հայաստանի քաղաքական բեմին վրայ, մեր ժողովուրդի աչքերուն առջեւ

Եթէ այս իրականութիւնը մեզմէ ոմանք կը տեսնէին 5-10 տարի առաջ, այսօր բոլորը կը տեսնեն, եւ դժբախտաբար նաեւ մեր մրցակիցները եւ մանաւանդ մեր ժողովուրդը։

Այսօր մեռած է Դաշնակցութեան գաղափարախօսութիւնը, մեռած է ազգային պետութիւն կառուցելու անոր նպատակը։ Ամբողջ աշխարհի շարքերով մէկ վերածուած ենք պարզապէս Քոչարեանի խաղալիքին որպէսզի ան իր հաշիւները մաքրէ Փաշինեանին հետ եւ բանտէն դուրս մնայ։ Այսօր Հայաստանի Գերագոյն Մարմինը դարձած է Քոչարեանի պոչ, եւ կը սպասէ որ Աղվան Վարդանեանը ամսական քանի ՞ տոլար կը փոխանցէ իր շէֆէն։

Քոչարեանի պոչը ըլլալով, կուսակցութիւնը վերածած են Ռուսաստանի գործիքին, որ ուզած ժամանակ քանի մը հազար հոգի փողոց նետէ որ խայտառակուի։ Չխօսինք ՀՅԴ Բիւրոյի մասին, որովհետեւ այսօր գոյութիւն չունի։ Ան ալ վերածուած է չափութի եւ վախէն հլու-հնազանդ հետեւող ԳՄ-ին, միայն կողմնակի գանգատելով որ ԳՄ-ն գլուխը առած կ’երթայ։

Լիբանանի մէջ, ժողովուրդը անօթի է, ապրելու ծանր պայքարի մէջ է եւ Պուրճ Համուտի ժողովուրդը մուրացկան դարձած է։ Բիւրոյի խաթրին համար տօնակատարութիւն կը կազմակերպուի Լիբանանի ամենէն շքեղ պանդոկի սրահին մէջ։ Մենք այսքա՞ն կտրուած ենք ժողովուրդէն։ Ժողովուրդը ի՞նչ պիտի մտածէ մեր մասին, երբ հարսնիքներն անգամ աւելի համեստ կը կազմակերպեն մարդիկ այս օրերուն։ Այդ գեղեցիկ սրահի պատերուն մէջ ինչի՞ մասին պիտի պոռանք-կանչենք… Արցախը մե՞րն է կամ Նիկոլը դաւաճա՞ն։ Ամօթ է մեզի, ընկերնե՛ր։

Հալէպի մէջ առաջնորդը Դաշնակցութենէն զզուելով, գող-աւազակութենէն խելքը կորսնցուցած, ձգած-փախած է։ Բիւրոն փոխանակ ճարին նայելու եւ քննութիւն բանալու, մարդուն մասին աւելորդ-պակաս լուրեր տարածելով զբաղած է մինչեւ որ սրբազանը պոռթկալու աստիճանին հասցնեն։ Վերջն ալ պիտի ըսեն, որ ան ալ դաւաճան է։

Արեւմտեան Ամերիկայի խնդիրներն ալ երթալով աւելի կը բարդանան: Բիւրո-ԳՄ հոն ալ պառակտեցին, եւ հետաքրքրական է, որ այն թեւը որ կը փորձեն մեռցնել, այսօր աւելի հետեւորդ ունի եւ յարգուած է ամէն կողմէ։

Տարիներով մեզ համոզեցին, որ Արեւմտեանը գործակալներով կը ղեկավարուի. բայց այսօր մարդ էշ պիտի ըլլայ չտեսնելու համար որ այսքան ժամանակ իրենց ըսածը ճիշտ դուրս չեկաւ։ Պրաւօ Օրինական ԿԿ-ին եւ իր ընկերներուն, որ կառուցողական աշխատանքներու լծուած են. իսկ բիւրոյականներն ալ 50-100 հոգիով հակա-Նիկոլ ցոյցեր կ՚ընեն եւ հրապարակային վարկաբեկման փորձեր։

Ի՞նչ պիտի ընենք մենք։ Կարգապահութեան համար շարունակենք լռե՞լ։ Ա՞յս է պարտաճանաչ ըլլալը, միայն դիտե՞լ, երբ մեր կուսակցութիւնը կը վերջանայ… Ժամանակը հասած է որ ամէն կողմ խօսինք, ըսենք թէ մեր երդումին չենք կրնար դաւաճանել։

