Karkaz of Keurkune

Today, among my pictures, I came across the picture of the famed Kalajek of Keurkune where the lion's dens was located and its far edge karkaz nestled. I included the picture in the attached story I had previously blogged.

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կարդալ սեղմելով Armenian տարբերակը 

The famed Kalajek of Keurkune, where the Karkaz nestled at the far edge

Symmes Park is one of the many public parts that graces greater Cincinnati and was situated a walking distance from our house and its where David spent countless hours fishing. 

Some years ago the park experienced an unusual happening. An owl nested on the decapitated trunk of what once must have been a large tree. The park rangers placed signs in the vicinity of the tree trunk alerting the attendants to respect the privacy of the nestled owl. The respect they did. Pretty soon the news of the nestling owl spread all over the city. The curiosity it generated would have stirred the envy of any celebrity. In the evening a multitude of onlookers, armed with binoculars, telescopes mounted on tripods, movie and picture cameras with huge lenses attentively watched the nest from a safe distance. The curiosity of the bird watchers mounted as the hatchling with a voracious appetite started to grow and flip its winds in preparation of the day when it too would fly away from its nest. The growing chick rewarded the vigil of a few diehards when it finally, in their plain view, took off and flew from the nest.

The summer-long vigil of the nestling owl reminded me of the lone pair of blackbirds that nested on the rocky hilltop overlooking the only spring that sustained Keurkune and of our rite of passage.

Growing up in Keurkune, our rite of passage as boys, was in the shoes we wore. Two types of shoes essentially made up our footwear. Each one of us boys started wearing brick red-colored leather sho e we called Yemeni. This type of shoe essentially consisted of two types of leather. The sole was made of hard leather on which a brick-colored softer leather was shaped with a single knob on an ankle strap for buckling. The first thing my uncle Joseph did when I went there for my summer-long stays, was to take me to Kessab, the main village, and have my foot sized for the Yemeni I was to wear that summer.

LtoR:Albert Apelian, Varoujan Konyalian, Dzeron Apelian.
Seated: Vahe H. Apelian,  Stepan Apelian

I had not stepped in my teens when I qualified for my rite of passage and started wearing the shoes that essentially all men wore. These type of shoes consisted of rubber sole made by shaping tire rubber onto which a black colored leather was shaped with a silver buckle on one or on each two ankle straps. We called this type of shoes sandals. They gave us the liberty we did not have before for exploring the further reaches of the village and started hunting and grazing the animals on our own.

We were barely in our sandals when we visited the nest of the lone pair of the black big birds. The villagers called them Karkaz. For all appearances, it was the same pair that nested there year after year during the summers from my childhood well into my teens. Rumor had it that the older boys had visited the nest and has seen the bony remains of the snakes and rabbits the birds had brought to feed their voracious offsprings.

One summer, and after the birds had left, we managed to call upon the nest over the far end of that dangerous precipitation. Each one of us took a turn and crawled down the rock aided by another person who laid on his belly over the rock and held the other person’s arm and helped him descend onto the nest that barely had room for standing at the far end of the precipice. Surely, it was a foolish and dangerous thing to do. After viewing the nest the same person on his belly over the rock, helped him ascend. I also descended onto the nest in this manner. Other than a few feathers I do not recall seeing anything else in the nest. 

LtoR: Vatche Apelian, Missak Apelian, Papken Apelian Bedirian, Dzeron Apelian, 
Albert Apelian and Vartkes Hovsepian

The following summer, or the summer after, the Karkaz did not return to their nest. We had become so accustomed seeing them year after year. They never showed up henceforth. I never knew if the were the last surviving pairs of a vanishing species, much like the few surviving California condors. I also don't know if the black impressive looking bird was called Karkaz only in Kessab and no where else. The flight of these two majestic birds high above in the skies, hovering every  summer gracefully and effortlessly over the village and beyond in search of prey has remained vividly etched into my memory to this very day.

Much like the Karkaz and in the span of a few more years, nearing the end of our teens, all of us moved away from Keurkune as well. The seemingly boundless, vast expense of the village of our childhood now became not so boundless and somewhat confining. There came upon us the allure of a world far beyond that took better hold of our youthful imagination and one by one we moved away and left Keurkune behind.

"A Rebel With a Cause" Has Passed Away

Bedros Alahaidoyan

I read today that the musicologist Bedros Alahaidoyan has recently passed away. 

I met Bedros Alahaidoyan in person for the first time more than a decade ago; in fact it was in 2011, in Los Angeles. He and his wife graciously accepted my invitation for a lunch in my mother’s house. But I knew of Bedros long before that.

 “Pharmacie de la Paix” (Խաղաղութեան Դեղարան) was one of the most prominent pharmacies in the commercial hub of downtown Beirut. It was on Rue Weygand, not far from the Lebanese Parliament, in an area known for its cluster of the big banks. It was also not far from "Hotel Lux" my father ran on Rue Allenby that crossed Rue Weygand.

