ARTSAKH MEASURES OUR PULSE

Բնագիրըկ կցուած է ներքեւը։ Attached is my translation of Levon Sharoyan’s posting from Aleppo on his Facebook page. Vahe H. Apelian

Arrangement courtesy Garo Konyalian. Pictures courtesy Levon Sharoyan

   The Armenian press and other news platforms have been sounding the alarm about Artsakh for weeks. They write and explain that more than a hundred thousand people of Artsakh live fateful days there, on their ancestral lands, being deprived of all kinds of assistance from the outside world for nine months. Every day, the enemy tries a trick to pressure Artsakh a little more, to make it more desperate. 

  In the last two weeks, the situation has become more than tragic. The knife has reached the bone. The children do not have milk to drink, the sick does not have medicine, there is no bread, there is no vegetable, there is no fuel, there is no food. The most basic necessities to continue life do NOT exist.

   Azerbaijan, at the behest of its big brother, Turkey, with the complicity of the "peacekeeping" forces, is trying to bring Artsakh to its knees, to make it bleed. And it is succeeding.

   The final disintegration of Artsakh is sadly getting outlined on the horizon.

In these tragic conditions, while our fellow countrymen of Artsakh are starving, in the truest sense of the word, the festive licentiousness, our people show, both Armenia and in the Diaspora, is incomprehensible and inexplicable to me.

 Just the other day, I was watching a recording about a dinner party of Armenians from Aleppo who had come together in Yerevan, around extraordinarily lavish and abundant tables. In another instant, in a different hall in Yerevan, a well-known Diaspora-Armenian singer was blasting the sky with his loud songs. Hundreds of people danced half intoxicated. On the pages of Facebook, announcments for dinner dances, cookouts, picnics are abundant, each promising to provide a festive atmosphere. 

Isn't there something wrong and amoral in all of this? Aren't we, as a nation, on opposite poles?

   Either our real feelings towards Artsakh are fake, the slogans we raise are fake; or we have become insensitive, individually or collectively. Either way, we are not up to having a FATHERLAND, let alone reclaiming a homeland.

   .   Levon Sharoyan (Aleppo)

***

Բնագիրը՝

ԱՐՑԱԽԸ ԿԸ ՉԱՓԷ ՄԵՐ ԲԱԶԿԵՐԱԿԸ...

   Հայ մամուլը եւ լրատուական այլաբնոյթ հարթակներ, շաբաթներէ իվեր, ահազանգ կը հնչեցնեն Արցախի մասին։ Կը գրեն ու կը բացատրեն, թէ հարիւր հազարէ աւելի արցախցիներ ճակատագրական օրեր կ`ապրին այնտեղ` իրենց պապենական հողերուն վրայ, ինը ամիսէ զրկուած ըլլալով արտաքին աշխարհէ հասնելիք ամէն տեսակի օժանդակութիւններէ։ Թշնամին ամէն օր հնարք մը կը փորձէ` աքցանի մէջ առնուած Արցախը քիչ մը աւելի ճզմելու, զայն աւելի յուսահատեցնելու համար։

   Վերջին երկու շաբաթներուն` կացութիւնը դարձած է աւելի քան ողբերգական։ Դանակը հասած է ոսկորին։ Երեխաները խմելիք պուտ մը կաթ չունին, հիւանդները դեղ չունին, հաց չկայ, կանաչեղէն չկայ, վառելանիւթ չկայ, կազ չկայ։ Կեանքը շարունակելու ամենատարրական տուեալները ՉԿԱՆ։

   Ատրպէյճան, իր մեծ եղբօր` Թուրքիոյ թելադրանքով, "խաղաղապահ" ուժերու ալ մեղսակցութեամբ, կը ջանայ ծունկի բերել Արցախը, արիւնաքամ ընել զայն։ Ու կը յաջողի։

   Հորիզոնին վրայ արդէն տխրօրէն կ`ուրուագծուի Արցախի վերջնական ՀԱՅԱԹԱՓՈՒՄԸ...։

   Այս ողբերգական պայմաններուն մէջ, մինչ Արցախի մեր արիւնակիցները ՍՈՎԱՀԱՐ ԵՆ` բառին հարազատ իմաստով, ինծի համար անհասկնալի ու անմեկնելի է մեր ժողովուրդին միւս երկու հատուածներուն` հայրենաբնակներուն եւ սփիւռքահայերուն ցուցադրած ՑՈՓՈՒԹԻՒՆԸ` խնճոյքի սեղաններու շուրջ...։

   Դեռ առջի օր ժապաւէններ կը դիտէի Երեւան հաւաքուած հալէպահայերու մէկ ճաշկերոյթին մասին` արտակարգօրէն ճոխ ու յորդառատ սեղաններու շուրջ...։ Այլ սրահի մը մէջ, դա'րձեալ Երեւան, սփիւռքահայ ծանօթ երգիչ մը երկինքը կը թնդացնէր իր արաբախառն աղմկոտ երգերով։ Հարիւրաւորներ` կը պարէին կիսագինով...։ Իսկ դիմատետրի էջերուն վրայ շարան֊շարան կը տողանցեն ծանուցումները մեր գաղութային միութիւններուն` հրաւիրելով հանրութիւնը ընթրիքի, ճաշկերոյթի, պարտիզագնացութեան կամ աւազանագնացութեան, միշտ "ճոխ ու շէն" մթնոլորտով։

    Խորթ եւ ծուռ բան մը չկա՞յ այս բոլորին մէջ։ Հակասական բեւեռներու վրայ չե՞նք ազգովին։

   Կա'մ այն է որ կեղծ են Արցախի նկատմամբ մեր իրական զգացումները, շինծու են յեղյեղուող լոզունգները, կա'մ ալ անզգամ դարձեր ենք անհատաբար թէ հաւաքաբար։

   Երկու պարագային ալ` ՀԱՅՐԵՆԻՔ ունենալու, մա'նաւանդ հայրենիք վերաշահելու արժանի չենք։

Two Appeals

An Armenian political experience. I have posted two appeals from president and prime minister Serzh Sargsyan.  The first in my translation of his appeal addressed to the citizens of Armenia on April 23, 2018. The second appeal is a reproduction of his open letter to world leaders and is dated July 23, 2023, where president Serzh Sargsyan deplores his country's governance, denigrates the pm the people have elected, and expects the "excellencies" resolve for Armenia. 

The first appeal on April 23, 2018

"Dear Armenians, fellow soldiers, I appeal to all the citizens of the Republic of Armenia, the elders, and to my beloved youth; the women and the men. I appeal to those who stand in the street’s day and night with the call "Reject Serzh" and to those who have difficulty getting to work these days through closed streets and to those who fulfill their duties. I appeal to those who are sitting for days in front of live broadcasts and to those who man public safety day and night. I appeal to our brave soldiers and officers standing at the border. I appeal to my comrades in arms, I appeal to my party comrades, all political forces and figures. As the leader of the nation, I am appealing to you for the last time. Nikol Pashinyan was right. I was wrong. The created situation has several solutions, but I will not go for any one of them. That is not like me. I am leaving the position of the head of the state as the Prime Minister of Armenia. The movement on the street is against my service. I fulfill your request. Peace, harmony and sanity to our country. Thank you."

***

The second appeal from Serzh Sargsyan is an open letter addressed to world powers on July 23, 2023.

H.E. Vladimir Putin, President of the Russian Federation

H.E. Joseph R. Biden Jr, President of the United States of America

H.E. Emmanuel Macron, President of the French Republic 

Your Excellencies: 

A few days ago three-year-old Leo and six-year-old Ghita died of suffocation in one of the villages of Mardakert region, Republic of Artsakh. They went out of home in search of their mother, who had earlier left for the city on foot in search for food.  

The siege of Artsakh has been ongoing for seven months. Now it started claiming lives – of both the elderly and children, of common people, whose only guilt is being born on the land of their ancestors and the love for life. We appreciate all those influential states and international organizations who have so far spoken out without ambiguities of the present situation. Such statements are crucial for the people of Artsakh who are fighting for life. However, unfortunately, such statements alone did not save the lives of little Leo and Ghita. It’s most appalling that words alone may fail to save the lives of many more children and the elderly – not in the virtual future, but literally next morning. 

Today the physical survival of 120.000 Armenians in Artsakh is very literally endangered. With each of you we have had many opportunities in the past to talk about what happened to Armenians in 1915, as well as the very consequences of the Armenian Genocide. Now, 108 years later, we are facing the immediate danger of the repetition of the same gruesome events, albeit carried out in modern methods. 

Your Excellencies, Presidents: 

I appeal to you first and foremost as Presidents of the OSCE Minsk Group co-chairing countries, as leaders who have first-hand knowledge of where the Nagorno Karabakh peace process has taken us by 2018. It's in that year that our society has made an emotional choice and transferred reins of power to a politician who had no idea of what statehood was. I fully realize that many considered that as opportunity to try and resolve the issue of Artsakh by leveraging on that individual's unreasonable steps that had nothing to do with the real interests of our country. Yet, as a matter of fact, the conflict has not been resolved, while the associated problems have deepened, whereas that very individual no more has the vote of confidence of our people to recognise Artsakh as part of another state. Neither he has any vote of confidence on behalf of the people of Artsakh to singlehandedly decide their destiny. 

I am appealing to you as leaders of countries where you have unquestionable institutional memory pertaining to the issue of Artsakh. Today, in contrast to the incumbent Armenian authorities, there are serious professionals and experts about the Nagorno Karabakh peace process in various institutions of your respective countries, who have knowledge about all nuances and are well aware of all prior phases of conflict resolution.

I am appealing to you as your former counterpart, as someone whose objectives and principles are well known to you. I resorted to this genre given my lack of direct access to you. We exchange no official visits or one-on-one formats, channels of communications through political party formats are either weak or missing, since the relevant opposition party officials have been either persecuted or simply jailed in our country.

I am appealing to tell you what has been happening in Artsakh is a direct route to a terrible catastrophe. 

I am appealing to ask you to give a chance to life to the people in Artsakh. It's a great personal tragedy for me that years ago we used to negotiate settlements by which the people of Artsakh would live in their own country in dignity, yet now we are talking about merely giving them a chance to life, asking for their right to live.

We have taken note with sense of appreciation all your efforts aimed at resolving this issue. Yet what is happening these days will not lead to any such settlement that you may quite diligently have envisioned. Direct negotiations between an experienced dictator and someone silly and incapable will simply not reach any reasonable point. Every satisfied demand by the dictating party will lead to new ones, much more difficult to satisfy. This will continue forever and will bring large-scale catastrophes. Keeping silence or failing to devote more time to the issue of Artsakh now means that very soon your countries will be forced to take time to address the "the question of Armenia". This is a very real scenario given the incompetent negotiator we have, moreover having a sizeable portion of the sovereign territories of the Republic of Armenia under occupation for some time. 