Կը բաւէ, կը բաւէ՛ ընկերնե՛ր, այլեւս լռութեան տեղ չմնաց

Խումբ մը Դաշնակցականներ

7 Նոյեմբեր 2022

 

 

We really have a lot of work to do

Sako Gekchyan 

Sako is my young friend. I met him on Facebook. He graciously accepted my asking him to have me among his friends. He is wise beyond his years and articulate. Early this year he lived in Armenia for six months and has returned home. The attached is his recent posting on his Facebook page. He authorized me to post it in my blog. I thought of sharing it on this momentous occasion,  the second anniversary of the halting of the disastrous 44-Day Artsakh war. 

Sako, on August 14, 2018: 
 This is a picture my dad took of me when
 we were riding in the car a few months before he died

 

Living in Armenia for six months and preparing to move there has really put things into perspective for me. 

I’ve noticed problems with both Diaspora Armenians and Armenians in Armenia. 

From the diaspora, I have noticed the problem of armchair warriors. People want Armenia to take the maximalist position from a place of comfort. They want Armenia to put genocide recognition for example, as a condition for any kind of dialogue with the Turkish state. They want Armenia to adopt territorial claims of western Armenia as part of its foreign policy strategy. But I don’t see a lot of these tough guys in California in large numbers, picking up guns and coming to Armenia to fight. It’s easy to be a patriot when your children aren’t the ones dying. Of all the rhetoric I hear about us diaspora Armenians, being spewed in Turkish Azerbaijani media, at least on this point they are partly correct. Don’t advocate a position you aren’t willing to defend yourself.

So now, my problem with Armenians in Armenia… 

I feel that in many cases they lack perspective. They complain about the lack of work when I have all too often seen many of them refuse to do jobs that they consider below them. There was one restaurant in Yerevan that was willing to pay people $20 a day Just to wash dishes. Even people in the United States don’t get paid that much just to wash dishes. Instead of working to improve conditions in Armenia, they would rather flee and make their home in a foreign land. It broke my heart to see so many lazy and apathetic people. When I told them that I am moving here from California, instead of saying, “Bravo! It’s good to see more young people like you coming back to their homeland! at least half of them would say “Are you crazy? What are you doing? Wasting your time here? Go back to California. You’re giving up your comfort for this? I would love to get the hell out of here and go to California.” Sometimes it took every ounce of my willpower not to say “Deh siktir gna! Go ahead! We don’t need you here, anyway!“

We really have a lot of work to do. I think some long soul-searching is necessary for our people. This soul-searching might take some years. It will take time before we are mature enough to even attempt to be the Israel of the Caucasus. 

OF DAYLIGHT-SAVINGS TIME and TIME ZONES

Vahe H. Apelian

Today, November 6, 2022, the Daylight Savings Time ended. It had begun on Sunday March 13. Therefore, we got to sleep an hour longer. 

But the sun does not work that way. It did not rise an hour later than the previous day. The sun rises when the sun rises, no matter how we clock its rise. Today, the sun rose at 6:25 am in Boston, one of the easternmost cities on the east coast of the 48 contiguous states. In fact, Eastport, ME is considered the easternmost city in the continental US and is often reported as the first to see the sunrise. The sun rose there at 6.23 am, there. We know that the sun rises in the East or should I say that when the earthlings see the sun rise first, they call that a way,  east.

The sun is the life giver on this earth. It reigns supreme and remains seated on its throne and like any majesty it stays put as other parts of the world parade in front of it to get its blessings for without its generosity there cannot be life.

The earth rotates on its axis eastward. So as the earth rotates on eastward axis, the other cities and states of the continental U.S. start showing themselves to its majesty to get its blessed rays. It takes around 3 hours until the continental U.S. is rotated to have its western most coast face the sun. The city of Los Angeles is one its westernmost cities. It also craves for its share of the sunrays or sunlight and celebrates the hour and the minute it encounters the sun’s blessed rays and also calls it, sunrise. Today, the sun rose in Los Angeles was 6.18 am. That is to say, the sunrise in Los Angeles was 6:18 am. Which is very similar to the sunrise time in Boston, 6.25 AM.

But how come? The people in Boston have been on the move for some three hours when Los Angeles welcomed the sun rays. Should not their sunrise  be clocked at around 9:18 am. But no, sunrise and sunset times do not change with Daylight Savings Time. I do not know how time clocking was set and how did we come with the notion that 24 hours make a day or the time span from sunrise to the next,  and that there are time zones, of which we have six, four of which in across the contiguous 48 states. The Russians beat us there. There are 11 time zones in Russia. That can be understandable as Russia is 1.8 times larger than the U.S. France, which is 18 times smaller in size than the U.S., is said to have the most times zones, 12. How come?  But when it came to the British Empire, the sun never set on the empire. 

Coming to the Daylight Savings Time, does it really save whatever it is supposed to save and hence conserve? I do not know. But hey, as the winter starts setting in, we get to sleep an hour longer when the Daylight Savings Time ended today but we will grudgingly wake up an hour early when the Daylight Savings Time kicks in. Clocking our time is subjective. But our workday is a firm 8 hours. We may wake up with a more sun light, but we will return from work when there will be even lesser sunlight compared to the day before. Come to think of it. We no longer work in open fields. Most of us work indoors. Why this hassle?

Is Daylight Savings Time a perception or the end result of a conclusive study ascertaining its benefits, whatever these benefits are and however they are measure?  I do not know but somehow I am reminded of the following anecdote  I had heard in Lebanon at a time when one could hop into a circulating taxi cab for 25 piasters and the tramways cost 5 piasters. Someone tells a friend that he has 5 piasters in his pocket because he saved the 5 piasters that day by running after the tramway instead of taking the tramway to his destination. His friend replies and tells him  he would have  25 piasters in his pocket, instead of 5 piasters, because he would have saved 25 piasters by running the same distance but after  a taxicab and not a tramway.  

 

 

Դիտումներ եւ Դատումներ Արմենակ Եղիայեան-էն - 2

 Ներփակ մէջբերումները Արմենակ Եղիայեան-ին շաբաթական «Հայերէնը կը զուարճանայ»՝ Թիւ 97  յղումէն է։ Վահէ Յ. Աբէլեան

 

Մի՛ գրէք՝

Փոխ կառավարիչ՝ անջատ, «Հասկ»-ի պէս:

Այլ գրեցէ՛ք՝

Փոխկառավարիչ՝ միացած, հայու պէս:

*****

Մի՛ արտասանէք ու գրէք՝

Ի՞նչպիսի , ո՞րքանով՝ «Մարմարա»-ի եւ Պարոյր Աղպաշեանի պէս:

Այլ արտասանեցէ՛ք ու գրեցէ՛ք՝

Ինչպիսի՞, որքանո՞վ՝ հայու պէս:

*****

Ասոնք բոլորը կը յատկանշուին ենթակայ-բայ թուային անհամաձայնութեամբ. այսինքն՝ ոմանց ենթական եզակի է, բայը՝ յոգնակի, ուրիշներու բայը եզակի է, ենթական՝ յոգնակի: Մինչ հայերէնը,  − եւ քիչ մը ամէն լեզու − կը պահանջէ, որ ենթական եւ բայը ունենան նոյն թիւը, այսինքն՝ համաձայնին իրենց թիւով: Քերականական անհրաժեշտութենէ մը աւելի՝ սա բանական անհրաժեշտութիւն է, այլեւ բնական, այնքան բնական, որքան ծառաւին համար ջուրի պահանջն է, անօթիին համար՝ հացի պահանջը,− բայց ահա եկուր-տես, որ այդ տարրական պահանջն է, որ հիմա սկսած է չքանալ արդի հայուն մէջ՝ ի Հայաստան թէ ի սփիւռս, իրարու հետ մրցակցութեան ելած են ուղղակի՝ իրենց բոլոր խաւերով ու շերտերով եւ միշտ գերազանցելով զիրար:

Հարց է, թէ ե՛րբ լեզուական այսքան պարզ կարգ մը չի յարգուիր, հապա ինչպէ՞ս կարելի պիտի ըլլայ աւելի խրթին երեւոյթներ մատնանշել եւ... սրբագրութիւն ակնկալել: 

Միւս կողմէ չմատնանշես զանոնք, հապա ինչպէ՞ս հաշտուիս աչքերուդ առջեւ ամէն օր քիչ մը աւելի աղաւաղուող, լլկուող, բռնաբարուող մայրենիիդ:

*****

Կրնա՞նք եզրակացնել, թէ հայերէնը  կը դժուարանայ հետզհետէ:

Հայերէնը կը մնայ նոյնը, զայն գրողներն են, որ պէտք եղած պատրաստութիւնը չունին, յատկապէս մեր լրագրողները, որոնց ոչ մէկը կը լրացնէ  տուեալ պաշտօնի պահանջները, որոնց առաջինն է լեզուի պարկեշտ տիրապետումը: Կրնա՞ք թուել մէկ արեւմտահայ լրագրող, որ հայագիտութիւն ըրած է,-- անշուշտ ամէն կրպակ հայագիտութիւն չի կրնար ուսուցել,--  վկայուած ըլլալով  նաեւ համալսարանի լրագրական բաժանմունքէ:

Ասոնք իբրեւ նախատինք չեն ըսուիր, այլ  կը մատնեն մեր ցաւը, մեր մորմոքը, մեր յուսահատութիւնը. անհեռանկարային մտահորիզոնը: 

Վերջը ի՞նչ պիտի ըլլայ:

Ամենամտահոգիչը այն է, որ բարելաւումի ոչ մէկ յոյս կրնանք փայփայել:

*****

Արմէնպրես եւ... հայերէնը

«Ողջունում եմ հայ ժողովրդի ուժն ու տոկունութիւնը և իրենց ապագան կերտելու յանձնառութիւնը. Լին Թրեյսին շնորհաւորել է ՀՀ Անկախութեան տօնը» («Արմենպրես»): Ամերիկացի դեսպանը իր այս ողջոյնը անգլերէն շարադրեց անշուշտ եւ անգլերէնի մէջ ժողովուրդ (people) յոգնակի է, այդ պատճառով ալ յոգնակի կիրարկած է նաեւ իրենց դերանունը (their): Լուրը հաղորդող Արմենպրեսը պարտաւոր էր ըսելու իր՝ եզակի, քանի ժողովուրդ բառը հայերէնի մէջ եզակի է՝ «իր ապագան»:

Սակայն այսքան բան կրնա՞նք ակնկալել «Արմէնպրես»-էն:

---Վիեննայի բանակցութիւնների մի քանի փուլերի արդիւնքներով կողմերին Է ներկայացուել համաձայնութիւնների վերջնական տեքստը (Արմենպրես):

Վերը անգլերէնն էր, այստեղ ալ ռուսերէնն է. 

հայը ամէն օր քիչ մը աւելի կը նահանջէ Հայաստանէն եւ... հայերէնէն: 

Այլապէս պիտի գրէր՝ շնորհիւ, եւ օրինակ ալ դառնար իր արեւմտահայ եղբայրներուն, որոնք նուազ օտարամոլ չեն:

 

Note: People is the plural of person that's most commonly used in everyday communication to simply refer to multiple humans. But people can also be used as a singular noun to refer to a population or community.

 

 

 

 

A Unique Era: Three Comments

Vahe H. Apelian

Ladies' Guild at Shamlian-Tatigian Armenian Evangelical School, Nor Marash, Bourj Hammoud

         Link: http://vhapelian.blogspot.com/2017/07/blog-post_25.html

The linked article in Armenian was first posted on May 26, 2012, in Keghart.com. The article was written by my mother recalling her a quarter of century teaching in the Shamlian-Tatigian Armenian Evangelical School in the Nor Marash neighborhood of the overwhelmingly Armenian populated Bourj Hammoud.  The article in Keghart.com was titled “Personalities (Դէմքեր), Events (Դէպքեր) and Memories (Յուշեր).

 «Bourj Hamoud is a town and a municipality in Lebanon. It is located north-east of the capital city Beirut, in the Matn District of Lebanon and is considered a part of the greater Beirut.

The founding father of Bourj Hammoud and its municipality was the Armenian Catholic Father Paul Ariss (Arabic: الأب بول عريس; Armenian: Հայր Պօղոս Արիս) who was instrumental in laying the foundations of a bustling city and center for the Lebanese Armenian community and served a long time as its mayor. The municipality named a main street in Bourj Hammoud in his name in acknowledgement of his sizable contributions to the establishment and development of the city.” (Wikipedia).

The article Keghart.com published, which I reproduced in my blog, was in fact a segment from my mother’s recollections I stumbled upon in an album depicting  life in Shamlian-Tatigian school pictured by the school's photographer Vramshabouh Dermirjian.

The following three comments were made in response to the article. I thought of archiving them in my blog. 

*****

Comment No. 1: “A Unique Era”

This article describes a unique era of a generation that was born and raised in Bourj Hammoud, having a special bond with the Armenian community of the time, the schools, the teachers, the churches, the agoomps…Unfortunately, that sense of belonging can't be found or recreated again anywhere in other Armenian communities.

Anonymous (U.S.)