 Much like the rest of the Armenian businesses in downtown Beirut then, the owner of “Pharmacie de la Paix” was also socially referred to by his store's name. It is thus that I came to know of Bedros Alahaidoyan as “Pharmacie de la Paix”'s son who was uninterested in his father’s business and pursued “music” in Europe.

Bedros’s interest did not make much sense or sit well with the members of the downtown's Armenian business community who knew and related to each other much like the members of a clan, even though they competed ferociously in business. They were a business force to reckon with, if not the predominant businessmen of the area. Their opinion mattered. "Hotel Lux" on Allenby Street was a walking distance from “Pharmacie de la Paix” where I had been many times with my father. He would never fail to point out to me how good the lot of a pharmacist could be in Beirut, as I was contemplating of studying pharmacy after graduating from high school. 

Bedros was a decade older than I and the '60s was the era of the Woodstock, “do not trust anyone over thirty” and of the “flower power” generation. Music to the young and the restless of the '60s was an instrument of the counterculture, if you will. It was the era of rebels without much of a cause. I thought of Bedros as the son of the well-to-do, if not the son of a wealthy family pursuing his “thing” in Europe and was dabbling in music instead of taking over his father’s pharmacy. 

Little did I know then of what I found much later about Bedros' real vocation during those years, and I realized how wrong my perceptions of him were then. I thus wanted to meet him, not only for the purpose of just meeting him in person, but also to gift him an Armenian song book I had purchased from a seller in Istanbul, on eBay. It seemed to me it was rare music book. It was titled "Hayoun Yerkaraneh" ("The Armenian’s Songbook") by Hmayag Aramiants (http://vhapelian.blogspot.com/2017/04/tale-of-armenian-hymnal.html.) The hard-cover songbook was printed in Istanbul in 1911. Its 318 pages were very well preserved. It was a collection of nationalistic songs. I thought Bedros Alahaydoyan would certainly appreciate the music book much more than any other person I knew. Hence came about the invitation in my mother's house in Reseda, Los Angeles.

The truth of the matter was that Bedros had studed pharmacy in Belgium, but rather than engage in the profession and taking over his father’s lucrative pharmacy in downtown Beirut, he had continued his studies in music and had graduated as a musicologist from the State University in Brussels and worked at the state-run radio and has had a mission, which was salvaging Armenian folk songs from their inevitable loss, due to the passing away of the displaced survivors of the Genocide of Armenians.

He had thus embarked what would be his life’s calling, collecting Armenian folk songs. Initially, he collected the folk songs of Kurdified Armenians who had settled in Belgium and in Holland. He then expanded his search by visiting Armenian seniors' homes in Europe, America, and in Middle Eastern cities, probing the recollection of the elderly residents for songs they remembered.

His decades-long endeavors culminated in the publication of “An Ethno-Musicological Collection of Palou and its Neighboring Areas” (Բալուի եւ Տարածաշրջանի Երաժշտական-Ազգագրական Հաւաքածոյ) in 2009, and in 2015 he published “Վան-Վասպուրական Ազգագրական Բնորոշ Երգային Նմուշներ -  Van-Vasbouragan Ethnological Typical Song Samples”. Both music books Include CDs of songs of the region.

Bedros was also a music critic and penned articles in Armenian journals and contributed to the Houshamadyan. He was a member of Hamazkayin music committee and authored a booklet about Parsegh Gananchian songs that was included with the collection of Parsegh Gananchian’s songs in a set of two CDs Hamazkayin produced.

Treading along the pioneering path of Gomidas Vartabed in unearthing and salvaging Armenian folk songs led Bedros to another discovery in the person of his wife Violette, the daughter of Nartouhie Khosrofian from the Sgham village of Palou. Bedros dedicated his first book to her and attributed its realization to her encouragement and support.

Alahaidoyans lived in Glendale, California where Bedros pursued his calling with a youthful passion and with the support of Violette. 

My condolences to his immediate family, his relatives, and friends.

He was indeed a rebel with a cause.

Note:  On April 24, 2023 Arthur Ispirian reported that they have finally finished the digitization of the audio archive of the Armenian genocide survivors recorded by the late musicologist BEDROS ALAHAYDOYAN. He had recorded the indescribable stories of our compatriots who survived the genocide and were living in different countries of the world in 487 cassettes lasting about 756 hours. 

