This Sunday, in his customary posing, Armenag Yeghiayan reflected on the profound command God gave to men in Genesis 2:24, upon creating his companion, the woman. According to the New King James Version the command reads: “Therefore shall a man leave his father and his mother, and shall cleave unto his wife: and they shall be one flesh.” Instead of “cleave”, I came across the following words used in other versions: “united”, “joined”, “hold fast”, “be with”, “bonds”, “clings”.
I have not read the bible in classical Armenian, Krapar. The linguists call it “The queen of all translations”, because of its linguistic beauty. There seems to be nuances in the translation of Genesis 2:24, which in classical Armenian reads:«Այսուհետեւ թողցէ այր զհայր եւ զմայր եւ երթիցէ զհետ կնոջ իւրոյ», which literally means «--"From now on, a man leaves his father and mother and goes with his wife." Dr. Yeghiayan reflects on what the Armenian word, «զհետ» (zhed) means? The common understanding is that it means, “with” But has it meant “after”? Vahe H Apelian
Dr. Armenag Yeghiayan ponders:
«With or after?
As an Armenian Christian, you should all know the episode in the book of Genesis, where God, to make Adam happy, took a bone from his side and created... Eve. And he presented it to Adam, commanding: «Այսուհետեւ թողցէ այր զհայր եւ զմայր եւ երթիցէ զհետ կնոջ իւրոյ:» - «"From now on, a man leaves his father and mother and goes with his wife."
Question: What did the command mean?
I expected the answer to this question from my religious teacher, who was a married priest, then from our parish priest who was a cobbler before ordination, then from the priest who married me, then... I slowly raised the bar and elevated my quest asking bishops and archbishops of the Armenian Church, what did the commad mean when it said «zheg» (զհետ)? I always got the same answer.
- «with...»
In other words, «Adam had to go with his wife, Eve.»
What could be more «logical»?
Why would a man take a wife? Surely to go with her.
Is it really possible to think that our spiritual fathers, who in the distant past laid down the procedure for the wedding ceremony, would tell the man who just got married, that as the bridegroom of the day, to go with the woman? In other words, could they think that he could possibly leave the bride in the church and walk away leaving his wife behind, so that the officiating priest or priests felt the need to tell him to leave the church with his wife?
Isn't such a thought ridiculous?
The instruction given to the married man is that he should go after the woman, in other words, follow the woman, go where the wife takes him, that is, away from the husband's parents to make their own home, their own nest.
A similar thing could happen if the man, the bridegroom of the day, decided to separate and leave his mother and father in order to marry the woman who would become his wife.
In other words, a man must separate from his father and mother, and follow his wife, so that they can be «one body».
Without that separation or break, the union with the woman would be incomplete.
..................................
Dr. Yeghiayan further cites a few passages in the Krapar Armenian translation where the Armenian word the Armenian word, «զհետ» (zhed) meant “after”, instead the present common understanding, "with", such as:
- And Joseph went «զհետ» (zhed), his brothers. (
It is also clear from this paragraph, that Joseph went after his brothers...
And not with them.
*****
Հետը թէ՞ ետեւէն
Իբրեւ հայ քրիստոնեայ՝ բոլորդ պէտք է ճանչնաք Ծննդոց գիրքի այն դրուագը, ուր Աստուած, Ադամը ուրախացնելու համար, անոր կողէն առաւ ոսկոր մը եւ ստեղծեց... Եւան: Եւ զայն ներկայացուց Ադամին՝ ըսելով.
--«Այսուհետեւ թողցէ այր զհայր եւ զմայր եւ երթիցէ զհետ կնոջ իւրոյ»:
(Այսուհետեւ տղամարդը պիտի ձգէ իր հայրն ու մայրը եւ պիտի երթայ զհետ իր կնոջ):
Հարցում՝
Ի՞նչ կը նշանակէ այս զհետ-ը՝ այստե՛ղ:
* * *
Այս հարցումիս պատասխանն ալ ակնկալած եմ կրօնքի ուսուցիչէս, որ քահանայ մըն էր, ապա մեր
ծխատէր քահանայէն, որ նախապէս կօշկակար մըն էր, ապա զիս պսակող վարդապետէն, յետոյ... կամաց-կամաց բարձրացուցած եմ «գիտութեան նշաձողս»՝ հասնելու համար Հայ եկեղեցւոյ եպիսկոպոսներուն եւ արքեպիսկոպոսներուն:
Եւ միշտ ստացած եմ նոյն պատասխանը.
— Հետը...
Այլ խօսքով՝ «Ադամ պարտէր երթալ կնոջը՝ Եւայի հետ»:
Ասկէ աւելի «տրամաբանական» ի՞նչ կայ:
Մարդ ինչո՞ւ կնիկ կ’առնէ,— անշուշտ հետը երթալու համար:
Ոէպէսզի «երկոքեան եղիցին ի մարմին մի»:
Սակայն կարելի՞ է իրապէս մտածել, որ մեր հոգեւոր հայրերը, որոնք հեռաւոր անցեալին շարադրած են պսակադրութեան կարգը, պսակուող տղամարդուն, այսինքն՝ օրուան փեսային, թելադրէին կնոջը հետ երթալ. այլ խօսքով՝ անոնք կրնայի՞ն մտածել, թէ ան հարսը հոն՝ եկեղեցւոյ մէջ ձգէր ու ինք գլուխը առնէր-հեռանար, որպէսզի ստիպուած ըլլային անոր յիշեցնելու եւ անոր թելադրելու, որ կնոջը հետ երթայ:
Ծիծաղելի չէ՞ նման միտքը:
Ամուսնացողին տրուած թելադրանքը ա՛յն է, որ ան երթայ կնոջ ետեւէն, այլ խօսքով՝ հետեւի՛ կնոջը. երթայ հո՛ն, ուր կինը կը տանի զինք, այն է՝ ամուսինին ծնողներէն հեռու՝ կազմելու համար իրենց սեփակա՛ն տունը, սեփակա՛ն բոյնը:
Նման բան մը կարելի կ’ըլլար, եթէ տղամարդը՝ օրուան փեսան, յօժարէր բաժնուիլ ու հեռանալ իր ծնողներէն՝ կապուելու համար կնոջը:
Աստուած շատ յստակ ըսաւ.
—Այսուհետեւ թողցէ այր զհայր եւ զմայր իւր...
Այլ խօսքով՝ այրը պարտի բաժնուիլ հօրմէն ու մօրմէն,—ա՛լ մամա-պապա չհոլովէ,— ու հետեւի կնոջը, որպէսզի անոնք կարենային ըլլալ «մարմին մի»: Առանց այդ բաժանումին կամ խզումին անկատար պիտի ըլլար միութիւնը կնոջը հետ։..............................
—Եւ գնա՛ց Յովսէփ զհետ եղբարց իւրոց:
Այս պարագային եւս պարզ է, որ Յովսէփ գնաց եղբայրներուն... ետեւէն:
Եւ ոչ թէ անոնց հե՛տ: