“War or peace, time to get serious.”: A historical document in translation – Part 4/4 - packaged or phased solution

Բնագիրը կցուած է։ “War or peace, time to get serious" - "Պատերազմ թէ՞ խաղաղութիւն՝ լրջանալու պահը" - is president Levon Ter Petrosyan’s (LTP) position paper for the resolution of the Karabagh conflict, he published on November 1, 1997, where he advocated concessions for resolving the lingering Karabagh conflict. This is the third segment of my translation of the document. For introduction read the note. Vahe H Աpelian 

 

The opposition press spares no effort to impress the public that Nagorno Karabakh supports the package version of the settlement, while Armenia supports the phased version, which is fraught with serious dangers. I probably would not have touched on this issue if, to my surprise, the representatives of Karabakh had not made similar statements.

Those who closely followed the September 26 press conference should have noticed that I considered both package and phased solutions to be "real (real) options". I also mentioned that Armenia accept with serious reservations the first plan presented by the co-chairs, which was nothing but a package version of the settlement. And only after Azerbaijan and Nagorno-Karabakh categorically refused in writing that option, the co-chairs had to propose a staged (or phased) solution to the parties.

In the press conference, I specifically said: "What actually happened?" The mediators and all of us were convinced that today Karabakh and Azerbaijan are not ready to discuss the issue of the status of Nagorno Karabakh, because each of them has their own idea about that status, which is sharply opposed to the opponent's point of view. Everyone was convinced of this. I think the only realistic approach was chosen. If such a version of the solution is not accepted, that is, it is not feasible, today an attempt should be made to implement the "phase by phase" version of the solution" ("Republic of Armenia", September 27, 1997).

By rejecting first, the packaged and then phased solutions and today proposing to return to the package version, the Karabakh side has put both Karabakh and Armenia in an uncomfortable situation. However, I do not consider the situation tragic or a dead end, because it is possible to combine those two options easily. The idea is very simple. as a result of the negotiations, the staged version of the settlement is signed, but it is applied after the clarification of the status of Nagorno Karabakh. By doing so, Karabakh proves its constructiveness to the international community, shows that it has no intention to preserve the occupied territories, and on the other hand, serious progress is recorded in the settlement process, and the negotiations, which were interrupted for about a year, are resumed.

The main thing is the resumption of the negotiations that were interrupted today, for which it is necessary to agree on the draft document that is the basis of the negotiations between the conflicting parties in a short time. If it doesn't happen before the OSCE upcoming session of the Council of Ministers, which will be held in Copenhagen this December, then serious complications can await us.

Conspiracy is excluded.

The opposition is also trying to create the impression that the co-chairs are organizing a conspiracy against Karabakh, in which Levon Ter-Petrosyan is also participating due to incompetence or treacherous intent. In order to create such an impression, the secrecy of the negotiations is particularly manipulated, although I think I have exhaustively addressed this fear in my speech at the 9th Congress of the ANM. I have to repeat the relevant part of the speech.

"Secret does not necessarily mean conspiracy. This is just an international diplomatic practice to facilitate the negotiation process, keeping it away from unnecessary noise and propagandistic speculation. It is enough to remind that the current process of Arab-Israeli settlement was preceded by years of secret negotiations.

It is clear that only the phase of negotiations will proceed in secret, and after the agreements are reached, but before the final agreements are signed, the settlement plan will naturally be submitted to our court, as well as to the people of Artsakh and Azerbaijan...

I can fully assure you of one thing. Armenia will never sign any document without the signature of Nagorno Karabakh" ("Republic of Armenia", July 15, 1997).

It seems that everything has been said for people with more or less logic and elementary mental abilities. But for people who are used to magic and suffering from the fever to mislead the people, what is the point of considering logic or reason in general, when you can distort the words of the opponent and make imaginary attributions to cover up one's own nakedness by drawing, relying on the baser human instincts?

Conspiracy, in fact, is excluded not by subordinate (subjective) circumstances, that is, not because Levon Ter-Petrosyan or someone else wants or imagines it that way, but purely from a legal point of view. In other words, there will be a clear legal mechanism for controlling the settlement of the Karabakh issue, which will include the following milestones.

a) As mentioned above, after the agreements are reached, but before the final agreements are signed, the settlement plan will be submitted to the court of the interested peoples;

b) Nagorno Karabakh's signature will be under any settlement plan or agreement.

c) After signing, the settlement plan or agreement must be ratified by the parliaments of the conflicting parties.

As we can see, both the people and the opposition will have the opportunity to fully control the settlement process and influence its results. I will only be happy if, during public discussions and parliamentary debates, the opposition comes up with alternative proposals and programs that will enable us to make the right decisions, because we have no right to make mistakes in the Nagorno Karabakh issue.

Let's not engage in self-deception and cherish empty illusions, we have no allies in the issue of Karabakh's independence. No one will solve the existing wrinkle for us. We will solve it, and we will solve it to the best of our ability. Our only ally is the refusal of adventure.

I do not aim to make the situation tragic and I do not sound the alarm at all, because I am confident in the common sense of our people.

"Republic of Armenia", November 1, 1997.

Note: A document for history http://vhapelian.blogspot.com/2024/10/a-document-for-history-war-or-peace_20.html

.*****

 

 

Բնագիրը՝

Փաթեթային, թե՞ փուլային լուծում

Ընդդիմադիր մամուլի կողմից ջանք չի խնայվում հասարակությանը տպավորելու համար, թե իբր Լեռնային Ղարաբաղը պաշտպանում է կարգավորման փաթեթային տարբերակը, իսկ Հայաստանը՝ փուլայինը, որը հղի է լուրջ վտանգներով։ Ես թերեւս չանդրադառնայի այս հարցին, եթե ի զարմանս ինձ, նման հայտարարություններ չանեին նաեւ Ղարաբաղի ներկայացուցիչները։

Սեպտեմբերի 26-ի մամլո ասուլիսին ուշադիր հետեւողները պետք է նկատած լինեին, որ թե՛ փաթեթային, թե՛ փուլային լուծումները ես համարել եմ «իրական (ռեալ) տարբերակներ»։ Նշել եմ նաեւ, որ Հայաստանը լուրջ վերապահումներով ընդունել է համանախագահների ներկայացրած առաջին ծրագիրը, որը ոչ այլ ինչ էր, եթե ոչ կարգավորման փաթեթային տարբերակ։ Եւ միայն այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը եւ Լեռնային Ղարաբաղը գրավոր կերպով կտրականապես մերժել են այդ տարբերակը, համանախագահներն ստիպված են եղել կողմերին առաջարկել փուլային լուծում։

Ասուլիսում իմ կողմից մասնավորապես ասված է. «Ըստ էության ի՞նչ տեղի ունեցավ։ Միջնորդներն էլ, մենք բոլորս էլ համոզվեցինք, որ այսօր Ղարաբաղը եւ Ադրբեջանը պատրաստ չեն քննարկել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, որովհետեւ նրանցից յուրաքանչյուրն ունի այդ կարգավիճակի մասին իր սեփական պատկերացումը, որը կտրուկ հակադրվում է հակառակորդի տեսակետին։ Այս հարցում բոլորը համոզվեցին։ Ես կարծում եմ, ընտրվեց միակ իրատեսական մոտեցումը։ Եթե լուծման նման տարբերակը չի ընդունվում, այսինքն իրագործելի չէ, այսօր պետք է փորձ կատարել իրագործել լուծման «փուլ առ փուլ» տարբերակը» («Հայաստանի Հանրապետություն», 27 սեպտեմբերի, 1997թ.)։

Մերժելով նախ փաթեթային, ապա՝ փուլային լուծումները եւ այսօր առաջարկելով կրկին վերադառնալ փաթեթային տարբերակին, ղարաբաղյան կողմն անհարմար դրության մեջ է դրել թե՛ Ղարաբաղը, թե՛ Հայաստանը։ Այնուամենայնիվ, վիճակը ես ողբերգական կամ փակուղային չեմ համարում, քանի որ հնարավոր է այդ երկու տարբերակները հեշտությամբ համատեղել։ Գաղափարը շատ պարզ է. բանակցությունների արդյունքում ստորագրվում է կարգավորման փուլային տարբերակը, բայց այն կիրառվում է Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հստակեցումից հետո։ Դրանով Ղարաբաղը միջազգային հանրությանն ապացուցում է իր կառուցողականությունը, ցույց է տալիս, որ ոչ մի մտադրություն չունի պահպանել գրավված տարածքները, իսկ մյուս կողմից՝ լուրջ առաջխաղացում է արձանագրվում կարգավորման գործընթացում, եւ վերսկսվում են շուրջ մեկ տարի ընդհատված բանակցությունները։

Գլխավորն այսօր ընդհատված բանակցությունների վերսկսումն է, որի համար անհրաժեշտ է կարճ ժամանակում վերջիվերջո հակամարտող կողմերի միջեւ համաձայնեցնել բանակցությունների հիմք հանդիսացող փաստաթղթի նախագիծը։ Եթե դա տեղի չունենա մինչեւ ԵԱՀԿ նախարարների խորհրդի առաջիկա նիստը, որը կայանալու է այս տարվա դեկտեմբերին Կոպենհագենում, ապա մեզ լուրջ բարդություններ կարող են սպասել։

Դավադրությունը բացառվում է

Ընդդիմության կողմից փորձ է արվում ստեղծել նաեւ այն տպավորությունը, թե համանախագահների կողմից Ղարաբաղի դեմ դավադրություն է կազմակերպվում, որին ապաշնորհության պատճառով կամ դավաճանական դիտավորությամբ մասնակցում է նաեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը։ Նման տպավորության ստեղծման նպատակով մասնավորապես շահարկվում է բանակցությունների գաղտնիության հանգամանքը, թեեւ այդ մտավախությանը, կարծում եմ, ես սպառիչ կերպով անդրադարձել եմ ՀՀՇ 9-րդ համագումարի իմ ելույթում։ Ստիպված եմ կրկնել ելույթի համապատասխան հատվածը.

«Գաղտնին անպայման դավադրություն չի նշանակում։ Սա պարզապես միջազգային դիվանագիտական պրակտիկա է՝ հեշտացնելու համար բանակցությունների գործ ընթացը, այն հեռու պահելով ավելորդ աղմուկից ու պրոպագանդիստական շահարկումներից։ Բավական է հիշեցնել, որ արաբա-իսրայելյան կարգավորման ներկա գործընթացին նախորդել են տարիներ տեւած գաղտնի բանակցություններ։

Հասկանալի է, որ գաղտնի է ընթանալու միայն բանակցությունների փուլը, իսկ համաձայնությունների կայացումից հետո, բայց վերջնական պայմանագրերի ստորագրումից առաջ, կարգավորման ծրագիրը, բնականաբար, ներկայացվելու է ինչպես մեր, այնպես էլ Արցախի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդների դատին…

Մի բանում ձեզ կարող եմ լիովին վստահեցնել. Հայաստանը երբեւէ չի ստորագրի որեւէ փաստաթուղթ, որ ի տակ չի լինի նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի ստորագրությունը» («Հայաստանի Հանրապետություն», 15 հուլիսի, 1997թ.)։

Թվում է, թե քիչ թե շատ տրամաբանող եւ տարրական մտավոր կարողություններ ունեցող մարդկանց համար ասված է ամեն ինչ։ Բայց աճպարարության սովոր եւ ժողովրդին մոլորության մեջ գցելու տենդով տառապող մարդկանց համար ի ՜նչ փույթ հաշվի նստել տրամաբանության կամ ընդհանրապես բանականության հետ, երբ կարելի է ընդդիմախոսի խոսքերն աղավաղելու եւ երեւակայական վերագրումներ կատարելու միջոցով քողածածկել սեփական մերկությունը՝ հույս դնելով ստորագույն մարդկային բնազդների վրա։

Դավադրությունն, ըստ էության, բացառվում է ոչ թե ենթակայական (սուբյեկտիվ) հանգամանքներով, այսինքն ոչ թե այն պատճառով, թե Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը կամ այլ ոմն այդպես է կամենում կամ պատկերացնում, այլ զուտ իրավական առումով։ Այսինքն՝ գործելու է Ղարաբաղի հարցի կարգավորման վերահսկման հստակ իրավական մեխանիզմ, որն ընդգրկելու է հետեւյալ հաջորդական հանգրվանները.

ա) ինչպես վերը նշվեց, համաձայնությունների կայացումից հետո, բայց վերջնական պայմանագրերի ստորագրումից առաջ կարգավորման ծրագիրը ներկայացվելու է շահագրգիռ ժողովուրդների դատին.

բ) կարգավորման ցանկացած ծրագրի կամ պայմանագրի տակ լինելու է Լեռնային Ղարաբաղի ստորագրությունը.

գ) ստորագրումից հետո կարգավորման ծրագիրը կամ պայմանագիրը պետք է վավերացվի հակամարտող կողմերի խորհրդարանների կողմից։

Ինչպես տեսնում ենք, ե՛ւ ժողովուրդը, ե՛ւ ընդդիմությունը հնարավորություն է ունենալու լիակատար կերպով վերահսկել կարգավորման գործընթացը եւ ազդել նրա արդյունքների վրա։ Ես միայն ուրախ կլինեմ, եթե հրապարակային քննարկումների եւ խորհրդարանական բանավեճերի ընթացքում ընդդիմությունը հանդես գա այլընտրանքային առաջարկներով ու ծրագրերով, որոնք մեզ հնարավորություն կտան կայացնել ճիշտ որոշումներ, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում մենք սխալվելու իրավունք չունենք։

Ինքնախաբեությամբ չզբաղվենք եւ զուր պատրանքներ չփայփայենք՝ Ղարաբաղի անկախության հարցում մենք դաշնակիցներ չունենք։ Ոչ ոք մեր փոխարեն չի լուծելու առկա կնճիռը։ Մենք ենք լուծելու, եւ լուծելու ենք մեր ուժերի ներածի չափով։ Մեր միակ դաշնակիցը արկածախնդրության մերժումն է։

Ես նպատակ չեմ հետապնդում ողբերգականացնել իրավիճակը եւ ամենեւին տագնապ չեմ հնչեցնում, քանի որ վստահ եմ մեր ժողովրդի ողջամտությանը։

«Հայաստանի Հանրապետություն», 1 նոյեմբերի, 1997 թ.։

ՀՀԱՆԱ, 28/01.11.97։ Բնագիր։ Ի

If and if, եւ Եթէ

Rudyard Kipling’s poem “If” is a classic. I have congratulated a number of high school graduates with graduation cards bearing that poem. A relative once told me that their son kept that graduation card on his study desk for many years. He is now a lawyer. But it never occurred to me that the poem is more for the upcoming. But there comes the inevitable, the twilight of the person’s later years. 

A few days ago, I came across a poem titled “IF you shall become an old man”. The poem was by an Apologetic Poet who noted that, the poem he wrote is an adaptation of the poem IF by Rudyard Kipling.

I reproduced the Apologetic Poet’s “IF’ poem below, along with Rudyard Kiling’s “IF” and Mushegh Iskhhan’s superb translation of the poem. Vahe H Apelian

IF YOU SHALL BECOME AN OLD MAN

(An Adaptation of The Poem IF By RUDYARD KIPLING)

THE APOLOGETIC POET

 

If you can move without stumbling, with dignity intact,

While others rely on walkers, their steps compact;

If you can wait for family visits, patient and kind,

Even when emergencies are just an excuse to find;

Or resist the allure of dating, not feeling quite refined,

Yet still cherishing beauty within your mind.

If you can dress with care, without vanity's hold,

And write poetry, sharing stories yet untold;

If you can face Dementia and Alzheimer's embrace,

Fight against their grip, with courage and grace;

If you can bear repeated tales, fellow elders' plight,

Understanding the importance of sharing their light.

Or see your dreams shattered, and still believe,

That new beginnings await, if you choose to perceive;

If you can rebuild relationships, taking the lead,

Showing forgiveness, as you plant love's seed;

And hold fast to love, when passion's flame has ceased,

Embracing companionship, a bond that's not released.

If you can remain part of the crowd, hand in hand,

Or reside in a home, where connection still stands;

If neither forgotten birthdays, nor fading memories,

Can wound your spirit, for love's legacy still carries;

If you can sing and dance, with joyous glee,

Embodying the vitality of what it means to be free.

Then rejoice, dear elder, for you are ever agile,

A testament to strength, resilience, and your smile.

***

 

"If—"

is a poem by English poet Rudyard Kipling (1865–1936), written circa 1895 as a tribute to Leander Starr Jameson. It is a literary example of Victorian-era stoicism. The poem, first published in Rewards and Fairies (1910) following the story "Brother Square-Toes", is written in the form of paternal advice to the poet's son, John. (Wikipedia)

 

If you can keep your head when all about you

    Are losing theirs and blaming it on you;

If you can trust yourself when all men doubt you,

    But make allowance for their doubting too:

If you can wait and not be tired by waiting,

    Or being lied about, don't deal in lies,

Or being hated don't give way to hating,

    And yet don't look too good, nor talk too wise;

 

If you can dream—and not make dreams your master;

    If you can think—and not make thoughts your aim,

If you can meet with Triumph and Disaster

    And treat those two impostors just the same:

If you can bear to hear the truth you've spoken

    Twisted by knaves to make a trap for fools,

Or watch the things you gave your life to, broken,

    And stoop and build 'em up with worn-out tools;

 

If you can make one heap of all your winnings

    And risk it on one turn of pitch-and-toss,

And lose, and start again at your beginnings

    ⁠And never breathe a word about your loss:

If you can force your heart and nerve and sinew

    To serve your turn long after they are gone,

And so hold on when there is nothing in you

    ⁠Except the Will which says to them: 'Hold on!'

 

If you can talk with crowds and keep your virtue,

    Or walk with Kings—nor lose the common touch,

If neither foes nor loving friends can hurt you,

    If all men count with you, but none too much:

If you can fill the unforgiving minute

    With sixty seconds' worth of distance run,

Yours is the Earth and everything that's in it,

    ⁠And—which is more—you'll be a Man, my son![7]

***

Եթէ

Թարգմանեց Մուշէղ Իշխան

(Մուշեղ Ճենտերեճեան)

 (1913 - Յունիս 12, 1990)

 

Եթէ կրնաս պահել գլուխդ առանձին,

Երբ խուճապի մէջ է չորս դիդ ամէն մարդ,

Եթէ կրնաս վստահ ըլլալ քու անձին,

Եթէ ուրիշներ կը կասկածին վրադ,

Եթէ կրնաս միշտ սպասել անձանձի,

Կամ չստել՝ շրջապատուած սուտերով,

Ատողներու մէջ ըլլալ սիրալիր,

Եթէ կրնաս ըլլալ բարի , բայց ուժով․

Եթէ կրնաս դուն երազել եւ սակայն

Չըլլալ գերին երազներուդ գերիշխող ,

Յաղթանակէն ետք հանդիպիլ պարտութեան

Եւ նո՛յն ձեւով ընդունիլ զոյգն այդ խաբող․

Եթէ կրնաս լսել քու խօսքդ վճիտ

Չարափոխուած յիմարներու ծուղակի

Ու խորտակուած տեսնել մեծ երկը կեանքիդ,

Բայց վերստին զայն շինելու գաս ծունկի․

Եթէ կրնաս շահը հազար ճիգերու,

Մէկ հարուածով յանձնել բախտի սեղանին

Եւ անտրտունջ, առանց երբեք ողբալու

Վերսկսիլ ծայրէն ամէն ինչ կրկին,

Եթէ կրնաս սիրտ ու ջիղեր ու մկան

Մաշումէն ետք նորէն լարել անդադար

Եւ դիմանալ, երբ մեռած է ամէն բան

Բացի կամքէն, որ կը մնայ մէջդ վառ.

Եթէ կրնաս արքաներու հետ ՝ պարզուկ,

Ամբոխին մէջ՝ առաքինի ըլլալ միշտ,

Եթէ թաղես կրքի րոպէն վաղանցուկ,

Եթէ մարդիկ անզօր են քեզ առթել վիշտ

Եւ ամէն ուն կուտաս արժէքն իր արդար ,

Եթէ սիրես, բայց սիրոյդ խենթ չդառնաս․

Քու՛կդ է Երկիրն ու իր գանձերն անհամար

Եւ աւելին՝ այն ատեն Մա՛րդ ես, տղաս։

 

 

Կարպիսը` Կարպիս Աբէլեանի յիշատակին

Ստեփան Ճ. Աբէլեան

Garbis Apelian - Կարպիս Աբէլեան

Կարպիս Աբէլեանը ինծի երկու տարեկան պզտիկ էր բայց ինծի հասակակից էր, իչպէս եղած էր պարագան Ստեփան-ին գրութիւնէն դատելով, թէեւ այդ պարագային, Կարպիսը՝ Ստեփանէն երեք տարի աւելի մեծ էր։ Թէեւ հասակակից էինք, բայց խաղընկերներ չեղանք քանի որ Կարպիսը կանուխ տարիքին սկսաւ աջակցիլ հօրը հոգալու Տիւզաղաճի իրենց խնձորի մրգաստանը եւ ապա նետուեցաւ գործի, իսկ ես դպրոցական աշակերտ եւ ուսանող մնացի։

Ստեփանը կը նկարագրէ արջի մը պատահարին մասին։ Իսկ իմ ալ յիշողութեանս մէջ մնացած է մեծ կրեայի մը պատմութիւնը։ Տիւզաղաճ գացած էի հօրեղբօրս հետ եւ բնականաբար գացի Կարպիսին տեսնելու։ Պարտիզի հոգատարութեամբ զբաղ էր։ Իսկ իրենց շունը անընդհատ կը հաջէր։ Ինծմէ խնդրեց որ երթան նային ինչու համար շուտը այդքան կը հաջէ։ Ի յայտ եկաւ որ խանտակը մեծ կրեայ մը եկած էր, հաւանաբար ջուր խմելու, իսկ իրենց շունը այդ կրեային շուրջն էր որ կը դառնար։ Ես ազատ բնութեան մէչ այդպիսի մեծ կրեայ չեմ հանդիպած։ 

Կարպիսին անունը նմանապէս մտապատկերիս մէջ մնացած է Քէօրքիւնայի երբեմնի Մուխթար Նշանին եւ իր կնոջր Աննային հետ։ Իրենց ծերութեան մէջ երկու ալեւորները ամառը հիւղակ մը կը շինէին, որուն Քեսապցիներ շուք անունը կուտան, եւ ամառը հոն կ՚անցնէին հոգալու իրենց պարտէցը, եւ կը մնային կարպիսի ծնողքին ուշադրութեան եւ խնամքին առարկայ։ Մտապատկերիս մէջ դրօշմուած մնացած է այդ պարզ հիւղակը, քանի մը բարձեըով, ծալուած անկողինով մը, եւ քանի մը խօհանոցի առարկաներով, բայց այդ պարզութեան մէջ անման յարազատութիւն մը որ չեմ վայելած, անմիջակan ընտանեկան պարագաներէս դուրս, ուրիշի մը տան մէջ։  

Վահէ Յ Աբէլեան 

***

Some of the youth in  Keurkune, LtoR
Annie Apelian, Garbis Apelian, Arpy konyalian, Lydia Apelian, Vahe (Apelian) Bedirian,
Garo Konyalian , Dzeron and Albert Apelian, Varouj Konyalian.

Կարպիսը՝ Կարպիս Աբէլեանի յիշատակին

Ստեփան Ճ.  Աբէլեան 

Աշնան կարճ օրերուն երբ կանուխ էր Մթնշաղը և Թաղը Ելեկտրական հոսանք չիկար, Չուզեցի մութի մէջ առանձին անցնել երկար գիշեր մը, Ամերիկայէն նոր հասած էի Քէօրքիւնէ և Կարպիսին փոխանցելիք ունէի, որոշեցի երթալ և գիշերը միասին անցնել։

   Պզտիկ մոմ մը վառած`կէս մութ սենեակին մէջ առանձին գտայ Կարպիսը։ Փոքր գաւաթ մը օղի և քանի մը հատ պիստակ, մոխրաման մը և մէկ "փաքէթ" սիկարէթ քովը հրահանը։ "Օհհհ բարի եկեր ես Սթիւ" ըսաւ գրկնդխառն Ողջագուրեցինք զիրար և նստայ կողքին։

 _ ի՞նչ  կընես այսպէս առանձին, հարցուցի։ "Տեսածդ` իմ ամէնօրեայ վիճակս է" ըսաւ։

  _Ել , քալէ հետս միասին տունս երթանք հոն կը Շարունակենք, ըսի և այդպէս ալ ըրինք։ 

  Կարպիսին հետ խօսելու նիւթ բնաւ չէի փնտռեր, մեր անցեալի յուշերը անսպառ էին, և կենաց մը խմելէ ետք հանգոյցները սկսան քակուիլ։

  Նոյն թաղի մէջ, նոյն մանկութիւն և պատանեկութիւն, մտերիմներ էինք վաղուց։

" կը յիշես" ըսաւ  ու ծայր տուաւ մեր քաղցր յուշերու շարքը, թէ ինչպէս միասին յաճախ որսորդութեան եղած ենք, Տպըխ լարած, լեռներ թափառած և թէ ինչպէս օր մը Հրացանի խաղի պատճառով ` զիս մտիկ չըրաւ և կրակեց իր վէրջին Փամփուշտը Դէպի քրոջ ուղղութեամբ ի՞նչ որ վնասեց Քրոջ աչքը։

  Յիշեցինք Տիւզաղաճի օրերը ամռան ճիճիներուն ձայնը, Մեր հայրերը երբ կէսօրուան դադարին միասին իրար ձայն տալով կը նստէին ծառի մը շուքին տակ, ծրարները կը բացուէին և ամէնքը`  մէկ ընտանիքի նման կը բաժնեկցէին իրենց շատ պարզ ուտելիքները։

 Հրանդ Ամմին,(Կարպիսին հայրը) անպայման կրակ մը կը վառէր որ Հացը տաքցնէ կայծերուն վրայ, յիշեցնելով` թէ տաք Հացը "Գաթըք" Ալ կ'ըլլայ, յետոյ սրճեփը  մէջը մխրճէ և սուրճ եփէ։

 Ձայն տալու էր անպայման` Ձէնով Օհանի  պէս, Ժիրայր... Ժօզէֆ( Հմայակը) և Շէխը անպայման։ Սուրճի և ճաշի դադարը շատ երկար չէր կրնար ըլլալ Գործ կար ընելիք։ 

 Կարպիսը իր թեթև մազերը և յետոյ ճակատ գլուխը բնաւ բաց չէր պահեր Արևի ճարագայթներուն տակ, իր գլխարկները տեսակաւոր էին, երբ Խաթունը (Աստուած ողորմի հոգւոյն) զիս Սուրճի կը հրաւիրէր Կարպիսը պարտէզէն կը կանչուէր և երբ Յոգնած հասնէր սուրճի` գլխարկը կը շպրտէր և ուֆֆ մը քաշելով "Այս ինչ տաք է"  կ'ըսէր ու կը նստէր։ Երկար կը խօսակցէինք։

  Յետոյ անշուշտ յիշեցինք այն դէպքը երբ Ինք և ես Լաթաքիայէն ուշ ատեն Քէսապ կ'ելլէինք, 1976ին, Գասդալի զարիվերին արջ մը զարկաւ իր Լիբանանեան Կռեայ օթոյով `երբ յանկարծ դիմացնիս ելաւ յոխորտ, դանդաղ աննախընթաց երևոյթ մը Քէսապի շրջանին մէջ, բնաւ լսած իսկ չէինք որ այդ շրջաններուն մէջ արջ կ'ապրի կամ գտնուի։ Այդ փոքր Ինքնաշարժով 4 անգամ զարկաւ մեր վրայ յարձակող արջը և գլորեցաւ անտատին մէջ։ Յաջորդ օրը լսեցինք որ Գասդալի Թիւրքմէնները գտեր են սատկած արջը և ցուցադրութեան  դրել Հաճ Ալիին Խանութի առջևի հրապարակը։ Անցնողներ տեսեր էին և պատմեցին։

Այդ տարին, Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով ՊԷյրութը ձգած էր, գործ, հօրաքրոջ զաւակներուն հետ Ելեկտրական սարքերու և Հեռախօսներու շինարարական մատակարարում կ'ընէին, նոյնպէս ես` Համալսարանի դասաւանդութիւնները առկախուած ըլլալով Քէսապ վերադարձած էինք։ Կարպիսը շուտով` իր Լիբանանի մէջ սորված արհեստով  կրցած էր գործ գտնել Լաթաքիա պետական ագարակի մը մէջ ելեկտրական սարքաւորումի գործ, և զիս քաջալերեց  որ ամէն օր իրեն հետ երթամ ագարակ և իմ մասնագիտութեանս, որպէս տնտեսագիտութեան ճիւղի ուսանող ,հետևիմ ընթացիկ առօրեային։ Այդպէս ալ ամէն օր Կարպիսին հետ միասին Լաթաքիա գացինք և մտերմիկ պահերը անպակաս էին։

  Կարպիսը իր Ինքնաշարժով ինծի լաւ վարել սորվեցուց մինչև կրցայ այդ Լիբանանեան կռեայ օթօյով քնութիւն տալ և յաջողիլ վարելու արտօնագիրս առնել։

  Շատ բարեացակամ, ազնիւ առատաձեռն անձ մը որ դժբախտաբար դիմագրաւեց կեանքի դժուարագոյն և յուզիչ պահերը։

 Իր պատանի մէկ հատիկ տղան անհանգիստ զգալով Խաթունը և Կարպիսը խորհուրդս հայցեցին թէ ինչն է լաւագոյն ախտաճանաչման ճամբան; երբ ի յայտ եկաւ որ անհանգստութիւնը (Հրայրին) անցողական և պարզ հարց մը չէր։ Քաղցկեղէ վարակուած էր Հրայրը։ Որոշեցինք յաջորդ օրն իսկ միասին Պէյրութ երթալ և լաւագոյնը փնտռել մատղաշ Հրայրին առողջութեան համար։

Միասին սկսանք այդ երկար և դժուար բուժումի ճամբան, գացինք Պէյրութ միասին մէկէ աւելի անգամներ որքան որ հարկ էր ընել։ Հրայրը շատ կապուեցաւ ինծի և բնաւ չէր ուզէր որ բացակայիմ մանաւանդ երբ Հիւանդանոց մտնելու հարկաւորութիւն ըլլար։

 Դժբախտաբար վէրջին օրը իր հետն էի մինչև ուշ գիշեր երբ որոշեցի Լաթաքիալէն քէսապ ելլալ պիտոյքներ հայթայթելու և առաւօտուն վերադառնալ։

 Այդ գիշեր Հրայրը իր մահկանացուն կնքեց, և Խաթունը ըսաւ թէ վէրջին հարցումն էր " Սթիւ Ամմոն ու՞ր գնաց. ինչո՞ւ  գնաց" ըսաւ քեզ կը փնտռեր։

 Աստուած ողորմի հոգւոյն։

 Նմանապէս երբ Կարպիսը կորսնցուց իր նորապսակ եղբայրը Խաչոն. Պատուելիին հետ միասին եկեղեցւոյ գաւիթին մէջ ընդունեցինք։ Պետական բժիշկը և դատաւորը ժամանեցին. անողոք Փամփուշտը որակեցին որպէս մահացու Հարուած։

 Ամանորի  գիշերը այս ինչ ծանր և չար ժամ էր։ 

Կարպիսը ամբողջովին լռած էր և պապանձած։ Ցաւը մեծ էր և անբուժելի։ Մենք ալ լռեցինք։

  Տեսաւ հօրը մահը , մօրը մահը, Քրոջ զաւկին մահը, Իր կրտսերագոյն քրոջ մահը։

 Այս բոլորը արգելք չեղան իր նուիրեալ կեանքին, ծառայեց եկեղեցւոյ ժողովներուն մէջ երկար տարիներ, "Համազգային"ի վարչության մէջ անձնուրաց , գիշեր ու ցերեկ` երբ որ պէտք էր տրամադրեց ինքնսշարժ և իր ունեցած ու չունեցածն ալ պատրաստ էր տալ ձեռնարկներ յաջողցնելու սիրոյն։

 Այս բոլորէն ետք ցաւս էր որ չի կրցայ ներկայ ըլլալ իր անհանգստութեան և հիւանդութեան օրերուն քիչ մը քովը ըլլալու և խրախուսական ծառայութիւն մը ընելու Սիրելի բարեկամիս։

 Անողոք Հիւանդութիւնը կարճ ժամանակի մէջ խլեց այս խոնարհ, ազնիւ և ծառայասէր հոգին։

 Աստուած ողորմի հոգւոյն մեր սիրելի Կարպիսին։

Յիշատակդ կը մնայ մեր սրտերուն մէջ։

Ստեփան Ճ. Աբէլեան

Mr. and Mrs. Garbis & Mardin Apelian

 

The audacious and the bizarre

 Vahe H Apelian

 

 On November 9, 2020, at the immediate aftermath of disastrous defeat of the second Artsakh war, I scripted the following on my Facebook page:

“I ALSO SWOLLOW THE BITTER PILL as I continue to support the governments of Armenia and Artsakh as they swallow the bitter pill as well, as the rest of us do. I share their pain. I concur with my cousin Jack Chelebian M.D. Russia remains the power broker in the Caucasus, realistically gives something to gain and lose to the contending rivals: Azerbaijan gains enough (but not everything they wished for) to declare victory. Armenia could say we saved half of Artsakh in return for peace and stability and opportunity for economic development, Turkey could crow some level of victory but Russia would hold the cards in the Caucasus as orchestrator and sole guarantor of the deal. Yes, no other party in Armenia has any grounds to claim they could have managed the past 6 weeks any better. Talk is cheap, especially when you’re in the opposition. Time to strengthen what is left rather than tearing it and us further apart. Whatever is left, we could not have achieved without the sacrifice of those who gave their lives. We just cannot forfeit their sacrifice. Time to win the no less, the other difficult task, peace, security and prosperity for the coming generations as we continue to integrate ourselves in the Caucasus having prevailed the gross Soviet injustice to the extent we could.”

Time proved that I too was too optimistic for having believed that not all was lost and claim that Azerbaijan gained enough but not everything they wished to declare total victory and that Armenia could declare that it saved half of Artsakh and kept the umbilical cord, the Lachin corridor, at the cost of thousands of lives. 

It never occurred to me that the FINAL MORTAl BLOW was yet to come. 

Three years later, in September 2023, Azerbaijan attacked the half-starved Republic of Artsakh after months of blockade and on September 28, or immediately after, a Russian helicopter flew the last president of the Republic of Artsakh Samvel Shahramanyan and his immediate entourage to their safety in Armenia after having Shahramnyan sign a decree for the dissolution of  all Artsakh state institutions by 1 January 2024, thus bringing the existence of the republic to an end. 

 All these catastrophic historical developments happened under the watch of the so called Russian peace keeping forces – say President Vladimir Putin - who not only ignored Arayik Harutyunyan plea for help but also betrayed him and seven other Russophile Artskah officials and allowed Azerbaijan to abduct them and have them languishing in dungeons that are the prisons  in Baku.

They are:

Artsakh State Minister Ruben Vardanyan

Artsakh Foreign Minster Davit Babayan

Artsakh Defense Army Deputy Commander Davit Manukyan

Artsakh Defense Minister Levon Mnatsakanyan

Artsakh Presidents Arkady Ghukasyan, Bako Sahakyan; Arayik Harutyunyan.

Artskah Parliament Speaker Davit Ishkhanyan

Coming to the title: the audacious and the bizarre.

Samvel Shahramyan was elected president of Artsakh on September 10, 2023. In his inaugural speech he said:  “Artsakh and Armenia should have a direct transport connection, the Lachin Corridor. Contrary to Baku's claims, the latter has been closed for a long time and should be opened. Other regional roads should also be launched, but they cannot replace the Lachine Corridor or be seen as an alternative to it.” He elaborated further by stating that: “Stepanakert should negotiate with Baku. Moreover, in this matter, both the Russian Federation and the collective West are ready to provide a platform and act as a mediator, which Azerbaijan is categorically against” (see note 2). But on September 28, eighteen days later he signed the decree for the dissolution of the Republic of Artskah. He is free in Armenia, courtesy to Russian “peace keeping” forces that saw his safe passage to Yerevan, Armenia on their helicopter. But the other Artsakh presidents and their colleagues languish in prison in Baku, Azerbaijan.

 In the aftermath of the first Artsakh war, Vartan Oskanian took part in a quartet with Robert Kocharyan, Sezh Sargsyan, Vazken Sargisyan, and ousted president Levon Ter-Petrosyan (LTP) from office. It was under LTP’s watch that Armenia had prevailed in the Artsakh liberation war. But Levon Ter-Petrosyan was a realist and noted that “Unfortunately, Karabakh won not the war, but the battle. The war is won only when the enemy capitulates. The confusion of war and battle has brought many people into trouble,” and offered concession for a negotiated settlement of the Karabakh conflict to keep, in his own words,  “Karabakh Armenian. It was inhabited by Armenians for 3000 years and it should be inhabited by Armenians after 3000 years." After ousting LTP, Vartan Oskanian, as the FM in the successive Kocharyan governments, carried a hardline policy and set the course for hardline policy for settling the Karabagh conflict that eventually resulted in the ensuing depopulation.  But, In January of this year, Vartan Oskanian formed a group and has  been busy up to his ears for having Artsakh Armenians collectively repatriated.

Artsakh is now completely depopulated of its ethnic Armenians.

                                                         ***

Note 1:  President Arayik Harutyunyan's appeal for aid to Putin

http://vhapelian.blogspot.com/2024/10/artsakh-presidents-appeal-to-vladimir.html

Note 2: From Arayik Harutyunyan to Samvel Shahramanyan: What changed?

http://vhapelian.blogspot.com/2023/09/from-arayik-to-savel-what-changed.html

Note 3: Samvel Shahramanyan, an accidental figure

http://vhapelian.blogspot.com/2023/11/an-accidental-figure.html

 

 

Remembering Vahe Kludjian

Vahe Kudjian graduating class picture in the school's yearbook,

Vahe Kludjian was our Armenian Evangelical College graduating classmate. We graduated in 1965. Vahe joined our class during our last year but we bonded with him soon because of his even temper and pleasant personality. After graduating we departed ways with each and every one us endeavoring to chart his or her course in life. Vahe moved to U.S. and settled in California.

Next to Vahe’s graduating class picture in the school’s Sipan yearbook, he has commented that his future goal is to study mechanical engineering. And for his motto he has wrote the following: “If science is a treasure, amassing it is a pleasure.” Vahe lived up to both. He studied mechanical engineering and after working as an engineer for a number of year, he made teaching his calling.

Many years ago, my mother remarked me once that there is a young man who brings his ailing mother to church and shows such care and concern for her welfare that he has caught the attention of the community. It turned out that he was our classmate Vahe Kudjian. He was a life-long bachelor and lived with his mother until her death.

Vahe was reported to have died on the morning of Saturday, Oct. 17, 2024. California State University Long Beach eulogized his death.

I reproduced the eulogy as reported in Long Beach Current on November 1, 2020. Vahe H Apelian

science section of the 1965 graduating class.

***

 CSULB remembers civil engineering professore as “treasure to the department”

Vahe Kludjian was a dedicated Long Beach State civil engineering professor who was known for his dry sense of humor and the straw hat he often wore to class. Vahe Kludjian  died on the morning of Saturday, Oct. 17 of what appears to be natural causes. He was 73.  According to University Police Department Capt. John Brockie, Kludjian was found dead that morning in Engineering 3 classroom 121-B by another faculty member. Brockie said there was no evidence of foul play and that Kludjian was already dead by the time Long Beach Fire Department and law enforcement officials arrived on the scene Saturday morning.

An instructor at CSULB since 2005, Kludjian worked with the American Society of Civil Engineers student competition team and was often seen on campus helping the team before its competitions. He was known to students as “Professor Vahe”.

According to Lisa Star, associate professor of civil engineering and acting department chair, Kludjian was a “great instructor” who “generously” devoted his time and knowledge to his students and the department. “His dedication to his students both in his classes and during extracurricular activities was inspiring to the rest of the faculty,” Star said. “We in the department are going to miss him deeply, both personally and professionally.” 

Gabriel Bazan, a civil engineering major who graduated from CSULB in 2019, took a civil engineering lecture and lab with Kludjian during the fall 2017 semester. He said that Kludjian “was one of the popular professors” in the civil engineering program and all his students would refer to him by his first name. “Knowing Professor Vahe passed away in the same building we all shared together at one point during his time at CSULB really dramatizes his earnest dedication to his students,” Bazan said. “His passing is a tragic and unfortunate loss to all.” Kludjian was known for his “no-nonsense demeanor,” Bazan said, and that although he would “thoroughly scrutinize” students’ civil engineering software set-ups in front of the rest of the class while “lacking few reservations about it, his teaching style came from a good place.”

“Professor Vahe was full of so much insight. There couldn’t have been anyone better,” Bazan said. “He was passionate about his field of study and it showed. He would go into great detail about the day’s subject and, albeit stoic, his face would light up whenever someone had a question during lecture. He’d go as far as to educate us on the history of theorems and methods.” During lab sessions, Bazan said that his class would walk on lower campus to and from the engineering building and the Walter Pyramid, and he and his classmates would often “crowd around” Kludjian just to listen to him speak.

“Professor Vahe really knew his stuff,” Bazan said.

Matthew Mendoza, co-president of the ASCE, said that Kludjian “was an incredibly important part” of the ASCE student chapter and was “responsible for the success of not only our teams but many of the students he worked with.” “He was devoted to his students and was everything you could’ve asked for in a professor, leader and mentor,” Mendoza said. 

Reddit user NeoCEmatrix, a CSULB alumnus, said they fondly remember being in Kludjian’s class as he would often integrate life lessons into his teaching. “I’ll never forget our talks during surveying class with him having his straw hat on while gazing into the distance, monitoring [the] surveying progress of the whole class simultaneously dropping life gems on me,” they wrote. “Much love and respect, I hope his family knows he was loved and appreciated.”

Mary Jreisat, civil engineering major who graduated from CSULB in 2015, said she was “fortunate enough” to take a few civic engineering classes taught by Kludjian, including a surveying and mapping lecture and lab as well as a concrete design and fluid mechanics lab. She said she “made it a priority” each term to take any classes that he was teaching and even arranged her entire schedule to do so. 

“Professor Vahe was a special person in the engineering department, super funny and could always be found sitting in one of his laboratories,” Jreisat said. “He was so knowledgeable and eager to teach. He was the type of professor that went out of his way to explain things when someone didn’t understand. He was a treasure to the engineering department.” 

Jennifer Iuarca, an academic coach in CSULB’s Learning Center, said she had met with Kludjian regarding a private student situation and said he was “incredibly supportive of that student, and it made all the difference in that student’s experience.” “He was always out helping students in the parking lot with surveying equipment too,” she said. “He was easy to find because of that.”

According to Raul Cervantes, a fourth-year civil engineering major, all civil engineering majors have to register for surveying and mapping, which requires them to take at least one class with Kludjian.  “He had a very dry sense of humor, but it was hilarious as long as you weren’t the one at the end of it,” Cervantes said. “He was an extremely dedicated man, and he helped no matter what time of day it was.”

Cervantes said that his lab partner called Kludjian on the phone to ask for help one day, and he walked her through the entire surveying lab, which Cervantes said was “not short.”  “You really grow to respect people like him that are that dedicated to their craft,” Cervantes said. 

Another one of Kludjian’s civil engineering students, Evert Vencer, said that although Kludjian instructed with “long lectures and labs,” his teaching style “shows how dedicated he was to teaching and caring for his students.”  “He was a good man,” said Vencer, a fourth-year civil engineering major. “He’d make sure to walk you through the lab and would be with you no matter how long it took for you to understand how to do the work. May he rest in paradise.”

In honor of Kludjian, the College of Engineering held two separate virtual memorial services as “a safe space for COE students, faculty and staff to share their grieving processes and discuss coping and self-care strategies,” according to Tracy Bradley Maples, interim dean of the engineering department. 

Facilitated by Counseling and Psychological Services and the Faculty and Staff Assistance Program, these gatherings occurred via Zoom, one for students and one for faculty, and were “very well attended,” Maples said.

The engineering department also collected cards and notes and sent them to Kludjian’s family. 

According to a family member, a funeral service will be held Tuesday, Nov. 10 in honor of Kludjian.

On the church's steps, before an exam

AEC 1965 graduating class.

Note:

CSULB eulogy:

https://lbcurrent.com/news/2020/11/01/csulb-community-remembers-civil-engineering-professor-as-treasure-to-the-department/