Dawn of Diaspora Armenian Pop Music: A Tribute to Lebanon

 The attached blog is the last chapter of Boghos Shahmelikian’s book I translated  and expanded as “The Dawn of Armenian Pop Music”—Vahe H. Apelian. 

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կցուած է ներքեւը։

“Not long after I arrived in the United States, Adiss [Lebanese-Armenian singer, bandleader Harmandian] offered me to play bass guitar in his band at the nightclub he owned. At the end of my first day’s performance as I was getting ready to go home and leave my guitar behind, Pierre, Adiss’ brother, who played the drums in the band, advised me to take my guitar with me and cautioned that it could get stolen. 

For years I had played with The Five Fingers [band] at the La Fourmi [a restaurant in a Lebanese mountain resort]. All of us left our instruments at the open-air restaurant. The possibility that they may be stolen had never crossed our minds. Lebanon is a small country. It was the country where everyone knew everyone else.

Lebanon not only welcomed the survivors of the Genocide of the Armenians but it also integrated them in the social and political fabric of the country. Unhindered by unwarranted intrusion in their personal and communal lives, the Armenians prospered financially and thrived culturally. In the sectarian make-up of governance in Lebanon, the Armenian community is considered one of the largest and is constitutionally assured of representation in the government. The Armenians thus became not only a constituent of the political make-up of the country but also enriched the cosmopolitan culture of its society.

The 1960s and the first half of the 1970s marked the golden age of music in Lebanon, especially in Beirut. The Armenians contributed far more than their demographic share. Many of the musicians and the music bands that made Lebanon the entertainment capital of the Middle East were Armenian.

In summer the music bands and the singers entertaining the public in Lebanon’s famous mountain summer resorts--stretching from Dhour Shweir up to Mrouj--were almost all Armenian. In the center of Dhour Shweir, at the restaurant Le Centre, Vartivar Antossian sang with his Los Amores band. Right across it, at the Hawie restaurant, Adiss Harmandian sang accompanied by Jacques Kodjian and his band. Some 200 yards up the hill in a restaurant next to Hotel Kassouf, Ara Kekedjian sang accompanied by his band. Almost next to it, at the Homenetmen restaurant Varouj and his Days band performed every weekend. The La Fourmi restaurant wasn't far from it. The Five Fingers performed there. A little farther up the hill was the next summer resort of Bois de Bologne. Levon Katerjian sang there at the Samaha restaurant accompanied by his band. All these restaurants would be filled to capacity on weekends and the great majority of the customers were Armenians. The "Aztag" daily featured a cartoon, by Massis Araradian, depicting a singer singing, “Who am I”, while the singer in the next restaurant sang, “Who are you?” In fact, while sitting in a restaurant one could hear the singer in the next.

In the late 1960s (or the early 1970s), Alex Manougian was invited to Lebanon for the inauguration of a community center to be named after him. A dinner dance was held in his honor at Beirut's famed Hotel Phoenicia. The partitions between two large adjoining ballrooms were removed to accommodate the festivities. Almost all the prominent members of the Armenian community were present to pay homage to the great benefactor. The ballroom exuded exuberance. Only several years earlier, the Armenian community had commemorated the 50th anniversary of the Genocide of the Armenians in the stadium named after President Camille Chamoun. That somber event had become a psychological boost to the community as well. The community had realized that it had come a long way since the 1915-1923 ordeal and was thriving, felt prosperous and confident. An Italian music band and Adiss, who was at the pinnacle of his career, provided the evening’s entertainment. I accompanied Adiss and his band.

While addressing the audience, a teary-eyed Alex Manougian said that Ashoogh Djeevani (Աշուղ Ջիւանի)  had gotten it all wrong when he had sung that "bad days, much like winter, come and go...”. It’s not only the bad days, Manougian said, but also the good and happy days are also ephemeral. His words were not meant to be cautionary but were uttered to reflect his joy at the moment. The words proved to be prophetic, nonetheless. Civil war erupted in Lebanon not too long after and changed the course of the country and of the Diaspora forever. The heart and soul of the Armenian Diaspora, the Armenian community of Lebanon, much like its host country, was gravely wounded, dysfunctional and prone to large-scale emigration.

Almost all the musicians I have mentioned in this book had their debuts in Lebanon. Some of them eventually achieved worldwide acclaim. I have attempted to portray the era as completely as possible and their contributions to the golden age of Armenian pop music in Lebanon as objectively as I could. I pray readers found my narration not only unbiased but also entertaining and enjoyable.

