"Recognition for the sake of Salvation"

Բնագիրը կցուած է։ The attached is my translation of Mihran Kurtoglian’s article that appeared on “Aztag” Daily on August 14, 2023. As much as possible, I attempted to keep the choices of the words, the order and the structure of the sentences, the tenses of the verbs, reflecting the original, which is attached to the translated text. Vahe H. Apelian

" The "Aztag" daily newspaper recently published an editorial with the above title and noted that since Russia, the United States, Europe and the international community unwaveringly condemn the blockade that threatens the lives of the people of Nagorno Karabakh and demand free movement in the Lachin Corridor, therefore, a logical and probable solution it proposes, is to bring a diplomatic initiative having "Recognition for salvation" as its agenda on the international table.

However, the editorial did not specify which version it recognizes. Is it the independence, joining with Armenia, or absolute autonomy within Azerbaijan? This last version, if not in the same words, but as a target aspiration, is a close representation of Prime Minister Nikol Pashinyan’s proposal, whose goal is nothing else, if not to ensure the internal freedom and security of life of the Armenians of Nagorno Karabakh within the framework of Azerbaijan with an international guarantee. 

Regardless of the proposal for this or that option, the sad thing is that we as a nation are in such a situation where it has become almost impossible to form or develop a public opinion on the domestic front through the newspaper, the Internet or broadcast information media. In recent years, it has already been seen that any attempt to question its trajectory or choice and propose a new path has been rejected by the Armenian political leadership. One can only hope that the public opinion is binding, that under the pressure of that opinion, the leadership is forced to... blah, blah, blah, etc., etc. Surely, the readers of editorials and articles are intellectually for or against what is written, and that's all. If the reader is not against the writer, will not read the article to find mistakes with the intent of rebuking.

Consequently, press publications or analysis on social media are akin to mental exercises and unfortunately have no influence on the leadership. This has been the case for the past twenty-five years. Even before that, it was already like that in Soviet Armenia, whose infection has also been transmitted to the diaspora.

Coming back to the editorial and assuming that what it proposed is about recognizing the independence of Artsakh, confronting it, (the proposal), the following questions arise. Is it prudent to try again what has been tried and failed for thirty years? Has our diplomatic skill deepened and our capability multiplied, or have we attained such a military and economic power that our allies and enemies will have to reckoned with? From the first day, the signatory of these lines has voiced his disagreement with the idea of ​​Artsakh independence, which is a denial of the historical, factual and legal facts of Nagorno Karabakh's Armenian belonging.  When Artsakh was annexed to Azerbaijan by Stalin, that decision was justified by the fact that it was to reduce a burden from economically weak Armenia. Instead of spending thirty years for "independence", if the facts of Artsakh's Armenian identity were presented to the international leaders and negotiated consistently and uncompromisingly, perhaps we could have been a few steps further than where we are now.

Have we also taken into account how acceptable the creation of two Armenian states with international law would be for the countries of the region? The first president, LTP and his supporters, instead of boastfully deploring  that we are in today's disaster because of rejecting the hand extended to us by the international community, let them first answer that when the defeated Papa Aliyev begged for a cease-fire, why did the LTP, receiving nothing from the victorious position, accepted to start negotiations; and secondly, more finally, if the agreement he praised in the negotiations was signed, who would have ensured that Azerbaijan, armed with the missiles from Russia and Israel, and its ally, Turkey, would  not unleash war against Armenia? Who would have prevented? Who would have protected Armenia? These are questions that have no answers.

Let's go come back to today's situation. What is primary? The challenges are so many and urgent, and the new developments are so imperative that one wonders which one should be considered as a priority issue.

That is our situation today.

From the state of a victor demanding the independence of Artsakh, we have fallen into the inglorious state of a loser begging for the opening of a true humanitarian path. And we know that the beggar is obliged to be satisfied with what is given. The current conditions will not provide any grounds for making the demand for independence.

In the present state, it is imperative beyond all matters, to clarify and decide what is that we want as a nation, what are we striving for. According to this writer’s judgment, it is not clear what the government is aiming for. The opposition's idea of ​​what to do in the future is also not clear, apart from the demand for a change of power, which has been voiced since the first days. The government and the opposition continue to accuse each other, to blame each other for the disaster, while the challenges are getting more complicated day by day. The Prime Minister is running here and there like a fire fighter, but the burning fire not only does not go out, but is turning into an uncontrollable fire and spreading.

The most important and primary thing at present is the internal national cohesion for Armenia and the Diaspora, the relief from the depression caused by the defeat, and for the effort of recovery after defeat and not adapting to the conditions of defeat. These words may be thought as wishful thinking, but they are not.

It seems that we don't have a leader who inspires the urgent task of preparing the ground for national solidarity.

 

*****

“Ճանաչում` Յանուն Փրկութեան»

ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ

Oգոստոս 14, 2023

«Ազդակ» օրաթերթը վերի խորագրով խմբագրական մը հրատարակած էր վերջերս եւ նշելէ ետք, թէ քանի որ Ռուսիոյ, Միացեալ Նահանգներու, Եւրոպայի եւ ընդհանրապէս միջազգային հանրութեան կողմէ անվերապահ կը դատապարտուի Լեռնային Ղարաբաղի ազգաբնակչութեան կեանքին սպառնացող  շրջափակումը, եւ շեշտակի կը պահանջուի Լաչինի միջանցքին մէջ ազատ շրջագայութիւնը, ապա ուրեմն տրամաբանական եւ հաւանական լուծումի մը համար կ՛առաջարկէ դիւանագիտական արշաւի մը սկսիլ` միջազգային սեղանին դնելով «ճանաչում` յանուն փրկութեան» օրակարգ մը…

Սակայն խմբագրականը չի յստակացներ` ո՞ր տարբերակին ճանաչում: Անկախութեա՞ն, Հայաստանի միացումի՞ն, թէ՞ Ազրպէյճանի կազմին մէջ բացարձակ ինքնավարութեան: Այս վերջին տարբերակը, եթէ ոչ` նոյն բառերով, բայց գէթ թիրախային ձգտումով մօտաւոր պատկերացումն է վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին, որուն հետապնդածը ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ` Ազրպէյճանի կազմին մէջ Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան ներքին ազատութեան ու կեանքի անվտանգութեան ապահովումը միջազգային երաշխիքով…

Այս կամ այն տարբերակի առաջարկէն անկախ` ցաւալին այն է, որ ազգովին մատնուած ենք այնպիսի կացութեան, երբ գրեթէ անկարելի դարձած է թերթով, համացանցով  թէ հեռարձակուող տեղեկատուութեան միջոցներով  ներազգային  ճակատի վրայ հանրային կարծիք ձեւաւորելը կամ մշակելը: Վերջին տարիներուն կը դիտուի արդէն, որ յառաջագունէ մերժուած է  հայ կեանքի քաղաքական ղեկավարութեան կողմէ`  անոր  ուղեգիծը կամ ընտրանքը հարցականի տակ դնելու եւ նոր ուղի առաջարկելու որեւէ  փորձ… Ա՛լ ուր կը մնայ յուսալ, որ հանրային կարծիքը պարտաւորեցնող է, որ` այդ կարծիքի ճնշումին տակ ղեկավարութիւնը կը ստիպուի…  պլա, պլա, պլա եւ այլն, եւ այլն: Խմբագրականները եւ յօդուածները կարդացողներ կը գտնուին անշուշտ, մտովի կողմնակից կամ ընդդէմ  կ՛ըլլան գրուածին եւ` այսքան, եթէ անշուշտ կարդացողը գրողին հակակրողը չէ եւ յօդուածը չի կարդար սխալներ գտնելու եւ զայն պախարակելու միտումով:

Այնպէս որ, մամուլի հրատարակութիւնները կամ  վերլուծումներու համացանցային համազարկը մտամարզանքի սեռին կը պատկանին եւ դժբախտաբար ոչ մէկ ազդեցութիւն ունին ղեկավար տարրին վրայ: Այդպէս եղած է անցնող  քսանհինգ տարիներուն: Անկէ առաջ ալ  Խորհրդային Հայաստանի մէջ այդպէս էր արդէն, որուն վարակը փոխանցուած է նաեւ սփիւռքին:

Վերադառնալով  խմբագրականին եւ ենթադրելով,  որ առաջարկուածը Արցախի անկախութիւնը ճանչնալու մասին է, անոր (առաջարկին)  դիմաց  անմիջական հարցադրումը  հետեւեալն է. խոհեմութի՞ւն է երեսուն տարի փորձուածն ու ձախողածը կրկին փորձել: Դիւանագիտական մեր հմտութի՞ւնը աւելի խորացած է արդեօք, մեր կարողականութի՞ւնը բազմապատկուած է արդեօք, թէ՞ ձեռք ձգած ենք զինական ու տնտեսական այնպիսի հզօրութիւն, որուն հետ հաշուի պիտի նստին մեր դաշնակիցներն ու թշնամիները:  Այս տողերը ստորագրողը առաջին օրէն իր տարակարծութիւնը բարձրաձայնած է Արցախի անկախութեան գաղափարին, որ ժխտումն իսկ է Լեռնային Ղարաբաղի հայաստանապատկանութեան պատմական, իրողական ու իրաւական փաստերուն: Նոյնիսկ Ստալինի կողմէ  Արցախը երբ կը կցուէր Ազրպէյճանին, այդ վճիռը կ՛արդարացուէր անով, որ տնտեսապէս տկար Հայաստանէն բեռ մը պակսեցնելու համար է… Երեսուն տարի «անկախութեան» համար սպառելու փոխարէն` միջազգային ատեաններուն եւ բանակցողներուն հետեւողական ու անզիջող եթէ ներկայացուէին Արցախի հայապատկանութեան փաստերը, թերեւս քանի մը քայլ աւելի առաջ գացած կ՛ըլլայինք, քան ուր որ ենք հիմա: Նկատի ունեցա՞ծ ենք նաեւ այն, թէ տարածաշրջանի երկիրներուն համար որքա՛ն ընդունելի պիտի ըլլար միջազգային իրաւունքի տէր հայկական երկու պետութեանց գոյացումը: Առաջին նախագահը` ԼՏՊ եւ անոր համախոհները փոխանակ յոխորտանքով  ափսոսալու, որ միջազգային  հանրութենէն ատենին  ձեռք ձգուածը մերժելնուս պատճառով  այսօրուան աղէտին մէջ գտնուեցանք, նախ պատասխան թող տան, որ երբ պարտուած պապա Ալիեւը զինադադար կ՛աղերսէր,  ինչո՞ւ  ինք` ԼՏՊ, յաղթական դիրքէ ոչինչ ստանալով, ընդունեց բանակցութիւններու սկսիլը, եւ երկրորդ, աւելի վերջ, բանակցութեանց մէջ իր գովերգած համաձայնութիւնը եթէ ստորագրուէր, ո՞վ կ՛ապահովցնէ, որ  Ռուսիոյ եւ Իսրայէլի նեցուկով հզօրացած Ազրպէյճանն ու անոր զինակից Թուրքիան պատերազմ պիտի չշղթայազերծէին Հայաստանի դէմ: Ո՞վ պիտի արգիլէր, ո՞վ պիտի պաշտպանէր Հայաստանը: Հարցումներ, որոնք պատասխան չունին…

Վերադառնանք այսօրուան պայմաններուն: Ո՞րն է առաջնայինը: Մարտահրաւէրները այնքան շատ են ու անյետաձգելի, եւ նորանոր զարգացումները` այնքան հրամայական, որ մարդ կը շուարի, թէ ո՞ր մէկը պէտք է դասուի իբրեւ առաջնային խնդիր:

Ահա՛ այսօրուան մեր պատկերը.

Յաղթականի ու Արցախի անկախութիւնը պահանջողի դիրքէն ինկանք անփառունակ պարտեալի եւ յանուն մարդասիրութեան ճամբու մը բացումը աղերսողի վիճակին: Եւ գիտենք, որ աղերսողը պարտաւոր է գոհանալ անով, որ կը տրուի իրեն: Ներկայ պայմանները ոչ մէկ հիմք կ՛ընձեռեն, որ կարելի  դարձնէ անկախութեան պահանջը:

Ներկայ կացութեան մէջ եւ ամէն բանէ առաջ հրամայական է ազգովին յստակացնել ու որոշել, թէ իբրեւ ազգ ու պետութիւն` ի՛նչ կ՛ուզենք, ինչի՛ կը ձգտինք: Ըստ գրողիս դատումին, հիմա յստակ չէ, թէ ինչի՞ կը ձգտի իշխանութիւնը: Յստակ չէ նաեւ ընդդիմութեան պատկերացումը ապագայի ընելիքի մասին` բացի առաջին օրերէն բարձրաձայնած իշխանափոխութեան պահանջէն: Իշխանութիւն-ընդդիմութիւն կը շարունակեն զիրար ամբաստանել, աղէտին յանցաւորութիւնը մէկը միւսին վրայ բեռցնել, մինչ մարտահրաւէրները օրըստօրէ կը բարդանան: Վարչապետը հրշէջ սպասարկութեան պէս հոս-հոն կը վազվզէ, բայց ծայր առած կրակը ոչ միայն չի մարիր, այլ անզսպելի հրդեհի վերածուած` կը տարածուի…

Ներկայի ամէնէն  հիմնականն ու առաջնայինը  ներքին, ներազգային ամրութիւնն է, Հայաստանէն սփիւռք   պարտութեան պատճառած ընկճուածութեան թօթափումը եւ ոչ թէ` պարտութեան շարունակութիւնը: Պարտութենէն ետք վերականգնումի ճիգը եւ ոչ թէ` պարտութեան պայմաններուն յարմարիլը: Այս ըսուածները բաղձանքի տեսակէն կը կարծուին, բայց այդպէս չէ:

Կը թուի, թէ ներքին ամրութեան համար ներշնչող ու ներշնչուող ղեկավար մը չունինք, որ ձեռնամուխ ըլլար  ներազգային համերաշխութեան գետինը պատրաստելու այնքան անյետաձգելի գործին:

 

 

 

More than pomegranates: Remembering Vartkes Hovsepian

Vahe H. Apelian

 

LtoR: Vahe H Apelian, Vartkes Hovsepian

Shant and Joe let me know that their father, Vartkes Hovsepian passed away on June 22. Vartkes and I were born a few months apart and were childhood friends and remained friends throughout our lives. I have one of my earliest pictures taken with him (posted above). That picture was taken in the old HMEM sports club in Beirut, before it was located to its present location. His father was the care taker of the club and that gave us a good opportunity to have the field for a playground.