I am hereby asking you - before anything else - stop the humanitarian catastrophe in Artsakh. I believe you can do that. Force the dictator to open the "road of life". The fascist, who has made annihilating Armenians his lifestyle, cannot be allowed to continuously disregard clear messages by most serious international organisations and states. Stop the calamity. Please, secure the most basic life conditions for the people of Artsakh. I am asking you to ensure guarantees for this, and only then transition to efforts of finding diplomatic solutions. Or else it may be late tomorrow. 

Respectfully,

Serzh Sargsyan

Third President of the Republic of Armenia (2008-2018)

  

Երկու կոչ

Ներփակ վերարտադած եմ նախագահ եւ Վարչապետ Սէրժ Սարգյանէն երկու կոչեր։ Առաջինը ուղղուած է Հայաստանի քաղաքակցիներուն Ապրիլ 23, 2018-ին։ Իսկ երկրորդը բաց նամակ մըն է յղուած  գեր պետութիւններու նախագահներուն Յուլիս 23, 2023-ին։ Հայկական քաղաքական փոռձառութիւն մըն է որ իւրայատուկ է, բայց  Հայկական է եւ հետեւաբար «պատուական» ըլլալու է...............

 

Ապրիլ 23, 2018-ի Սէրժ Սարգսյանին կոչը

 

«Սիրելի հայ, րենակիցներ, դիմում եմ Հայաստանի Հանրապետութեան բոլոր քաղաքացիներին, մեծերին որ իմ սիրելի երիտասարդներին, կանայք ու տղամարդկանց, դիմում եմ փողոցներուն «Մերժիր Սերժին» կոչով օր ու գիշեր կանգնածներին եւ փակ փողոցներով այս օրերին դժվարութեամբ աշխատավայր հասնող եւ իրենց պարտքն անտրտում իրականացնողներին, դիմում եմ ուղիղ եթերի առաջ օրերով գամվածներին եւ օր ու գիշեր հասարակական անվտանգութիւնը տղամարդու պէս ապահովներին, դիմում եմ սահմանին կանգնած մեր քաջարի զինվորներին ու սպաներին, դիմում եմ զինակից ընկերներին, դիմում եմ իմ կուսակից ընկերներին, քաղաքական բոլոր ուժերին եւ գործիչներին։  Որպէս եկրի ղեկավար՝ դիմում եմ վերջին անգամ։ Նիկոլ Փաշինյանը ճիշդ էր։ Ես սխալվեցի։ Ստեղծուած իրավիճակն ունի մի քանի լուծումն, բայց դրանից որ մէկին ես չեմ գնա։ Դա իմը չէ։ Ես թողնում եմ երկրի ղեկավարի՝ Հայստանի վարչապետի պաշտոնը։  Փողոցի շարժումն իմ պաշտոնավարման դէմ է։ Ես կատարում եմ ձեր պահանջը։ Խաղաղութիւ, ներդաշնակութիւն եւ տրամաբանութիւն մեր երկրին։ Շնորհակալ եմ։» (Ացբիւր։ «Հայկական Թավշյա հեղափոխութիւն», Ստեփան Գրիգորյան)

***

Իսկ երկրոդ կոչը բաց նամակն մըն է, յղուած գեր պետութիւններու նախագահներուն Յուլիս 23, 2023-ին

 

ԱՄՆ նախագահ պարոն Ջո Բայդենին,

ՌԴ նախագահ պարոն Վլադիմիր Պուտինին,

Ֆրանսիայի նախագահ պարոն Էմանուել Մակրոնին

 

Մեծարգո՛ պարոնայք նախագահներ,

 

Օրեր առաջ Արցախի Մարտակերտի շրջանի գյուղերից մեկում երեքամյա Լեոն և վեցամյա Գիտան խեղդամահ եղան՝ իրենց համար ուտելիք փնտրելու նպատակով ոտքով քաղաք գնացած մորը գտնելու ճանապարհին:

 Յոթ ամսից ավելի տևող Արցախի շրջափակումը սկսել է կյանքեր խլել՝ մեծերի ու մանուկների, հասարակ մարդկանց, որոնց միակ մեղքն այն է, որ ծնվել ու ապրում են իրենց ու իրենց պապերի հողի վրա և սիրում են կյանքը: Մենք շնորհակալ ենք բոլոր ազդեցիկ երկրներին ու միջազգային կառույցներին այս իրականության վերաբերյալ հստակ հայտարարություններով հանդես գալու համար: Դրանք մեծ նշանակություն ունեն հանուն ապրելու պայքարող արցախցիների համար: Սակայն, ցավոք, դրանք չփրկեցին փոքրիկ Լեոյի ու Գիտայի կյանքերը և, որ ամենասարսափելին է, ոչ թե վերացական ապագայում, այլ հենց վաղն առավոտյան կարող են չփրկել բազմաթիվ այլ երեխաների ու մեծերի կյանքեր:

Այսօր 120 հազար արցախցիների ֆիզիկական գոյությունը բառի բուն իմաստով վտանգի տակ է: Մենք ձեզնից յուրաքանչյուրի հետ բազմաթիվ առիթներով խոսել ենք 1915 թվականին տեղի ունեցածի՝ Հայոց ցեղասպանության և դրա հետևանքների մասին: Այսօր՝ 108 տարի անց, մենք շատ մոտ ենք այդ ահասարսուռ իրադարձությունների կրկնությանը ժամանակակից մեթոդներով:

Պարոնա՛յք նախագահներ

Դիմում եմ ձեզ՝ նախևառաջ որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ղեկավարների, որպես առաջնորդների, ովքեր անձամբ գիտեն, թե ինչ հանգրվանում էր Արցախյան խնդրի լուծման բանակցային գործընթացը մինչև 2018 թվականը, երբ մեր հասարակությունը հուզական ընտրություն կատարեց և իշխանությունը հանձնեց պետության ընկալման հետ որևէ աղերս չունեցող գործչի: Ես հասկանում եմ, որ շատ-շատերը հնարավորություն ստացան փորձելու լուծել Արցախի խնդիրը՝ օգտվելով այդ մարդու՝ սեփական երկրի շահերի հետ կապ չունեցող  անտրամաբանական քայլերից:

Բայց փաստ է, որ և՛ հարցը չի լուծվել, և՛ խնդիրներն են շատ ավելի խորանում, իսկ այդ մարդն էլ այսօր հստակորեն չունի մեր ժողովրդի քվեն՝ Արցախը ճանաչելու որևէ այլ երկրի կազմում և արցախցիների կողմից էլ բացարձակապես չունի քվե՝ ինքնակամ որոշելու իրենց ճակատագիրը:

Դիմում եմ ձեզ, որպես Արցախի հարցում անառարկելի ինստիտուցիոնալ հիշողություն կրող երկրների ղեկավարների: Այսօր, ի տարբերություն Հայաստանի իշխանության, ձեր համակարգերում կան Արցախի բանակցային գործընթացի լուրջ մասնագետներ և գիտակներ, ովքեր տիրապետում են բոլոր նրբություններին, քաջատեղյակ են բոլոր փուլերին: 

Ես ձեզ դիմում եմ՝ որպես նախկին գործընկեր, մարդ, որի նպատակներին, սկզբունքներին դուք քաջածանոթ եք: Դիմում եմ այս ձևաչափով, որովհետև հիմա ես չունեմ ուղիղ կապի միջոցներ ձեզ հետ, այցերի ու առանձնազրույցների ձևաչափեր, չկան և շատ թույլ են գործում նաև կուսակցական խողովակները, քանի որ ընդդիմադիր կուսակցական պատասխանատուները մեր երկրում կա՛մ գտնվում են ուժեղ բռնաճնշումների տակ, կա՛մ ուղղակի բանտարկված են:

Դիմում եմ, որ ասեմ՝ այն, ինչ հիմա կատարվում է Արցախում, տանում է սարսափելի աղետի:

Դիմում եմ, որ խնդրեմ ապրելու հնարավորություն տալ արցախցիներին: Ինձ համար մեծագույն ողբերգություն է, որ տարիներ առաջ մենք քննարկում էինք լուծումներ, որոնցով արցախցիները արժանապատվորեն կապրեին իրենց երկրում, հիմա խոսում ենք նրանց՝ գոնե ապրելու հնարավորության, ապրելու իրավունքի մասին:  

Մենք շատ լավ տեսնում ենք բոլորիդ՝ շնորհակալության արժանի ջանքերը խնդրի կարգավորման ուղղությամբ: Բայց այն, ինչ տեղի է ունենում այսօր, չի տանելու այնպիսի լուծումների, ինչպիսիք դուք եք անկեղծորեն պատկերացնում: Փորձառու դիկտատորի և անլուրջ, անկարող մեկի ուղիղ բանակցությունները չեն կարող որևէ տրամաբանական կետում ավարտվել: Թելադրող կողմի ամեն բավարարված պահանջ ծնելու է նորը՝ էլ ավելի դժվար բավարարելի, ու այս ամենը շարունակվելու է անվերջ և ուղեկցվելու է մեծ աղետներով: Լռել կամ շատ ավելի ժամանակ չհատկացնել Արցախի հարցին այսօր նշանակում է, որ շատ շուտով ձեր երկրները ստիպված սկսելու են ժամանակ հատկացնել արդեն «Հայաստանի հարցին»: Սա շատ տեսանելի սցենար է ապաշնորհ բանակցողի պարագայում, առավել ևս, որ բոլորի աչքի առաջ արդեն իսկ օկուպացված է ՀՀ ինքնիշխան տարածքի մի զգալի հատված:

Խնդրում եմ ձեզ, ամեն ինչից առաջ կանգնեցրե՛ք հումանիտար աղետը Արցախում. ես հավատում եմ, որ դուք դա կարող եք անել: Ստիպե՛ք դիկտատորին բացել կյանքի ճանապարհը. հայասպանությունը կենսակերպ դարձրած ֆաշիստը չի՛ կարող մշտապես արհամարհել լրջագույն միջազգային կառույցների և երկրների հստակ ուղերձները: Կանգնեցրե՛ք արհավիրքը, ապահովե՛ք արցախցիների տարրական մարդկային կեցության պայմանները, երաշխավորե՛ք դրանք, այնուհետև անցեք դիվանագիտական լուծումներ գտնելու ջանքերին, խնդրում եմ ձեզ: Վաղը կարող է ուշ լինել:

Հարգանքով՝ 

ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանհ Սերժ Սարգսյան

Levon Sharoyan reflecting: Hamasdegh’s Daughter is no more.

The attached is my translation of Levon Sharoyan’s posting on his  Facebook page, today, August 3, 2023  Vahe H. Apelian

Lorig Gelenian reminiscing about her father, Courtesy Levon Sharoyan

LORIG, THE DAUGHTER OF HAMASDEGH IS NO MORE

   Time flies fast, years roll one after the other, and decades follow one another. And with this crazy slide of time, things get lost, and a lot disappear and become soil and dust.

There was a time when every now and then we would sadly hear the death of our present-day writers. One day it was Aram Haykaz ( Արամ Հայկազն), another day it was Dzarugian (Ծառուկեան), and another day it was Garo Polaտիan (Կարօ Փօլատեան) who would be the one who left,  another day it was Vahe Vahian (Վահէ֊ Վահեան), on another day it was Siran Seza (Սիրան Սեզան), and on another day it was Haykanoush Mark (Հայկանոյշ Մառք).

Years and ages have gone by so much that nowadays, now and then. we are informed that this or that writer's son or daughter has died. In other words, another generation, a younger one has said goodbye to this world.

    Today, from America, the news broke of the passing away of Lorig, the daughter of the famous village writer Hamasdegh,.

   LORIC GELENIAN.

She was not a writer, nor was she a famous person. She was an Armenian who was born and lived in America, as an ordinary mortal. But she was the daughter of Hamastegh, that is to say a living mortal remains of an Armenian writer, the bearer of his blood. Does this not mean something to us?

   Hamastar (1895-1966) had 2 daughters, Lorik and Arminee (Armineh). They were generally English-speaking, because there were no Armenian day schools in America until the 60s.

Following her literate father's wish, Lorig came to Beirut in October 1956 and spent a year attending the Hamazkayin's Nshan Palandjian Djemaran’s (Academy) Armenian course,  in order to improve her mother tonque and conversational ability.

We know from Hamadegh’s letters that the writer was very enthused about her daughter studying in Djemaran.. Almost every week he received a letter from her, from Beirut. Lorig would tell him about the atmosphere of Djemaran, his new friends, andteachers.

At the time the principal of the Hamazkayin Nshan Palandjian Djemaran was Simon Vratsian In a letter dated 1957, addressed to Simon Vratsian, Hamasdegh wrote: «Lorig's Armenian, the new words she uses, impresses me very impres me very much. I notice that her spelling mistakes are gradually decreasing, and she she forms her sentences correctly with new words. «.

   This is how the Armenian literary laureate was able to give his daughter a partial Armenian education.

I lack biographical and family information about Lorig Gelenian. I only know that she was born in 1939, so she was already in her  80s.

*****

Hamasegh (Courtesy Armenian Prelacy)

 

Hamasdegh was a leading Armenian-American writer and became a highly regarded name in the Armenian literature of the Diaspora.

 

He was born Hampartsoum Gelenian in the village of Perchenj, in the region of Kharpert, on October 15, 1895 (*). He got his primary education in the local school, and then in the Central College of the city of Mezireh. He would become one of several Armenian-American writers from the “Kharpert School,” along with Peniamin Nurigian (1894-1989) and Vahe Haig (1896-1983), who were inspired by their teacher, Tilgadintsi (Haroutioun Haroutiounian, 1860-1915), an elder writer victim of the genocide.

 

After graduating in 1911, the young Hampartsoum worked as a teacher in his village for a year and then traveled to America upon his father’s exhortation. He followed courses at Columbia University and Boston University but did not graduate. He started contributing poetry and translations to the Hairenik daily in 1918 with the pseudonym Hamasdegh, which is the root of the word hamasdeghootyoon (“constellation”) but was also composed by the initial syllables of three Gelenian brothers (Hampartsoum, Asdour, and Eghia).

 

In the early 1920s Hamasdegh went from poetry to prose and became a much-sought name in the Hairenik monthly from its inception in 1922. His first stories, published during the 1920s, were collected in two volumes, The Village (1924) and The Rain (1928), and turned him widely popular by their literary quality. It reflected some trends of Diaspora literature, which was mainly focused on themes of village life and the lost country, and rites and traditions of the homeland. His depictions of the feelings, thoughts, and aspirations of ordinary people struck a note with the readers. In 1928-1929 he traveled to Europe and the Middle East. Before and after, he spent his entire life in the Boston area, where he worked for many years as a photoengraver.

In 1931 he started writing the novel The White Horseman, which was dedicated to the liberation struggle of Western Armenia. However, after publishing it in serial form in the Hairenik monthly from 1931-1933, he left it unfinished and would only finish it in 1952, when he released it as a book. He continued his literary activities, with the main theme of longing going through his writing, and published a selection of new stories in Nazar the Brave and 13 Stories (1955), the meditation House of Prayer (1957), and the poem The Goat Book (1960). His last book was the novel The First Love (1966).

In the 1960s, Hamasdegh was invited to go to Armenia–where his name and work were practically unknown due to political issues—several times, but he could not make the trip. His prolific literary life was rewarded with the celebration of his 70th birthday in 1966 throughout the Diaspora. Unfortunately, he was beset by personal and health problems. His wife passed away after a long illness in early 1966, and the writer himself passed away on November 26, 1966, victim of a heart attack while he was speaking at his jubilee in Los Angeles. He was buried in Boston.

The school of Soorp Khatch Church in the Washington D.C. area bears the name of Hamasdegh. In 2018 the Eastern Prelacy published a bilingual edition of Hamasdegh’s House of Prayer, his first book translated into English. Part of his correspondence and several collections of his works scattered in the press have been published in Armenia during the past two decades.

(*) We are grateful to the writer’s elder daughter, Ms. Loretta Gelenian, for providing his date of birth.

 

*****

      

   Բնագիրը՝

ՀԱՄԱՍՏԵՂԻ ԴՈՒՍՏՐԸ` ԼՈՐԻԿ, ՈՉ ԵՒՍ Է

   Ժամանակը կը սահի արագ֊արագ։ Տարիները կը գլտորին իրարու ետեւէ, տասնամեակները կը յաջորդեն մէկը միւսին։ Եւ ժամանակի այս խելացնոր սահանքին հետ` ինչե՜ր ու ինչե՜ր կը կորսուին, կ`անհետանան, հող ու փոշի կը դառնան...։

   Կար ժամանակ, երբ հոսկէ֊հոնկէ տխրօրէն կը ստանայինք մահուան գոյժը ժամանակակից մեր երեւելի գրողներուն։ Օր մը Արամ Հայկազն էր մահացողը, օր մը` Ծառուկեանը, օր մը` Կարօ Փօլատեանն էր մեկնողը, օր մը` Վահէ֊Վահեանը, օր մը` Սիրան Սեզան, օր մը` Հայկանոյշ Մառքը...։

   Հիմա, տարիներն ու տարիքները այնքան յառաջացան` որ մերթ ընդ մերթ կը տեղեկանանք, թէ մահացած է սա կամ նա գրողին որդին։ Այսինքն, այս աշխարհէն հրաժեշտ կ`առնէ ուրի'շ սերունդ մը` աւելի' կրտսերը։

    Այսօր, ահաւասիկ, Ամերիկայէն գուժեցին մահը նշանաւոր գիւղագիր Համաստեղի աղջկան` Լորիկին։

   ԼՈՐԻԿ ԿԷԼԷՆԵԱՆ։

   Գրող չէր, ոչ ալ նշանաւոր դէմք մը։ Ամերիկա ծնած ու հոն ապրած հայուհի մըն էր, սովորական մահկանացու մը։ Բայց` Համաստեղին դուստրն էր, այսինքն` ապրող ու կենդանի մէկ նշխարը հայ գրագէտի մը, անոր արի'ւնը կրողը...։ Բան մը կը նշանակէ՞ ասիկա մեզի համար։

   Համաստեղ (1895֊1966) ունէր 2 աղջիկ զաւակ` Լորիկն ու Արմինէն։ Անոնք առհասարակ անգլիախօս էին, քանի որ մինչեւ 60֊ականներ` հայկական ամէնօրեայ վարժարաններ չկային Ամերիկայի մէջ։

   Ընթացք տալով իր գրագէտ հօր բաղձանքին` Լորիկ 1956֊ի Հոկտեմբերին Պէյրութ եկաւ ու լման տարի մը հետեւեցաւ Համազգայինի Նշան Փալանճեան ճեմարանի հայերէնի դասապահերուն, բարելաւելու համար իր մայրենի լեզուն ու խօսակցական կարողութիւնը։ 

   Համաստեղի "Նամականի"֊էն գիտենք, որ գրագէտը շատ խանդավառ էր Լորիկին Ճեմարանի ուսումնառութեամբը։ Գրեթէ ամէն շաբաթ նամակ մը կը ստանար անկէ, Պէյրութէն։ Լորիկ կը պատմէր Ճեմարանի մթնոլորտին, իր նոր ընկերներուն, ուսուցիչներուն մասին։

   Ճեմարանի այդ շրջանի տնօրէն Սիմոն Վրացեանին ուղղեալ նամակի մը մէջ (1957) Համաստեղ կը գրէր."Լորիկին հայերէնը, անոր գործածած նոր բառերը զիս շատ կը յուզեն։ ...Կը նկատեմ որ հետզհետէ կը պակսին իր տառասխալները, եւ նախադասութիւնները ճիշդ կը կազմէ` նոր բառերով"։

   Ահա այսպէս, հայ գրագէտը գէթ հայեցի մասնակի կրթութիւն մը կրցաւ տալ իր աղջկան։

    Լորիկ Կէլէնեանի մասին կենսագրական ու ընտանեկան տուեալներ կը պակսին ինծի։ Միայն գիտեմ, թէ ան ծնած էր 1939֊ին, ուրեմն, արդէն շատոնց բոլորած էր իր 80֊ամեակը։

   Լ. Շառոյեան (Հալէպ)

The Lisbon Operation: Armenian press coverage - 2/2

 The front-page coverage of the Lisbon Operation by ARF affiliated newspapers are posted here courtesy Levon Sharoyan of Aleppo, Syria. He had posted them on his Facebook page. The operation took place on July 27, 1983, in the capital city of Portugal, Lisbon. Vahe H. Apelian

 

AZAD OR, National. Political. Literary. Social Daily, on Thursday, July 28 ,1983, Athens, Greece

The headline reads: “The Armenian Revolutionary Army assumes the suicidal, armed combatants’ martyrdom revolutionary operation.”

*****

ALIK, Daily, Thursday, 28 July 1983, Tehran, Iran.

The headline reads: “The Turkish Ambassy of Lisbon, occupied for three hours by Armenian revolutionaries. The heroic attack by the Armenian Revolutionary Army.”

 *****

ARMENIA, on Thursday July 28, 1983, Buenos Aires, Republic of Argentina.

The headline reads: “Retribution against Turks in Lisbon”

 *****

HARATCH Daily, Founder Shavarsh Missakian, on Friday, July 29, 1983, Paris, France.

The headline reads: “A SUICIDE OPERATION, after occupying the residence of the Turkish Ambassador, seven deaths, FIVE YOUNG ARMENIAN MEN, A POLICEMAN AND A TURKISH LADY.  Armenian revolutionary army has assumed the act.”

 *****

“HAIRENIK” National, Political, and Literary Daily, on Saturday July 30, 1983 – Boston, Massachusetts, U.S.

The headline reads: “The Armenian Revolutionary Army assumed the responsibility of the bombing the residence of the Turkey’s ambassador in Lisbon. Five young Armenian combatants were martyred on the “freedom’s altar”.

 

 

 

 

 

 

The Lisbon Operation: A brother’s reflection, before and after July 27, 1983 – 1/2

Zareh Yahniyan

Բնագիրը կցուած է։ Attached is my translation of Zareh Yahniyan’s article that was posted in “Aztag” Daily on July 23, 2023, titled: “Before and After July 27” (Յուլիս 27- էն Առաջ եւ Վերջ.....). The original text is attached.)

Simon Yahniyan

Forty years after the Lisbon Operation, what did we learn? What did we implement, and what targets did we aim?

Much has been said, written, and sung about the Lisbon Operation; that it was not only an armed operation, but that it also had different objectives. Some say it is a textbook. Others say it is a story. Some say they are saints. Others say they are idols. They may say and may continue on saying. But who continues their mission and how? How do they transmit the message of the martyrs? Celebrating anniversaries, lecturing, repairing their graves, writing songs about them are not enough to move forward to attain a free, independent and united Armenia.

Today I would like to highlight and focus on the "giving up" or "yielding" (զիջիլ) aspect from the many facets of the Lisbon Operation. Today we just need to give up and not be stubborn. I say this much like   "Nasreddin Khoja", who proverbially has said that he is a man and that his words come from his mouth only once. “Giving up”, yes, but what and to who? Of course, not to the enemy. We don't have the right to give up or yield to the enemy even a hair, a millimeter, or even a document. We only have to demand and oblige the enemy.

What did the boys of the Lisbon Operation, Ara, Setrak, Simon, Vache and Sarkis, give up? For the sake of their mission, for the success of their operation, for their vision of a free, independent and united Armenia. They gave up their lives, they gave up their pride, they gave up their fears, they gave up their families, their longings, their dreams, and above all, they gave up their EGO. They put aside everything, everything, and everything in the true sense of the word. They forgave everyone. They even forgave those who did not forgive them, and those who sent them to the fold of certain death. They were thus purified, they were rebaptized, and they finished their job with success in quotation mark. 

Today, 40 years later, all of us as leaders or foot soldiers; generalissimo or rank and file, party members or sympathizers, need to learn a little from the lesson of the kind giving up, the boys of the Lisbon Operation exercised. If we do not likewise give up today; if we do not forgive each other, then our disunity will deepen and deepen. Naturally the only end result of disunity, will be collapse. I hope, inspired by our immortal heroes of the Lisbon Operation, that such a collapse will be avoided, as we bow to their message of having giving up or yielding their selves and having forgiven for the sake of the greater cause.

Today, the boys of the Lisbon operation tell us not to talk about them anymore from podiums, as to what time the attack started, and at what time it ended? Who was martyred first? Did a special squad police arrive at the scene? You don't need all of that today. We appeal to you today to arm yourself with compromise, because that is the only way to stand up. We do not need rounded up decades for celebration.  We need our homeland. If you don't give up on your ego today, then we will end giving up also the 30 percent of our dreamed, but not unattainable, free, independent and united homeland.

Respectable and not so respectable, state, party, spiritual, or social leaders of today. You have an opportunity to listen to a call from the eternal world. You have an opportunity to fire a bullet, and the target is the mirror. Let each of you stand in front of a mirror, remember the oath you took and fire the Lisbon Operation type bullet so that you understand that with your concessions, we will be strengthened once again and together, we will team with the boys of the Lisbon Operation and we will rise up again. And  hand in hand, we will raise our unfinished dream ,-the creation of a free, independent and united Armenia.

Glory to the brave heroes...

Woe to the cowardly vasals...

 

Link: https://www.aztagdaily.com/archives/588073?fbclid=IwAR31EAsMtdiB7GjepGJ8pv11AGcVDDXeVmwB2T-9opDp9YCPOZIdKTfTBJY 

 

****

 

Լիզպոնի փամփուշտներէն 40 տարիներ ետք ի՞նչ սորվեցանք կամ սորվածներէն ի՞նչը իրականացուցինք, ո՞ր փամփուշտը կրակեցինք…

 

Բազմիցս խօսուած է, գրուած է, երգուած է, թէ Լիզպոնի գործողութիւնը լոկ զինեալ գործողութիւն մը չէր, այլ` ունէր տարբեր երեսներ: Ոմանք կ՛ըսեն` դասագիրք է, ուրիշներ կ՛ըսեն` պատմութիւն է, կ՛ըսեն, թէ անոնք սուրբեր են, քուրմեր են, կ՛ըսեն ու կ՛ըսեն, սակայն ո՞վ կը շարունակէ անոնց գործը, որո՞նք եւ ինչպէ՞ս կը փոխանցեն նահատակներուն պատգամները… Միայն ամեակներ նշելը, դասախօսութիւններ կարդալը, շիրիմ նորոգելը, երգեր հիւսելը բաւարար չեն հայրենասիրութեան, հայրենատենչութեան եւ հայրենատիրութեան մէջ յառաջ երթալու եւ ազատ, անկախ ու միացեալ Հայաստանին հասնելու…

 

Լիզպոնի բազում երեսներէն այսօր կ՛ուզեմ առանձնացնել եւ կեդրոնանալ «զիջում»-ին վրայ: Այսօր մեզ միայն անհրաժեշտ է զիջիլ եւ ոչ յամառիլ, այսպէս ըսած «Նասրէտտին խոճա»-ի նման ըսել` ես տղամարդ եմ, խօսքս մէկ անգամ կ՛ելլէ բերնէս… Զիջիլ` այո՛, բայց ի՞նչ եւ որո՞ւ, թշնամի՞ին: Բնականաբար ոչ, թշնամիին մազաչափ մը անգամ, միլլիմեթր մը անգամ, փաստաթուղթ մը անգամ զիջելու իրաւունք չունինք, թշնամիէն միայն պէտք է պահանջել եւ ստիպել…

 

Ի՞նչ զիջեցան Լիզպոնի տղաքը` Արան, Սեդրակը, Սիմոնը, Վաչէն եւ Սարգիսը: Յանուն իրենց նպատակին, յանուն իրենց գործողութեան, յանուն ազատ, անկախ եւ միացեալ Հայաստանի տեսլականին զիջեցան իրենց կեանքը, զիջեցան իրենց հպարտութիւնը, վախը, ընտանիքները, կարօտը, երազը, եւ մանաւանդ` զիջեցան իրենց ԵՍԸ: Անոնք մէկ կողմ դրին ամէն ինչ, ամէն, բառին իսկական իմաստով ամէն ինչ, ներեցին բոլորին, ներեցին անգամ չներուողներուն, իրենց մահուան գիրկը ուղարկողներուն: Մաքրուեցան, մկրտուեցան եւ իրենց բռնած գործը աւարտեցին չակերտաւոր յաջողութեամբ…

 

Այսօր, 40 տարի ետք, մենք` բոլորս, ղեկավար թէ զինուոր, սպարապետ թէ բանուոր, կուսակցական թէ համակիր, կարիքը ունինք Լիզպոնի տղոց զիջելու դասէն քիչ մը սորվելու: Եթէ մենք այսօր չզիջինք, իրարու չներենք երկուստեք, ապա մեր անմիաբանութիւնը աւելի պիտի խորանայ ու խորանայ, եւ բնականաբար անմիաբանութեան աւարտը միայն փլուզումը կ՛ըլլայ: Կը յուսամ, որ այդ փլուզումը կանգնեցնեն Լիզպոնի մէջ անշնչացած մեր անմահ հերոսները` իրենց զիջելու, ներելու, խոնարհելու պատգամով…

 

Այսօր Լիզպոնի տղաքը կ՛ըսեն` բեմերէն այլեւս մի՛ խօսիք, թէ ժամը քանի՛ին յարձակումը սկսաւ, ժամը քանի՛ին աւարտեցաւ, ո՞վ առաջինը նահատակուեցաւ, յատուկ ջոկատի ոստիկանները եկան եւ այլն, եւ այլն: Այդ բոլորը ձեզ այսօր պէտք չէ, այսօր մենք ձեզի կոչ կ՛ուղղենք, որպէսզի զինուիք զիջողականութեամբ, որովհետեւ ոտքի կանգնելու ձեւը այժմ միայն այդ է…

 

Մեզի ամեակներ պէտք չեն, մեզի հայրենիք պէտք է: Եթէ չզիջիք ձեր Եսը այսօր, ապա պիտի զիջիք մեր երազած, բայց ոչ անհասանելի ազատ, անկախ եւ միացեալ հայրենիքի 30 տոկոսը եւս…

 

Յարգելի եւ ոչ յարգելի ղեկավարներ` պետական թէ կուսակցական, հոգեւոր թէ մշակութային, այսօր ունիք առիթ` լսելու անդենական աշխարհէն եկող կոչ մը, ունիք առիթ` կրակելու փամփուշտ մը, իսկ թիրախը հայելին է: Ձեզմէ իւրաքանչիւրը թող հայելիին դիմաց կանգնի, յիշէ տուած երդումը եւ կրակէ լիզպոնեան այդ փամփուշտը, որպէսզի ձեր հասկնալով, ձեր զիջելով, մենք կրկին անգամ հզօրանանք եւ Լիզպոնի տղոց հետ միասին ձեռք ձեռքի բարձրանանք ու բարձրացնենք մեր անաւարտ երազը` ազատ, անկախ եւ միացեալ Հայաստանի ստեղծումը…

 

Փա՛ռք քաջարի հերոսներուն…

 

Նզո՛վք վախկոտ ստրուկներուն…