I have been in the United States for over three decades. I often reminisce about the bygone days in Lebanon. Last but not least, I would like to note that along with the many musicians I mentioned in this book, I also remain indebted to Lebanon for making my youthful aspirations to be a musician and our collective experiences in music possible. In doing so Lebanon became the cradle that ushered the “Dawn of (Diaspora) Armenian Pop Music ”.

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը

Կից բլոգը Պողոս Շահմելիքյանի «Յիշատակներ Անցած Օրեր» գրքի վերջին գլուխն է, որը թարգմանել և ընդարձակել եմ որպես «Հայկական էստրադային երաժշտության արշալույսը»։ Կրկնօրինակը կարելի է գնել Amazon.com-ից։—Վահե Հ. Ապելյան։    

 

«Միացյալ Նահանգներ ժամանելուց շատ չանցած, Ադիսը [լիբանանահայ երգիչ, խմբի ղեկավար Հարմանդյանը] ինձ առաջարկեց բաս կիթառ նվագել իր խմբում իր պատկանող գիշերային ակումբում: Իմ առաջին օրվա ելույթի վերջում, երբ պատրաստվում էի գնալ տուն և թողնել իմ կիթառը, Պիեռը՝ Ադիսի եղբայրը, ով նվագում էր թմբուկի վրա, խորհուրդ տվեց ինձ հետս վերցնել կիթառս և զգուշացրեց, որ այն կարող է ընկնել։ գողացել. 

Տարիներ շարունակ ես նվագել էի The Five Fingers [խմբի] հետ La Fourmi-ում [լիբանանյան լեռնային հանգստավայրում գտնվող ռեստորանում]: Բոլորս մեր գործիքները թողեցինք բացօթյա ռեստորանում։ Հնարավորությունը, որ դրանք կարող են գողացվել, երբեք չէր անցել մեր մտքով: Լիբանանը փոքր երկիր է. Դա այն երկիրն էր, որտեղ բոլորը ճանաչում էին բոլորին։

Լիբանանը ոչ միայն ողջունեց հայերի ցեղասպանությունը վերապրածներին, այլև ինտեգրեց նրանց երկրի հասարակական և քաղաքական կառուցվածքում: Չխոչընդոտելով անհիմն ներխուժումը իրենց անձնական և համայնքային կյանքում, հայերը բարգավաճեցին ֆինանսապես և բարգավաճեցին մշակութային առումով: Լիբանանի կառավարման աղանդավորական ձևով հայ համայնքը համարվում է ամենամեծերից մեկը և սահմանադրորեն երաշխավորված է կառավարությունում ներկայացվածության մեջ: Այսպիսով, հայերը դարձան ոչ միայն երկրի քաղաքական կառուցվածքի բաղկացուցիչը, այլև հարստացրին նրա հասարակության կոսմոպոլիտ մշակույթը:

1960-ականները և 1970-ականների առաջին կեսը նշանավորեցին երաժշտության ոսկե դարաշրջանը Լիբանանում, հատկապես Բեյրութում: Հայերը շատ ավելին են ներդրել, քան իրենց ժողովրդագրական բաժինը։ Այն երաժիշտներից ու երաժշտական ​​խմբերից շատերը, որոնք Լիբանանը դարձրին Մերձավոր Արևելքի ժամանցի մայրաքաղաքը, հայեր էին։

Ամռանը երաժշտական ​​խմբերը և երգիչները, որոնք հանրությանը զվարճացնում էին Լիբանանի հայտնի լեռնային ամառային հանգստավայրերում (Dhur Shweir-ից մինչև Մռուջ ձգվող), գրեթե բոլորը հայ էին: Dhur Shweir-ի կենտրոնում, Le Centre ռեստորանում, Վարթիվար Անթոսյանը երգեց իր Los Amores խմբի հետ: Հենց դրա դիմաց, Hawie ռեստորանում, Ադիս Հարմանդյանը երգեց Ժակ Կոջյանի և նրա խմբի նվագակցությամբ: Մոտ 200 յարդ դեպի վեր՝ Քասուֆ հյուրանոցի հարևանությամբ գտնվող ռեստորանում, Արա Քեքեջյանը երգեց իր խմբի ուղեկցությամբ: Գրեթե կից, ՀՄԸՄ ռեստորանում, ամեն շաբաթավերջին ելույթ է ունեցել Վարուժը և իր Days խումբը։ La Fourmi ռեստորանը հեռու չէր դրանից։ Այնտեղ ելույթ են ունեցել Five Fingers-ը։ Բլրից մի փոքր հեռու գտնվում էր Բուա դե Բոլոնի հաջորդ ամառային հանգստավայրը: Լևոն Քաթերջյանն այնտեղ երգել է «Սամահա» ռեստորանում՝ իր խմբի նվագակցությամբ։ Այս բոլոր ռեստորանները հանգստյան օրերին լցված կլինեն, և հաճախորդների մեծ մասը հայեր էին։ «Ազդակ» օրաթերթը հրապարակել է Մասիս Արարատյանի մուլտֆիլմը, որում պատկերված է մի երգիչ, որը երգում է «Ո՞վ եմ ես», իսկ հարևան ռեստորանում երգիչը երգում է «Ո՞վ ես դու»: Իրականում ռեստորանում նստելիս կարելի էր լսել երգչուհուն հաջորդում։