In a comment, my cousin Stepan Apelian, younger than I by half a decade, best summed up  Vartkes in a few words. He wrote, “handsome (Գեղադէմ), jovial (Զուարթախօս), and sportive (կատակասէր), what a pleasant fellow (ընկերակից) he was.” Indeed, he was. No wonder that those who befriended him kept their friendships with him. In noting that, I have specially our mutual friend and contemporary Zeron Apelian in mind.

It so happened that his parental family and mine lived in the same neighborhood in West Beirut, a few hundred feet apart and we often played together, mostly in the courtyard of their residence. They lived in a single floor house, around a courtyard, that gave us room to play and help their Jewish neighbor put on their stove on Saturdays. Thus, I personally knew all the family members, his father Joseph, his mother Ovsanna, his brothers Avedis and Armen and his sisters Maro and Vartuhi, who married my mother’s paternal cousin Mesrob Chelebian. My mother was the wedding godmother at his sisters Maro’s and Vartuhi’s weddings. Their patriarchal house in Kessab was almost next to the mill. My grandfather used to take me with him on Saturdays to Kessab and I would spend time in their house as my grandfather had the grain he brought with him, mounted on our donkey’s back, milled. 

Later on, his parents moved to Keurkune. Their house faced Zeron Apelian family’s house and we remained hunting together, fishing and doing all the mischiefs kids and teens do. Vartkes and I did not live year around in Keorkune but spent our summers there.

Albert Apelian, Vahe H. Apelian, Vartkes Hovsepian and Vatche Apelian
at the Beirut International Airport

Vartkes left for U.S. early to join his sister Maro who had moved to the U.S. after marrying. Thus, we departed ways as we graduated our teens but our bonds transcended oceans and continents. He would send us pictures from the U.S. A few years later he came to the Lebanon for a visit. We spend memorable days together. 

In 1976 I also moved to the U.S. and settled in northern New Jersey, in Clifton, a town 10 miles west of the NY City. Our bond continued in the U.S. but it took an unexpected turn. A few years later Vartkes visited us. It must have been in 1982, in a short while I will explain why I think so. He was working as a representative of a dental company and thus travelled on business. His business travel had brought him to Philadelphia. He had made a point of visiting us, Marie, I and our first-born son Taniel, after having discharged his duties. He had brought with him pomegranates from Los Angeles. He knew that pomegranate is one of my favorite fruits, especially that our mutual friend Zeron Apelian’s family had a pomegranate tree in their orchard, next to Keurkune’s spring and I loved its fruit.  

A few days after his visit, I had the unpleasant experience of being questioned by FBI agents. Quoting Wikipedia: “In 1982, an attempt to bomb the building of Turkish consulate in Philadelphia was stopped by the FBI. The leader of the group, Vicken Hovsepian....” Vartkes Hovsepian checking in Philadelphia apparently had the FBI alarm bells ringing loud and wide and had them trailing the least likely of all suspects, Vartkes Hovsepian!

In 1982 I had not yet visited Los Angeles and had not seen my friends who had settled there. Vartkes visiting us from LA was memorable for us. Henceforth, whenever I went to LA and met him or contacted him, I would tease him, that on that day, he brought more than pomegranates. 

Over the years a transformation was a palpable in my childhood friend as he charted his course in life in his adopted country. He became the quintessential Armenian American very comfortable and easy going in the larger society much like in his own Armenian community. He was a law-abiding, hard-working, productive citizen of his adopted country he loved and served well. His interests outside his home, work was enjoying nature with friends, fishing and going hunting all the way to Mexico. In computer related parlance, what you saw was what got because that is what he was. He remained a good friend and supported his Armenian community, especially Kessab Armenian community. 

Vartkes was buried in Los Angeles National Cemetery. He was a U.S. Veteran and thus had merited the honor to be buried among those who honorably served the United States armed forces. He and his wife raised two sons.He leaves behind his widow Maral, his two sons, and two grandchildren. 

Well done, Vartkes. Rest in peace, my friend. Had he been asked if he would have wanted to have anything different. I know he would not have wanted to change an iota of the way it was.   

LtoR: Vatche Apelian (deceased), Zeron Apelian, Varoujan Konyalian,
Albert Apelian (deceased) and Vartkes Hovsepian

 

 

The Chaprasts

Vahe H. Apelian

 

Yetvart Chaprast

Recently, I came across two pictures of mine with brothers Berge and Vazken Chaprast / Tchaprast taken on the veranda of Hotel Lux my father ran, in Beirut. Berge and Vazken are the sons of acclaimed Armenian stage actor Yetvart Chaprast. I posted the two pictures on the Facebook in the hopes of connecting with them.

My curiosity was also driven by my remembrance of the interest their father had generated to Garo Kevorkian, who compiled a yearbook called “Everyone’s Yearbook – Amenoun Darekirk – Ամէն Տարիգիրքը” which depicted the noteworthy personalities and events of the Armenian Diaspora for the year. Garo Kevorkian was a regular visitor because most of the guests of Hotel Lux were Armenians from different parts of the world who, in hindsight, I imagine could have been helped Garo Kevorkian in compiling his yearbook. The proceeds from the sale of the yearbook I was told, was Garo Kevorkian’s only source of income. 

Regretfully I did not come across any such article when I perused the digitalized copies of the “Amenoun Darekirk”. I am certain of Garo Kevorkian probing Yetvart Chaprast about the history of the Armenian theater. But to no avail, I could not come across such an article but, I came across a report about a jubilee that was held in Lebanon in 1966 in honor of Yetvart Chaprast in recognition of his contribution to the Armenian theater. The report was posted on June 26, 1966 in Aztag Daily and is titled “A jubilee evening dedicated to actor Yetvart Chaprast”. Attached is my translation of the article:

With brothers Berge and Vazken Chaprast

***

“The jubilee evening dedicated to actor Yetvart Tchapraste for his many years of stage acting took place in the "Galouste Gulbenkian" auditorium on Sunday, June 12 (1966), at 8:30 p.m. under the patronage of the Archbishop Dajad (note:Ourfalian, the prelate of the Armenian Apostolic Church in Lebanon, 1963-1978) . The evening was the initiative of the “Haig Club”.

An art-loving select society had come to honor the distinguished actor. The opening speech was made by "Haig Club" chairman Dikran Tospath (Տիգրան Թոսպաթ).

The "Gaspar Ipekian - Գասպար Իփէկեան" theater group of "Hamazkayin" presented  “Houzoum – Յուզումը” by Nshan Beshiktashlian (Ն. Պէշիկթաշլեան). It was a group art performance.  The well-known amateur actor Vartkes Vartabedian (ՎարդգէսՎարդապետեան), distinguished himself with his play

The jubilee Yetvart Chaprast acted few scenes from Hagop Baronian’s (Յ. Պարոնեան) "Honorable Beggars  - Մեծապատիւ մուրացկանները» comedy.

In the role of Apisoghom agha (Աբիսողոմ աղայ), Chaprast, with the wonderful performance of his art, often received standing ovation. Well-known amateur artists, especially Khachik Araratian (Խաչիկ Արարատեան), in his role as the poet, and Tavit Evereklian (Դաւիթ Էվերեկլեան) and Levon Hreshdagian (Լեւոն Հրեշտակեան) also had commendable performances.

The speaker of the day, Yetvart Dasnabedian (Եդուարդ Տասնապետեան)   presented the life and the work of the jubilee Yetvart Chaprast with a well-deserved appreciation.

Then George Sarkissian (Ժորժ Սարգիսեան), the director of "Kaspar Ipekian - Գասպար Իփէկեան» theater groupe, read the Hamazkayin Central Committee’s congratulatory letter addressed to the jubilee.

The celebrants expressed their unconditional appreciation of the jubilee with a long applause.

Deeply moved by this honor, Yetvart Chaprast expressed heartfelt thanks to everyone, present. The jubilee evening was closed with congratulatory words and well wishes to the jubilee by the reverend father. the prelate.

Indeed, Yetvart Chaprast has been a popular and sought-after actor. He has a rich stage presence. He performed for the first time in Istanbul. He has been in all suburbs of Istanbul from where in 1922, he has moved to the Caucasus and subsequently to Iran, Syria, Lebanon, Cyprus, Greece, Bulgaria, Romania, Italy and the United States.

The Lebanese Armenians thus expressed their unconditional and warm appreciation of the gifted Armenian stage actor Yetvart Chaprast for his many years service to the Armenian theater.”

***

I have not made contact with Berge or Vazken Chaprast yet. But two commented. Garbis Baghdassarian wrote: “this was in New York on 14 of July in late 70s to celebrate tBastille day I went with a friend to a French restaurant called “Les sans culottes” next to our table there was a couple which we got into a conversation and coincidentally the guy was Berge Tchaprasd with his wife I think her name was (Bonnie) not sure.they were in a traveling theater show in the country.”

Not surprisingly, Sona Aslanian commented the following: “I remember Chaprast well in Watertown. My Dad, Sarkis Dedekian, along with his friends, Paul Nahabedian, Vahram DerParseghian etc., were all in his theatre group. I have given pictures of them all to the museum and the Hairenik I don’t ever remember his family and don’t remember anything about him outside of the theater.”

The name Chaprast / Tchaprast remains tied to the Armenian theater, along the names of other Armenian theater luminaries. 

Yetvart Chaprast presenting Hagop Baronian's "Honorable Beggars"
 in Baghdad, Iraq, assumed to be in 1930's

ARTSAKH MEASURES OUR PULSE

Բնագիրըկ կցուած է ներքեւը։ Attached is my translation of Levon Sharoyan’s posting from Aleppo on his Facebook page. Vahe H. Apelian

Arrangement courtesy Garo Konyalian. Pictures courtesy Levon Sharoyan

   The Armenian press and other news platforms have been sounding the alarm about Artsakh for weeks. They write and explain that more than a hundred thousand people of Artsakh live fateful days there, on their ancestral lands, being deprived of all kinds of assistance from the outside world for nine months. Every day, the enemy tries a trick to pressure Artsakh a little more, to make it more desperate. 

  In the last two weeks, the situation has become more than tragic. The knife has reached the bone. The children do not have milk to drink, the sick does not have medicine, there is no bread, there is no vegetable, there is no fuel, there is no food. The most basic necessities to continue life do NOT exist.

   Azerbaijan, at the behest of its big brother, Turkey, with the complicity of the "peacekeeping" forces, is trying to bring Artsakh to its knees, to make it bleed. And it is succeeding.

   The final disintegration of Artsakh is sadly getting outlined on the horizon.

In these tragic conditions, while our fellow countrymen of Artsakh are starving, in the truest sense of the word, the festive licentiousness, our people show, both Armenia and in the Diaspora, is incomprehensible and inexplicable to me.

 Just the other day, I was watching a recording about a dinner party of Armenians from Aleppo who had come together in Yerevan, around extraordinarily lavish and abundant tables. In another instant, in a different hall in Yerevan, a well-known Diaspora-Armenian singer was blasting the sky with his loud songs. Hundreds of people danced half intoxicated. On the pages of Facebook, announcments for dinner dances, cookouts, picnics are abundant, each promising to provide a festive atmosphere. 

Isn't there something wrong and amoral in all of this? Aren't we, as a nation, on opposite poles?

   Either our real feelings towards Artsakh are fake, the slogans we raise are fake; or we have become insensitive, individually or collectively. Either way, we are not up to having a FATHERLAND, let alone reclaiming a homeland.

   .   Levon Sharoyan (Aleppo)

***

Բնագիրը՝

ԱՐՑԱԽԸ ԿԸ ՉԱՓԷ ՄԵՐ ԲԱԶԿԵՐԱԿԸ...

   Հայ մամուլը եւ լրատուական այլաբնոյթ հարթակներ, շաբաթներէ իվեր, ահազանգ կը հնչեցնեն Արցախի մասին։ Կը գրեն ու կը բացատրեն, թէ հարիւր հազարէ աւելի արցախցիներ ճակատագրական օրեր կ`ապրին այնտեղ` իրենց պապենական հողերուն վրայ, ինը ամիսէ զրկուած ըլլալով արտաքին աշխարհէ հասնելիք ամէն տեսակի օժանդակութիւններէ։ Թշնամին ամէն օր հնարք մը կը փորձէ` աքցանի մէջ առնուած Արցախը քիչ մը աւելի ճզմելու, զայն աւելի յուսահատեցնելու համար։

   Վերջին երկու շաբաթներուն` կացութիւնը դարձած է աւելի քան ողբերգական։ Դանակը հասած է ոսկորին։ Երեխաները խմելիք պուտ մը կաթ չունին, հիւանդները դեղ չունին, հաց չկայ, կանաչեղէն չկայ, վառելանիւթ չկայ, կազ չկայ։ Կեանքը շարունակելու ամենատարրական տուեալները ՉԿԱՆ։

   Ատրպէյճան, իր մեծ եղբօր` Թուրքիոյ թելադրանքով, "խաղաղապահ" ուժերու ալ մեղսակցութեամբ, կը ջանայ ծունկի բերել Արցախը, արիւնաքամ ընել զայն։ Ու կը յաջողի։

   Հորիզոնին վրայ արդէն տխրօրէն կ`ուրուագծուի Արցախի վերջնական ՀԱՅԱԹԱՓՈՒՄԸ...։

   Այս ողբերգական պայմաններուն մէջ, մինչ Արցախի մեր արիւնակիցները ՍՈՎԱՀԱՐ ԵՆ` բառին հարազատ իմաստով, ինծի համար անհասկնալի ու անմեկնելի է մեր ժողովուրդին միւս երկու հատուածներուն` հայրենաբնակներուն եւ սփիւռքահայերուն ցուցադրած ՑՈՓՈՒԹԻՒՆԸ` խնճոյքի սեղաններու շուրջ...։

   Դեռ առջի օր ժապաւէններ կը դիտէի Երեւան հաւաքուած հալէպահայերու մէկ ճաշկերոյթին մասին` արտակարգօրէն ճոխ ու յորդառատ սեղաններու շուրջ...։ Այլ սրահի մը մէջ, դա'րձեալ Երեւան, սփիւռքահայ ծանօթ երգիչ մը երկինքը կը թնդացնէր իր արաբախառն աղմկոտ երգերով։ Հարիւրաւորներ` կը պարէին կիսագինով...։ Իսկ դիմատետրի էջերուն վրայ շարան֊շարան կը տողանցեն ծանուցումները մեր գաղութային միութիւններուն` հրաւիրելով հանրութիւնը ընթրիքի, ճաշկերոյթի, պարտիզագնացութեան կամ աւազանագնացութեան, միշտ "ճոխ ու շէն" մթնոլորտով։

    Խորթ եւ ծուռ բան մը չկա՞յ այս բոլորին մէջ։ Հակասական բեւեռներու վրայ չե՞նք ազգովին։

   Կա'մ այն է որ կեղծ են Արցախի նկատմամբ մեր իրական զգացումները, շինծու են յեղյեղուող լոզունգները, կա'մ ալ անզգամ դարձեր ենք անհատաբար թէ հաւաքաբար։

   Երկու պարագային ալ` ՀԱՅՐԵՆԻՔ ունենալու, մա'նաւանդ հայրենիք վերաշահելու արժանի չենք։

Two Appeals

An Armenian political experience. I have posted two appeals from president and prime minister Serzh Sargsyan.  The first in my translation of his appeal addressed to the citizens of Armenia on April 23, 2018. The second appeal is a reproduction of his open letter to world leaders and is dated July 23, 2023, where president Serzh Sargsyan deplores his country's governance, denigrates the pm the people have elected, and expects the "excellencies" resolve for Armenia. 

The first appeal on April 23, 2018

"Dear Armenians, fellow soldiers, I appeal to all the citizens of the Republic of Armenia, the elders, and to my beloved youth; the women and the men. I appeal to those who stand in the street’s day and night with the call "Reject Serzh" and to those who have difficulty getting to work these days through closed streets and to those who fulfill their duties. I appeal to those who are sitting for days in front of live broadcasts and to those who man public safety day and night. I appeal to our brave soldiers and officers standing at the border. I appeal to my comrades in arms, I appeal to my party comrades, all political forces and figures. As the leader of the nation, I am appealing to you for the last time. Nikol Pashinyan was right. I was wrong. The created situation has several solutions, but I will not go for any one of them. That is not like me. I am leaving the position of the head of the state as the Prime Minister of Armenia. The movement on the street is against my service. I fulfill your request. Peace, harmony and sanity to our country. Thank you."

***

The second appeal from Serzh Sargsyan is an open letter addressed to world powers on July 23, 2023.

H.E. Vladimir Putin, President of the Russian Federation

H.E. Joseph R. Biden Jr, President of the United States of America

H.E. Emmanuel Macron, President of the French Republic 

Your Excellencies: 

A few days ago three-year-old Leo and six-year-old Ghita died of suffocation in one of the villages of Mardakert region, Republic of Artsakh. They went out of home in search of their mother, who had earlier left for the city on foot in search for food.  

The siege of Artsakh has been ongoing for seven months. Now it started claiming lives – of both the elderly and children, of common people, whose only guilt is being born on the land of their ancestors and the love for life. We appreciate all those influential states and international organizations who have so far spoken out without ambiguities of the present situation. Such statements are crucial for the people of Artsakh who are fighting for life. However, unfortunately, such statements alone did not save the lives of little Leo and Ghita. It’s most appalling that words alone may fail to save the lives of many more children and the elderly – not in the virtual future, but literally next morning. 

Today the physical survival of 120.000 Armenians in Artsakh is very literally endangered. With each of you we have had many opportunities in the past to talk about what happened to Armenians in 1915, as well as the very consequences of the Armenian Genocide. Now, 108 years later, we are facing the immediate danger of the repetition of the same gruesome events, albeit carried out in modern methods. 

Your Excellencies, Presidents: 

I appeal to you first and foremost as Presidents of the OSCE Minsk Group co-chairing countries, as leaders who have first-hand knowledge of where the Nagorno Karabakh peace process has taken us by 2018. It's in that year that our society has made an emotional choice and transferred reins of power to a politician who had no idea of what statehood was. I fully realize that many considered that as opportunity to try and resolve the issue of Artsakh by leveraging on that individual's unreasonable steps that had nothing to do with the real interests of our country. Yet, as a matter of fact, the conflict has not been resolved, while the associated problems have deepened, whereas that very individual no more has the vote of confidence of our people to recognise Artsakh as part of another state. Neither he has any vote of confidence on behalf of the people of Artsakh to singlehandedly decide their destiny. 

I am appealing to you as leaders of countries where you have unquestionable institutional memory pertaining to the issue of Artsakh. Today, in contrast to the incumbent Armenian authorities, there are serious professionals and experts about the Nagorno Karabakh peace process in various institutions of your respective countries, who have knowledge about all nuances and are well aware of all prior phases of conflict resolution.

I am appealing to you as your former counterpart, as someone whose objectives and principles are well known to you. I resorted to this genre given my lack of direct access to you. We exchange no official visits or one-on-one formats, channels of communications through political party formats are either weak or missing, since the relevant opposition party officials have been either persecuted or simply jailed in our country.

I am appealing to tell you what has been happening in Artsakh is a direct route to a terrible catastrophe. 

I am appealing to ask you to give a chance to life to the people in Artsakh. It's a great personal tragedy for me that years ago we used to negotiate settlements by which the people of Artsakh would live in their own country in dignity, yet now we are talking about merely giving them a chance to life, asking for their right to live.