Արձականգներ Յակոբ Տէր Մելքոնեանին Մասին

Տեղադրած

Յակոբ Տէր Մէլքոնեան

Արխիւային՝ Տեղադրած եմ Յակոբր Տէր Մելքոնեանին կենսագրականին թարգմանութեանս արձականգները (http://vhapelian.blogspot.com/2022/09/hagop-der-melkonian-1879-1972.html) , ինչպէս նաեւ իր թոռ՝ Վահիկ Վարդապետեանին ինծի յղած կենսագրութիւնը որպէս բնագիրը Անգլերէնի իմ թարգմանութեանս։ 

Վահէ Յ. Աբէլեան

Garo Armenian

«Պէտք է յատկապէս շեշտել, որ Տէր Մելքոնեան եղբայրները՝ Յակոբ և Մելքոն մեծապէս օրինակելի գործիչներ էին Լիբանանի մեր համայնքի կեանքի ազգային, քաղաքական, եկեղեցական, կրթական և մշակութային և այլ ոլորտներուն մէջ։ Շուկայի մէջ յաջողա՛կ՝ անոնք նաև ամէն տեղ էին, ուր հանրային պարտականութիւնը կը կանչէր զիրենք։ Անոնք անշահախնդիր և միաժամանակ կուռ և պահանջկոտ ղեկավարներ էին։ Գաղութի կեանքին մէջ, փայլուն դերակատարութիւն ունեցան նաև Տէր Մելքոնեան կանայք սկսելով Մելքոն Տէր Մելքոնեանի կորովի կողակից՝ Լիւսի Տէր Մելքոնեանէն, որ առաջին հայուհին էր, որ ընդգրկուեցաւ Լիբանանի ազգային իշխանութեան կեանքին մէջ։ Ան էր, որ, առաջի՛նը, յստակացուց Ազգային Սահմանադրութեան իրաւական տրամադրութիւնները կանանց իրաւունքներու կապակցութեամբ։ Մինչև այդ օր, ազգային իշխանութեան ոլորտը մնացեր էր տղամարդոց «սեփականութիւն»ը...Մինչդեռ Տիկ. Լիւսի կու գար փաստելու, որ Սահմանադրութեան հիմնադիր հայրերը մեծ նրբազգացութեամբ միշտ գործածած էին «անհատ» եզրը...Կարևոր է յիշել Ճեմարանի իմ ուսուցչուհի՝ Գեղարփի Տէր Մելքոնեան Ենիգոմշեանը (Յակոբի դուստր), որ մեծ նուիրումով գործեց մեր գաղափարական կեանքի բազմաթիւ ոլորտներէն ներս և ազգին նուիրեց հրաշք զաւակներ։ Կ՚ուզեմ նաև յիշել մեր բազմահմուտ ընկհի՝ Շաքէ Տէր Մելքոնեան Մինասեանը, խորահմուտ գիտնական և բազմաթիւ երկերու հեղինակ, մշակոյթի և Հայ Դատի անխոնջ նուիրեալը՝ Մելքոն և Լիւսի Տէր Մելքոնեանի դուստր։ Յիշել նաև Ընկհի Էլօ Տէր Մելքոնեանը և Ընկ. Սուրէն Տէր Մելքոնեանը (Մելքոնի դուստր և որդի), բոլորն ալ Լևոն Շանթի և Նիկոլ Աղբալեանի ձեռնասուննե՛ր՛ և որոնք միշտ եղած են պատնէշի վրայ։»

Harout Topjian

՝՝Յակոբ Տէր Մելքոնեանի մահով Այնթապցիներս կորսնցուցինք երիցագոյն սերունդի մնացորդացէն պատուական նահապետ մը, Դաշնակցութիւնը՝ հաւատաւոր կուսակցական մը, իսկ Լիբանանահայութիւնը՝ բանիմաց ու բարեգործ երախտարժան ՄԱՐԴ մը...: Ազատամիտ ու հեռատես մարդ էր լուսահոգին: Ատոր փաստը տուաւ քանիցս: 1931-ին, երբ Երանաշնորհ Բաբգէն Կաթողիկոս Կիւլէսէրեան պիտի կոչուէր ԱԹՈՌԱԿՑՈՒԹԵԱՆ, ինք եղաւ աւագ աշխատողներէն մէկը, որ անհասկացողութիւնն ու կասկածները փարատին եւ ընտրութիւնը կատարուի համերաշխութեամբ ու միաձայնութեամբ: Անիրաւ չէր, երբ Վեհափառ Սահակ Հայրապետը առիթով մը արտայայտուեցաւ ու ըսաւ. ՝՝Հայրենակից երկու Յակոբներ- ակնարկելով Տէր Մելքոնեանի եւ Տոքթ. Յակոբ Թօփճեանի,,- յաջողութեամբ պսակեցին բան մը՝ որ անկարելի կը թուէր՝՝ ԳՐԻԳՈՐ ՊՈՂԱՐԵԱՆ:

Hasmik Isaghulyan

«Սկսում եմ վախենալ, այն մտքից, որ այլևս հնարավոր չի լինի հավաքել այսօրյա հայության մտածողության մոտավոր խճանկարն անգամ․․․Այլևս դադարել են արժեքների գնահատումն ու մեծարումը, փոխարենը՝ դատարկ խոսքերն են թևեր առել ու ճախրում են դեպի հայոց մշակույթի օջախներ։ Թե ի՞նչ աշխարահայացքի տեր մարդը պիտի ելույթ ունենա նման մեծավաստակ հայի անունը կրող թատրոնի բեմում՝ չի կարևորվում։ Անհավատալի է, որ առողջ բանականությունը այսչափ մթագնել է․» 

Garo Armenian

«Յակոբ Տէր Մելքոնեան նաև մեծ մասնագէտ մըն էր Արևմտահայերու «Ազգային Սահմանադրութեան»։ 1956-ի կաթողիկոսական պայքարի շրջանին, ինքն էր, որ իր հմուտ վերլուծումներով լուսաբանեց հանրութիւնը այս խնդրով։ Նաև արժէքաւոր յառաջաբանով մը հրատարակութեան տուաւ «Ազգային Սահմանադրութեան» բնագիրը, որ ցարդ կը հանդիսանայ հանրութեան դասագիրքը այս հարցի մասին։»

George Mahroukian

«խոնարհում!!!» 

Vahe H. Apelian

« Քոյրը Ատանա՝ աղջկանգ Գոլէճ կը ղրկեն։ Մալաթեացի Սաչաքլեան Ամերիկայ իր եղբորը կը գրէ՛ որը կուգայ կ՚ամուսնանայ (քրոջը) Էլիզային հետ եւ զինք կը տանի Ամերիկայ։»  (Ակնարկը Ահարոն Սաչաքլեանին մասին է՝ Նեմեսիսի Գործունէութեան գլխաւոր դերակատարներէն մին որուն մասին գրած է թոռնուհին՝ Marian Mesrobian MacCurdy-ին իր  "Sacred Justice" գիրքին մէջ։)

 Բնգիր կենսագրութիւնը կցուած է ներքեւը

«ՅԱԿՈԲ ՏԷՐ ՄԵԼՔՈՆԵԱՆ

(1879-1972)

Հօրը հայրը՝ Առաջնորդական Տեղապահ Տէր Մելքոն Աւագ Քհնյ։ Ծնեալ Աստուածատուր Կէմիրճեան, Այնթապ (1802-1885)։ Իրմէ առաջ քահանան Տէր Մելքոն եղած է, երբ կը մեռնի, ժողովուրդը առանց քահանայի չի մնալու համար Աստուածատուրին քահանա կ՚ընեն եւ անունը շատերուն դժուար ըլլալուն «մենք Տէր Մելքոն վարժուած ենք» ըսելով զինքն ալ Տէր Մելքոն կը կանչեն։ Աստուածատուր արդէն Մելքոն անունով եղբայր մը ունէր, տեղացիները անոր Տէմիզ Մելքոն կը կանչեն։ Ընտանիքին անունը կը վերածեն Տէր Մելքոնեանի։

Հայրը՝ Տէր Աւետիս Աւագ Քհնյ. (1848-1909)։

Մօրը մայրը Այնթապէս Գիլիս հարս կ՚երթայ։

Մայրը՝ Թրվանտա, Գիլիսէն Այնթապ հարս կուգայ։ Կը պսակուի Տէր Մելքոնին անդրանիկ զաւկի Աւետիսին հետ, որ վերջը քահանայ կը ձեռնադրուի։ Կ՚ունենան 11 զաւակներ, որոնցմէ միայն 4-ը կը մեծնան։

Յակոբ (1879-1972)

Միհրան (1885-1920)

Էլիզա (1889-1994)

Մելքոն (1894-1959)

Յակոբ աւարտած է Այնթապի Վարդանեան կրթարանը։ Ապա երկու տարի ուսուցչութիւն ըրած է Ազգ. Ներսէսեան Վարժա րանին մէջ։ 1895-ին կը մտնէ Կեդրոնական Թուրքիոյ Գոլէճը։

1896-ի Վարդանանքին շատ մեծ թալան մը կ՚ըլլայ։ Հայրը կ՚ըսէ «տղաս, ես ալ կողոպտուեցայ, ծուխերս ալ. Այլհւս չեմ կրնար կարդացնել քեզ։» Յակո  կը ստիպուի ձգել Գոլէնը ու կ՚երթայ Ալեքսանտրէթ, հօրաքոյրներուն զաւակներուն քով, որ աեւտուր սորուի։

Մայրը, Այնմթապ, 15 աշակերտներով ձեռաւործ ընելով կ՚ապրըեցնէ ընտանիքը, մինչ ամուսնոյն (Աւետիսին) եղբօրը աղջիկը՝ Ֆլօրինձան, 15 տարեկան, կուգայ իրենց օգնելու (որուն եղբայրը Յարութիւն Աւագ Քհնյ. Սիս ներկայ կ՚ըլլայ Սահակ Կաթողիկոսի օծումին)։ Գոլէճի տնօրէնին  (Dr. Sheppard) տիկինը Թրվանտայի աշխատած ձեռագործները շատ կը հաւնի, միասին կը համաձայնին, ամէն ամիս կուգայ կը վճարէ եւ ձեռագործներէն Ամերիկայ կը ղրկէ իր միջոցներով։

Այս պատճառով Այնթապի նշանաւոր ձեռագործներու հիմնադիրը կ՚ըլլայ Թրվանտա։

Չորս տարի ետք, 1900-ին, Յակոբ Տէորթ Եօլ կ՚անցնի, ու կը հաստատուի հոն։ Արեւտրական խանութ կը բանայ։ Միհրան եղբայրը (իրմէ 4 տարի փոքր) կը կանչէ իր մօտը։ Գործերնին շատ լաւ կ՚ընթանայ։ Նարընջի ագարակա մը կը գնեն, այդ ալ կը յաջողի։

Ընտանիքի միւս անդամներն ալ՝ ծնողքճը, պզտիկ եղբայրը Մելքոն, եւ քոյրը Էլիզ, Տէորթ Եօլ կը բերեն։ Հայրը 4 տարի հոն քահանայութիւն կ՚ընէ։ Ետքը Մելքոն Պոլիս Պերպերեան Վարժարան կը ղրկեն, եւ քոյրը Ատանա՝ աղջկանց Գոլէճ։ Մալաթեացի Սաչաքլեան Ամերիկա իր եղբորը կը գրէ, որը կուգայ կ՚ամուսնանայ Էլիզային հետ եւ զինքը կը տանի Ամերիկա։

1909-ին Յակոբ Այնթապ կը մեկնի ամուսնանալու։ Կը պսակուի Խաչեր աղա Պերղուտեանի դուստր Ովսաննայի հետ։ Ամիս մը ետք կնոջը հետ կը վերադարռնայ Տէորթ Եօլ։

Միհրանին հետ մասնակցած ըլլալնուն կռիւներուն, կը հետապնդուին թուրք զինուորներուն կողմէ։ Կինը Այնթապ կը ղրկէ։ Առաջին պզտիկը Այնթապ կը ծնի։

Ետքը կը ստիպուին առեւտուրի գործերն ծախել եւ կ՚անցնին Մերսին։ Իփրանոսեաններուն մօտ պաշտօնեայ կ՚ըլլան։ Երկրորդ պզտիկը, Մելինէ, կը ծնի Մերսին 1914-ի Յունուարին։

Այս շրջանին Միհրան Կ՚ամուսնանայ Մէրսինցի Վերժինի հետ։ Կը լսեն որ Տէօրթ Եօլի ագարակը կը կողոպտուի, երկու եղբայր կ՚երթան հոն ու կը փրկեն զայն։

1914-ին համաշխարհային պատերազմի ձայներ կը լսուին։ Թուրքերը կը սկսին աւելի եւս հայերուն նեղել։ Մայրը Հալէպ կը ղրկեն, ուր ձեռագործ կ՚ընէ։

Երբ պատերազմը կը սկսի Մելքոն եղբայրնին կը կանչեն։ Միհրան Ֆրանսական բանակին կամաւոր կը գրուի։ Զինուորագրութիւնէ խուսափելու նպատակով Յակոբ եւ Մելքոն կարավառական կարապան կ՚ըլլան։ Շատ չի տեւեր Մելքոն կը ստիպուի զինուոր արձանագրուիլ, իսկ Յակոբ կը յաջողի գործաւոր զինուոր ըլլալ, որպէսզի ճական չ՚երթայ։ Մելքոն կը լսէ որ գործաւոր զինուորներուն անոթի-ծառաւ կ՚աշխատցնեն մինջեւ ուժասպառ ըլլան, ետքը երեք-չորս հոքի իրար կապելով ձորը կը նետեն։ Յակոբ կը ստիպուի փախիլ եւ կ՚ապաստանի Ամանոս լեռները։ Երէք տարի կը մնայ փախստական, մէջընդմէջ այցելելով արաբական գիւղեր։

1918-ի զինադադարին կը վերադառնայ Այնթապ։

Միհրան ետ Տէորթ Եօլ կ՚երթայ կռուելու։ Կը նահատակուի 1920-ին պեպեքը չտեսած։

Յակոբ Տէր Մելքոնեան եղած է շարքային Դաշնակցական։ 1920-ին կը հանդիսանայ կազմակերպիչներէն մէկը Այնթապի ինքնապաշտպանութեան կռիւներուն։ Կ՚ըլլայ գանձապահ Ազգային Միւթեան առաջին շրջանին։ Ապա յաջորդաբար կը ստանցնէ ատենագրութիւնը Զինուորական Կեդրոնական Մարմնին ու Ազգային Միութեան եւ քարտուղարութիւնը՝ զոյգ հրամանատարներուն եւ Ազգային Միւթեան նախագահին։

Կիլիկիոյ պարպումէն ետք կը հաստատուի Հալէպ, եւ Լեւոն Նազարեանի հետ կը հիմնէ Նազարեան-Տէր Մելքոնեան կերպասեղենի վաճառատունը։

Յարութ Խաչատուրեանին հետ Հալեպի մէջ կը շինեն ջուրի աղբիւրներ, եւ Հալեպի Ծեռանոցը կ՚օժտէ ջրահան մեքենայով։

Այր շէջանին, կնոջը՝ Ովսաննայի 5 եղբայրներէն Յակոբ, որ Ամեկիա գաղթած էր, Հալեպ կուգայ ամուսնանալու եւ հոն հաստատուելու։ 1921-ին կը պատահի Իզմիրի դէպքը. «Վայ, տակաւին այս թիւրքերը մարդ չ՚եղան» ըսելով, եւ քանի տակաւին ամերիկեան հպատակութիւն ունենալով, մայրը, ամենապզտիկ եղբայրը, որդեգիր Լուսինը, կինը եւ կնոջ մայրը՝ Տիկ. Ճէմիլէն կ՚առնէ եւ կը վերադառնայ Միացեալ Նահանգներ։ Յակոբ Տէր Մելքոնեան կը որոշէ հետեւիլ անոր։ Սակայն Հալէպ Ա.Մ.Ն. հիւպատոսարան չ՚ունենալուն, 1922-ին, մեծ թիւով գաղթական հայերու հետ կը ստիպուին փոխադրուիլ Պէյրութ։

Պէյրութի Ամերիկեան հիւպատոսարանին մօտ տուն մը կը վարձեն ու վիզա ստանալու յոյսով ամիսներ շարունակ կ՚երթայ-կուգայ ապարթիւն։ Սպասման շարքին մէջ կը վարակուի Թէֆուսի ախտով. Ամառանոց Զահլէ կ՚երթան ու երեք ամիս անկողին կը մնայ։ Առողջանալէն ետք կը որոշէ վերջնականապէս հաստատուիլ Պէյրութ։

Երկու տարի ետք Մելքոն՝ իր հօրեղբոր աղջկան հետ նշանուած, կը տեղափոխուի Պէյրութ եւ կը բնակի Յակոբենց հետ նոյն տունը, Պաստա։ (Այդ շրջանին բոլոր գաղթականները Պէյրութ քաղաքին մէջ դրացիներով կը բնակէին. Իսկ Պուրճ Համուտի շրջանը՝տախտակաշէն կամ թիթեղաշէն տնակներու մէջ։)

1924-ին Մելքոն եղբորը հետ կը հաստատեն կերպասի վաճառատուն։

1929-ին կը պատահի Ամերիկայի Great Depression-ը, որուն հետեւանքով նոյնիսկ Լիբանանի մէջ շատեր կը սնանկանան. Անոնցմէ մին՝ Տանտաշ անունով արաբ մահմետական ձեղախումբի մը պետը, որ Յակոբ Տէր Մելքոնեանին մեծ գումարներ պարտք ունէր, կ՚ըսէ պարտքը չի կրնար վճառել՝ փոխարէնը կը յանձնէ 6,000 քարէ Հէրմելի մէջ հողակոյտ  մը. Սակայն երբ Յակոբ Կ՚երթայ Հէրմել, տեղացիները զինք կ՚ազդարարեն ըսելով որ եթէ կ՚ուզես ապրիլ, մէյ մըն ալ հոս չես գար։ Անոր վրայ Յակոբ հողը կը գրէ Կաթողիկոսութեան անունին։

Յակոբ Տէր Մելքոնեան 1923-ին կը ստանցնէ ատենապետութիւնը Այթապցիներու Պէյրութի Հայրենասիրական Միւթեան։ Անդամ կ՚ընտրուի Ազգ. Գաւառական եւ Քաղաքական ժողովներու, որոնգ ատենապետութիւնը կճը վարէ երկար տարիներ։ Նոյնպէս կը նախագահէ Ազգային Կեդրոնական Վարչութեան։ Կ՚ըլլայ հիմնադիրներէն մէկը Պէյրութի Համազգային Մշակութային Միւթեան եւ վարիչ ուժերէն մէկը անոր հիմնած Հայ Ճեմարանին։

1934-ին կ՚ընտրուի Սրբ. Նշան եկեաղեցւոյ առաջին հոգաբարձուն։

Միեւնոյն ժամանակ կ՚անդամակցի ու կը քաջալերէ հաւե Հ.Բ.Ը.Մ.-ի ձեռնարկները եւ 1966-ին կ՚արժանանայ վեթերան վկայականին։

1937-ին Ֆրանսան Սանճաք-Ալեքսանտրէթը Թուրքիոյ կը յանձնէ։ Հաւարաւոր հայեր կը փոխադրուին Անճարձ Տեղւոյն առողջապահական պայմանները շատ վատ էին։ Համաճարակ կը սկսի եւ կը սպառնայ ամբողջ գիւղին։ Շատ մը ազգայիններ օգնութեան կը հասնին։ Նաճարեաննրեու կողքին, Յակոբ Տէր Մելքոնեան կը նպաստէ ջրաբաշխական արդիական մեքենաներ զետելով եւ խնձորենիներ եւ ուրիշ պտղատու ծառեր տնկելով։

