SUMAC: KESSAB FRUITS GROWN IN THE MILD (1)

Hagop Tcholakian

 

Hagop Tcholakian has been posting about fruits, berries and herbs that grow in nature in Kessab that have been used by the Kessabtsis for their use and as cash crop. The attached is my translation about Kessab sumac.Vahe H. Apelian

Բնագիրը կոցուծ է։

 

1.      AGHDOR - ԱՂՏՈՐ

In Kessab dialect the plant is called AGHDOOR – ԱՂՏՈՒՐ and in old Armenian its AGHDOR – ԱՂՏՈՐ.  It is an Anacardiaceae family plant. (According to Wikipedia: “The Anacardiaceae, commonly known as the cashew family or sumac family, are a family of flowering plants, including about 83 genera with about 860 known species. Members of the Anacardiaceae bear fruits that are drupes and, in some cases, produce urushiol, an irritant”.

According to an Armenian root dictionary, “it is a kind of bitter herb, the powder of which is sprinkled on eggs, fish and lula kebab in the Caucasus and Persia. In Latin language it is known ass SUMAC, which comes from the Assyrian word sumaga, which originally meant red.”

The plant, in the local dialect, is called AGHDERENA - ԱՂՏԻՐԻՆԱ . It is a wild bush but when it is well-kept, it can grow to look like a tree. It usually grows in land that has come about by landslides. It starts defoliating during fall. The fruit is in cluster, like a cluster of grapes on vine. It turns red in the second half of August. It is an extremely sour berry. They are picked and dried, then pounded in a pestle, sieved, and the powder is widely used as a favoring spice in dishes and salads. 

Some also prepare a sour paste. The berries are put in water, the water is boiled for a long time until a sour thick liquid is obtained, which is widely used in the preparation of certain meals.

For many people the powdered herb and the sour paste was a tangible source of income, making use of Kessab native forestry.

  

ՔԵՍԱՊԻ ՎԱՅՐԻ ՊՏՈՒՂՆԵՐ

1․- ԱՂՏՈՐ

Բարբառով՝ ԱՂՏՈՒՐ, հին հայերէն՝ ԱՂՏՈՐ։ Աղտորազգիներու պատկանող բոյս․ Anaacardiaceae: Ըստ Հայերէն Արմատական բառարանի՝ ՛՛մի տեսակ թթու բոյս, որի փոշին Կովկասում եւ Պարսկաստանում ձուածեղի, ձկան եւ լուլա քեբաբի վրայ են ցանում։ Օտար լեզուով՝ սումախ, որ կու գայ ասորերէն՝ սումագա բառէն, որ սկզբնապէս կը նշանակէ կարմիր։

Բոյսը՝ աղտորենին, բարբառով ՝աղտիրինա, վայրի թուփ է, խնամուածը կրնայ ծառի տեսք ունենալ․ կ՛աճի գլխաւորաբար գետնասահքի ենթարկուած գիտիններու մէջ։ Տերեւաթափի կ՛ենթարկուի։ Պտուղը ոզկուզաձեւ է; Օգոստոսի երկրորդ կիսուն կը կարմրի։ Չափազանց թթու պտուղ է, խէժոտ։ Կը քաղեն, կը չորցնեն,  ապա սանտի մէջ կը ծեծեն, մաղէ կ՛անցընեն, հունտը կը թափեն,  ու փոշին իբրեւ ընտիր համեմունք լայնօրէն կը գործածեն ճաշատեսայներու եւ աղցաններու մէջ։ 

Ոմանք աղտորէն թթու մածուկ կը պատրաստեն։ Ողկոյզները կը դնեն ջուրի մէջ, ապա ջուրը երկարօրէն եռացնելով  կ՛ունենան  թթու թանձր հեղուկը, որ լայնօրէն կը գործածուի կարգ մը ճաշերու պատրաստութեան մէջ։

Քեսապի անտառային տնտեսութեան մէջ շատերու համար բաւարար եկամուտ կ՛ապահովեն ա