Do you find the Armenian Declaration of Independence properly worded?

 Vahe H Apelian

On Friday, July 5, 2024, Asbarez daily reported that Prime Minister Nikol Pashinyan called for the adoption of a new constitution. July 5 is Armenia’s Constitution Day. There was nothing new in the PM’s announcement. Six months ago, on January 19, 2024, the prime minister announced the same. He said: "We want to have a constitution that makes the Republic of Armenia more viable in the new geopolitical and regional conditions." 

Article 1 of the Constitution of the Republic of Armenia of states that: "The Armenian people — taking as a the fundamental principles of the Armenian Statehood and the nation-wide objectives enshrined in the Declaration on the Independence of Armenia, … adopt the Constitution of the Republic of Armenia.” Any reference the pm Nikol Pashinyan made about the constitution pertains to the Declaration of Independence, which as the article 1 states, constitutes the cornerstone of the Armenian Constitution.

Blanketed accusatory statements that Nikol Pashinyan wants to change the constitution leave the impression that the Armenian Declaration of Independence and/or the Constitution are not read to have meaningful comments for debate. Naturally, it is the citizens of Armenia who will ratify any proposed change.

I copied and posted below the Declaration of Independence.

Do you find it properly worded? 

Does it need amending? 

As far as I am concerned, it needs amending.

 ***

DECLARATION OF INDEPENDENCE 

The Supreme Council of the Armenian Soviet Socialist Republic

Expressing the united will of the Armenian people;

Aware of its historic responsibility for the destiny of the Armenian people engaged in the realization of the aspirations of all Armenians and the restoration of historical justice;

Proceeding from the principles of the Universal Declaration on Human Rights and the generally recognized norms of international law;

Exercising the right of nations to free self-determination;

Based on the December 1, 1989, joint decision of the Armenian SSR Supreme Council and the Artsakh National Council on the "Reunification of the Armenian SSR and the Mountainous Region of Karabakh;"

Developing the democratic traditions of the independent Republic of Armenia established on May 28, 1918;

Declares

The beginning of the process of establishing of independent statehood positioning the question of the creation of a democratic society based on the rule of law;

1. The Armenian SSR is renamed the Republic of Armenia (Armenia). The Republic of Armenia shall have its flag, coat of arms, and anthem.

2. The Republic of Armenia is a self-governing state, endowed with the supremacy of state authority, independence, sovereignty, and plenipotentiary power.Only the constitution and laws of the Republic of Armenia are valid for the whole territory of the Republic of Armenia.

3. The bearer of the Armenian statehood is the people of the Republic of Armenia, which exercises the authority directly and through its representative bodies on the basis of the constitution and laws of the Republic of Armenia. The right to speak on behalf of the people of the Republic of Armenia belongs exclusively to the Supreme Council of Armenia. 

4. All citizens living on the territory of Armenia are granted citizenship of the Republic of Armenia. Armenians of the Diaspora have the right of citizenship of Armenia. The citizens of the Republic of Armenia are protected and aided by the Republic. The Republic of Armenia guarantees the free and equal development of its citizens regardless of national origin, race, or creed.

5. With the purpose of guaranteeing the security of the Republic of Armenia and the inviolability of its borders, the Republic of Armenia creates its own armed forces, internal troops, organs of state and public security under the jurisdiction of the Supreme Council. The Republic of Armenia has its share of the USSR military apparatus. The Republic of Armenia determines the regulation of military service for its citizens independently. Military units of other countries, their military bases and building complexes can be located on the territory of the Republic of Armenia only by a decision of Armenia’s Supreme Council. The armed forces of the Republic of Armenia can be deployed only by a decision of its Supreme Council.

6. As the subject of international law, the Republic of Armenia conducts an independent foreign policy; it establishes direct relations with other states, national-state units of the USSR, and participates in the activity of international organizations.

7. The national wealth of the Republic of Armenia - the land, the earth’s crust, airspace, water, and other natural resources, as well as economic and intellectual, cultural capabilities are the property of its people. The regulation of their governance, usage, and possession is determined by the laws of the Republic of Armenia. The v has the right to its share of the USSR national wealth, including the supplies of gold and diamond, and hard currency funds.

8. The Republic of Armenia determines the principles and regulation of its economic system, creates its own money, national bank, finance-loan system, tax and custom services, based on the system of multiple forms of property ownership.

9. On its territory, the Republic of Armenia guarantees freedom of speech, press, and conscience; separation of legislative, executive, and judicial powers; a multi-party system; equality of political parties under the law; depolitization of law enforcement bodies and armed forces.

10. The Republic of Armenia guarantees the use of Armenian as the state language in all spheres of the Republic’s life; the Republic creates its own system of education and of scientific and cultural development.

11, The Republic of Armenia stands in support of the task of achieving international recognition of the 1915 Genocide in Ottoman Turkey and Western Armenia.

12. This declaration serves as the basis for the development of the constitution of the Republic of Armenia and, until such time as the new constitution is approved, as the basis for the introduction of amendments to the current constitution; and for the operation of state authorities and the development of new legislation for the Republic.

Signed by: 
Levon Ter-Petrossian
President of the Supreme Council of the Republic of Armenia 

Ara Sahakian
Secretary of the Supreme Council of the Republic of Armenia 

Yerevan
August 23, 1990

Will these be issues of contention ? - 1 - The Armenian Declaration of Independence

Vahe H Apelian

On Friday, July 5, 2024, Asbarez daily reported that Prime Minister Nikol Pashinyan called for the adoption of a new constitution. July 5 is Armenia’s Constitution Day. There was nothing new in the PM’s announcement. Six months ago, on January 19, 2024, the prime minister announced the same. He said: "We want to have a constitution that makes the Republic of Armenia more viable in the new geopolitical and regional conditions." 

Article 1 of the Constitution of the Republic of Armenia of states that: "The Armenian people — taking as a the fundamental principles of the Armenian Statehood and the nation-wide objectives enshrined in the Declaration on the Independence of Armenia, … adopt the Constitution of the Republic of Armenia.” Any reference the pm Nikol Pashinyan made about the constitution pertains to the Declaration of Independence, which as the article 1 states, constitutes the cornerstone of the Armenian Constitution.

Blanketed accusatory statements that Nikol Pashinyan wants to change the constitution leave the impression that the Armenian Declaration of Independence and/or the Constitution are not read to have meaningful comments for debate. Naturally, it is the citizens of Armenia who will ratify any proposed change.

I copied and posted below the Declaration of Independence.

Do you find it properly worded? 

Does it need amending? 

As far as I am concerned, it needs amending. Surely, It is up to a reader to claim that the Declaration of Independence is a properly worded document and does not need to be amended. Obviously, the PM does not think so.

Which statements in the Armenian Constitution the prime minister thinks are issues for contention and need to be reworded, or maybe altogether removed? Could the following statements in the Declaration of Independence, be the issues of contention the citizens of Armenia have to vote to retain, or vote for a revised wording, or have it removed altogether? 

 The statements in the Declaration of Independence that I marked in red color and with a raised hand, may be considered contentious.

Attached is the Armenian Declaration of Independence, I copied and posted and indicated the reference source below.

 ***

DECLARATION OF INDEPENDENCE 

The Supreme Council of the Armenian Soviet Socialist Republic

Expressing the united will of the Armenian people;

Aware of its historic responsibility for the destiny of the Armenian people engaged in the realization of the aspirations of all Armenians and the restoration of historical justice;

Proceeding from the principles of the Universal Declaration on Human Rights and the generally recognized norms of international law;

Exercising the right of nations to free self-determination;

Based on the December 1, 1989, joint decision of the Armenian SSR Supreme Council and the Artsakh National Council on the "Reunification of the Armenian SSR and the Mountainous Region of Karabakh;"✋✋✋

Developing the democratic traditions of the independent Republic of Armenia established on May 28, 1918;

Declares

The beginning of the process of establishing of independent statehood positioning the question of the creation of a democratic society based on the rule of law;

1. The Armenian SSR is renamed the Republic of Armenia (Armenia). The Republic of Armenia shall have its flag, coat of arms, and anthem.

2. The Republic of Armenia is a self-governing state, endowed with the supremacy of state authority, independence, sovereignty, and plenipotentiary power.Only the constitution and laws of the Republic of Armenia are valid for the whole territory of the Republic of Armenia.

3. The bearer of the Armenian statehood is the people of the Republic of Armenia, which exercises the authority directly and through its representative bodies on the basis of the constitution and laws of the Republic of Armenia. The right to speak on behalf of the people of the Republic of Armenia belongs exclusively to the Supreme Council of Armenia. ✋✋✋

4. All citizens living on the territory of Armenia are granted citizenship of the Republic of Armenia. Armenians of the Diaspora have the right of citizenship of Armenia. The citizens of the Republic of Armenia are protected and aided by the Republic. The Republic of Armenia guarantees the free and equal development of its citizens regardless of national origin, race, or creed.

5. With the purpose of guaranteeing the security of the Republic of Armenia and the inviolability of its borders, the Republic of Armenia creates its own armed forces, internal troops, organs of state and public security under the jurisdiction of the Supreme Council. The Republic of Armenia has its share of the USSR military apparatus. The Republic of Armenia determines the regulation of military service for its citizens independently. Military units of other countries, their military bases and building complexes can be located on the territory of the Republic of Armenia only by a decision of Armenia’s Supreme Council. The armed forces of the Republic of Armenia can be deployed only by a decision of its Supreme Council.✋✋✋

6. As the subject of international law, the Republic of Armenia conducts an independent foreign policy; it establishes direct relations with other states, national-state units of the USSR, and participates in the activity of international organizations.✋✋✋

7. The national wealth of the Republic of Armenia - the land, the earth’s crust, airspace, water, and other natural resources, as well as economic and intellectual, cultural capabilities are the property of its people. The regulation of their governance, usage, and possession is determined by the laws of the Republic of Armenia. The v has the right to its share of the USSR national wealth, including the supplies of gold and diamond, and hard currency funds.✋✋✋

8. The Republic of Armenia determines the principles and regulation of its economic system, creates its own money, national bank, finance-loan system, tax and custom services, based on the system of multiple forms of property ownership.

9. On its territory, the Republic of Armenia guarantees freedom of speech, press, and conscience; separation of legislative, executive, and judicial powers; a multi-party system; equality of political parties under the law; depolitization of law enforcement bodies and armed forces.

10. The Republic of Armenia guarantees the use of Armenian as the state language in all spheres of the Republic’s life; the Republic creates its own system of education and of scientific and cultural development.

11, The Republic of Armenia stands in support of the task of achieving international recognition of the 1915 Genocide in Ottoman Turkey and Western Armenia.✋✋✋

12. This declaration serves as the basis for the development of the constitution of the Republic of Armenia and, until such time as the new constitution is approved, as the basis for the introduction of amendments to the current constitution; and for the operation of state authorities and the development of new legislation for the Republic.