1960-ականների վերջերին (կամ 1970-ականների սկզբներին) Ալեք Մանուկյանը հրավիրվել է Լիբանան՝ իր անունը կրող համայնքային կենտրոնի բացման համար։ Նրա պատվին ընթրիքի պար է կազմակերպվել Բեյրութի հայտնի «Փյունիկիա» հյուրանոցում: Երկու մեծ հարակից պարասրահների միջնապատերը հանվել են տոնակատարությունները հարմարեցնելու համար: Ներկա էին հայ համայնքի գրեթե բոլոր ականավոր անդամները՝ հարգանքի տուրք մատուցելու մեծ բարերարին։ Պարահանդեսային դահլիճը աշխուժություն էր արձակում։ Ընդամենը մի քանի տարի առաջ հայ համայնքը նախագահ Կամիլ Շամունի անվան մարզադաշտում նշել էր Հայոց ցեղասպանության 50-րդ տարելիցը։ Այդ մռայլ իրադարձությունը հոգեբանական խթան էր դարձել նաև համայնքի համար։ Համայնքը հասկացել էր, որ երկար ճանապարհ է անցել 1915-1923 թթ. փորձությունից ի վեր և բարգավաճում էր, իրեն բարեկեցիկ ու վստահ էր զգում: Երեկոյի ժամանցն ապահովեցին իտալական երաժշտական ​​խումբը և Ադիսը, ով իր կարիերայի գագաթնակետին էր: Ես ուղեկցում էի Ադիսին և նրա խմբին։

Հանդիսատեսին դիմելիս արցունքոտ աչքերով Ալեք Մանուկյանն ասաց, որ Աշուղ Ջիվանին (Աշուղ Ջիւանի) ամեն ինչ սխալ է հասկացել, երբ երգել է, որ «վատ օրերը, ինչպես ձմեռը, արի ու գնա...»: Դա միայն վատը չէ: օրերը, ասաց Մանուկյանը, բայց լավ ու երջանիկ օրերը նույնպես անցողիկ են, նրա խոսքերը նախազգուշացման նպատակ չէին դրել, այլ արտասանվել էին իր ուրախությունն արտահայտելու համար, սակայն խոսքերը մարգարեական էին, սակայն Լիբանանում քաղաքացիական պատերազմ բռնկվեց ոչ թե. շատ ժամանակ անց և ընդմիշտ փոխեց երկրի ու Սփյուռքի ընթացքը Հայկական Սփյուռքի սիրտն ու հոգին, Լիբանանի հայ համայնքը, ինչպես իր ընդունող երկիրը, ծանր վիրավորված էր, անգործունակ և հակված լայնածավալ արտագաղթի:

Գրեթե բոլոր երաժիշտները, որոնց հիշատակել եմ այս գրքում, իրենց դեբյուտներն են ունեցել Լիբանանում: Նրանցից ոմանք ի վերջո ձեռք բերեցին համաշխարհային ճանաչում: Ես փորձել եմ հնարավորինս օբյեկտիվորեն պատկերել դարաշրջանը և նրանց ներդրումը Լիբանանի հայկական էստրադայի ոսկե դարաշրջանում: Աղոթում եմ, որ ընթերցողներն իմ շարադրանքը ոչ միայն անաչառ, այլև զվարճալի և հաճելի համարեցին:

Ես ԱՄՆ-ում եմ եղել ավելի քան երեք տասնամյակ: Հաճախ եմ հիշում Լիբանանի անցած օրերը: Վերջում, բայց ոչ պակաս կարևոր, ես կցանկանայի նշել, որ այս գրքում իմ հիշատակած բազմաթիվ երաժիշտների հետ մեկտեղ ես նաև պարտական ​​եմ մնում Լիբանանին՝ երաժիշտ լինելու իմ պատանեկան ձգտումները և երաժշտության մեջ մեր հավաքական փորձառությունները հնարավոր դարձնելու համար: Դրանով Լիբանանը դարձավ այն բնօրրանը, որը սկիզբ դրեց «(Սփյուռքի) հայկական էստրադային երաժշտության արշալույսին»: