Քարոզչութի՞ւն, Թէ՞ Աթոռի Ապահովման Աշխատանք

Վահէ Յ Աբէլեան 

Վաչէ փափազեանին ներփակ ՝ «Մտքեր.1. Քարոզչութի՞ւն, թէ՞ Աթոռո Ապահովման Աշխատանք» գրութիւնը լոյս տեսած է «Ազդակ» օրաթերթին, Յունուար 16, 2024 թիւին մէջ։ Գրութիւնը օղակած եմ ներքեւը։

Գրութեան հաղորդ մնացի այսօր։ Բարեկամ մը յղած էր ինծի։ Կարդացի եւ այն տպաւորութեան տակ մնացի որ Վաչէ Փափազեանը երկչոտաբար ջանացած է դասաւորել իր միտքերը իր գրութեանը մէջ։ Ջանացած է հաւասակշռութիւն պահել Հայաստանի իշխանութեան, ընդիմադրութեան եւ սփիւօքի կուսակցութեան«քարոզչութեան» միջեւ։ Ամենայն հաւանութեամբ այդպէս ուզած է ընել անաչառ ըլլալու խաուսիկ միտումով մը։ Բայց գրութիւնը կը վկայէ որ բռնասբօսիկ անաչառութիւն մըն է եւ այդ մէկը. հասկնալի է, բայց խաբուսիկ է։ Բայց կը գնահատեմ իր նախաձեռնութիւնը ինչպէս նաեւ «Ազդակ» օրաթերթը որ ընթացք տուած է իր գրութեանը։

Բռնասբօսիկ եւ հետեւաբար խաբուսիկ անաչառութիւն մըն է Վաչէին գրութիւնը քանի որ կարելի չէ տարբեր  -արեւելահայերէնով  - ինստիտուցիոնալ հիմնարկութիւնները՝ իշխանութիւն, ընդիմադրութիւն, եւ սփիւռքեան կազմակերպութիւն, ինչպէս են աւանդական կուսակցութիւնները, միատեղել եւ նոյն պրիսմակով դիտել, կշոել եւ դատել։

Հայաստանի վարչապետը պէտք է որ առօրեայ աշխատանքներուն յաղորդ պահէ իր երկրին քաղաքացիները։ Այդ մէկը վարչապետէն ակնակալուած գործ մըն է։ Բնականբար եւ հետեւաբար իր դիրքը իրեն կ՚ընծայէ հանրային տեսանելիութիւն որ քաղաքական առաւելութիւն կը շնորհէ իրեն։ Այդ մէկը ընդունուած իրողութիւն մըն է քաղաքական կեանքին մէջ։ Անոր համար Ամերիկայի նախագահական ընտրութեան, ինչպէս պիտի ըլլայ այս տարուան ընտրութիւնը, նախագահ Պայտընը նախագահական դեկնածու մը չէ՝ presidential candidate, այլ incumbent մըն է։ Հետաքրքուողները կրնան ճշդել  բառին իմաստը։

Հայաստան ընդիմադրութիւնն ալ իր գործը կ՚ընէ։ Բնականաբար անհրաժեշտ է որ հանրային ներկայութիւն ըլլայ եւ տեսանելիութիւն ապահովէ։ Ոչ ոք առարկութիւն կրնայ ունենալ այդ իրողութեանը հանդէպ։ Բայց Հայաստանեան տիպի քաղաքական ընդիմադրութիւնը տարօրինակ է ինծի համար, չըսելու համար ներհակ։ Ընդիմադրութիւն մէն է որ դէմ է իշխանութեան. այսինք՝ կառաւարութիւնը բան մը կ՚ընէ կամ կը յայտարարէ, իսկ ընդիմադրութիւնը անոր դէմ կը դիրքաւորոշուի, բայց այլընտրանք չի ներկայացներ։ Ոչ թէ միայն հանրային քաղաքական գետնի վրայ, այլ նաեւ Ազգային Ժողովին մէջ իսկ, ինծի համար անընդունելու բաներ կ՚ընեն։ Տակաւին ըսեմ նաեւ որ Գերագոյն Մարմին ըսուածը Հայ Յեղափոխութեան Դաշնակցութեան պատմուճանը, այսպէս եւ այնպէս իր վրայ դրած կազմակերպութիւն մըն է։ Հոս զանց կ՚առնեմ թէ ինչու համար այդ համոզումը ժամանակի ընթացքին արմատացաւ մէջս։ Այդ, ուրիշ հարց է։

Ժամանակ է որ մեր բառամթերքէն հանենք «աթոռ» ըսուածը։ Անշուշտ որ կ՚ակնարկեմ քաղաքական «աթոռ»-ին, եւ զայն փոխարինենք «պաշտօն» բառով։ Բնականաբար եւ գնահատելիօրէն վարչապետը կ՚ուզէ իր պաշտօնին պատասխանատուութիւնները շարունակել ստանցնել, եթէ այդպէս է անշուշտ։