Signed by: 
Levon Ter-Petrossian
President of the Supreme Council of the Republic of Armenia 

Ara Sahakian
Secretary of the Supreme Council of the Republic of Armenia 

Yerevan
August 23, 1990

                                                ***

Reference Sources:

Armenian Declaration of Independence

In English: (https://www.gov.am/en/independence/)

Հայերէն - (https://www.gov.am/am/independence/)

Խաղաղութեան խաչմերուկ -2/2 – Մասիս Արարատեան-ի յիշատակին

Վահէ Յ Աբէլեան

Մասիս Արարատեանը՝ - (29.12.1929-18.1.2023) - իր քաղաքական ծաղրանկարներով եղաւ խիզախ ձայն մը երբ Հայաստանի հանրապետութեան երկրորդ եւ երրորդ տասնամեակները՝ 1998-2018, եղան հայ հասարակութիւնը թմբիրի մէջ պահող populism-ի տասնամեակներ։

Populism-ին Հայերէն իմաստը ժողովրդականութիւն է։ Բայց ժողովրդականութիւն հնչականութեամբ եւ ուղղագրութեանբ նման է ժողովրդավարութեան (democracy), հետեւաբար կրնայ շբոթ ստեղծել մանաւանդ որ ժողովրական ըլլալը, այսինք ժողովուրդին կողմէ լայն ընդունելութիւն ունենալը կամ ալ ժողովուրդին մէջ անուն ունենալը, populism-ին նման անպայմանօրէն քաղաքական խաբուսիկ երեւոյթ մը չէ։

Այդ երկու տասնամեակներուն Հայաստանի քաղաքական ղեկաւարութիւնը ոչ թէ միայն բացառձակապէս անգիտացաւ տիրող ծանր վիճակը, թէեւ Հայաստանի յաղթանակով դադրած էր Ղարաբաղի մարտը, բայց հաշտութեան պայմանագրութիւն չկար։ Յաղթանակը իրականացաւ Հայաստանի առաջին նախագահ՝ Լեւոն Տէր Պէտրոսեանին՝ ԼՏՊ-ին նախագահութեան շրջանին, բայց ինքն էր որ փոխանակ քաղաքականօրէն տարուելու յաղթանակէն՝  ահազանք հնչեցուցած էր եւ փոխ զիճողութեան անհրաժեշտութեան կոչ ըրաւ։

Փոխանակ նախագահին հնչեցուցած ահազանքին անսալու՝ փառատենչ մարդիկ յաջողածեցան պարտադրել նախագահ Լեւոն Տէր Պէտրոսեանին հրաժարիլ։ Հոս ճշդեն populism-ի այդ քսան տարինրերը. սկսաւ 9 Ապրիլ1998 թուականին Ռոպէրթ Քոչարեանին նախագահ ընտրուելով եւ տեւեց մինչեւ Մայիս 8, 2018-ը, երբ Թաւշեայ յեղափոխութիւնը հիմնովին շրջեց այդ երկու տասնամեակներուն ամրացած իշխանութեան դասակարգը։ Չկասկածիք որ Սէրժ Սարգսյանին Ապրիլ 22, 2018 յայտարարութիւնը որ ինքը սխալ է եւ Նիկոլ Փաշինեանը ճիշդ,  populist յայտարարութիւն մըն չէր։ Երեւութապէս կը  միտէր երեւնալ որպէս վեհանձն քայլ մը որ այլասիրաբար կը միտէր երկիրը խնայելու  ներքին պառակտումէ։ Բայց խորքին մէջ իշխանութիւնը կրկին ձեռք ձգելու քաղաքական քայլ  մըն  էր, քանի որ պատերազմը անխուսափելի դարձած էր՝ որ պիտի պատահէր Փաշինեանի օրով եւ Հայաստանի անխուսափելի պարտութիւնը պիտի վերագրուէր  վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին, ընթացք տալով իր՝ Սէրժ Սարգյանին եւ իր համախոհ վերնախաւին վէրջնականօրէն ձեռք ձգել Հայաստանի իշխանութիւնը։ Պատահարներուն եւ քաղաքական հոլովոյթին ծանօթ էք արդէն։

Այդ քսան տարիներուն ընթացքին ես ալ զոհը դարձայ այդ populism-ին, հաւատալով որ ԼՏՊ-ի զիջողական քաղաքանութեան զոհը պիտի ըլլայ Ղարաբաղի մելիքներէն ժառանգ մնացած  ազատագրուած Լեռնային Ղարաբաղի Ինքաւար Մարզը։ Ընդունիմ որ այդ շրջանին  ԼՏՊ-ին դէմ տրամադրուած էի սփիւռքի հանդէպ եւ  մանաւանդ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան դէմ  իր վարած քաղաքականութեանը համար։ Հետեւաբար անտեսած էի իր «Պատերազմ, թե՞ խաղաղություն․ լրջանալու պահը» տեսութիւնը կառեւորելէ երբ պէտք է որ կարդացած եւ ընկալած ըլլայի, ինչպէս որ կարդացած եւ ընկալած պէտք էր որ ըլլար հայ հասարակութիւնը եւ ոչ թէ բացառձակապէս անգիտանար անոր չոր իրողութիւնը եւ տարուիլ իշխանութեան populism-էն։

Այդ երկու տասնամեակներուն հայ հանրութիւնը ապրեցաւ թնբիրի մը մէջ իսկ ԼՏՊ դարձաւ քաղաքական պարիա մը՝ pariah։ Այդ շրջանին պատահարները՝ ինչպէս 27.10.1999-ին սպանութիւնները Ազգային ժողովասրահին մէջ (Նախագահ Քոչարեանին շրջանին), 1.3.2008-ին տասը քաղաքացիներուն սպանութիւնը, Սէրժ Սարգսյանին ըինտրութիւնէն ետք, եւ նոյնիսկ 1.4.2016-ին Ազրպէյճանի յարձակումը, որուն ծալքերը մնացին անստոյգ, պատճառ չհանդիսացան որ Հայ ընտրողական հասարակութիւնը սթափի եւ չընտրէ Սէրժ Սարգսյանը վարչապետ, տաս տարուայ նախագահութիւնէն ետք։ 

Ահա, այդ ատեն Մասիս Արարատեանը եղաւ խիզախ խօսնակը մանաւանդ իր այս ծաղրանկարով։ Բայց ոչ մէկ Սփիւռքահայ մամուլ համարձակեցաւ սփռել այդ չոր ծաղրանակարը եւ ոչ ալ ընկերային սանցերուն վրայ երեւցաւ այնպէս ինչպէս կըլլայ ներկայիս Նիկոլ Փաշինեանին եւ իր կառաւարութեանը դէմ։ Ընդհակառակը՝ բազմաթիւ նկատողութիւններ եղան Մասիս Արարատեանին դէմ։

կը դելադրեմ որ այս պլակին ընթեզողները կարդան ԼՏՊ-ի այդ պատմական պատգամը որպէսզի հիմնաւորեն իրենց թեր կամ դէմ քաղաքական դիրքաւորոշումը «Խաղաղութեան Խաչմերուկը» քաղաքանութեան հանդէպ։ ԼՏՊ-ի «Պատերազմ, թե՞ խաղաղություն․ լրջանալու պահը» իր ատենին անտեսուած մնաց։ Ներքեւը կցած եմ օղակը (link)։

 Կը մէջբերեմ կարգ նկատումները որ ըրաւ ԼՏՊ-ը։ 

«Թող չփորձեն ժողովրդին մոլորեցնել, ասելով, թե փոխզիջումն այլընտրանք ունի. փոխզիջման այլընտրանքը պատերազմն է։»

«Փոխզիջման մերժումը եւ մաքսիմալիզմը (առավելագույնը եւ ոչ թե հնարավորը ձեռքբերելու ձգտումը) Ղարաբաղի իսպառ կործանման եւ Հայաստանի վիճակի վատթարացման ամենակարճ ճանապարհն է։»

«Փոխզիջման էությունից բացի կարեւոր է նաեւ փոխզիջման պահը։»

«Պետք է իրատես լինել եւ հասկանալ, որ միջազգային հանրությունը երկար չի հանդուրժելու.»

«Փոխզիջումն ընտրություն չէ լավի ու վատի միջեւ, այլ վատի ու վատթարի միջեւ, այսինքն՝ փոխզիջումն ընդամենը վատթարից խուսափելու միջոց է,»

Ղարաբաղի պարաքային պատահեցաւ վատթարագոյնը՝ Ղարաբաղի մելիքներուն պատմական երկիրը ամբողջովին դատարկուեցաւ հայութիւնէ, այնպէս ինչպէս դատարկուեցան «Սասուն, Մուշ ու վանը՝ Հայկական հողը», ինչպէս նաեւ Հայկական Կիլիկեան, եւ մնաց միայն վտանգուած այս հողամասը՝  

Link: Պատերազմ, թե՞ խաղաղություն․ լրջանալու պահը»              https://hy.wikisource.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4,_%D5%A9%D5%A5%D5%9E_%D5%AD%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%E2%80%A4_%D5%AC%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82_%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A8

 

Խաղաղութեան խաչմերուկի քաղաքականութիւն - 1/2 - կամ ոչ

Խաղաղութեան ցանկութիւնը քաղաքականութիւն չէ, այլ փաղձանք մըն է որ տեղ չունի երկիրներու փոխյարաբերութեան մէջ։  «Խաղաութեան խաչմերուկ» քաղաքականութիւնը անկասկած որ յամեցող հարց մըն է՝  պարզապէս քանի որ ճակատագրական է։  Իւրաքանչիւրը կ՚ընկալէ այդ քաղաքականութիւնը իր հայեցողութեամբը՝ «Իւրաքանչիւրին ընկալումը՝ իրը»՝ ինչպէս կ՚ըսէ Ամերիկեան ընթացիկ խօսք մը՝ «to each its own»։  Բայց անպայմանօրէն գէթ կարդացած եւ խոկացած պէտք է ըլլալ այն ինչ որ առաջակեց Հայաստանի նախագահ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը իր 1 նոյեմբերի, 1997 թ.-ի «Պատերազմ, թէ՞ խաղաղութիւն» քաղաքական տեսութեանբը երբ հարցը կը վերաբերէր Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնաւար Մարզին, եւ ինչ բանի յանգեցաւ ԼՏՊ  ընդիմադիրներուն վարած քաղաքականութիւնը երբ անոնք յաջողեցան վար առնել ԼՏՊ-ը քանի մը ամիս ետք, 3 Փետրուար, 1998-ին։

Կցած եմ առաջին քանի յատուածնէրը ԼՏՊ-ի «ՊԱՏԵՐԱԶՄ, ԹԵ՞ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ. ԼՐՋԱՆԱԼՈՒ ՊԱՀԸ» տեսութիւնէն քանի որ շատ բան փոխուած չի թուիր այսօրույ ընդիմադրութեան գործելակերպէն, « Ընդդիմության արձագանքը դուրս չեկավ հայհոյանքի, վերագրումների, պիտակավորումների ու խեղաթյուրումների շրջանակից։ Չարվեց ոչ մի բանական առաջարկ, չներկայացվեց ոչ մի այլընտրանքային ծրագիր, չբերվեց ոչ մի հիմնավոր հակափաստարկ»։ 

Այն օրերուն ընդիմադիր քաղաքական ճարտարագէտերը, որոնք վճռեցին այդ օրերու Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնաւար Մարզին ճակատագրական կնճիռը՝ այս օրերուն կը ջանան վճռել Հայաստանի Հանրպպետութեան քաղաքական ճակատագրական կնճիռը՝ «սրբազան պայքար»ով իսկ այդ շարժումին սփիւռքէն ալ կը մասնակցին։ 

 Պատմական Արցախը ամբողջովին դատարկուաեցաւ երբ հիմնահարցը՝ մէջբերելով ԼՊՏ-ը «Խոսքը չի վերաբերում Ղարաբաղը տալուն կամ չտալուն։ Խոսքը վերաբերում է Ղարաբաղը հայկական պահելուն. 3000 տարի այն բնակեցված է եղել հայերով եւ 3000 տարի հետո էլ պետք է բնակեցված լինի հայերով։” Իրաւացիօրէն՝ ինչպէս Ամերիկեան այլ մէկ առածը կ՚ըսէ՝ «you can never go home again”՝ «դուն երբէք կրկին անգամ տուն չես երթար», անկէ հեռանալէդ ետք։ Կը մնայ Հայաստանի քաղաքազիներուն լրջախօհութեամբ վարել Հայաստանի քաղաքական ճակատագիրը։

ինչպէս յիշեցի կցած եմ Կցած եմ ԼՏՊ-ի «ՊԱՏԵՐԱԶՄ, ԹԵ՞ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ. ԼՐՋԱՆԱԼՈՒ ՊԱՀԸ» տեսութութեան առաջին յատուածները հետաքրքրուող ընթերցողներուն համար։ 

Վահէ Յ Աբէլեան 

***

 «ՊԱՏԵՐԱԶՄ, ԹԵ՞ ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ. ԼՐՋԱՆԱԼՈՒ ՊԱՀԸ»

(1 նոյեմբերի, 1997 թ7.)

“Սեպտեմբերի 26-ի իմ մամլո ասուլիսը, ավելի ճիշտ՝ ասուլիսի Ղարաբաղին նվիրված հատվածը մամուլում եւ ընդդիմության կազմակերպած հավաքներում բուռն կրքերի բորբոքման առիթ տվեց։ Ինձ համար դա անակնկալ չէր, եւ ինչ-որ չափով ես նույնիսկ ավելի խիստ հակազդեցություն էի սպասում։

Անակնկալը բանավեճի որակն էր, իսկ պարզ ասած՝ բանավեճի իսպառ բացակայությունը։ Խոստովանում եմ, ես չհասա իմ նպատակին, այն է՝ մամուլում եւ հրապարակային ժողովներում լուրջ բանավեճ ծավալել հայ ժողովրդի առջեւ ծառացած ամենակնճռոտ խնդրի՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման հնարավոր ուղիների շուրջ։

Ընդդիմության արձագանքը դուրս չեկավ հայհոյանքի, վերագրումների, պիտակավորումների ու խեղաթյուրումների շրջանակից։ Չարվեց ոչ մի բանական առաջարկ, չներկայացվեց ոչ մի այլընտրանքային ծրագիր, չբերվեց ոչ մի հիմնավոր հակափաստարկ։ Սրանից կարելի է անել երկու հետեւություն. կա՛մ ընդդիմությունը չունի ղարաբաղյան կարգավորման որեւէ ծրագիր, կա՛մ եթե ունի, բայց թաքցնում է, այնքան էլ ազգանպաստ գործով չի զբաղված. ավելի խիստ որակումից ես զերծ եմ մնում։

Ի՞նչ հասկացավ ժողովուրդն ընդդիմության հանած աղմուկից. Որ Արցախի համար մենք արյուն ենք թափել, որ գրավված տարածքները վերադարձնելով վտանգվում է Արցախի գոյությունը, որ հանուն Արցախի հայ ժողովուրդը նորից պատրաստ է արյուն թափելու, որ մենք թքած ունենք համաշխարհային կարծիքի վրա, որ մենք ծնկի կբերենք ե՛ւ Ադրբեջանը, ե՛ւ միջազգային հանրությունը, որ մենք «ազգովի կդառնանք ֆիդայի»։

Իսկ հետո՞։ Ոչ ոք չփորձեց պատասխանել հետեւյալ պարզ հարցերին. այս ամենն անելուց հետո մենք կհասնե՞նք մեր բաղձալի նպատակին, թե ոչ. - երբ մենք թքենք աշխարհի երեսին, նա մեզ ինչո՞վ կպատասխանի. - թափվելու է Կինոյի տանը հավաքված 500 հոգու, թե՞ մեր ժողովրդի անմեղ արյունը։

Առնվազն վերջին հարցին կարելի է միանշանակ պատասխան տալ. հինգհարյուրի գլխից մի մազ անգամ չի պակասի, անկախ այն բանից, թե նրանք այսօր ինչպիսի զոհողությունների գնալու պատրաստակամություն են հայտնում։ Երբ Արցախը վտանգի մեջ էր, երբ հակառակորդն ընդհուպ մոտեցել էր Գանձասարին, նրանցից ոչ ոք չարձագանքեց Վազգեն Սարգսյանի կոչին ու չմիացավ մահապարտների գնդին։ Ուրիշի արյան գնով փառք որոնողներից ու հերոս ձեւացողներից մեր ժողովուրդը պետք է որ կուշտ լինի։

Ընդդիմության շփոթը, բացի քաղաքական նկատառումներից, գուցեեւ մասամբ բացատրվում է անտեղյակությամբ, որ բնական է, քանի որ Ղարաբաղում եւ Հայաստանում հակամարտության կարգավորման գործընթացին փորձագիտական մակարդակով տիրապետում են ընդամենը վեց հոգի՝ Արկադի Ղուկասյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը, Ալեքսանդր Արզումանյանը, Վարդան Օսկանյանը, Ժիրայր Լիպարիտյանը եւ ես։

Բանավեճի առարկան

Ինչեւէ, բանավեճ չստացվեց, բայց դա ոչ ինձ, ոչ էլ մեր հասարակությանը չպետք է հիասթափեցնի։ Միեւնույն է, ազգի ճակատագիրը տնօրինելու հավակնող ցանկացած քաղաքական գործիչ կամ մտավորական վաղ թե ուշ ստիպված է լինելու հրաժարվել հայհոյախոսությունից (խոսքս հոգեկան հիվանդների մասին չէ) եւ ժողովրդի առջեւ հանդես գալ կոնկրետ հաշվարկված ծրագրով։

Չսպասելով դրան, ես այսօր էլ պատրաստ եմ լրջորեն քննարկել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման ցանկացած բանական առաջարկ, համաձայն եմ ցանկացած մակարդակի հրապարակային բանավեճի։

 

Սակայն բանավեճը կարող է առարկայական լինել միայն նախապես կողմնորոշվելով մի քանի ելակետային դրույթների շուրջ, այն է.

- Լեռնային Ղարաբաղի հարցը պետք է լուծվի պատերազմի, թե՞ խաղաղ բանակցությունների միջոցով.

- հնարավո՞ր է, արդյոք, հավերժորեն կամ թեկուզ երկար ժամանակով պահպանել ստատուս-քվոն եւ Ղարաբաղի խնդրի չկարգավորված վիճակը.

- Ղարաբաղին եւ Հայաստանին ձեռնտու է հարցի կարգավորված, թե՞ չկարգավորված վիճակը.

- հարցը պետք է լուծվի փոխզիջումով, թե՞ կողմերից մեկի պարտությամբ, եւ այդ դեպքում ո՞վ է լինելու պարտվող կողմը։

Այս դրույթների շուրջ ես հստակ կերպով արտահայտվել եմ բազմիցս եւ այսօր էլ պնդում եմ, որ՝

- պատերազմը պետք է բացառվի, ուստի եւ Ղարաբաղի հարցը պետք է լուծվի միայնումիայն խաղաղ բանակցությունների միջոցով. ստատուս-քվոն երկար ժամանակով պահպանել հնարավոր չէ, որովհետեւ դա թույլ չեն տա ո՛չ միջազգային հանրությունը, ո՛չ էլ Հայաստանի տնտեսական կարողությունները.

- Ղարաբաղին եւ Հայաստանին ձեռնտու չէ հարցի չկարգավորված վիճակը, որովհետեւ դա զգալիորեն խոչընդոտում է Հայաստանի, հետեւաբար նաեւ Ղարաբաղի տնտեսական զարգացմանը, բարդություններ ստեղծում միջազգային հանրության եւ մանավանդ հարեւան երկրների հետ հարաբերություններում, որոնք կարող են ճակատագրական նշանակություն ունենալ.

- Ղարաբաղի հարցի լուծման միակ տարբերակը փոխզիջումն է, որը նշանակում է ոչ թե մի կողմի հաղթանակ եւ մյուսի պար տություն, այլ հակամարտության հագեցման վիճակում ձեռքբերված հնարավոր համաձայնություն։ Թող չփորձեն ժողովրդին մոլորեցնել, ասելով, թե փոխզիջումն այլընտրանք ունի. փոխզիջման այլընտրանքը պատերազմն է։

Փոխզիջման մերժումը եւ մաքսիմալիզմը (առավելագույնը եւ ոչ թե հնարավորը ձեռքբերելու ձգտումը) Ղարաբաղի իսպառ կործանման եւ Հայաստանի վիճակի վատթարացման ամենակարճ ճանապարհն է։

Խոսքը չի վերաբերում Ղարաբաղը տալուն կամ չտալուն։ Խոսքը վերաբերում է Ղարաբաղը հայկական պահելուն. 3000 տարի այն բնակեցված է եղել հայերով եւ 3000 տարի հետո էլ պետք է բնակեցված լինի հայերով։”

                                                                   ***

Հետաքրքրուողները կրնան ամբղջը կարդալ սեղմելով հետեւալ կապը (https://hy.wikisource.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4,_%D5%A9%D5%A5%D5%9E_%D5%AD%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%E2%80%A4_%D5%AC%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82_%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A8)։ Բայց պատմական Արցախը դատարկուած է։……….

 

 

Love and unity for the martyrs

 Vahe H Apelian

I owe this blog mostly to Krikor Kradjian who, in an email to friends, said that it has been his experience when returning to Lebanon after visiting his son in England or in Switzerland, he finds the Lebanese passengers, irrespective of their denomination, very friendly, talking to each other, asking each other’s ancestry, and at times finding relations and promise to keep in touch with each other after arriving to Lebanon. But he concludes saying that, as soon as the airplane hits the Lebanese airport grounds, and after applauding the captain for safely flighting the aircraft, each take off never to see the other or inquire about each other again. Each goes to its own community cocoon in the social and political sectarian make up of Lebanon.

Krikor Kradjian then pointed out to the following passage from Robert Fisk’s book “The Age of the Worrior” (page  252).

Robert Fisk wrote: “And of course I was moved to find out how little Lebanon- the child of France – treated her hounored dead, the Muslims and Christians hanged by the Turks in 1915 and 1916 for demanding independence from the Ottoman Empire. They went to the gallows in what is now called Martyrs’ Square less than a mile from where my home stands, shouting their defiance against Turkish occupation as the hangman set about his work. The Turks threw their corpses into a common grave on the Beirut beach. Surely, they should be given an horoured reburial. Ah yes, but it turned out that the Christian Church would not let the Muslim Martyrs lie in their cemeteries. And the Muslim clergy would not contemplate allowing Christian martyrs to be interred in their cemeteries. So, the mythical Druze allowed them to find their resting place on land they owned in central Beirut.

And that’s where I found them last week, beside a ravine of traffic, locked away behind an iron gate, their graves covered with tree branches and surrounded by nettles, a cockerel croaking away between them. The Mahmessani brothers lie together in one concrete tomb, the others- there are nineteen in all – have graves on which their names and places of birth can just be identified. Omar Mustafa Hamad, born Beirut 1802, Price Said al-Chalabi, born Hasbaya 1889……..The cemetery of the Lebanese Martyrs’, it says on a plaque beside the rusting gate, was renovated under the auspices of Prime Minister Rafiq Harriri, March 6, 1994. But since 14 February last year, the murdered Harriri has been a Lebanese martyr.”

"Al-Amine mosque, which, with its four high minarets, dominates over the center of Beirut. It is often referred to as the “Hariri Mosque”

As an added note let me say that May 6 is the Lebanese Martyrs Day. It used to be commemorated with much solemnity at the Martyrs’ Square. All the parliamentarians would attend it dressed in white, which was the official attire for the season.  But Lebanon has ceased to commemorate the Martyrs’ Day. A friend of mine from Lebanon told me that May 6 now is designated as Martyred Reporters’ Day. There is no official commemoration at the Martyrs’ Square. The statue signaling breaking of the chains still stands. It is obvious as to why Lebanon does not commemorate their honored martyrs,  “the Muslims and Christians hanged by the Turks in 1915 and 1916 for demanding independence from the Ottoman Empire.” The martyrs have found the common bond the living Lebanese, irrespective of their denomination seek when on a plane, but not on the ground. Love and unity among the long entered Christian and Muslim martyrs prevail, out of this world.

 On February 14th, 2005, Rafiq Hariri, the Prime Minister of Lebanon, was murdred. His remains were buried in the grounds of the huge Al-Amine mosque, which, with its four high minarets, dominates over the center of Beirut. It is often referred to as the “Hariri Mosque”, which was constructed of Lebanese stones and was financed by the ex-Prime Minister himself. The mosque is considered a marvel of Islamic architecture.

 

"History of Armenia” or "Armenian History "- Հայոց Պատմութիւն

Vahe H Apelian

        On July 11, 2024, PM Nikol Pashinyan summed up his views about the difference in the “History of Armenia” and “Armenian History”. I dutifully jotted down what he said, which I understood to mean that “History of Armenia” is the history and development of the state of Armenia drawn from history when there was no Armenian state. “Armenian History”, on the other, is history for having an Armenian state, when there was no Armenian state. The PM considers that there is vital difference between the two and stated that “this is a very important and conceptual logic, it is key for us, the strategy to ensure the sustainability of the state” and that, “in the social and psychological spheres, this change must take place first.” He further noted and said; “allow me to say that these changes are taking place today in the Republic of Armenia”. I have attached his statement below (see note 1). I do not want to translate it. Let us face it, we are Armenians separated by the widening gap of  the Armenian language both in orthography and in the nuances of the meaning. Those who are interested, may copy it and post it on Google translate and share their views.

The PM is not a lone crusader. He is the spokesperson of a mindset. If any doubt, I invite readers to check the Wikipedia. “History of Armenia” is the English title of the text that is titled in Armenian “Հայոց Պատմութիւն – Hayots Badmoutyoun” - “Armenian History”. I do not know why Wikipedia titled the same text as “History of Armenia” in its English language version and “Hayots Badmoutiun” that is to say "Armenian History" in its Armenian version. Neither title is the translation of the other. It gives the impression that two camps wrote about the history of Armenian people. Each camp wore a different set of goggles. The English language camp opted to call it History of Armenia and view the Armenian history through history of Armenia. The Armenian language camp opted to title it Hayots Badmoutiun – Armenian History, and view the State of Armenia as an evolution of the Armenian history. 

Contextually, “History of Armenia” in the Wikipedia is not different than “Հայոց Պատմութիւն – Hayots Badmoutiun» - "History of Armenia", which I quote: “covers the topic related to the history of the Republic of Armenia, as well as the Armenian people, the Armenian language, and the regions of Eurasia historically and geographically considered Armenia.” In the Armenian version of the same text - Հայոց Պատմութիւն – Hayots Badmoutiun -"Armenian History" - I quote in translation: “Armenian history or the history of the Armenian people, is the history of the Armenian ethnos (people of the same race or nationality who share distinctive culture), which is chronologically divided into several centuries.” (see note 1)      

Obviously, the undertone is political. I do not mean to imply that there is a political undertone by the PM and the politically like-minded segment of the citizens of Armenia that support him. There is an equal political undertone in the Diaspora by those who politically have positioned themselves against the PM. It’s the two sides of the same coin. I do not think the issue is academic and can be resolved academically. 

The problem I see is that there is no one playing field where a game is played under the same rules. It is the same game but the playing fields are different. One is in Armenia and the other is in Diaspora and each has its own sets of rules. The buzz word in the Diaspora is Պահանջատիրութիւն – claimant – of that was taken from us because of the genocide. The Diaspora has moral duty to remain the righful claimant of what was taken away.  But understandably  the political connotation is different for the State of Armenia. Of course it is not the lack of patriotism or the lack of historical knowledge that has the leaders of Armenia claim that Armenia has no territorial claim from Turkey, and when it came to the Republic of Artsakh, Armenia did not recognize it as a state nor annexed it as part of Armenia. And when it comes to the Genocide, Armenia's position has been «no precondition», which means don't ask and don't tell. Turkey does not ask, and Armenia does not tell.  Such are the realities of state relations.

Furthermore, it is a debate that accomplishes nothing, other than political bickering. both in Armenia and in the Diaspora. In Armenia, understandingly its expected political course and has its recourse. But in Diaspora, it has no recourse other than to fragment Diaspora further when,  let us face it, save a few pockets here and there, the overwhelming Armenians in the Diaspora are not schooled in Armenian schools, let alone in Armenian history to split hair whether its history of Armenia or Armenian history. Most in Diaspora attend their state schools and many are doing in the Middle East as well. I was surprised to meet two young Armenian persons in Aleppo who spoke fluent Armenian but could read and write in Armenian because they attended local state schools. That would have been unheard of in my days for an Armenian student growing in Beirut and in Aleppo. 

I studied Armenian history in my elementary years and maybe early middle schools years. Whenever I hear Armenian history, I am reminded of Simon Simonian's Armenian History textbooks I read with fascination. 

Note 1:

“Հայաստանի Պատմութիւնը» պետութեան գոյութեան զարգացման պատմութիւնն է պետութեան չգոյութեան դրուագներով։ իսկ «Հայոց Պատմութիւնը» պետութեան չգոյութեան պատմութիւնն է, պետութեան գոյութեան դրուագներով։ Սա, շատ կառեւոր եւ հայեցակարգային տրամաբանութիւն է, մեզ համար առանցքային է՝ պետութեան յարատեւողութիւնը ապահովելու ռազմաւարութիւնը , նախ դա պէտք է տեղի ունենայ սոցեալ հոգեբանակակ պայմաններում։  Սոցեալ հոգեբանական մէջ պէքտ է  նախ ե առաջ այդ փոփոխութիւնը տեղի ունենայ։ եւ թոյլ տուէք ասեմ որ այդ փոփոխու՚թիւնը տեղի է ՚ունենում  այսօր Հայաստան Հանրապետութեան մէջ։ Վերջին շրջանի իրադարձութիւնները տարբեր կողմերից հենց այդ են ցոյց տալիս։»

Note 2:

«Հայոց պատմություն կամ Հայ Ժողովրդի պատմություն, հայ էթնոսի պատմություն, որը  ժամանակագրական առումով  բաժանվում է մի քանի դարաշջրանների։ »

՚

 

Անդրշիրիմեան Սէր եւ Միութիւն

 Գրիգոր Գրաճեանէն ստացած երկու տեղադրութիւնները միացնելով կազմած եմ այս պլակը։ Ակնարկը Լիբանանին է, բայց անոր իրողութիւնէն կարելի չէ զանց առնել որեւէ երկիր՝ երբ անոր քաղաքացիները իրենց ողջութեան կը մնան պառակտուած, բայց յետ մահու «փարած եւ շաղախուած հողին անոնք կը դառնան մէկ ու միակամ” եւ կ՚արժանան փառաց պսակին։ Վերնագիրը ես է որ յարմարացուցած եմ նկարին հետ։ Վահէ Յ Աբէլեան

Լիբանան ժամանող օդանաւին մէջ, լիբանանցիներ, - բոլոր համայնքներէ, - իրարու կը բարեկամանան, կը մտերմանան, կ՚եղբայրանան, մինչեւ իսկ, ազգականական կապեր կը փնտռեն ու կը գտնեն. հեռուէն-հեռու ազգական կ՚ելլեն, եւ կը խոստանան անպայման հանդիպիլ երբ հասնին Լիբանան։

Սակայն՝ երբ օդանաւը վայրէջք կը կատարէ, հազիւ անիւները գետին հպած՝ տակաւին վերջնական կանգ չառած, (գէփթընին ծափերով շնորհակալութիւն յայտնելէ ետք) արդէն իսկ ամէն մարդ ոտքի է պայուսակ-մայուսակ առնելու եւ վայրկեան առաջ օդանաւէն եւ օդակայանէն դուրս նետուելու, եւ առանց իսկ «մնաք բարով» ըսելու նոր բարեկամացած ճամբորդին, ամէն մէկը կ՚երթայ իր գիւղը, թաղը, շրջանը եւ իր համայնքին ոչ իսկ անգամ մըն ալ հանդիպելու իրարու։

1915-16 թուականներուն, օսմանցի թուրքերը մօտաւորապէս երկու տասնեակ լիբանանցի հայրենասէրներ, - քրիստոնեայ եւ մահմետական, - կախաղան հանեցին Օսմանեան Կայսրութենէն անկախանալու ձգտումին համար:

Անոնք խրոխտաբար կախաղան բարձրացան «Պուրճի» հրապարակին վրայ, որ յետագային կոչուեցաւ «նահատակաց հրապարակ»:

Թուրքերը նահատակներուն դիակները Պէյրութի ծովեզերքը, հաւաքական փոսի մը մէջ նետեցին:

1918-ին, երբ ֆրանսական բանակը Լիբանանը ազատագրեց, մտածուեցաւ արժանապատիւ կերպով թաղել երկրի անկախութեան համար զոհուած ազատամարտիկները:

Սակայն, լուրջ հարց մը ծագեցաւ. քրիստոնեայ եկեղեցին չփափաքեցաւ իր գերեզմանատան մէջ ընդունիլ իսլամ դիակները, մահմետական կրօնաւորները նոյնպէս չուզեցին իրենց գերեզմանատան մէջ տեղ տալ քրիստոնեայ մարտիկներուն:

Հարցին բարւօք լուծում տրուեցաւ երբ տիւրզիներու համայնքին պատկանող գերեզմանատան մէջ տեղ տրամադրուեցաւ քրիստոնեայ եւ իսլամ ազատամարտիկներուն:

Այժմ Պէյրութի «Վէրտէն» շրջանին մէջ՝ մուտքին երկաթէ կղպուած դռներու ետին, տիւրզի համայնքին պատկանող գերեզմանատան մէջ՝ բարտի ծառերու հովանիին տակ կը հանգչին Լիբանանի անկախութեան համար զոհուած 19 ազատամարտիկները: Մահմասանի եղբայրները քարէ դամբարանի մը տակ, քիչ մը անդին Օմար Մուսթաֆա Համատ՝ 1892-ի ծնունդ, 1889-ին Հասպայա ծնած Սաիտ էլ Շէհապի ...

Մուտքի երկաթէ դռան վրայ արձանագրուած է՝ «Լիբանանցի նահատակներու գերեզմանատուն»:

1994 թուականին Վարչապետ Ռաֆիք Հարիրի նուիրատուութեամբ գերեզմանատուն նորոգուած է:

Այդ թուականէն 10 տարի ետք Հարիրի ինք դարձաւ Լիբանանի նահատակներէն մէկը:

Երկար փնտռտուքէ ետք, ասդին-անդին հարցնելով դժուարաւ կրցայ գտնել՝ մուտքին կղպանքներով ամրացուած գերեզմանատունը: 

Լիբանան ծնած ու հասակ առած, բոլոր համայնքներէն անձնազոհներ՝ երկրի անկախութեան համար նահատակութեան ու զոհողութեան իրենց բառինը տուած եւ տակաւին կը շարունակեն տալ: 

Եթէ քաղաքացիներ, իրենց կեանքի տեւողութեան ընթացքին՝ համայնքային եւ յարանուանական տարբերութիւններով կը մնան բաժնուած, յետ մահու, փարած եւ շաղախուած հողին անոնք կը դառնան մէկ ու միակամ:

 

ՅԳ

Յիշեալ Գերեզմանատան մասին տեղեկութիւններու աղբիւրը  լրագրող Robert Fisk-ն է( 12 յուլիս 1946- 20 հոկտեմբեր 2020):