ԱրմենակԵղիայեան ՝ Ճանչնանք մեր բառերը (15) - կարենալ

 

Ճանչնանք մեր բառերը (15)

            Ի մտի ունիմ... չարաշուք կարենալ բայը, որուն, անցնոշ  երկու շաբաթներուն, յատկացուցի քանի մը յօդուած՝ կանխազգուշական ցանկերով, եւ որը, սակայն, անարգել կը շարունակէ իր «յաղթական» երթը. ամօթալի՜ երթը:

            Ան է՛ր եւ կը մնա՛յ համազգային խարան մը արեւմտահայուն ճակատին:

            Եւ միայն արեւմտահայը կրնար այսքան հպարտութեամբ ցուցադրել իր խարանը:

            Կու տամ մեր ամբողջ պատմութիւնը աղարտող հարիւրաւոր  օրինակներէն 40-ը ՝ իրենց սրբագրութեամբ:

                                                                         *   *   *

         1. Գատըգիւղ չկրնալ երթալուն... համար (Արփիար Արփիարեան): 

          --երթալ չկրնալուն համար  կամ երթալ չկարենալուն համար      

         2. Կ’ուզէ զայն ջախջախել՝ կարենալ տօնելու համար... (Սիամանթօ, «Կովկաս»):

         --տօնել կարենալու համար                                                                             

         3. Մայրը մեռած է... առանց կարենալ սնուցանելու  իր երախան (ԵրունդՕտեան, «Ընկեր Բանջունի»,  նախաբան):  

         --սնուցանել կարենալու

         4. Ազատօրէն կարենալ խօսելու համար... (Ռուբէն Սեւակ):

         --խօսիլ կարենալու համար

         5. Գիտե՞ս ցաւը որ կայ՝ գրել ուզածը չկարենալ գրելուն մէջ (Վահէ-Վահեան):

         --գրել չկարենալուն

         6. Աղէտը չկարենալ կանխելուս համար զիս պիտի մեղադրէր (Արամ Հայկազ): 

         --կանխել չկարենալուս համար

         7. Ամբողջ ազգ մը կրնալ տեսնելու համար... (Յակոբ Օշական): 

         --տեսնել կրնալու   կամ տեսնել կարենալու

         8. Պիտի տառապինք անոնց չկրնալ իջնալնուս (Յակոբ Օշական): 

         --իջնել չկրնալնուս  կամ իջնել չկարենալնուս

         9. Մտիկ կ’ընէր՝ առանց կարենալ ձեռք մը երկարելու (Վահէ Օշական):  

         --ձեռք մը երկարել կարենալու

         10. Չունիմ բնագիրը՝ կարենալ լուծելու համար այս հանելուկը (ԲենիամինԹաշեան):

         --լուծել կարենալու

         11. Մարդոց    մեծամասնութիւնը կը քնանայ կամ չկարենալ քնանալու  տառապանքը կ’ապրի (Ռոպեր  Հատտեճեան):

         --քնանալ չկարենալու

         12. Ջուրերը, դիւրաւ անցք չկրնար գտնելուն, կը պտուտկին (Յակոբ Մնձուրի):

         --գտնել չկրնալնուն  կամ գտնել չկարենալնուն

         13. Փաստաբան չկրցող եղողները՝ վաճառական կ’ըլլան, նպարավաճառ չկրցող եղողները՝ մանրավաճառ կ’ըլլան, մանրավաճառ չկրցող եղողները քահանայ կ’ըլլան (Նշան Պեշիկթաշլեան):

          --ըլլալ չկրցողները

         14. Իր ուսերուն վրայ առաւ՝ առանց թեւերուն  մէջ կարենալ ամփոփելու (Գրիգոր Զոհրապ):

         --ամփոփել կարենալու

         15.Այդ գործը չկրցող հասկցող մէկ քանի հոգի հեղինակի համբաւ շինեցին (Գրիգոր Զոհրապ):

         --հասկնալ չկրցող

         16.Այնքան անարատօրէն  չկարենալ ապրելուն կ’ափսոսար (Երուխան):

         --ապրիլ չկարենալուն

         17. Համիտին այնչափ մեծ ճիգերով  չկրցած փճացուցած  հայ ազգը (Քասիմ): 

         --փճացնել չկրցած

         18. Ձեռքս ետ կը քաշեմ՝ առանց կարենալ ծածկելու զարմանքս (ԱնդրանիկԾառուկեան):

          --ծածկել կարենալու

         19. Սրածուածներուն  ցաւը չկարենալ մեր տրամաբանութեան հետ հաշտեցնելէ ետք... (Պօղոս Սնապեան):

         --հաշտեցնել չկարենալէ ետք

         20. Ուրիշ մը չկարենալ սիրելու տառապանքը (Պօղոս Սնապեան):

         --սիրել չկարենալու  տառապանքը

         21. Իր պաշտելի հերոսները չկարենալ մեծարելու բռնութեան, ենթակայ մարդը չի կրնար (Պօղոս Սնապեան):

         --մեծարել չկարենալու   

         22. Ոտանաւոր չկարենալ հրատարակելու ցաւս ատով կը սփոփէի (Արշակ Չոպանեան):

         --հրատարակել չկարենալու

         23. Յիշում է՝ առանց նշանակութիւնը կարողանալ որոշելու (ՀրաչեայԱճառեան): 

         --որոշել կարողանալու

         24. Ինք անձամբ չկարենալ մեկնելով՝ իր պատուիրակները նշանակած է (Յակոբ Սիրունի):

         --մեկնիլ չկարենալով

         25. Չկարենալ ապրելու եւ չկարենալ մեռնելու պէս բան մը ուրեմն (ԵդուարդՊոյաճեան): 

         --ապրիլ չկարենալու եւ մեռնիլ չկարենալու

         26. Բանաստեղծը կը մնայ  իր ցաւին հետ հաշտ ու իր չկարենալ հասնելու ճակատագրին  գիտակ սիրահարը... Կեանքը չկարենալ ապրելու հրայրքին կըհակադրէ...» (Մինաս Թէօլէօլեան):

         --հասնիլ չկարենալու... ապրիլ չկարենալու

         27.Շատեր կը նայէին աւերածութեան վրայ՝ առանց կարենալ որոշելու... (ԱրամՀայկազ):

         --որոշել կարենալու

         28. Որչափ պիտի սպասենք նոր Զոհրապ մը կարենալ ողջունելու  համար (Վազգէն Այգունի):

         --ողջունել կարենալու համար

         29. Հետագային կարենալ ըմբռնելի կերպով ընդունելու համար՝ յաջորդական բոլոր ժայթքերը (Գրիգոր Շահինեան):

         --ընդունիլ կարենալու համար

         30. Լայն պիտի բանալ կարկինը՝ կարենալ մօտենալու համար ճշմարտութեան (Երուանդ Քասունի):

         --մօտենալ կարենալու համար

         31. Ամեն մարդ վազքի մէջ է... կարենալ ձեռք բերելու համար  անթացուպ մը(Երուանդ Քասունի):

         --ձեռք բերել կարենալու

         32.Անթիքա... աղջիկը չկարենալ փրկելուն մեղքը  կ’ողբայ (Գրիգոր Պըլտեան):

         --փրկել չկարենալուն

         33. [Ն. Աղբալեան] կը խօսի... զայն չկարենալ իրագործելու վախէն (ԳրիգորՊըլտեան):

         --իրագործել չկարենալու

         34. Վկայութիւնը կը տառապի հիմնական մեղքէն  չկարենալ պարագրկելու... ամբողջութիւնը (Գրիգոր Պըլտեան):

         --պարագրկել չկարենալու

         35. Վտանգը կը սպառնայ անգամ մը եւս  չկարենալ  գաղտնիքը պահելու (Գրիգոր Պըլտեան):

         --պահել չկարենալու

         36. «Ամեն ինչ  կարենալ բացատրելու համար» (Շահան Շահնուր):

         --բացատրել կարենալու

         37. [Գրագիրը]  ձախողանք մը կը նկատէր այս պարագային  օգտակար չկրնար ըլլալը» (ԵՕ):

         --ըլլալ չկարենալը

         38. Իրենց  չկրցած հասկցուցածը  հասկցնողը... (Կարո  Սասունի):

         --հասկցնել չկրցածը

         39. Այս չկարենալ ընելու համար, ազգը արտաքին թշնամիի պէտք չունի (ՅակոբՊալեան):

         --ընել չկարենալու համար

          40. Մեր կեանքին մէջ կուտակուող խաւարը կարենալ փարատելու  համար(«Ազդակ»):

          -- փարատել կարենալու համար

                                                                           *   *   *    

          Այս տխուր, այլեւ ամօթաբեր կացութեան առաջքը առնել պէտք է ըլլայ իւրաքանչիւրիս մտասեւեռումներէն  մէկը: Առ այդ թելադրելի է, որ ներկայ ցուցակը մուտք գործէ ու տեսանելի տեղ մը գրաւէ մեր բոլոր խմբագրատուներուն, դպրոցներուն, գրասենեակներուն եւ տուներուն մէջ: 

          Իմ կողմէս՝ օրը-օրին պիտի ջանամ տեղեակ պահել ընթերցբղներս իւրաքանչիւրօրինազանցութեան, որ կը գործուի յընթացս:           

           Եւ շնորհակալութիւն:   

armenag@gmail.com                                   ԱրմենակԵղիայեան

 

 

 

 

What did Shahan Shahnour mean?

Vahe H Apelian

Shahan Shahnour 

Today, Yeran Kouyoumjian, had posted French Armenian writer Shahan Shahnour’s well known quote from his well-known book, “Retreat Without Song”.  I copied the quote from Yeran Kouyounjian’s posting and I assume that it is the original quote in its entirety (see the quote below).  From memory I am under the definite impression that is the original quote in its entirety. She had posted the quote because today, February 25, is the birthday of General Antranig, in 1885.

The translation of the quote reads as follows: 

"The Armenian people has had four peaks in the course of its history: - SAINT MESROP, KOMITAS, CATHOLIC AND ANDRANIG. These greats always inspire us, embolden us, and give us renewed strength and resolve in our struggle for upholding and preserving what is Armenian. They are an unshakable refuge and bulwark against our despair.  They are a pure source for our thirst for Armenianness. They are a constant source of strife and struggle against our retreat. ZORAVAR ANDRANIK, with an amazing insight and exceptional political sense, foresaw the whole essence of the Armenian extermination politics of the Young Turks, and never once bowed to the Turks and to their deceptions. With his whole being, he became the INDOMITABLE COMMANDER and SOLDIER, THE TORCHBEARER and the CHAMPION of the Western Armenian cause and saw that THE KEY to the solution of the Armenian cause in the UNIFICATION of Western Armenians. PATRIOTISM was one of his messages: “when you lay your head on the pillow every day, think about what you did for Armenia and the Armenians”. His last words were: "I didn't care about my death, but my work that was left unfinished."

The other two of the four greats he cited are St. Mesrob Msahdots and Komitas Vartabed. They are well known for all Armenians.

But what did Shahnour  meant to say that the fourth peak for all the Armenians is the ԿԱԹՈՂԻԿԷ – CATHOLIC.

According to the Marriam-Webster Dictionary, catholic as a common noun means, “relating to, or forming the church universal.” It may also mean “of, relating to, or forming the ancient undivided Christian church or a church claiming historical continuity from it.”

Some have claimed that in singling out the CATHOLIC as the fourth peak in the Armenians history, Shahan Shahnour was alluding to the universal Armenian Christian Church that comprises the Armenian Apostolic, the Armenian Catholic, and the Armenian Evangelical church.

San Lazzaro Island, the Monastic Headquarters of Mekhitarists' Order

Others have claimed that in singling out CATHOLIC, Shahan Shahnour had the Mekhitarists, in his mind, simply because the four peaks he chose as the best the centuries old Armenian history has had, are individuals and in the case of the Mekhitarists a single entity..

I leave it to those who are more knowledgeable than I am about the contribution of the Mekhitarists as the unshakable refuge for the preservation and the perpetuation of what is Armenian. In the words of Shahan Shahnour “Վճիտ աղբիւր՝ հայկականութեան մեր ծարաւին դիմաց”, “a pure source for our thirst for Armeniannes.”

“'Never in the field of human conflict was so much owed by so many to so few”, said Churchill about the British Royal Air Force’s contribution for the preservation of England aginst the Nazi assault. As far as the perpetuation and preservation of the Armenian culture is concerned, I am inclined to believe that the same may be said to the Mekhitarist fathers, to whomt indeed, in the Armenian history we owe so much to the so few that is the Mekhitarist Order..

*****  

Բնագիրը: 

“«Հայ ժողովուրդը իր պատմութեան ընթացքին նուաճած է չորս գագաթներ.- Ս. ՄԵՍՐՈՊ, ԿՈՄԻՏԱՍ, ԿԱԹՈՂԻԿԷ ԵՒ ԱՆԴՐԱՆԻԿ»:  Այս մեծութիւնները տեւաբար կը ներշնչեն ու կը ոգեշնչեն մեզ, նոր ուժ ու կորով կը փոխանցեն մեզի՝ հայակերտումի եւ հայապահպանման, հայրենակերտումի եւ հայրենատիրական մեր պայքարին:  Աներեր ապաստան են անոնք՝ մեր յուսալքումին դիմաց:  Վճիտ աղբիւր՝ հայկականութեան մեր ծարաւին դիմաց:  Մաքառումի եւ պայքարի ոգիի մշտահոս աղբիւր՝ մեր նահանջականութեան դիմաց:  ԶՕՐԱՎԱՐ ԱՆԴՐԱՆԻԿ  զարմանալի յայտնատեսութեամբ, քաղաքական բացառիկ հոտառութեամբ նախատեսաւ երիտթուրքերու հայաջինջ քաղաքականութեան ողջ էութիւնը, ո՛չ մէկ ատեն գլուխ ծռեց թուրքին եւ անոր սադրանքներուն:  Ան իր ողջ էութեամբ դարձաւ արեմտահայութեան դատին ԱՆՆԿՈՒՆ ԶՕՐԱՎԱՐՆ ու ԶԻՆՈՒՈՐԸ, ՊԱՀԱՆՋԱՏԷՐՆ ու ՊԱՅՔԱՐՈՂԸ եւ արեւմտահայութեան ՄԻԱՒՈՐՄԱՆ մէջ տեսաւ Հայ Դատի լուծման ԲԱՆԱԼԻՆ:  Հայրենասիրութեան իր պատգամներէն էր. -Երբ գլուխդ բարձին կը դնես ամէն օր, մտածէ՛ թէ ի՞նչ ըրիր հայութեան ու հայրենիքին համար-: Իր վերջին խօսքը եղաւ. «Մահս չեմ հոգար, այլ գործս, որ կիսատ մնաց»։ 

A unique book: “House of Prayer”

 Vahe H Apelian

I recently purchased the said book – “House of Prayer” - from the Eastern Prelacy bookstore, thinking that it is a translation of another story from Hamasdegh. After all, he is known for his depiction of Armenian village life and its villagers. But I was altogether surprised when I realized that is not the case at all.

The book is bilingual and is translated by Dr. Vartan Matiossian and is edited by Iris Papazian with Deacon Shant Kazanjian valuable input. The book saw the light of day in honor of His Grace Archbishop Anoushavan Tanielian’s election as the Prelate of the Eastern Apostolic Church of America in 2018. The translation and the publication of the book had been the desire of the new elected prelate. Hamasdegh has been his favorite author since his youth and Hamasdegh’s book Aghotaran – House of Prayer - has had a profound influence on him in appreciating the wonders of God’s creation.

This aspect of Hamasdegh had eluded me altogether, although I have read some of the books he is famous for such as “The Village”, “The Rain”, “The White Horseman. As a matter of fact, I have read many of the stories many times over. 

The “House of the Prayers” is a collection of prayers and contemplations of the wonders of God. All together the book is comprised twenty and two prayers. Hamasdegh has listed them alphabetically, Ա, Բ, Գ, Դ, Ե, Զ, Է - the famous seventh letter of the Armenian Alphabet we see it placed high on the altar of the Armenian Apostolic Church – Ը, Թ, and up to Ժ, the tenth letter. Reading through the tenth letter, I was wondering if Hamasdegh is mimicking St. Nerses Shnorhali's “Aravod Lousso” where a quadrant is written starting with each Armenian letter. However, I realized that Hamasdegh has opted to use the Armenian Alphabet as numerical designation. From the letter Ժ and on, the alphabetical numerical designations become compounded and cease to be the continuation of the Alphabetical listing. In the translation Roman numbers are used to list the twenty-two prayers. The last being,  ԻԲ in Armenian numerical alphabetical listing and XXII in Roman numeral listing, in the English translation.

It is fair that I glance over Hamasdegh’s biography to have a better perspective of the  book “House of Prayers”. 

Hamasdegh was born on November 26, 1895, in Elâzığ in Kharpert region, in Türkiye. He immigrated to the U.S. in 1913 to join his father. He started writing relatively early. In his autobiography he attributed his early foray into writing to his proximity to “Hairenik” where he published his first work in 1917 at the 22.

The following comprise his literary output and their first publication dates.

1. “The Village”, («Գիւղը»), published in Boston in 1924.

2. “Rain”, («Անձրեւ»), published in Paris in 1929.

3. “Holy Comedy”, («Սրբազան Կատակերգութիւն»), (not published)

4. “The White Horseman”, («Սպիտակ Ձիաւորը»), published in Los Angeles in 1953.

5.“Nazar the Brave and 13 Stories”, («Քաջ Նազար եւ 13 Պատմուածքներ»),(published in Cairo in 1955.

6. “House of Prayer”, (“Աղօթարան»), published in Beirut in 1957.

7. “Goat’s Almanac”, (“Այծետոմս»), published in Cairo in 1960.

8. “The First Love”, (“Առաջին Սէրը»), published in Beirut, in 1966.

Hamasdegh in Kessab

By 1928 Hamasdegh had become the darling of the Armenian youth and his reputation had gone across the Diaspora. He undertook a trip abroad in 1927/1928  where he visited Diaspora communities, including Kessab, as attested by the embedded picture, and was  very well received. After his return he never left the United States. It was a tumultuous era. The signing of the Treaty of Lousanne in July 1923, had dashed all hope for the Armenians, and maybe notably for the Kharpert native Armenian Americans in New England. They had resigned that they will never see their homeland again. Hamasdegh’s books became an outlet for them.

Hamasdegh died on November 26, 1966 (age 71 years), in California. He was widower when he died. In April 1, 1966, he wrote to his friend Simon Vratsian about the loss of his wife, and said: “Our beloved Srpouhie’s loss was very heavy. We were happy. Srpouhie emptied both the home and me.” In another letter to Vratsian, he wrote.”The days pass repetitiously; with no color and interest. It is said that sorrow seeks solitude. Our most graceful daughters attempt to fill in their mother’s void…Srpouhie raised fine daughters. However, there cannot be a remedy for Srpouhie’s absence.”  His penname was a composite of the initials of the three Gelenian brothers: Hamparstoum, Assadour, and Eghia

“House of Prayer”, (“Աղօթարան»), published in Beirut in 1957. It is among the three of his later books. It could be surmised that Hamasdegh was at the peak of his emotional maturity and as a seasoned writer. The heroes of his books, whom he depicted so well, were villagers who owed their living to their hard work, and to the nature’s or God’s bounty and were also at the their mercy. The titles of his popular books attest to that, “The village” and “The Rain”. 

Hamasdegh, Hampartsoum Gelenian

I will quote Archbishop Anoushavan Tanielian to depict “House of Prayers”. He wrote. “It is difficult to characterize it, because in its simplicity, he deeply explores the essence of humanity”. Hamasdegh ended his fourth prayer thus: “Like the sheep grazing in mountains, and valleys, and returning to their flock in the dusk, my lost words come to me, Lord, when I want to sing the song of the bee, the sone of the deer, the song of the apple tree flower that extends its  branches to me from the fence, and I want to sing for you, Lord”.

As to the tile of the book, this is how the archbishop elaborates. The “House of Prayer” (Aghotaran) in the classical understanding is not merely a collection of prayers. The suffix “aran” (aghot-aran) in Armenian indicates place, for example, zhogov-aran (place where a meeting takes place), hanksd-aran (a place where one rests), tasaran (classroom), etc. In this sense, the “House of Prayer” is a place of prayer.”

A similar argument may be made that the suffix “aran” simply means collection. Such as “yerk (song)-aran” meaning “SongBook”, and Hamasdegh’s “Aghotk (prayer) - aran” meaning “PrayerBook”.

Interestingly, Hamasdegh’s daughter Loretta Gelenian, avoided the English translation and continued to sound her father’s title of the book “Aghotaran” and ended her foreword noting, “Finally, I am deeply grateful to Bishop Anoushavan Tanielian for republishing the Aghotaran and making it available for a new generation of readers.”

I reflected on the English transaction of the title simply to draw the interest of readers of my blog to purchase a copy of this unique book, and read it, especially  that is comes from Hamasdegh’s pen.

Indeed, it was foresightful of Archbishop Anoushavan Tanielian to mark his election as the prelate by having sponsors and volunteers to have Hamasdegh's "Aghotaran" translated and published and, as Hamasdegh's daughter said, made the book available for a new generation of reader. 

 

 

 

 

. 

Defining Nation and State Հայրենիք եւ Պետութիւն

Vahe H Apelian – Վահէ Յ Աբէլեան

 

Կարելի է Հայերէնով կարդալ սեղմելով ARMENIAN, SELECT LANGUAGES լեզուներու ընտրութեան հարթակին մէջ։

 

I read Vahan Zanoyan’s article in this week’s “Keghart.com”, titled “Defining Nation and State.” He has quoted the following biblical verse:  ““For what will profit a man if he gains the whole world, and loses his own soul?” Mark 8, 36.

Similar sentiments but without biblical quote were reflected this week by Dikran Jinbashian, in “Horizon” Weekly. 

What Vahan Zanoyan and Dikran Jinbashian wrote reminded me of the patriotic song “Yerevan Erepouni” whose lyrics is written by Baruyr Sevag. I will quote a quadrant from the song in Armenian then resort to the extremely difficult task of translating it.

The actual quote reads:

Մենք արյան կանչեր ունենք մեր սրտում,

Անկատար տենչեր ունենք դեռ շատ:

Մեր կանչն առանց քեզ իզուր կկորչի,

Առանց քեզ մեր տաք տենչն էլ կսառչի:

I do not think there is an English word that truly conveys the meaning of the Armenian word “dench – տենչ»։ Instead of translating it myself, I let Google do the job. Google translated it as follows:

We have calls for blood in our hearts,

We still have many unaccomplished desires.

Our call will be lost without you,

Without you, our hot desire will also cool down.

Now, substitute Yerevan-Erepouni by the State of Armenia and you will pretty much get the idea the arguments Vahan Zanoyan and Dikran Jinbashian are  bringing forth. Much like Yerevan, the arguments they bring is that,the State of Armenia is the depository of our “denches”, our desires per Google translation. And without the State of Armenia, substituting for Yerevan, these very “denches”,  become endangered and will not long endure, so  the nation, forged through centuries,  will not long endure.

Surely, it is easy to have the quadrant as the lyrics of the famous patriotic song and relate to the sentiments expressed therein. The problem is framing that very soul in the charter of the State that will henceforth chart the course of the Republic of Armenia.

 The Armenian Declaration of Independence is not that long. Most of it is mundane. But the very few sentences, especially in the preamble, make the Armenian Declaration of Independence, the subject of the controversy that may tear the nation apart. 

In order to have a meaningful discussion on this important matter, I invite Vahan, Dikran or anyone else, to word their own versions of what the Armenian Declaration of Independence, the famous “Hrchagagir – Հռչակագիր”, Armenia’s charter should be.

We may then have real life meaningful discussion and exchange of views.