July 6, 2012 

 

Comment No.2: “Sister Nvart Remembered”

I have known Sister Nvart, as she was known in Bourj Hammoud, as a neighbour, a woman of Christian faith and a motherly figure. She used to address my mother and all the women in the neighbourhood as sister-so-and-so, regardless whether they were religious or not. Calling them sister immediately brought about certain camaraderie and that feminine bond between them. Apart from her neighbourly and sisterly approach, I will never forget the contribution she made to my family when we had to change school in our elementary years because my father could not afford the new higher fees of the Armenian Evangelical School. Principal Rev. Jizmedjian would not make any concessions.

My mother, tears in her eyes, had to enroll us at the new, competitively-priced Armenian Sabbathists’ School (Շաբաթապահ) in Sin-el-Feel. Her disappointment was even greater when she noticed that the educational standards of the new school were lower than the one my brother and I had been previously attending. I hardly studied at home, as I found the lessons too easy. Every afternoon my mother would greet us in tears when we came home from school for she knew we did not belong there. Whether the concept of this Շաբաթապահ schooling and culture was all alien to her or whether she could not see us steering away from an upbringing that she herself had been reared into, I could not understand. Although I found it daunting being away from my friends and the teachers whom I had known since my kindergarten years at the Armenian Evangelical School which was opposite our house.

I am told… one day when my mother was waiting for us at the corner of the street, opposite the school which she yearned to see us attend, Sister Nvart was passing through and she stopped by to say hello. It did not take long for my mother to burst into tears and express her dismay with our new school and that the new Principal Rev. Jizmedjian had not made any concessions to allow us to continue our schooling and observe the Christian faith in which we were being brought up.

I am told…Sister Nvart put her arm around my mother and said, “The Lord will show the way.” She then asked my mother to give her our previous years’ school reports and told her to have faith in the Lord.

I am told…the next day Sister Nvart went to see the principal. She took along our school reports, and told the principal, “How can you throw these pearls to the swine?”  (Mathew 7:6)

Two days after Sister Nvart’s meeting with the principal, I saw my mother unstitching the insignia of the new school and replacing it with the one that we knew was best.

The purpose of this letter is in no way meant to be derogatory about the different schools and religious faiths (our family adheres to the Armenian Apostolic Church) but it is about a person – Nvart Demirjian – who made a difference in our lives which is something we have not forgotten to this day.

Since returning to the Armenian Evangelical Secondary School, which was later called Shamlian-Tatikian Evangelical Secondary School of Bourj Hammoud, my brother and I completed our education in the same institution which has left its positive influence upon us to the present day.  

And then the war came upon us.

Vatche (England)

June 19, 2012

*****

Comment No. 3: “Thank You”

Thank you Mrs. Apelian for remembering my mom, father and Vatche. Yes, I was blessed to have Digeen Nevart as my mom. She was a woman of faith. I am glad that she made a difference in your life. Thank you again for sharing.

Love

Ruth D.D (Canada)

June 20,2012

The Ladies Guild from the Armenian Evangelical Church, Nor Marash, Bourj Hammoud

 

Պուրճ Համուտ՝ Աւաղ փառացս անցաւորի՞

Վահէ Յ. Աբէլեան 

Armenia Street, Bourj Hammoud, Lebanon, pictured in 1995.

Նախ  ճշդեմ որ լիբանանը ձգեցի 1976-ի Յունիս ամսուան վերջին օրերուն խոյս տալով Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի արհաւիրքէն եւ սկսելու նորը Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ տրուած ըլլաով որ քաղաքացիական պատերազմին հետեւանքով տարիներէ ի վեր ասպարէզի փայփայած հեռանկարներս այլեւս անկարելիութեան մատնուեցան։ 

Անցնող 46 տարիներուն մէկ անգամ այցելիցի Լիբանան՝ հոնկէ մեկնելէս շուրջ քսան տարիներ ետք՝ 1995-ին։ Այդ օրուան իրիկնամուտին, Պէյրութի օդակայանը զիս դիմաւորեցին զարմուհիս Անին եւ ամուսինը՝ Թոմը։ Յաջորդ օրը առաւոտուն՝ առաջին այցելութիւնս եղաւ Պուրճ Համուտ իսկ Պուրճ Համուտի մէջ ալ, առաջին այցելութիւնս տուի հանգուցեալ ընկերոջս՝ Հրաչ Պետոյեանին եղբորը Բիւզանդին վաճառատունը, Պուրճ Համուտի կեդրոնական հրապարակին վրայ։ Զգացական վարկեաններ էր որ ապրեցայ խանութը մտնելէս անմիջապէս ետք։ Կարծես կեանքը սառած մնացած էր հոն։ Բիւզանդը հոն էր, խանութիւն անկիւնը, նոյն գրասեղանին ետին նստած, բայց այլեւս Հրաչը հոն չէր։ Տեսաւ զիս  վարկեան մը նայեցաւ՝ սառած, յիշեց զիս եւ ընկալեց կացութիւնս եւ անմիջապէս ոտքի ելաւ, մօտեցաւ։ Գրկախառնուեցանք եւ յետոյ գացինք գերեզմանատունը  մոմ մը վառելու  Հրաչին շիրիմին վրայ։

 Ապա, նոյն օրը, այցելեցի Ապրօ Սոմունճեանին հագուստեղենի խանութը, Գրիգոր Գրաճեանին դեղարանը, Սարտարապատ ակումբը եւ անոր դիմացը գտնուող շէնքին մէջ մեր ազգական Աւետիս Մանճիկեանին տունը։ Ամէնքը հոն էին, գրեթէ այնպէս ինչպէս երբ ձգած էի լիբանանը, թէեւ Պուրճ Համուտին մէջ նշմառելի էին փոփոխութիւններ։  Բայց, Պուրճ Համուտը տակաւին հայկականութիւն կը բուրէր ինչպէս յիշած էր մայրս իր «Հայաստան մը դարձած Պուրճ Համուտը՝ դէմքեր, դէպքհեր եւ յուշեր»  գրութեանը մէջ։ Գրած էր՝ «Ո՞վ լսած չէ երբեք Պուրճ Համուտի մասին: Հայահոծ, հայաբնակ շրջան մը Պէյրութի հիւսիս-Արեւելեան շրջանին մէջ:  Հայրենիքէն հեռու Հայաստան մը դարձած Պուրճ Համուտը: Ուրիշ խօսքով հայակերտումի հնոց մը: Հոն դարբնուեցաւ ու կերտուեցաւ հայ բանուորն ու կրօնաւորը, ուսուցիչն ու քարոզիչը: Այլ եւ այլ արհեստներու ու արուեստներու մէջ տաղանդ ցուցաբերող աշկերտն ու աշակերտը:» 

Ապա, գնահատող զուարթամտութեամբ մը, գրած էր՝ «Երբ վրայ հասան Լիբանանի քաղաքական անկայուն օրերը, 70-ական թուականին, Պուրճ Համուտի տղամարդը, երիտասարդն ու տարէցը, հարկադրուեցան զէնք կրել իրենց շրջաններու պաշտպանութեան համար: Երբեմնի աշակերտը դարձաւ աշկերտը ինքնապաշտպանութեան մարզին իր ղեկավարին, լքելով ուսումնառութիւնը: Ուսման ակնարկումի պարագային երբ հարց դրուէր թէ արդեօք այս կամ այնինչ ուսանողը կրցա՞ւ իր B.A.-ն ստանալ ... պատասխանը կըլլար .- այդ չենք գիտեր, սակայն գիտենք որ ան B.H չստացաւ, այսինքն Պուրճ Համուտցի չեղաւ, չկրցաւ ըլլալ: Այս էր եւ է Լիբանանի Պուրճ Համուտը:»

Մենք կը բնակէինք Պուրճ Համուտէն քիչ մը հեռու՝ Անթիլիաս, կաթողիկոսարանին մօտ։ Ակնարկելով Պուրճ Համուտին, հետեւալը գրած էր մայրս՝ «Ես ինքս ալ համարեայ դարձայ Պուրճ Համուտցի, քառորդ դար ծառայելով Պուրճ Համուտի Նոր Մարաշ շրջանի մէջ հաստատուած Հայ Աւետարանական – Շամլեան-Թաթիկեան երկրորդական վարժարանէն ներս, որպէս հայ գրականութեան եւ հայոց պատմութեան դասատու:» Բայց ամէն Լիբանահայ քիչ թէ շատ Պուրճ Համուտցի էր արդէն։

Անցեալ քանի մը օրերուն ընկերներէ ստացայ տեղեկութիւններ Պուրճ Համուտի մասին ինչպէս նաեւ լուսանկարներ Պուրճ Համուտէն։  Տեղեկութիւնները տխուր էին եւ տխրեցնող։ Կարծես կարգն ու կանոնը խախտած է եւ Պուրճ Համուտի գլխաւոր պողոտան դարձած է փողոցի վրայ առեւտուի բաց շուկայ մը։  Կը մէջբերեմ ընկերոջս գրութիւնէն եւ կը տեղադրեմ իմ ստացած լուցանկարներս։ Երկուքն ալ զուգադիպութեամբ հասան նոյն օրը։ Լուսանկարները կը հաստատէին ընկերոջս  տեղեկութիւնները ուր կը նշէր հետեւեալները՝

«Ներկայիս՝ ոչ պաշտօնական տուեալներու, նախկինի հայաբնակ թաղամասերու մի միայն 20-30 տոկոսը հայաբնակ են։»

Armenia Street, Bourj Hammoud

«Ներկայիս, ամբողջ Պուրճ Համուտի ժողովրդագրական պատկերը փոխուած է։ Նախ՝ բաղդատած երկրի այլ վայրերուն, շրջանը դարձած է աղքատ եւ լքուած. տեղացի այլազգներ կը կազմեն բնակչութեան հոծ եւ պատկառելի թիւ մը, ասոնց կողքին կան նաեւ նոյնքան մեծ թիւով սուրիացի  քիւրտ,  թուրք, իսլամ գաղթականներ եւ օրականով աշխատող երիտասարդներ։

«Գիշերները թաղերը մութ-զնտան են։»

Armenia Street, Bourj Hammoud

«Աղբահաւաքներ, եթէ քսան չորս ժամի վրայ աշխատին իսկ, չեն կրնար աղբակոյտերը հաւաքել։ Հետեւաբար Պուրճ Համուտը հաւաքական աղբակոյտի մը վերածուած է։»

«ԼՕԽ-ուհիներ, ժողովի կամ հանդիպումի համար կը դժկամակին Սիսի ընկերաբժշկական կեդրոն երթալ վախնալով օտարներու ներկայութենէն։ Իսկ գիշերները, պուրճ համուտաբնակ հայը չի համարձակիր բնակարանէն դուրս ելլելո՜ւ։»

Armenia Street,, Bourj Hammoud

Որպէս հետեւանք՝ «Երիտասարդ՝ նոր ընտանիք կազմող հայեր, բնա՛ւ չեն փափաքիր Պուրճ Համուտի մէջ շարունակելու իրենց կեանքը. բնա՜ւ։»

Կարծես Պուրճ Համուտը դարձուձած է էջ մը պատմութեան յանձնելով իր շատ մօտ անցեալը եւ անոր հետ երբեմնի սփիւռքահայութեան միջնաբերդը։ Աւաղ փառացս անցաւորի.......

Armenia Street, Bourj Hammoud

Անկասկած որ պատճառներ կան որ Պուրճ Համուտը այս վիճակի հասած է։ Բնականաբար անոր պատասխանատուութիւնը՝ ինչպէս Անգլերէն ժողովրական խօսը կ՚ըսէ՝ falls squarely, այսինքն «քառեկաձեւորէն»՝ աջէն, ձախէն, վերէն եւ վարէն կը բարդուի Պուրճ Համուտի քաղաքապետութեան ուսերուն վրայ եւ այդ քաղաքապետութեան անհոգ, անտարբեր եւ անատակ անդամներուն եւ այդ քաղաքապետութեան անդամ ընտրողներուն ուսերուն վրայ. ինչպէս նաեւ ազգային մարմիններուն՝ ըլլան անոնք աշխարհական կամ կրօնական, որոնք անցեալ աւելի քան երկու տասնամեակներուն պատասխանատուութեան չկանչեցին Քաղապետարանը եւ անոր անդամները։ Անկասկած որ Պուրճ Համուտի քաղաքապետութիւնը Անճարի քաղաքապետութիւնէն դասեր ունէր սորվելիք։

    Խոատովանիմ որ  Պուրճ Համուտին «միջնաբերդ» ածանծումը կը պարտիմ վաղաժամ մահացած ընկերոջս Հրաչ Պետոյեանին։ Լիբանահայութիւնն է որ պիտի որոշէ որ եթէ Պուրճ Համուտը ալ կտրած է իր աւանդական Րուպիկոն Գետը (Rubicon River)։ Կը պատկերացնեմ որ Լիբանահայերը տակաւին կը խաղան իրենց սիրած թղթախաղը՝ նշանաւոր «Պլոթ»ը (Belote)։ Այդ թղթախաղին մէջ յաճախ յիշուած խօսք մըն է «Րուպիկոն կտրել», այսինք ալ ետդարձ չկայ՝ այնպէս ինչպէս ըրաւ Յուլիոս Կայսրը երբ այդ պզտիկ գետը անցնաւ եւ վերադարձի կարելիութիւն չձեց եւ պատմութեան անցուց «Ռուպիկոնը անցնիլ» խօսքը։

Արդիո՞ք Պուրճ Համուտն ալ կտրած է իր Ռուպիկոն Գետը,  վտանգելով իր Նոր Մարաշը, Նոր Սիսը, Նոր Ամանոսը եւ Արագածոն, պատմութեան թողնելով ու անոր էջերուն մէջ թաղելու սփիւռքահայուն երբեմնի միջնաբերդը դարձած Պուրճ Համուտը։

 

A true genocide

Vahe H. Apelian

 

The term genocide we commonly use is a misnomer.

Most of us know what genocide means and how the term came about. I quote: “the word “genocide was first coined by Polish lawyer Raphäel Lemkin in 1944 in his book Axis Rule in Occupied Europe. It consists of the Greek prefix genos, meaning race or tribe, and the Latin suffix -cide, meaning killing.”

Genocide is a crime, I quote, “was first recognized as a crime under international law in 1946 by the United Nations General Assembly (A/RES/96-I). It was codified as an independent crime in the 1948 Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (the Genocide Convention). The Convention has been ratified by 149 States (as of January 2018).”

But the term however legal, is not a sum of the true meaning of its two components, that is to say having killed a race or a tribe. In its narrow legal definition, it is meant to reflect the intention for killing a race or a tribe. The atrocities perpetrated against a race or a tribe, help reveal the intent but by itself do not necessarily constitute genocide. The rest of the words that use the Latin suffix -cide, such as fratricide, homicide, pesticide, herbicide etc. outright describe the finality of the act that is the killing or the annihilation 

In case of fratricide, a brother is killed. In case of homicide, a person is killed and so forth. A family member then can resort to law to exact justice.  But should the tribe or the race be annihilated there can be no more legal recourse. After all, I doubt that a self-appointed person or a race or a tribe has the legal rights to seek justice on behalf the race or the tribe whose members have been wiped out. 

Stepan Partamian coined the term genolive to counter genocide. He even got a trademark for the term. On September 12, 2017, Asbarez reported that “Professor Israel W. Charny, one of the world’s foremost scholars in Holocaust has expressed praise for the term “Genolive”and in a letter to Stepan Partamian noted that “it seems so simple and clear and indeed an antidote to rotten genocide.” But the fact of the matter is that, without "genolive", genocide will be just forgotten simply because it’s the "genolive" who will pursue the famed 3 Rs; recognition, reparation and restitution from the perpetrator. Without the members of the race or the tribe who were not killed and could pursue justice,  genocide has no legal recourse. Is that not contradictory? That is why I think the term genocide is a misnomer.

Has there been a genocide that has lived up to the true meaning of the word? That is to say the annihilation of the race or the tribe. Yes, there has been, and the last person of such tribe passed away recently and with him, his tribe. An interested reader may read about him or watch a documentary about the man. He and another member of his tribe were found in the Amazon Forest. But no one understood their language and could communicate with them. After a few years his companion died and for the next “26 years, nearly 9,500 days and nights, the man with no known name had neither spoken to nor touched a single human.” He died on August 24, 2022. 

He was indeed last victim of a true genocide. What happened to his tribe had no recourse and will have no recourse simply because there is no one left alive from his tribe. Although his tribe was subjected to genocide, but all the trappings of that term are now meaningless because the tribe lived up to the true meaning of the term. It was annihiliated. That's why I find the term genocide, we commonly use, contradictory and hence a misnomer.

As to the genocide of the Armenians, the survivors amply called it Medz Yeghern, the great crime. After all, the race had survived and was not annihilated. Raffi Hovanissian, Armenia’s first foreign minister, called it the Great Armenian Dispossession and explained that it was “the premeditated deprivation of a people of its ancestral heartland.  And that's precisely what happened.  In what amounted to the Great Armenian Dispossession, a nation living for more than three millennia upon its historic patrimony-- at times amid its own sovereign Kingdoms and more frequently as a subject of occupying empires-- was in a matter of months brutally, literally, and completely eradicated from its land.  Unprecedented in human history, this expropriation of homes and lands, churches and monasteries, schools and colleges, libraries and hospitals, properties and infrastructures constitute to this day a murder, not only of a people but also of a civilization, a culture, and a time-earned way of life. This is where the debate about calling it genocide or not becomes absurd, trivial, and tertiary".