We have taken note with sense of appreciation all your efforts aimed at resolving this issue. Yet what is happening these days will not lead to any such settlement that you may quite diligently have envisioned. Direct negotiations between an experienced dictator and someone silly and incapable will simply not reach any reasonable point. Every satisfied demand by the dictating party will lead to new ones, much more difficult to satisfy. This will continue forever and will bring large-scale catastrophes. Keeping silence or failing to devote more time to the issue of Artsakh now means that very soon your countries will be forced to take time to address the "the question of Armenia". This is a very real scenario given the incompetent negotiator we have, moreover having a sizeable portion of the sovereign territories of the Republic of Armenia under occupation for some time. 

I am hereby asking you - before anything else - stop the humanitarian catastrophe in Artsakh. I believe you can do that. Force the dictator to open the "road of life". The fascist, who has made annihilating Armenians his lifestyle, cannot be allowed to continuously disregard clear messages by most serious international organisations and states. Stop the calamity. Please, secure the most basic life conditions for the people of Artsakh. I am asking you to ensure guarantees for this, and only then transition to efforts of finding diplomatic solutions. Or else it may be late tomorrow. 

Respectfully,

Serzh Sargsyan

Third President of the Republic of Armenia (2008-2018)

  

Երկու կոչ

Ներփակ վերարտադած եմ նախագահ եւ Վարչապետ Սէրժ Սարգյանէն երկու կոչեր։ Առաջինը ուղղուած է Հայաստանի քաղաքակցիներուն Ապրիլ 23, 2018-ին։ Իսկ երկրորդը բաց նամակ մըն է յղուած  գեր պետութիւններու նախագահներուն Յուլիս 23, 2023-ին։ Հայկական քաղաքական փոռձառութիւն մըն է որ իւրայատուկ է, բայց  Հայկական է եւ հետեւաբար «պատուական» ըլլալու է...............

 

Ապրիլ 23, 2018-ի Սէրժ Սարգսյանին կոչը

 

«Սիրելի հայ, րենակիցներ, դիմում եմ Հայաստանի Հանրապետութեան բոլոր քաղաքացիներին, մեծերին որ իմ սիրելի երիտասարդներին, կանայք ու տղամարդկանց, դիմում եմ փողոցներուն «Մերժիր Սերժին» կոչով օր ու գիշեր կանգնածներին եւ փակ փողոցներով այս օրերին դժվարութեամբ աշխատավայր հասնող եւ իրենց պարտքն անտրտում իրականացնողներին, դիմում եմ ուղիղ եթերի առաջ օրերով գամվածներին եւ օր ու գիշեր հասարակական անվտանգութիւնը տղամարդու պէս ապահովներին, դիմում եմ սահմանին կանգնած մեր քաջարի զինվորներին ու սպաներին, դիմում եմ զինակից ընկերներին, դիմում եմ իմ կուսակից ընկերներին, քաղաքական բոլոր ուժերին եւ գործիչներին։  Որպէս եկրի ղեկավար՝ դիմում եմ վերջին անգամ։ Նիկոլ Փաշինյանը ճիշդ էր։ Ես սխալվեցի։ Ստեղծուած իրավիճակն ունի մի քանի լուծումն, բայց դրանից որ մէկին ես չեմ գնա։ Դա իմը չէ։ Ես թողնում եմ երկրի ղեկավարի՝ Հայստանի վարչապետի պաշտոնը։  Փողոցի շարժումն իմ պաշտոնավարման դէմ է։ Ես կատարում եմ ձեր պահանջը։ Խաղաղութիւ, ներդաշնակութիւն եւ տրամաբանութիւն մեր երկրին։ Շնորհակալ եմ։» (Ացբիւր։ «Հայկական Թավշյա հեղափոխութիւն», Ստեփան Գրիգորյան)

***

Իսկ երկրոդ կոչը բաց նամակն մըն է, յղուած գեր պետութիւններու նախագահներուն Յուլիս 23, 2023-ին

 

ԱՄՆ նախագահ պարոն Ջո Բայդենին,

ՌԴ նախագահ պարոն Վլադիմիր Պուտինին,

Ֆրանսիայի նախագահ պարոն Էմանուել Մակրոնին

 

Մեծարգո՛ պարոնայք նախագահներ,

 

Օրեր առաջ Արցախի Մարտակերտի շրջանի գյուղերից մեկում երեքամյա Լեոն և վեցամյա Գիտան խեղդամահ եղան՝ իրենց համար ուտելիք փնտրելու նպատակով ոտքով քաղաք գնացած մորը գտնելու ճանապարհին:

 Յոթ ամսից ավելի տևող Արցախի շրջափակումը սկսել է կյանքեր խլել՝ մեծերի ու մանուկների, հասարակ մարդկանց, որոնց միակ մեղքն այն է, որ ծնվել ու ապրում են իրենց ու իրենց պապերի հողի վրա և սիրում են կյանքը: Մենք շնորհակալ ենք բոլոր ազդեցիկ երկրներին ու միջազգային կառույցներին այս իրականության վերաբերյալ հստակ հայտարարություններով հանդես գալու համար: Դրանք մեծ նշանակություն ունեն հանուն ապրելու պայքարող արցախցիների համար: Սակայն, ցավոք, դրանք չփրկեցին փոքրիկ Լեոյի ու Գիտայի կյանքերը և, որ ամենասարսափելին է, ոչ թե վերացական ապագայում, այլ հենց վաղն առավոտյան կարող են չփրկել բազմաթիվ այլ երեխաների ու մեծերի կյանքեր:

Այսօր 120 հազար արցախցիների ֆիզիկական գոյությունը բառի բուն իմաստով վտանգի տակ է: Մենք ձեզնից յուրաքանչյուրի հետ բազմաթիվ առիթներով խոսել ենք 1915 թվականին տեղի ունեցածի՝ Հայոց ցեղասպանության և դրա հետևանքների մասին: Այսօր՝ 108 տարի անց, մենք շատ մոտ ենք այդ ահասարսուռ իրադարձությունների կրկնությանը ժամանակակից մեթոդներով:

Պարոնա՛յք նախագահներ

Դիմում եմ ձեզ՝ նախևառաջ որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ղեկավարների, որպես առաջնորդների, ովքեր անձամբ գիտեն, թե ինչ հանգրվանում էր Արցախյան խնդրի լուծման բանակցային գործընթացը մինչև 2018 թվականը, երբ մեր հասարակությունը հուզական ընտրություն կատարեց և իշխանությունը հանձնեց պետության ընկալման հետ որևէ աղերս չունեցող գործչի: Ես հասկանում եմ, որ շատ-շատերը հնարավորություն ստացան փորձելու լուծել Արցախի խնդիրը՝ օգտվելով այդ մարդու՝ սեփական երկրի շահերի հետ կապ չունեցող  անտրամաբանական քայլերից:

Բայց փաստ է, որ և՛ հարցը չի լուծվել, և՛ խնդիրներն են շատ ավելի խորանում, իսկ այդ մարդն էլ այսօր հստակորեն չունի մեր ժողովրդի քվեն՝ Արցախը ճանաչելու որևէ այլ երկրի կազմում և արցախցիների կողմից էլ բացարձակապես չունի քվե՝ ինքնակամ որոշելու իրենց ճակատագիրը:

Դիմում եմ ձեզ, որպես Արցախի հարցում անառարկելի ինստիտուցիոնալ հիշողություն կրող երկրների ղեկավարների: Այսօր, ի տարբերություն Հայաստանի իշխանության, ձեր համակարգերում կան Արցախի բանակցային գործընթացի լուրջ մասնագետներ և գիտակներ, ովքեր տիրապետում են բոլոր նրբություններին, քաջատեղյակ են բոլոր փուլերին: 

Ես ձեզ դիմում եմ՝ որպես նախկին գործընկեր, մարդ, որի նպատակներին, սկզբունքներին դուք քաջածանոթ եք: Դիմում եմ այս ձևաչափով, որովհետև հիմա ես չունեմ ուղիղ կապի միջոցներ ձեզ հետ, այցերի ու առանձնազրույցների ձևաչափեր, չկան և շատ թույլ են գործում նաև կուսակցական խողովակները, քանի որ ընդդիմադիր կուսակցական պատասխանատուները մեր երկրում կա՛մ գտնվում են ուժեղ բռնաճնշումների տակ, կա՛մ ուղղակի բանտարկված են:

Դիմում եմ, որ ասեմ՝ այն, ինչ հիմա կատարվում է Արցախում, տանում է սարսափելի աղետի:

Դիմում եմ, որ խնդրեմ ապրելու հնարավորություն տալ արցախցիներին: Ինձ համար մեծագույն ողբերգություն է, որ տարիներ առաջ մենք քննարկում էինք լուծումներ, որոնցով արցախցիները արժանապատվորեն կապրեին իրենց երկրում, հիմա խոսում ենք նրանց՝ գոնե ապրելու հնարավորության, ապրելու իրավունքի մասին:  

Մենք շատ լավ տեսնում ենք բոլորիդ՝ շնորհակալության արժանի ջանքերը խնդրի կարգավորման ուղղությամբ: Բայց այն, ինչ տեղի է ունենում այսօր, չի տանելու այնպիսի լուծումների, ինչպիսիք դուք եք անկեղծորեն պատկերացնում: Փորձառու դիկտատորի և անլուրջ, անկարող մեկի ուղիղ բանակցությունները չեն կարող որևէ տրամաբանական կետում ավարտվել: Թելադրող կողմի ամեն բավարարված պահանջ ծնելու է նորը՝ էլ ավելի դժվար բավարարելի, ու այս ամենը շարունակվելու է անվերջ և ուղեկցվելու է մեծ աղետներով: Լռել կամ շատ ավելի ժամանակ չհատկացնել Արցախի հարցին այսօր նշանակում է, որ շատ շուտով ձեր երկրները ստիպված սկսելու են ժամանակ հատկացնել արդեն «Հայաստանի հարցին»: Սա շատ տեսանելի սցենար է ապաշնորհ բանակցողի պարագայում, առավել ևս, որ բոլորի աչքի առաջ արդեն իսկ օկուպացված է ՀՀ ինքնիշխան տարածքի մի զգալի հատված:

Խնդրում եմ ձեզ, ամեն ինչից առաջ կանգնեցրե՛ք հումանիտար աղետը Արցախում. ես հավատում եմ, որ դուք դա կարող եք անել: Ստիպե՛ք դիկտատորին բացել կյանքի ճանապարհը. հայասպանությունը կենսակերպ դարձրած ֆաշիստը չի՛ կարող մշտապես արհամարհել լրջագույն միջազգային կառույցների և երկրների հստակ ուղերձները: Կանգնեցրե՛ք արհավիրքը, ապահովե՛ք արցախցիների տարրական մարդկային կեցության պայմանները, երաշխավորե՛ք դրանք, այնուհետև անցեք դիվանագիտական լուծումներ գտնելու ջանքերին, խնդրում եմ ձեզ: Վաղը կարող է ուշ լինել:

Հարգանքով՝ 

ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանհ Սերժ Սարգսյան

Levon Sharoyan reflecting: Hamasdegh’s Daughter is no more.

The attached is my translation of Levon Sharoyan’s posting on his  Facebook page, today, August 3, 2023  Vahe H. Apelian

Lorig Gelenian reminiscing about her father, Courtesy Levon Sharoyan

LORIG, THE DAUGHTER OF HAMASDEGH IS NO MORE

   Time flies fast, years roll one after the other, and decades follow one another. And with this crazy slide of time, things get lost, and a lot disappear and become soil and dust.

There was a time when every now and then we would sadly hear the death of our present-day writers. One day it was Aram Haykaz ( Արամ Հայկազն), another day it was Dzarugian (Ծառուկեան), and another day it was Garo Polaտիan (Կարօ Փօլատեան) who would be the one who left,  another day it was Vahe Vahian (Վահէ֊ Վահեան), on another day it was Siran Seza (Սիրան Սեզան), and on another day it was Haykanoush Mark (Հայկանոյշ Մառք).

Years and ages have gone by so much that nowadays, now and then. we are informed that this or that writer's son or daughter has died. In other words, another generation, a younger one has said goodbye to this world.

    Today, from America, the news broke of the passing away of Lorig, the daughter of the famous village writer Hamasdegh,.

   LORIC GELENIAN.

She was not a writer, nor was she a famous person. She was an Armenian who was born and lived in America, as an ordinary mortal. But she was the daughter of Hamastegh, that is to say a living mortal remains of an Armenian writer, the bearer of his blood. Does this not mean something to us?

   Hamastar (1895-1966) had 2 daughters, Lorik and Arminee (Armineh). They were generally English-speaking, because there were no Armenian day schools in America until the 60s.

Following her literate father's wish, Lorig came to Beirut in October 1956 and spent a year attending the Hamazkayin's Nshan Palandjian Djemaran’s (Academy) Armenian course,  in order to improve her mother tonque and conversational ability.

We know from Hamadegh’s letters that the writer was very enthused about her daughter studying in Djemaran.. Almost every week he received a letter from her, from Beirut. Lorig would tell him about the atmosphere of Djemaran, his new friends, andteachers.

At the time the principal of the Hamazkayin Nshan Palandjian Djemaran was Simon Vratsian In a letter dated 1957, addressed to Simon Vratsian, Hamasdegh wrote: «Lorig's Armenian, the new words she uses, impresses me very impres me very much. I notice that her spelling mistakes are gradually decreasing, and she she forms her sentences correctly with new words. «.

   This is how the Armenian literary laureate was able to give his daughter a partial Armenian education.

I lack biographical and family information about Lorig Gelenian. I only know that she was born in 1939, so she was already in her  80s.

*****

Hamasegh (Courtesy Armenian Prelacy)

 

Hamasdegh was a leading Armenian-American writer and became a highly regarded name in the Armenian literature of the Diaspora.

 

He was born Hampartsoum Gelenian in the village of Perchenj, in the region of Kharpert, on October 15, 1895 (*). He got his primary education in the local school, and then in the Central College of the city of Mezireh. He would become one of several Armenian-American writers from the “Kharpert School,” along with Peniamin Nurigian (1894-1989) and Vahe Haig (1896-1983), who were inspired by their teacher, Tilgadintsi (Haroutioun Haroutiounian, 1860-1915), an elder writer victim of the genocide.

 

After graduating in 1911, the young Hampartsoum worked as a teacher in his village for a year and then traveled to America upon his father’s exhortation. He followed courses at Columbia University and Boston University but did not graduate. He started contributing poetry and translations to the Hairenik daily in 1918 with the pseudonym Hamasdegh, which is the root of the word hamasdeghootyoon (“constellation”) but was also composed by the initial syllables of three Gelenian brothers (Hampartsoum, Asdour, and Eghia).

 

In the early 1920s Hamasdegh went from poetry to prose and became a much-sought name in the Hairenik monthly from its inception in 1922. His first stories, published during the 1920s, were collected in two volumes, The Village (1924) and The Rain (1928), and turned him widely popular by their literary quality. It reflected some trends of Diaspora literature, which was mainly focused on themes of village life and the lost country, and rites and traditions of the homeland. His depictions of the feelings, thoughts, and aspirations of ordinary people struck a note with the readers. In 1928-1929 he traveled to Europe and the Middle East. Before and after, he spent his entire life in the Boston area, where he worked for many years as a photoengraver.

In 1931 he started writing the novel The White Horseman, which was dedicated to the liberation struggle of Western Armenia. However, after publishing it in serial form in the Hairenik monthly from 1931-1933, he left it unfinished and would only finish it in 1952, when he released it as a book. He continued his literary activities, with the main theme of longing going through his writing, and published a selection of new stories in Nazar the Brave and 13 Stories (1955), the meditation House of Prayer (1957), and the poem The Goat Book (1960). His last book was the novel The First Love (1966).

In the 1960s, Hamasdegh was invited to go to Armenia–where his name and work were practically unknown due to political issues—several times, but he could not make the trip. His prolific literary life was rewarded with the celebration of his 70th birthday in 1966 throughout the Diaspora. Unfortunately, he was beset by personal and health problems. His wife passed away after a long illness in early 1966, and the writer himself passed away on November 26, 1966, victim of a heart attack while he was speaking at his jubilee in Los Angeles. He was buried in Boston.

The school of Soorp Khatch Church in the Washington D.C. area bears the name of Hamasdegh. In 2018 the Eastern Prelacy published a bilingual edition of Hamasdegh’s House of Prayer, his first book translated into English. Part of his correspondence and several collections of his works scattered in the press have been published in Armenia during the past two decades.

(*) We are grateful to the writer’s elder daughter, Ms. Loretta Gelenian, for providing his date of birth.

 

*****

      

   Բնագիրը՝

ՀԱՄԱՍՏԵՂԻ ԴՈՒՍՏՐԸ` ԼՈՐԻԿ, ՈՉ ԵՒՍ Է

   Ժամանակը կը սահի արագ֊արագ։ Տարիները կը գլտորին իրարու ետեւէ, տասնամեակները կը յաջորդեն մէկը միւսին։ Եւ ժամանակի այս խելացնոր սահանքին հետ` ինչե՜ր ու ինչե՜ր կը կորսուին, կ`անհետանան, հող ու փոշի կը դառնան...։

   Կար ժամանակ, երբ հոսկէ֊հոնկէ տխրօրէն կը ստանայինք մահուան գոյժը ժամանակակից մեր երեւելի գրողներուն։ Օր մը Արամ Հայկազն էր մահացողը, օր մը` Ծառուկեանը, օր մը` Կարօ Փօլատեանն էր մեկնողը, օր մը` Վահէ֊Վահեանը, օր մը` Սիրան Սեզան, օր մը` Հայկանոյշ Մառքը...։

   Հիմա, տարիներն ու տարիքները այնքան յառաջացան` որ մերթ ընդ մերթ կը տեղեկանանք, թէ մահացած է սա կամ նա գրողին որդին։ Այսինքն, այս աշխարհէն հրաժեշտ կ`առնէ ուրի'շ սերունդ մը` աւելի' կրտսերը։

    Այսօր, ահաւասիկ, Ամերիկայէն գուժեցին մահը նշանաւոր գիւղագիր Համաստեղի աղջկան` Լորիկին։

   ԼՈՐԻԿ ԿԷԼԷՆԵԱՆ։

   Գրող չէր, ոչ ալ նշանաւոր դէմք մը։ Ամերիկա ծնած ու հոն ապրած հայուհի մըն էր, սովորական մահկանացու մը։ Բայց` Համաստեղին դուստրն էր, այսինքն` ապրող ու կենդանի մէկ նշխարը հայ գրագէտի մը, անոր արի'ւնը կրողը...։ Բան մը կը նշանակէ՞ ասիկա մեզի համար։

   Համաստեղ (1895֊1966) ունէր 2 աղջիկ զաւակ` Լորիկն ու Արմինէն։ Անոնք առհասարակ անգլիախօս էին, քանի որ մինչեւ 60֊ականներ` հայկական ամէնօրեայ վարժարաններ չկային Ամերիկայի մէջ։

   Ընթացք տալով իր գրագէտ հօր բաղձանքին` Լորիկ 1956֊ի Հոկտեմբերին Պէյրութ եկաւ ու լման տարի մը հետեւեցաւ Համազգայինի Նշան Փալանճեան ճեմարանի հայերէնի դասապահերուն, բարելաւելու համար իր մայրենի լեզուն ու խօսակցական կարողութիւնը։ 

   Համաստեղի "Նամականի"֊էն գիտենք, որ գրագէտը շատ խանդավառ էր Լորիկին Ճեմարանի ուսումնառութեամբը։ Գրեթէ ամէն շաբաթ նամակ մը կը ստանար անկէ, Պէյրութէն։ Լորիկ կը պատմէր Ճեմարանի մթնոլորտին, իր նոր ընկերներուն, ուսուցիչներուն մասին։

   Ճեմարանի այդ շրջանի տնօրէն Սիմոն Վրացեանին ուղղեալ նամակի մը մէջ (1957) Համաստեղ կը գրէր."Լորիկին հայերէնը, անոր գործածած նոր բառերը զիս շատ կը յուզեն։ ...Կը նկատեմ որ հետզհետէ կը պակսին իր տառասխալները, եւ նախադասութիւնները ճիշդ կը կազմէ` նոր բառերով"։

   Ահա այսպէս, հայ գրագէտը գէթ հայեցի մասնակի կրթութիւն մը կրցաւ տալ իր աղջկան։

    Լորիկ Կէլէնեանի մասին կենսագրական ու ընտանեկան տուեալներ կը պակսին ինծի։ Միայն գիտեմ, թէ ան ծնած էր 1939֊ին, ուրեմն, արդէն շատոնց բոլորած էր իր 80֊ամեակը։

   Լ. Շառոյեան (Հալէպ)