Բնականաբար սպասելի է որ ընդիմադրութիւնն ալ կը ջանայ երկրին իշխանութեան պաշտօնները եւ անոր պատասխանատուութիւնները ստանցնել։ Այդ ի՞նչ տեսակ քաղաքական կազմակերպութիւնն մըն է եղեր որ կը հաւակնի ըսել որ ինքը երկրին բարորութեան համար կ՚աշխատի բայց չուզեր իշխանութեան գալ եւ պաշտօնին պատասխանատուութինը ստանցնել։ կամ կը հաւակնի ըսել որ ինքը գերագոյն քաղաքական իտիալներ ունի, բայց հիմայ մեկդի դրած է քանի որ անհարմար ժամանակ է ներկան այդ իտիալներուն, որոնց համար ձեռնածալ կը սպասէ հարմար ժամանակի։ Այդ կը նշանակէ որ այդպիսի քաղաքական կազմակերպութիւն ժամանակավրէպ քաղաքական կազմակերպութիւն մըն է, քանի որ իր բնավայրին կամ ժամանակաշրջանին մէջ չէ որ կը գործէ ։ Այդ տեսակի կազմակերկութիւն մը  քաղաքանօրէն բուջ է իր նոր շրջապատին մէջ եւ պարտի ուրիշ բանի համար պատասխանութիւն ստացնել՝ ինչպէս բարեսիրական կամ մարզական։

Հարցը՝ սփիւռքի աւանդական կուսակցութիւններու «ղեկաւարութիւն»ն է։

Սփիւռքի «ղեկաւարութիւն»ը իր տունն ու պատէզը ձգած «քիթ»ը Հայաստանցիին տան մէջ եւ պարտէզին մէջ կը մտցնէ։ Կը նմանի  տան անդամին որ իր տունն ու տեղը ձգած է եւ իր ծնողական տան ալյլ անդամին տան եւ պարտէզին մէջ իր «գիթը» կը մտցնէ  եւ անոր տունն ու պարտէզը կարգաւորելու խօսք ունենալու ինքնադիր հաւակնութիւնը ունի։ Հա՞պա իր տան վիճակը եւ իր տան պարտէզին վիճակը։

Սփիւռքի ինստիտուցիոնալ հիմնարկութիւններուն տեղը սփիւռքի մէջ է։ Սնոր ղեկաւարները պէտք է որ արդացնեն իրենց վստահուած պաշտօնները ապա պէտք է որ այդ պաշտօնէն դադրեձնեն  անոնք որոնք իրենց վստահած են վարել այդ տեղական պաշտօնը կամ պաշտօնները։  Ամէն քաղաքականութիւն տեղական է, եւ իր բնավայրը ունի՝ ինչպէս նշած է  Ամերիկացի վաստակաւոր քաղաքական մարդ Tom O’Neil-ը՝ «all politics is local”։

 

Մտքեր.1. Քարոզչութի՞ւն, թէ՞ Աթոռո Ապահովման Աշխատանք»

https://www.aztagdaily.com/archives/604258?fbclid=IwAR0NPBQqnjWwjM3DjiPiwK2Kl4Px0EdxNdG8SXXi3F7bK8wz_dd3dr7L8CY

Սահմանադրությունից Այն Կողմ

 Սահմանադրությունից Այն Կողմ

Ծանօթ՝ Թարգմանեց եւ հրատարակեց «Մեր Ուղղին»

• 01.02.2024

Նրանք, ովքեր ստորագրել են «Հայաքվե» նախաձեռնությունը, վկայել են «Հաստատման հայտարարություն» (Հավաստագիր) հետևյալը. Բայց «Հայաքվեի» նախաձեռնողները, կարծես թե, ունեին վերը նշված չտեսնված փաստաթղթի վավերացումը, բայց ինչ-ինչ պատճառներով գնացին այլ ճանապարհով։

Վահէ Աբէլեան

2024թ․ հունվարի 19-ին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ Հայաստանին անհրաժեշտ է նոր սահմանադրություն. «Մենք ցանկանում ենք ունենալ այնպիսի սահմանադրություն, որն առավել կենսունակ կդարձնի Հայաստանի Հանրապետությունը նոր աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային պայմաններում»,- ասաց վարչապետը։

Եկեք մի կողմ թողնենք «Հայրենիք» շաբաթաթերթի «Թավշյա Սահմանադրություն» վերնագով հեգնական խմբագրականը։ Անշուշտ, ցանկացած հայ, ով տարրական հետաքրքրություն ունի Հայաստանում կատարվող իրադարձությունների նկատմամբ, հասկանում է «Հայրենիքի» խմբագրի թաքնված անտեղի սարկազմը։ Բայց մենք մեզ պիտի հարց տանք։ Ինչո՞ւ վարչապետն ասաց, որ մեզ նոր սահմանադրություն է պետք, և չասաց, որ պետք է բարեփոխենք մեր սահմանադրությունը: Պատասխանը գտնելու համար ես կցանկանայի ներկայիս Երրորդ Հանրապետությունից մի քանի տարի հետ գնալ, (ոմանք պնդում են, որ սա երկրորդն է) և մեջբերել հետևյալ փաստաթղթերը.

1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ընդունվեց Հայկական ԽՍՀ – Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն – և Լեռնային Ղարաբաղի մարզի համատեղ որոշումը ՎԵՐԱՄԻԱՎՈՐՄԱՆ մասին։ Բանաձևում ասվում էր. «Ելնելով ազգային ինքնորոշման համընդհանուր սկզբունքներից և միանալով բռնի ուժով բզկտված հայ ժողովրդի երկու հատվածների վերամիավորման իրավական ձգտմանը՝ Հայաստանի Գերագույն խորհուրդը ճանաչում է ԼՂԻՄ-ի փաստը. Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ) – ինքնորոշում, և ԼՂԻՄ-ի և Ազգային խորհրդի լիազոր ներկայացուցիչների համագումարը, որն ընտրվել է որպես մարզում գործող միակ օրինական մարմին: Հայաստանի Գերագույն խորհուրդը և ԼՂԻՄ Ազգային խորհուրդը հռչակում են Հայաստանի Հանրապետության և ԼՂԻՄ-ի վերամիավորումը։ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության իրավունքները տարածվում են ԼՂԻՄ-ի բնակչության վրա։ Գերագույն խորհուրդը և Ազգային խորհուրդը սույնով ստեղծում են համատեղ հանձնաժողով՝ վերամիավորման իրականացմանն ուղղված գործնական քայլերի ձևակերպման համար։ Նրանք իրենց վրա են վերցնում Հյուսիսային Արցախի (ԼՂԻՄ), Շահումյանի շրջանի և Գետաշենի շրջանների հայ բնակչության ազգային շահերը ներկայացնելու պարտավորությունը»։ Խնդրում ենք նկատի ունենալ Հայաստանի հետ միավորվելու համար վերջին նախադասության երեք ընդգծված շրջանները։

1990 թվականի օգոստոսի 23-ին Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը հրապարակեց իր անկախության հռչակագիրը։ Դրա նախաբանում ասվում է հետևյալը` հղում կատարելով 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշմանը.

«Հայ ժողովրդի միասնական կամքի արտահայտում.

Գիտակցելով իր պատմական պատասխանատվությունը համայն հայության իղձերի իրագործմամբ և պատմական արդարության վերականգնմամբ զբաղվող հայ ժողովրդի ճակատագրի համար.

Ելնելով Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի սկզբունքներից և միջազգային իրավունքի ընդհանուր ճանաչված նորմերից.

Ազգերի ազատ ինքնորոշման իրավունքի իրացում.

Հիմք ընդունելով Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի և Արցախի Ազգային խորհրդի 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի «Հայկական ԽՍՀ-ի և Ղարաբաղի լեռնային շրջանի վերամիավորման մասին» համատեղ որոշումը.

1918 թվականի մայիսի 28-ին ստեղծված անկախ Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդավարական ավանդույթների զարգացում. « Հայտարարում է…… Տեքստը հեշտությամբ կարելի է գտնել համացանցում: Այն ստորագրել են ՀՀ Գերագույն խորհրդի նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը և ՀՀ Գերագույն խորհրդի քարտուղար Արա Սահակյանը։

Այն բանից հետո, երբ 1991թ․ սեպտեմբերի 21-ին Խորհրդային Հայաստանի քաղաքացիները քվեարկեցին անկախության օգտին, 1992 թվականի օգոստոսի 8-ին, Հայաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը որոշմամբ հաստատեց, որ «Հայաստանի Հանրապետության համար ցանկացած միջազգային կամ ներպետական փաստաթուղթ, որում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը նշված է որպես Ադրբեջանի մաս, անընդունելի է»։ Տեքստային փաստաթուղթը հասանելի է, բայց այն երբեք չի ստորագրվել կամ վավերացվել (տես ստորև):

Եթե հիշում եք «Հայաքվե» նախաձեռնությունը, որն, ըստ իմ գրառումների, ավարտվել է օգոստոսի 19-ին (2023թ.), որի նպատակն էր Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրությունը փոփոխել՝ ներմուծելով Հայոց ցեղասպանության ժխտումն և Արցախը Ադրբեջանի կազմում պնդումը քրեականացնող դրույթներ։ Բայց այն հայտարարությունը, որը կոչված էր ստորագրել ՀՀ քաղաքացիներին՝ ի պաշտպանություն «Հայաքվե» նախաձեռնության, եղել է ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ և ԱՆՀԱՏՈՒԿ, և սահմանադրության փոփոխության մասին խոսք չկար։ Նրանք, ովքեր ստորագրել են «Հայաքվե» նախաձեռնությունը, վկայել են «Հաստատման հայտարարություն» (Հավաստագիր) հետևյալը. Բայց «Հայաքվեի» նախաձեռնողները, կարծես թե, ունեին վերը նշված չտեսնված փաստաթղթի վավերացումը, բայց ինչ-ինչ պատճառներով գնացին այլ ճանապարհով։

Վարչապետի` նոր սահմանադրության կոչը կչեղարկի կամ ավելի ճիշտ կփոխի Հայաստանի անկախության հռչակագիրը, որը վավերացվել է 1990թ․ օգոստոսի 23-ին, ինչպես նաև կբացառի Արցախի հետ միավորվելու կամ նրա հարևանների տարածքային պահանջների մասին որևէ հայտարարություն և պարզ կդարձնի, որ Հայաստանը տարածքային պահանջներ չունեն հարեւաններից։

 Իհարկե այս ամենը գալիս է Ադրբեջանից և Թուրքիայից։ Բայց ես չեմ ընդունում նրանց ճնշումը, քանի որ բարձրացնում եմ հետևյալ հիմնարար խնդիրը. Հայաստանը տարածքային պահանջ ունի՞ իր հարեւաններից։ Եթե ոչ, ինչո՞ւ է Հայաստանը պահպանում Լեռնային Ղարաբաղի հետ վերամիավորումն իր Անկախության հռչակագրում։ Ի վերջո, Անկախության հռչակագիրը դնում է հայկական պետության հիմքը։

Վերջերս հետևեցի «Քաղաքացիական պայմանագրի» անդամի և ՀՅԴ-ականի բանավեճին: Առաջինը պնդում էր, որ Հայաստանը տարածքային պահանջ չունի իր հարևաններից, թեև իր տատիկն ու պապիկը Էրզրումից էին։ ՀՅԴ-ականը պնդեց, որ Հայաստանը ազգային իղձի օրրանն է. Բայց խուսափեց հարցի բուն էությունից:

Հայաստանի քաղաքացիները կանգնած են մեր պատմության վճռորոշ ժամանակաշրջանի առջև, և պետք է որոշեն, թե ինչի օգտին է հանդես գալիս Հայաստանը, և այդ գործընթացում ինչ ազդեցություն կունենա այն ամենի վրա, ինչը մեզ հայ է դարձնում: Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա սփյուռքահայերը, ինչպիսին ես եմ, արդեն կատարել ենք ընտրությունը։ Մենք չենք պաշտպանում Հայաստանի ընկալումը՝ որպես ազգային ձգտման խորհրդանիշ։ Այո, դա հնարավոր չէ անել հեռվից, թեև մենք, անկասկած, ցանկանում ենք դա: Ինքնախաբեություն է պնդել, որ մենք Հայաստանը համարում ենք մեր ազգային իղձերի օրրան, բայց նախընտրում ենք չապրել այնտեղ և չներդնել և չստանձնել քաղաքացիական պարտականությունները։ Կառուցողական չէ նաև սահմանից այն կողմ ազդելու փորձը, ընտրությունը, որը կանեն Հայաստանի քաղաքացիները և փորձեն ազդել նրանց վրա Սփյուռքից։ Սթափ գլուխները պետք է գերակշռեն, քանի որ Հայաստանը կանգնած է ահռելի մարտահրավերների առաջ:

Ես աջակցում եմ Հայաստանի քաղաքացիների ընտրությանը։

Աղբյուրը՝

https://vhapelian.blogspot.com/2024/01/well-beyond-constitution.html?fbclid=IwAR1ZxmxbR9vJ6629uFMBVLy2J8hwfFFWR-yVTLtbmWxVc73CTOAF-eDV9Vs

Prev    

Well beyond the constitution

Vahe H Apelian

 

On January 19, 2024, Prime Minister Nikol Pashinyan announced that Armenia needs a new constitution: "We want to have a constitution that makes the Republic of Armenia more viable in the new geopolitical and regional conditions," said the prime minister.

Let us go beyond the “Haierenik” weekly’s sarcastic editorial, titled “A Velvet Constitution?”. Surely any Armenian who has a rudimentary interest in what is going on in Armenia understands the underlying uncalled-for sarcasm of “Hairenik”'s editor. But it behooves us to  ask ourselves. Why would the PM say we need a new constitution and not say we need to amend our constitution? In order to find an answer, I would like to take us a few years before present third - some will claim it’s the second -. republic of Armenia was born and cite the following documents.

On December 1, 1989, there was a joint resolution of the Armenia SSR - Soviet Socialist Republic - and the Nagorno Karabakh Oblast on REUNIFICATION.  The resolution stated the following: “Proceeding from the universal principles of national self-determination and acceding to legal aspiration for reunification of the two segments of the Armenian people torn apart by force, the Armenian Supreme Soviet recognizes the fact of NKAO's – (note: Nakorno Karabagh Autonomous Oblast) - self-determination, and the congress of the plenipotentiary representatives of the NKAO and the National Council it has elected as the sole legal authority in force in oblast. The Armenian Supreme Soviet and NKAO National Council declare the reunification of the Armenian Republic and the NKAO. The Armenian republic citizenship rights extends over the population of the NKAO. The Supreme Soviet and the National Council hereby set up a joint commission to formulate practical steps to realize reunification. They assume the obligation to represent the national interests of the Armenian population in northern Artsakh (NKAO), Shahumian region, and Getashen districts”. Please note the three underlined regions in the last sentence for unification with Armenia.

On August 23, 1990, the Supreme Council of the Armenian Soviet Socialist Republic issued its declaration of independence, the famed Hrchagakir – Հռչակագիր. Its preamble reads as follows referring to the December 1, 1989 resolution: 

“Expressing the united will of the Armenian people;

Aware of its historic responsibility for the destiny of the Armenian people engaged in the realization of the aspirations of all Armenians and the restoration of historical justice;

Proceeding from the principles of the Universal Declaration on Human Rights and the generally recognized norms of international law;

Exercising the right of nations to free self-determination;

Based on the December 1, 1989, joint decision of the Armenian SSR Supreme Council and the Artsakh National Council on the "Reunification of the Armenian SSR and the Mountainous Region of Karabakh;"

Developing the democratic traditions of the independent Republic of Armenia established on May 28, 1918; “ Declares...... The text can be easily found in the internet. It was signed by Levon Ter-Petrossian, President of the Supreme Council of the Republic of Armenia and Ara Sahakian, the secretary of the Supreme Council of the Republic of Armenia.

After the citizens of the Soviet Armenia voted for independence on September 21, 1991,  on August 8, 1992,  the Supreme Council of the Republic of Armenia issued a Decision – Որոշում – that would affirm that “For the Republic of Armenia, any international or domestic document, in which the Republic of Nagorno-Karabakh is mentioned as part of Azerbaijan, is  unacceptable".” The texual document is available, but it was never signed or ratified (see below).  

If you remember the “Hayakve” inititative that, according to my records, ended on August 19, (2023), appeared aimed amending the constitution of the Republic of Armenia by introducing provisions that would criminalize the denial of the Armenian Genocide and the claim that Artsakh is part of Azerbaijan. But the statement the citizens of Armenia were called upon to sign in support of the “Hayakve” initiative, was GENERAL and UNSPECIFIC and made no mention of amending the constitution. Those who signed the “Hayakve” initiative attested to an “A statement of Confirmation” (Havasdakir), to the following: "Today you take control of the constitution and the laws of your state, the fate of your generations". But the initiators of the "Hayakve" appeared to have the ratification of the above unsighted document, but for reasons of their own, went in round about ways.

The PM’s call for new constitution will annul or rather amend the Declaration of Independence of Armenia as ratified on August 23, 1990 and have any statement in regard to the unification with Artsakh or any territorial claim from its neighbors, removed and made clear that Armenia does not have territorial claims from its neighbors.

Of course, this has come about from Azerbaijan and Turkey. But I do not entertain their pressure as I raise the following fundamental issue. Does Armenia have any territorial claim from its neighbors? If not, why does Armenia retain the reunification with Nakorno Karabagh on the preamble of the Declaration of Independence? After all, the Declaration of Independence charts the course  of the Armenian state. 

Recently I followed a discussion between a Civil Contract member and a member of the ARF. The former claimed that Armenia does not have any territorial claim from its neighbors, even though his grandparents were from Erzeroum.  The ARF member claimed that Armenia is the cradle of national aspiration. But avoided the crux of the matter. 

The citizens of Armenia face a crucial period in our history and will need to define what Armenia stands for and in the process impact on what makes us Armenians. As far as I am concerned, the diaspora Armenians, such as I, have already made the choice. We do not uphold perpetuating Armenia as a symbol of national aspiration. Yes, that cannot be done from a distance although we surely desire it and aspire it. It is a self-deception to claim we hold Armenia the cradle of our national aspirations but choose not to live in Armenia and not do contribute and do not assume the responsibilities citizens do. It is also not constructive to attempt to influence from beyond the border- ardasahman - the choice the citizens of Armenia will make and attempt to influence them from Diaspora. Cooler heads should prevail as Armenia faces formidable challenges to be. 

I stand and support the choice the citizens of Armenia make.  

*****

Armenia: Declaration of Independence 

https://www.gov.am/en/independence/

2024, Year of Human Resources Preparation: A letter

 

2024, Year of Human Resources Preparation: A letter

 Catholicos Aram has designated 2024 as the “year of human resources preparation”. Before the Armenian Diaspora youth wanting to intern in Washington, D.C., or in Armenia, it is imperative they first intern locally and in other Armenian Diaspora communities. Attached is my letter I wrote to ANCA in that regard.

Tuesday, January 16, 2024

 

Aram Souren Hamparian

Executive Director 

Armenian National Committee of America,

1711 N Street NW

Washington, DC 20036

 

Re: 2024, “year of human resources preparation

 

 

Sireli Aram Hamparian

 

In his most recent pontifical message, Catholicos Aram I designated 2024 as the “year of human resources preparation” and addressed his pontifical message “to the prelate, the clergy, the community authorities of the Catholicosate of the Great House of Cilicia, and to the daughters and sons of our people.”

 

 It is natural to expect that ANCA will play a definite and a constructive role to that affect

 

I am particularly drawn to the Hovig Apo Saghdejian Capital Gateway Program since the year it was launched. The Saghedjian family is a prominent Kessabtsi dynastic family. The Kessabtsis have endearingly named the family’s prominent son Ovsia, “Daye”, a Turkish word the Kessabtsis have adopted in their dialect for a caring uncle. I have read about the good work the program does, but I also associate to its founding and relate to the program more than the good work outlined. Apo Saghdejian and I were contemporary students during our days in Beirut.

 

Driven by the Catholicos’ massage I have the following suggestion for your consideration. In order for an Armenian young man or woman to qualify for Hovig Apo Saghdejian Capital Gateway Program, that young man or the young woman, should have interned at least a year in his or her local Armenian organization be it the Board of Trustees of a local Armenian church, or central committees of Hamazkayin or HMEM, or the Armenian Relief Society; or for that matter with a local Armenian church’s Men’s Club or the Ladies Guild who do so much to balance a church budget year after year. Thus, the candidate for the program would have a record of having made an effort to improve the local Armenian community and would have understood the community’s needs better. The idea is to have the young man or woman, first be involved and interned locally and made an effort to contribute for the well-being of the local Armenian community to have the privilege of interning in Washington, DC, to bring greater good for the Armenian community whose needs the young man or the young woman would have thus experienced and understood better, than otherwise. 

 

I have already briefly talked to Apo Saghdjian about my concerns. He rightfully suggested that I address my concern and suggestion to you for your consideration.

 

I wish you and ANCA well and look forward to have the year 2024 a year of reflection of our state in the Diaspora.

 

Thank you. 

Serov

Vahe H. Apelian

********************

Boylston, MA 01505

 

cc:     Apraham Saghdejian

         ************************ 

         Fresno, CA 93711

 Note

Human Resources preparation: what will be its measure?

http://vhapelian.blogspot.com/2024/01/blog-post_65.html

Արմենակ Եղիայեան ` Ճանչնանք մեր բառերը (12) - հնդեւրոպական լեզուներ

 Ճանչնանք մեր բառերը (12)   

            Հայերէնի՝ հնդեւրոպական ուրոյն ճիւղ մը ըլլալը առաջին պաշտպանողը եղաւ գերմանացի լեզուաբան Հայնրիխ Հիւբշմանը, որ ստուար հատոր մը նուիրած է իր այս տեսակէտի պաշտպանութեան: Ստորեւ բերուած յօդուածը այդ վարկածին համահունչ  քանի մը բառերու մէկ համեստ  նախաճաշակն է:

1)    v > գ

         –vin>գին(ի)

         Գինի հասկացութեան  հնդեւրոպական հնագոյն արտայայտութիւնը եղած է voinio, որու սկիզբի v հնչիւնը գոյատեւած է  բազմաթիւ այլ լեզուներու մէջ, մինչ հայերէնի մէջ ան դարձած է Գ:

            Այսպէս՝ յունարէնը  ջնջած է  զայն ու տուած է oinos[1], լատիներէնի  մէջ  vinum է, իտալերէն ու սպաներէն՝ vino, ֆրանսերէն` vin, գերմաներէն՝ wein,  անգլերէն՝ wine.  ուրեմն  բոլորը  պահած են սկիզբի V-ն:

            –vest> (զ)գեստ

            Յառաջացած է հնդեւրոպական  ves նախաձեւէն, որ տուած է յունարէն esthês, լատիներէն vestis[2], իտալերէն   vestito, սպաներէն vestido, ֆրանսերէն veste, անգլերէն vest. բոլորը պահած են սկզբնական  բառասկիզբի v-ն, որուն փոխարէն հայերէնը ունի Գ:

            Հայերէնի բառասկիզբի  զ հնչիւնը արմատական չէ:

            Նոյն զ ոչ-արմատական հնչիւնով օժտուած են (զ)անց, (զ)եռուն, (զ)ահանդ, (զ)արգ(անալ) եւ շատ ու շատ ուրիշներ:

            –vorg՛>wergam>գործ

            Հնդեւրոպական այս սկզբնաձեւի v/`      ```w հնչիւնը նախ ինկած է դասական յունարէնի մէջ ու  տուած է ergon: Նորագոյն լեզուներէն  գերմաներէնի մէջ werk  է ան, անգլերէնը՝work, իսկ պարսկերէնը տուած է varz:

            Անցնելով հայերէնին՝ ան կրած է երկու հնչիւնափոխութիւն՝ v>գ  եւ g>ծ. երկրորդը  տեսնել ստորեւ՝ թիւ 2-ի մէջ:

         –vol > գող

            Բառիս ծագումը կը հասնի հնդեւրոպական vol եւ  vold կրկնակ ձեւերուն: Անցնելով հայերէնին ան տուած է երեք ձեւեր գող(տ), գաղ(տ) եւ գեղ(տ):

            Գող(տ), որմէ ունինք գողտուկ:

            Գաղ(տ), որմէ ունինք գաղտնի:

            Գեղ(տ), որմէ ունինք գեղել, այսինքն՝ ծածկել:

            «Սակայն,– նկատել կու տայ Աճառեան,– քոյր լեզուները չեն պահած այս արմատները»: Նորագոյն լեզուներէն զայն կը գտնենք ֆրանսերէնի մէջ՝ vol-voler-voleur,  իտալերէնը զայն կը պահէ միայն involare բային մէջ:

            Անշուշտ ընթերցողը նկատի ունի, որ vol արմատի l հնչիւնը իր կարգին հայերէն տուած է ղ(l>ղ), որ այլապէս ծանօթ երեւոյթ է, օրինակ՝ Luc>Ղուկաս (L>Ղ), Solon>Սողոն (l>ղ):

            2. g > ծ

            Այս հնչիւնափոխութիւնը կը գտնենք հետեւեալ բառերու բաղդատութեամբ.                   –Հնդեւրոպ. aig,  իսկ յունական ayg(os) բառերուն դիմաց  ունինք այծ:

            յունարէն meg(a)-ին դիմաց ունինք մեծ:

            –gen տուած է ծին:

            –gnathos տուած է ծնօտ:

            –ger(on) տուած է ծեր:

            –Ենթադրելի է հնդեւրոպական arg  արմատ մը, որ յունարէն տուած է argurion, լատիներէն argentum, հայերէն արծ(աթ). ասոր            աթ բաղադրիչը բաղդատել երկ-աթ: Նորագոյն լեզուներէն արմատը կը պահեն ֆրանսերէնը` argent, իտալերէնը՝ argento: Սպաներէնը չէ պահած պարզ արմատը, սակայն ունի կարգ մը բաղադրեալ բառեր՝ argentifero-արծաթաբեր,  argentoso-արծաթախառն, argenteo-արծաթափայլ:

            –ֆրանսերէն gen(oux)-ին դիմաց ունինք ծուն(կ): 

            

            3. Բառասկիզբի S-ի կորուստ

            Հայերէնի իւրայատկութիւններէն մէկն ալ եղած է հնդեւրոպական  կարգ մը արմատներու բառասկիզբի S  հնչիւնի թօթափումը:

             –Առ այս առնենք մեր աղ  արմատը:                                                                                           Հնդեւրոպերէնը ունեցած է sal եւ sald  արմատական տարբերակները, ուր երկրորդը օժտուած է d աճականով: Լատիներէնի ու սպաներէնի մէջ  ան   sal է,  ֆրանսերէն՝ sel, իտալերէն՝sale, ռուսերէն՝sol,  գերմաներէն՝ salz,  անգլերէն` salt:

            Ինչպէս կը նկատենք, բոլորն ալ օժտուած են բառասկիզբի  S-ով, բացի յունարէնէն, ուր ան alsէ, իսկ հայերէն ան երկհնչիւն  աղ (l=ղ)  է՝ ի տարբերութիւն մնացեալ բոլորին, ուր անոնք եռահնչիւն  կամ քառահնչիւն են:  

            –Septm>եւթն

         Հնդեւրոպական այս արմատը  յունարէն  տուած է επτά  (eptà), միւսները  պահած են  բառասկիզբի s հնչիւնը. այսպէս,  լատիներէն՝ septem, իտալերէն՝ sette,  ֆրանսերէն՝ sept, ռումաներէն՝septe, գերմաներէն` sieben, անգլերէն՝ seven. վերջին երկուքին մէջ կը գտնենք b>v (b>ւ)  ծանօթ լծակցութիւնը, որուն ակնարկած եմ նախորդ յօդուածովս:   

            Ուրեմն հայերէնը մէկ կողմէ թօթափած է բառասկիզբի  s  հնչիւնը,– թերեւս յունարէնի հետեւողութեամբ,– միւս կողմէ՝ տեղի ունեցած են   p>ւ եւ m>ն հնչիւնափոխութիւնները, որոնց ակնարկած էի նախորդ յօդուածովս: Այսպէս ստացուած  եւթն  աշխարհաբարի մէջ դարձած է եօթն, իսկ սա իր կարգին   հակում ունի դառնալու եօթ:

            –Sarb>արբ

            Հնդեւրոպական վաղեմի  sarb  «խմել» արմատը լատիներէն տուած sorb(eo)՝ s-ով ձեւը, որ տարածուած է բազմաթիւ լեզուներու մէջ (տեսնել ցանկը «Արմատական»-ի մէջ): Որոնց դիմաց հայերէնը ունը արբ, ուր թօթափուած է բառասկիզբի s հնչիւնը:

            –Սկեսուր > կեսուր

         Աճառեան «բնիկ հայերէն» կը կոչէ այս բառը, ուրեմն ժառանգուած է հնդեւրոպերէնէն, ապա կը թուէ  աւելի քան  20  լեզուներ, ուր թափանցած է ան:

            Բառս իր այս ձեւով  կիրարկուած է մեր ողջ մատենագրութեան մէջ եւ առհասարակ այս ձեւով ալ մինչեւ հիմա կը կիրարկուի արեւելահայերէնի մէջ: 

            Ուրեմն արեմտահայ աշխարհաբարն է որ թօթափած է անոր բառասկիզի ս հնչիւնը, եւ ան դարձած է կեսուր, որմէ՝ կեսրայր (կեսուրին ամուսինը):

            Ծանօթ.– Արդի լեզուներէն բառասկիզբի s-ը թօթափելու հակամէտ է նաեւ  ֆրանսերէնը, որ  ունի école անգլերէնի school-ին դիմաց եւ  écureuil անգլերէնի squirrel-ին դիմաց: Նոյն ֆրանսերէնը կը վերականգնէ  s-ը  scolaire  ածականին մէջ:

            armenag@gmail.com                                                                       Արմենակ Եղիայեան            

            

 

---

[1] Դասական յունարէնը չունէր  v հնչիւնը. ուրեմն ան գոհացած է ջնջելով զայն իր բառերուն սկիզբը:

[2] Vestior=զգենուլ,  ագանել, հագնիլ

Կառքը ձիուն առջեւը լծել ՝ put the cart before the horse

 վահէ Յ Աբէլեան

 

Պլակին վերնագիրը Ամերիկեան խօսք մըն է որուն պիտի անդրադառնամ։

Եթէ առաջին ակնարկով ՝ Հայրենիք» շաբաթաթերթին վերջին – Յունուար 24, 2023 - խմագրականին հեգնական վերնագիրը՝ «Թաւշեայ Սահմանադրութի՞ւն» կարդալով ընթերցողը չէ կրցած պատկերացնել խմբագրականին խորքը՝ հապա անոր առաջին երկու տողերը կարդալով, ընթերցողը անպայման կը պատկերացընէ որ խմբագրականը՝ Հայաստանի ներկայ իշխանութիւնը կասկածի տակ դնել է եւ անոր վարչապետը՝ Նիկոլ Փաշինեանին ենթադրեալ «նենգամտութիւնը» պախարակել։

 Այդ խմբագրականին առաջին երկու տողերը հետեալներն են՝

«Դեռ որքա՞ն կարելի է խաբել։» 

Դեռ որքա՞ն կարելի է խաբուիլ։

Պարզ է չէ՞, վարչապետը կը շարունակէ խաբել ժողովուրդը եւ ժողովուրդ կը շարունակէ խաբուիլ վարչապետէն որուն խմբագիրը կ՚ակնարկէ որպէս  «ազգընտիր»։ Այո, վարչապէտը ազգընտիր է։

Այդ երկու հարցումներուն առընչութեամբ, «Հայրենիք» շաբաթաթերթին խմբագիրը մէջբերած է Ալպէրթ Այնշթայնին (1879-1955) ըրած  յայտարարութիւն մը որ աղերս ունի Ամերիկայի սահմանադրութեան հետ։ Երբ անոր հարց տուած են թէ իր կարծիքով, որո՞նք են քաղաքացիին պարտականութիււնները՝ պաշտպանելու համար Ամերիկայի աւանդական ազատությունները, ինչպես նշուած են սահմանադրութեան   «իրաւունքներու օրինագիծ»-ին մէջ՝ «Bill of Right.”։ Մեծ գիտնականին պատասխանը եղած է այն ինչ որ մէջբերած է խմբագիրը՝

«Սահմանադրութեան ուժը՝ իւրաքանչիւր քաղաքացիի կողմէ զայն իր ամբողջութեանը մէջ կատարելապէս պաշտպանելու վճռականութեան մէջն է։ Սահմանադրական իրաւունքները կ’երաշխաւորուին միայն այն ատեն, երբ իւրաքանչիւր քաղաքացի իր պարտաւորութիւնը նկատէ իր բաժինը կատարելու՝ զայն պաշտպանութեան գործին մէջ»:

Ի՞նչ կ՚ըսէ Ալպէրթ Այնշթայնը այդ  յայտարարութիւնբ՝

Յայտարարութինը կը նշէ որ՝ «սահմանադրական իրաւունքները կ’երաշխաւորուին միայն այն ատեն, երբ իւրաքանչիւր քաղաքացի իր պարտաւորութիւնը նկատէ իր բաժինը կատարելու զայն պաշտպանելու գործին մէջ։» Հոս պէտք է ճշդեմ որ յարգելի խմբագիրը, ինծի նման, Հայաստանի քաղաքացի չէ. Հայաստան չի բնակիր. Հայաստանի հզորացման իր մասնակցութիւնը չի բերեր իր հանապազօրեայ աշխատանքէն մաս մը կառաւարութեան յանձելով որպէս տուրք կամ հարկ։ Նմանապէս ինք եւ իր ընտանեկան պարագանները երբեք Հայաստանի բանակին զինուորագրուած ըլլալու պարտաւորութիւնը չեն ունեցած եւ չունին, ինչպէս է նաեւ իմ պարագայիս։  Հետեւաբար ես եւ խմբագիրը Հայաստանի սահմանադրութիւնը պաշտպանելու պարտաւորութիւնը չունինք եւ չենք կրնար ունենալ։ Անհրաժեշտ կը նկատեմ որ նման քաղաքացիական պարտաւորութիւններուն սփիւռքահայը գիտակից ըլլայ` նշէ զանոնք, յարգէ, եւ պատուէ այդ պատասխանատուութիւնները ստանցնող Հայաստանի քաղաքացինները որոնք պիտի կրեն երկիրը կառավարող սահմանադրութեան հետեւանքները։

Գալով Հայաստանի քաղաքացիներուն, անոնք Սեպտեմբեր 21, 1991-ին, Սովետական Սովետական Հայաստանը հռչակեցին ազատ եւ անկախ եւ 1995-ին որդեգրեցին հանրապետութեան սահմանակդրութիւնը։ Ապա՝ բարեփոխեցին զայն 2005-ին։ Իսկ 2015-ին հիմնովին յեղաշրջեցին սահմանադրութիւնը զանց ընելով նախագահական դրութիւնը ի նպաստ ներկայ վարչապետական դրութեան։ 

Սահմանադրութեան մը փոփոխութիւները, անբնական երեւոյթներ չեն ։ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգերը՝ քանի մը տասնեակ անգամ բարեփոխած է իր սահմանադրութիւնը անոր կցելով այդ փոփոխութիւնները որոնք կը կոչուին «amendment», այսինք բարեփոխում։ կրնայ ըլլալ որ այդքան ալ բարի փոփոխութիւն չըլլայ եղածը, երկրորդ բաեփոխութեան ակնարկելով։ Բայց այդ ուրիշ հարց։

Հայաստանի վարչապետը յայտարարեց որ Հայաստանի Սահմանադրութիւնը փոփոխութեան պէտք է ենթարկուի։ Ան մնանապէս նշեց որ կառավարման ձեւի փոփոխութիւն պիտի չըլլայ եւ վարչապետական դրութիւնը պիտի պահուի, բայց փոփոխութիւններու պէտք է որ ենթարկուի։ Այդ յայտարարութիւնը սպասելի էր որ պարարտ առիթ մը ըլլայ հակադրութեան, եւ եղաւ արդէն։

Ըստ երեւոյթին Հայրենիքի խմբագիրը համոզուած է որ 2015-ին Հայաստանի սահմանադրութեան փոփոխութիւնը՝ որ հիմնական յեղաշրջում մը եղաւ նախագահական դրութիւնէն դէպի վարչապետական դրութեան, այնքան կատարեալ է որ քանդակուած պիտի մնայ Հայաստնաի հանրապետութեան քաղաքացիներուն համար, իսկ ներկայիս փոփոխութեան առաջարկը համազօր է խաբելու եւ խամբուելու։ Անոր համար է որ  հետեալ Ամերիկեան ասոյթը միտքս եկաւ՝ «put the cart before the horse»՝ հայերէնով կարելի է ըսել «կառքը ձիուն առջեւ լծել» եւ որոշեցի զայն օգտագործել որպէս «պլակ»-իս վերնագիրը։ Ըսուածը այն է որ նախ քան գործը հասկցած ըլլալը, գործին հանդէպ արդէն տրամադրուած ըլլալ։ 

 Տակաւին յայտնի չէ թէ ի՞նչ է որ կ՚առաջարկուի Հայաստանի քաղաքացիներուն որոնք արդէն երեք անգամ Հայաստանի սահմանադրութեան քուէարկած են։  Բնականաբար Հայաստանի քաղաքացիներուն կ՚իյնայ առաջարկուած փոփոխութեան ի նպաստ քուէարկել ինչպէս ըրին 2015-ին, կամ  մերժեն։

Խելամտութիւնը կը պահանջէ փոփոխութեան առաջարկները եւ օրէնսգէտերուն մեկնաբանութիւնները նախ կարդալ, ապա  փոխութեան առընչութեամբ առաջարկներ կամ հիմնաւորուած կարծիքներ ներկայացնել։

Ծանօթ՝ « Այդ երկու հարցումներուն առընչութեամբ,.....» տեղեկագրական յատուածը վերամշակած եմ։ 

        Վահէ Յ Աբէլեան