V.H. Apelian's Blog

V.H. Apelian's Blog

Monday, March 20, 2017

Kessab Enduring Resilience


Vahe H. Apelian




LtoR: Rev Sevag Trashian, Rev. Serop Megerditchian, Father Nareg Louisian, Prelate Arch. Shahan Sarkissian, Muron Kahana Avedissian, and Apraham Garjikian.

Kantsasar", the official publication of the Aleppo Prelacy of the Armenian Apostolic Church, reported on June 16, 2014 that the Syrian Arab Army forces had advanced into Kessab and were stationed in the city square. The report effectively heralded the liberation of the historic Armenian enclave--on Fathers’ Day--after its occupation by extremists who had attacked the peaceful villages from Turkey on March 21, the first day of the spring and the Syrian Mothers' Day.

Official Syrian sources reported that some of the residents of Kessab, who in the previous 88 days had taken refuge in the Armenian Apostolic Church of Latakia or with family members, relatives, friends and hosts in that city, had begun to return to their vandalized and burned homes, businesses, community centers and desecrated churches.

The once beautiful Churukian-Missakian Cultural Center building, in the center of the town, was still smoldering when they had arrived. The returnees soon found out that even the dead were not spared as cemeteries were desecrated and graves opened. The orchards and the gardens--left unattended--had gone wild with overgrowth. The machinery to tend them had been taken away by the plunderers. Even the wooden poles supporting the electric grid were cut off and the wires were removed and hauled away for sale as scrap metal in Turkey.

Over a century of long hard work had been wiped away.

History was repeating itself for the Kessabtis. What they saw and experienced bore a stark resemblance to what Miss. Effie Chambers, the beloved American missionary in Kessab, had witnessed in the aftermath of the sack and pogrom of Greater Kessab in 1909. "It was a most desolate picture that greeted my eyes,” she wrote in her unpublished autobiography which her family has shared with me. “Houses had been burned after being looted, and silk worm eggs in the hatching process (one of the principal financial resources of the region) had been destroyed. The gardens stood in ruins. The grapevines, and other foods used for standby winter diets, such as raisins and molasses, were damaged beyond hope.
 The houses, my own, the Mission House, Girls' School, church, parsonage, and the market were all a holocaust. The outside villages fared the same.”

More than a century ago, the ever-resilient Kessabtsi did not spare a day and embarked on rebuilding their shattered lives anew. So they did for the third time as of  the next day, Monday June 16, 2014.

Just two days later after the liberation, on June 18, 2014 Father Nareg Louisian, the priest of the Kessab Armenian Catholic community, reported on his Facebook page that the St. Michael Armenian Catholic Church was cleaned of debris, thanks to the diligence of its parishioners. The church was ready for Holy Mass. The St. Michael Church, much like the other churches, had been desecrated and vandalized but it had not been torched. Father Louisian invited the clergy and the members of the other two denominations to use the sanctuary, saying that the St. Michael Church is their sanctuary as well. 

Within a week of its liberation, on the June 24, 2014, Rev. Haroutune George Selimian, the president of the Evangelical Churches in Syria, visited Kessab accompanied by an official government delegation from Latakia. Rev. Sevag Trashian, the pastor of the Armenian Evangelical Churches of Kessab, and lay dignitaries met the Reverend at the Armenian Evangelical Holy Trinity Church, at the town center. The historic over-a-century-old church whose outdoor wall had withstood the test of time, had been also desecrated, vandalized and torched. Rev. Selimian launched the cleaning and restoration work of the Armenian Evangelical Churches by symbolically wiping slogans written by the extremists on the walls of the church. Rev. Selimian also addressed the media covering his visit. He said that Armenians stand firm on their land in Kessab and remain loyal citizens of the Syrian Arab Republic. The Syrian officials, in turn, promised to provide Kessab with the necessities to re-establish power and water supply.


On Friday July 25, 2014 Archbishop Shahan Sarkissian, the prelate of the Aleppo Armenian Apostolic Prelacy, consecrated the desecrated Armenian Apostolic Church of Kaladouran, Kessab’s coastal village. Lay and clergy representatives from the other two denominations attended the consecration. In the evening Divine Service was conducted and on Sunday Holy Mass was held for the first time in the newly consecrated church.

I have cited the chronology of Kessab's rebuilding by the three Armenian denominations as testament to the indomitable and resilient spirit of Kessab's Armenian inhabitants. It is this tenacity that has made possible the continuous Armenian habitation on that rocky terrain over many centuries. As the Armenian phrase graphically puts, "They eked a living off of the stones". 

Miss. Chambers was in Adana to assist the survivors of that devastating massacre as marauding Turkish mobs had also attacked Kessab on the morning of April 23, 1909. She wrote in her autobiography: “Upon my arrival [to Kessab] the people, those who could get around, were assembled in the yard of the Mission House to greet me.

"Their first question was 'Will you stay with us and help us start again?'
"I said: 'That is what I came for, to stay and help you get on your feet again. If you want to stay we'll do it and God will help us rebuild our homes, shops, and churches and reclaim your land.'
'Is it a promise?' they asked.
"I said: 'Yes, on my part it is.'
'On ours also,' was the reply.
"'I can't tell you how we did it,' she elaborated. 'Just step by step, one day at a time, and by the autumn of 1911, before the rains set in, those who had stayed in Kessab and lived through the horrible ordeal, were back in their rebuilt houses, with their schools and churches going.'"


Thirteen months later, on Sunday July 12, 2015, the renovated and refurbished Armenian Evangelical Church of Keurkune  was formally reopened and Sunday service was held there. Rev. Selimian welcomed Rev. Jirair Ghazarian, the newly-appointed pastor for the Armenian Evangelical Churches in Kessab. After the service a reception was held in the church’s courtyard.

The battle to rebuild Kessab for the third time is underway. If only the greater forces of the region appreciate the value of the enduring resilience of the inhabitants of this ancient Armenian enclave who, not long ago, made Kessab a safe summer resort for families of all faiths to come and enjoy its refreshing weather, natural beauty and the unmatched hospitality of the Kessabtsis.


Like64


Wednesday, March 15, 2017

Էհրամճեան Վարժարան ՝ Յիշատակելի Լուսանկարներ

Յիշատակելի Լուսանկարներ
Վահէ Յ. Աբէլեան


Պարբերաբար այս լուսանկարը դիտած եմ եւ երեւեկայութիւնս զիս տարած է այն օրը՝ շատ հաւանաբար Շաբաթ օր մը, երբ երեք ուոուցչուհիներ, մէկ աշակերտ եւ չորս աշակերտուհիներ, դպրոցին տնօրէնը եւ դպրոցի հոգաբարձութեան երեք անդամներ մեկտեղուած են Կարօ անունով լուսանկարչական խանութի մը մէջ եւ լուսանկարուած են պատմութեան յանձնելու համար իրենց նորակառոյց դպրոցին հաւանաբար առաջին հունձքը։

Քիչ մը աւելի ուշադրութեամբ դիտեցէք նկարը եւ պիտի նկատէք որ աշակերտ եւ աշակերտուհիներուն ծնողները ճերմակ եւ գեղեցիկ հագուստներով պատրաստած են իրենց սիրասուն զաւակները՝ այդ օրը լուսանկարուելու համար։ Ուսուցչուհիներուն հագուստները նորագոյն ձեւէն կ՚երեւին։ Նմանապէս տղամարդոց հագուածքը նուազ չէ Ամերիկայի մեծագոյն ընկերութիւններու գլխաւոր գործադիր պաշտօնեաններուն chief executive officer հագուածքէն։ Ուսուցիչ եւ աշակերտի համեմատութիւնը յաճախ կրթակամ հարց է։ Այս պարագային հինգ աշակերտներու համար, երեք ուսուցչուհիներ, տնորէն մը տրամադրուած եղած է, իսկ այս լուսանկարըունենլու համար երէք հատ դպրոցի հոգաբարձութիւնէն ընկերացած իրենց։ 

Ներկայիս կա՞յ դպրոց մը որ նման համեմատութիւն կրնայ պահել։

Հաւանաբար հիմա հարց տաք.- Ո՞ր դպրոցին աշակերտները, ուոսուցչուհիները, տնօրէնը եւ հոգաբարձուներն են լուսանկարին մէջ եղողները։ Դպրոցը՝ Լիբանանի արուարձաններէն Տորայի շրջանին մէջ կամ մօտ եղող Նոր Ամանոս թաղին մէջ կամ անոր մօտը կառուցուած երբեմնի Էհրամճեան վարժարանն է։ Դպրոցը կառուցուած է 1954-ին, ինչպէս կը վկայէ կցուած դպրոցին բացման լուսանկարը՝ այսինքն Ցեղասպանութիւնէն երեսուն եւ ինը տարիներ ետք։


Առաջին նկարին մէջ, առաջին կարգին վրայ՝ ճերմակ ձեռնոցներ հագուած ուսուցչուհին՝ երեսուն տարեկանը նոր թեւակոխած, մայրս է (ծնած էր Սեպտեմբեր 2,1924-ին)։ Իսկ իր հագուած հագուստը, ինչպէս նաեւ մնացեալ երկու ուսուցչուհիներուն հագուած հագուստները իրենց ձեռքին գործերն են։ Գիտեմ, քանի որ մայրս զիս բազմիցս հետը տարած է հագուստի կերպաս գնելու։ Ձեւագիտութեան դաս առած էր եւ վարպետ դերձակուհի ալ էր։ Իրեն կը պարտիմ պատանեկութեան տաբատներս եւ շապիկներս, նամանաւանդ կարճ տաբատներս, զորս կարած եւ պատրաստած կ՚ըլլար հագուելու համար կանուխ գարնամուտի օր մը, որպէսզի ես ալ իմ ընկերներուս խումբին միանայի, ձեռքերնիս իրար ուսերուն վրայ դրած շրջագայելու Սուրբ Նշան Ազզային վարժարանին բակին մէջ, կանչելով.- «կարճ տաբատ հագուողները հոս թող գան»։

Մնացեալ ուսուցչուհիներուն անունները չեմ գիտցած, իսկ դպրոցին տնօրէնին անունը մայրս յիշած է իր գիրքին մէջ՝ Մանուկ Ուզունեան է։ Իսկ այդ շքեղ հագուած հոգաբարձունները իրենց խրոխտ եւ հաստատ կեցուացքներով եւ նայուացքներով մնացած են անծանօթ։  Շատ հաւանաբար անոնք եղած են այդ շրջանէն ներս գործող կօշկակարը, թերեւս ատաղձագործը եւ կամ երկաթագործը, որոնք պայմանագրած եղած են մօրս ուսուցչութեան յառաջիկայ ինը ամիսներուն ամսական 75 լիբանանեանով  հրաւիրագիրը, զայն նորոգելու խոստումով եթէ ոււուցչուհին իրենց գոհացուցած ըլլայ իր ծառայութեանբը, ինչպէս կը վկայէ մօրս քով տակաւին պահ մնացած հրաւէր պայմանագիրը։


Ես Էհրամճեան Վարժարանը չեմ յաճախած բայց յաճախ ընկերակցած եմ մօրս, շատ հաւանաբար Շաբաթ օրերը։ Կը ձգէինք այդ քանի մը տարիներուն Արեւմտեան Պէյրութի Զոքաք Իլ Պլաթի մեր բնակած երկու սենեակնոց յարկաբաժինը, ուր մեր ընտանիքը ամփոփուած էր անոր մէկ սենեակին մէջ, իսկ միւս սենեակին մէջ ալ ամփոփուած էր մօրեղբօրս ընտանիքը։ Իսկ մեծ մայրս կը քնանար երկու սենեակներուն միջեւ գտնուող հիւրասենեակին մէջ։ Մի՛ հարցնէք, քանի որ պատասխան չունիմ, թէ ինչպէս մեր երկու ընտանիքները հոն կրցած էին ապաստան գտնել եւ տակաւին երբեմն ալ Քեսապէն օրերով հարազատներ հիւրընկալել։ Բայց այդ օրերուն անբնական կացութիւն մը չէր այդ վիճակը։ Այդ յարկաբաժինին մէջ բնակող երբեմնի պզտիկները այսօր են հոգեբոյժ բժիշկ, դեղագործ, դեղագիտութեան վարդապետութեան տիտղոսաւոր, հիւանդապահունի։


Մօրս հետ մեր տունէն քալելով կը հասնէինք Րիատ Էլ Սոլհ հրապարակը, ուր հանրակառքը առնելով կը հասնէինք Տորա ուրկէ փոշոտ եւ յաճախ ձեխոտ պարտէզներու մէջ արահետներուն վրայէն քալելէ ետք, կը հասնէինք այդ տարիներուն նշանաւոր Էհրամհեամ վարժարանը, որ այդ շրջանին մէջ աղիւսով կառուցուած, մասնաւորաբար դպրոց ըլլալու համար քանի մը սենեակներով օժտուած միայարկ միակ շէնքն էր։ Նորակառոյց դպրոցը մաքրելու պարտականութիւնը ուսուցչուհիներուն էր, ինչպէս նաեւ դասարաններուն պատուհաններուն համար վարագոյրներ կարելը. իսկ երբ ազգին մեծաւորները դպրոց գային, անոնց սպասարկողները նմանապէս դպրոցին ուսուցչուհիներն էին։ Նայեցէ՛ք վերը կցուած լուսանկարին եւ հոն պիտի տեսնէք գոգնոց հագուած ուսուցչուհիներ, որոնք ազգին  մեծաւորները հիւրընկալող սեղանին շուրջ ժպտերես ոտքի կեցած են՝ պատրաստ սպասարկելու։

Ինչ որ իմացած եմ Էհրամճեան եղբայրները ստանձնած եղած են իրենց անունը կրող երբեմնի այդ դպրոցին շէնքին կառոյցին ծախսերը Բարեգորական Միութեան միջոցաւ եւ յանձնած են Ազգային իշխանութեան հուանաւորութեան։ Մայրս այդ նորակաոոյց դպրոցին մէջ դասաւանդելու հրաւէր ստացած էր եւ այսպէս մաս կազմած էր անոր առաջին ուսուցչական կազմին։

Յաճախ մտաբերած եմ այդ եղբայներուն մասին բայց շատ բան չեմ կրցած գտնել։ Նոյնիսկ գրած եմ Բարեգործական Միութեան՝ տեղեկութիւն հաւաքելու։ Հոնկէ ալ յաւելեալ տեղեկութիւններ չեմ կրցած ստանալ։ Դպրոցը շատոնց գոցուած է եւ իմացած եմ որ արհեստանոցի վերածուած է։ Եթէ պատահի որ այս յօդուածը կարդացողներ ըլլան որոնք յաւելեալ տեղեկութիւններ ունին դպրսցին մասին, թող հաճին բաժնել իրենց տեղեկութիւնները մոռացութենէ փրկելու համար Էհրամճեան եղբայրները եւ անոնց շնորհիւ Կաոուցուած երբեմնի Էհրամճեան վարժարանը։

*****

Դոտկ. Զաւէն Մըսըրլեանը՝ իր 3 Ապրիլ 2017 թուակիր նամակով հետեւեալ տեղեկութիւնները յանձնած էր ինծի ակնարկելով երկրորդ լուսանկարին։ Կը տեղադրեմ հոս։

«Էհրամճեան եղբայրներու նուիրատուութիւնը Հ.Բ.Ը.Մ.-ի մէջոցաւ եղած էր։ Դպրոցը շինուելէն ետք յանձնուած էր Լիբանանի թեմի Ազգային Իշխանութեան։ Վեղարաւարը Խորէն Եպս. Է (յետագային Կիլիկիոյ կաթողիկոս) երբ Լիբանանի առաջնորդն էր։ Հոգեւորականները շրջապատողներն են Հ.Բ.Ը.Մ.-ի այդ ժամանակաշրջանի ղեկաւարները եւ Ազգային Իշխանութեան միաւորները։ Հոն նշմարելի են Երուանդ Տէմիրճեանը, Փրոֆ. Բարունակ Թովմասեանը, Բիւզանդ Եղիայեանը, Յակոբ Դաւիթեանը եւ ուրիշներ։ Երբ Հ.Բ.Ը.Մ.-ը Էհրամճեան դպրոցը Ազգային Իշխանութեան տուած էր հանձագիրին մէջ պայման մը կար, որ եթէ դպրոցը փախուէր այն ատեն լրիւ կալուածը պիտի փոխանցուէր Հ.Բ.Ը.Մ.-ին։ Այդպէս ալ եղաւ, երբ Գեղամ Արք. Խաչերեանը առաջնորդ էր, դպրոցը փակուեցաւ ու դպրոցին շէնքը բակով տրուեցաւ Հ.Բ.Ը.Մ.-ին, որ զայն կը գործածէ իրբեւ իր խօսնակը ամսագրի խմբագրատուն, ունի հանրային գրադարան մը եւ ձեռնարկներ կը կազմակերպէ Էհրամճեան կեդրոնին մէջ ամսական դրութեամբ։» 

Վահէ 1.10.2020




Tuesday, March 14, 2017

ՇՈՒՆ ԵՒ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐ

ՇՈՒՆ ԵՒ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐ


Քանի մը օրեր առաջ լրացուցի Լեւոն Շարոյեանին՝ Սիմոն Սիմոնեանին գրութեան Անգլերէն թարգմանութիւնը։ Սիմոնեան ընտանիքը ստանցնած է հրատարակել թարգմանութիւնը որպէս գիրք մը։ Արդէն հայերէնը լոյս տեսած է Հայաստանի մէջ։ Սիմոն Սիմոնեանի գիրքերէն մէկուն վերնագիրը՝ «Լեռ եւ ճակատագիր» է։ Ես ալ պատշաճ տեսայ որ իմ այս գրութիւնս վերնագրեմ՝ «Շուն եւ Ճակատագիր», բայց այս անգամ ակնարկս ուրիշ բան չէ եթէ ոչ աշխարհի կամ մարդկութեան ճակատագիրը։

Շունը մեր գրականութեան մէջ եւ խօսակցական լեզուին մէջ իր տեղը ունի։ Բայց մեր շուները համեստ են, ալ ուր մնաց որ աշխարհի ճակատագրին վրայ որեւէ ազդեցութիւն ունենան։ Համաստեղի մեր սիրելի Չալոն տէր չունէր։ Իրեն հոգատար մարդոց ազգին նման, ինքն ալ իր գլխուն ճարը կը նայեր։ Անոր համար մեր շուները միշտ «շան բախտ» չեն ունեցած, վկայ մեր ժողովրդական մէկ խօսքը որ Ամերիկահայ ամենէն ականաւոր գիրքերէն մէկուն վերնագիրը եղաւ՝ Բիթըր Պալաքեանին «Պլէք Տօկ Օվ Ֆէյթ», Շան Սեւ Ճակատագիրը։


Բայց Ամերիկայի կեանքին մէջ շունը տարբեր դեր ունի տրուած ըլլալով Ամերիկայի նախագահին ընտանիքին մէկ անբաժան մասը կը կազմէ։ Թերեւս անոր համար որ Նախագահ Հէրըլտ Դրումըն ըսած է որ եթէ Ուաշինկթընի մէջ բարեկամ կ՚ուզես՝ շուն մը պահէ։ Տակաւին չհանդիպեցայ Նորընտիր Նախագահ Դրամբին շանը։ Արդեօ՞ք ան բացառութիւն պիտի ըլլայ, սպասենք։ Բայց իրմէ առաջ եկող նախագահները շուներ ունէին որոնք ծանօթ էին թղթակիցներուն ոչ նուազ քան Նախագահը։ Նախագահին ընտանքին ընտրած շան տեսակը եւ մանաւանդ Նախագահին վարմունքը շունին հետ՝ մամլոյ թղթակիցները ուշադրութեամբ հտեւած են միշտ։ Երբ Նախագահ Լինտըն Պէյնս Ճանսընը՝ Սպիտակ Տան պարտէզին մէջ, իր երկու շուներուն ականչները բռնելով օդը բարձրացուց լրագրողներուն եւ իր խորհրդականներուն ներկայութեանը՝ արդէն վաւերագուցած եղաւ այն ինչ որ Նախագահին համար կ՚ըսուէր որ ան ամէն պարագաներու տակ ինզինքը ուզած է պարտադրել դիմացինին վրայ եւ սովորութիւն ըրած էր իրեն խօսակիցներուն դիմացը, բայց շատ մօտը կանգնիլ եւ իր երկար հասակով գերիշխէր դիմացինին վրայ։ Նախագահ Լինտըն Ճոնընին շուներուն տեսակը մասնաւորաբար որսորդութեան համար էր եւ այդ կրկին նախագահին նախասիրութեան մասին բան մը ցոլացնէր։

Նախագահ Ճորճ Պուշին շունն ալ նուազ ծանօթ չէր։ ։ Ան այն տեսակի շուներէն էր որ տան համար սերընդագործուած են որպէս տան «պահապան» անդամ մը։ Շան անունը Պառնի էր եւ ունէր իր կայքէջը եւ իր առօրեային հետեւողները։ Պուշ ընտանիքին գուրգուրանքին առարկան էր։


Նահագահութեան շրջանը աւարտելէ ետք, Նախագահ Պուշին քով ի յայտ եկաւ գծելու իւրայատուկ տաղանդ մը եւ ան գծեց բազամթիւ քաղաքական ղեմքերու դիմանկարները որոցմէ է Նախագահ Բութինին խիստ արտայայտութեամբ դիմանկարը։ Դիմանկարին արտայայտութեան ակնարկելով Նախագահ Պուշը հետեւեալը  պատմեց հեռատեսիլի վրայ հարցազրոյցի մը ընթացքին։ 

Երբ Բութին այցելութեան կուգայ Ամերիկա՝ Նախագահ Պուշին հետ մէկ հանդիպման, ակնարկելով  Պառնիին՝ Բութինը Պուշին ըսած եղած է՝ «այս ալ շուն կը կարծէ՞ս»։ իսկ տարի մը ետք երբ Նախագահ Պուշ կը փոխադարձէ այցելութիւնը՝ Բութին կը ներկայացնէ իր մարմնեղ շունը Նախագահ Պուշին ըսելով որ իր շունը Պառնիյէն աւելի զօրաւոր է եւ աւելի արագ կը վազէ։ 


Այս օրերուն Նախագահ Դրամբին՝ Նախագահ Բութինին ի նպաստ ըրած արտահայտութիւնները լուրջ տարակարծութեան պատճառ դարձած  են նոյն ինքն Հանրապետական կուսակցութեան կարգ մը հոսանքներերուն մօտ։ Պիտի չզարմանամ որ Հանրապեական կուսակցութեան մէկ յատուածին անդամները որոնք հասարակած քաղաքական աշխարհայեացքներ ունին Պուշի ազդեցիկ ընտանիքին հետ չեն անտեսած եւ կասկածելէ է որ անտեսեն Նախագահ Բութինին ըրած ակնարկը Պաոնիին եւ հոն տեսած ըլլան մտայնութիւնը մը որ ճակատագրական  կրնայ ըլլալ այս երկու գերպետութիւններուն յարաբերութեան զարգացմանը։


 Վահէ Յ. Աբէլեան