1950-ին, Հայ Ճեմարանը Ուատի Ապու Ժէմիլի շէնքը կորսնցնելու վրայ էր։ Կը լսեն որ Զոքաք էլ Պլաթ թաղամասի մէջ շքեղ շենք մը 8,500 մեթր քարէ հողատարածով ծախու է 800,000 Լիբանանեանի։ Սակայն այդ ժամանակ Համազգայինի Կեդրոնական Վարչութիւնը կը գտնուէր ֆինանսկան դժուար կացութեան մէջ։ Յակոբ Տէր Մելքոնեան առանց վարանելու իր երկու շենքերը mortgage-ի (երա՞շխ) կը դնէ եւ կը կարողանան շէնքը գնել եւ դպրոցը փոխադրել հոն։ Լեւոն Շանթ անմիջապէս Միացեալ Նահանգներ կը մեկնի դրամահաւագի, ուր կոկիկ գումար կը յաջողի ձեռք ձգե. Ետքը Փալանճեան քոյրեր մեծ նուիրատուութիւն մըն ալ կճը կատարեն, Յակոբին դրամը ետ կուտան, ան կը վերատիրանայ իր շենքերուն իսկ դպրոցը այնուհետեւ կը կոչուի Նշան Փանաճեան Ճեմարան։

1950-էն 1956 Կիլիկիոյ Կաթողիկոսի Աթոռը մնագած էր թափուր։ 1956-ին Camille Chamoun-ի օրով՝ Երեւանէն Վազգէն Կաթողիկոս Պէրութ կը ժամանէ որպէսզի Զարեն Եպիսկոպոսը Կաթողիկոս ընտրէ. Իրեն ընկերացող համայնավարներ կը զգուշացնեն զինք եւ կը պարտադրեն որ օծումն չկատարէ։ Վազգէն ստիպուած Ազգային Ժողովի Նախագահ Յակոբ Տէր Մելքոնեանին կը հրահանգէ ժողովը ձրուել։ Յակոբ «Շատ սիրով կը ձրուեմ» կ՚ըսէ սակայն հմուտ ըլլալով Ազգային Սահմանադրութեան օրէնքներուն, Նոր Դիւան կազմել կուտայ։

Long story short, Զարեհ Կաթողիկոս կ՚ընտրուի եւ Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը կը շարունակուի շնորհիւ Յակոբ Տէր Մելքոնեանի ճարպիկութեամբ։

Յակոբ Տէր Մելքոնեան մեծ ազգասէր մըն էր, ամէն տեսակ օգնութեան հասնող։ Կատարած է բազմաթիւ նուիրատուութիւններ։ Ան մեծ ներդրում ունեցած է Լիբանահայ գաղութին։

Իր անունով կը կոչուին Համազգայինի Նշան Փալանճեանի Ճեմարանի դպրոցաշէնքի ժողովասրահը եւ Պուրճ Համուտի շքեղ թատերասրահը։ Ինչպէս նաեւ Էշրէֆիէի Ազատամարտ ակումբին դրամատունը՝ իր եղբոր Միհրանի յիշատակին։

1969-ի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Խորէն Ա. Կաթողիկոսը, առ ի գնահատութիւն իր բազմաթիւ բարերարութիւններուն հանար, իրեն կը շնորհէ Կիլիկեան Իշխան ի շքանշանը զինք մեծարելով որպէս Ազգային Բարերար։

Գրած է «Ազգային Սահմանադրութիւն» եւ պատմական գիրքեր, ինչպէս՝ «Երկու Սմբատները»։

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hagop Der Melkonian (1879-1972)

 

Hagop Der Melkonian theater is a center of attention these days because the leader of the extra-parliamentary opposition in Armenia is scheduled to bring the opposition’s case to the Diaspora and present it in that theater, which arguably is the only Armenian owned theater in the Diaspora. The theater is named after its colorful benefactor. Recently Vahig Vartabedian, provided to me his grandfather’s biography which I abridged and translated and posted below. Vahe H. Apelian

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կարդալ սեղմելով Armenian տարբերակը 

 

Hagop Der Melkonian

Hagop Der Melkonian’s grandfather was a married priest (kahana). His name was Der Meklon, whose baptismal name was Asdvadzadour  Gemirjian (Աստուածատոր Կէմիճեան )  - 1802-1885, Aintab. Before him the local priest’s name was also named Melkon. When Kahana Melkon passed away, the community remained without a priest and requested Asduatzadour  Gemirjian to become their priest and asked him to assume the name Melkon in honor of the deceased priest whom the community liked. Henceforth the family acquired Der Melkonian as their surname.

Hagop Der Melkonian’s father was Der Avedis Avak (senior) Kahana, 1848-1909, who was Der Melkon’s eldest son.  His mother’s name was Trvanda (Թրվանտա). She hailed from Kilis. They sired eleven children, but only four survived to adulthood: Hagop (1879-1972), Mehran (1885-1920), Eliza (1889-1994), and Melkon (1894-1959).

Hagop graduated Vartanian School in Aintab. Subsequently he taught at the Nersesian National School. In 1895 he started attending Central Turkey College which was “sometimes called Aintab College. It was a Christian high school founded between 1874 and 1876 by the American Mission Board in Aintab, Ottoman Empire (now Gaziantep, Turkey - Wikipedia). 

In the aftermath of the 1896 sack and plunder, his father told Hagop that he and the community were rendered impoverished, and he no longer could support him to continue his education. Consequently, Hagop left the school and went to Alexandretta to join his maternal cousins to learn trading.

His mother, along with several of her students, engaged in embroidery for income. The wife of the Aintab College president Dr. Sheppard liked their embroidery and made a deal with them and every month purchased their embroidery and shipped them to the United States. In this manner Hagop Der Melkonian’s mother Trvanda became the pioneer for nationwide recognition of the famed Aintab embroidery.

Four years later, in 1900, Hagop moved to Dortyol and settled there and established a business. He summoned his brother Mehran, who was four years his junior. The business picked up. In addition to their trading they also bought an orange orchard that did well. Having successfully settled there, Hagop had his parents, younger Melkon and sister Eliza join him also in Dortyol, where his father for the next four years filled in as the priest. Having the family settled there, his brother Melkon left for Constantinople to attend the Berberian school, while his sister Eliza attended the Adana College for girls. Native Malatia Sachaklian married his sister Eliza and moved to the United States. (The reference is to Aaron Sachaklian, a master mind of the Operation Nemesis depicted in the “Sacred Justice” book by  their grandaugher Marian Mesrobian MacCurdy.)

The Adana massacre happened in 1909, but fortunately Dortyol escaped from the carnage thanks to their preparedness for self-defense.  Brothers Hagop and Mehran played an important role. Henceforth the locals called his brother “Mehran of Dortyol”.

In 1910 Hagop Der Melkonian married Ovsanna in Aintab. She was the daughter of Khacher Agha Merghoudian (Խաչեր Աղա Պերղուտեան). After a month they returned to Dortyol. Having assumed an active role during the defense of Dortyol, the Turkish police pursued him. Hagop sent his wife to Aintab, where their first child was born.  He sold his business in Dortyol and moved with the rest of the family to Mersin where he became employed by Ipranossian’s. Their second child Meline was born in Mersin in January 1914. His brother Mehran married a local Armenian girl. 

The tell, tell signs for an impeding great war were being noticed. The brothers had their mother move to Aleppo, where she put her talents in embroidery in use to make a living. His brother Mehran enlisted in the French army. He and his brother Melkon were drafted to the Turkish army. Hagop realizing that the Armenian conscripts were subjected to hard labor until they dropped dead, managed to flee the Turkish army and take refuge in the Amanos Moutains where he eked out a living often working in Arab villages.

During the 1918 armistice he returned to Aintab. His brother Mehran moved to Dortyol where he was martyred in 1920 without having seen his daughter’s birth.

Hagop Der Melkonian was a member of the Armenian Revolutionary Federation. In Aintab he assumed different responsibilities as treasurer, executive secretary, chairman of various organizations to oversee the plight of the Armenians who had returned to Aintab. He moved to Aleppo as the Armenians were expelled from historical Cilicia.

In Aleppo he established Nazarian-Der Melkonian business for textile. With Harout Khatchadourian they had spring water outlets made for the community and had a water pumping station for the Armenian old age home.

His wife Ovsanna had five brothers. Her brother Hagop had moved to the United States but returned to Aleppo to get married and settled there but changed his mind upon hearing the burning of Izmir in 1921 and moved back to the U.S. with his wife, mother-in-law, and the rest of the family. Hagop Der Melkonian decided to join them in the U.S.  and moved to Beirut with his family since Aleppo did not have a U.S. Embassy but decided to settle in Lebanon after recovering from Typhus.

Two years later his brother Melkon and his wife moved to Beirut as well and lived with Hagop and his family under the same roof.  In 1924 the two brothers established their textile business which in short time became a very successful enterprise.

Courtesy Garo Konyalian

Hagop Der Melkonian’s contributions and donations to the Armenian community in Lebanon are many and astonishing.

In 1923 he assumed the chairmanship of the Aintab Compatriotic Union. He was elected a delegate to national conventions that he chaired for many years. In 1934 he was the first person to be elected as the trustee of Saint Nshan Church. He became one of the founders of Hamazkayin in Lebanon and the driving force behind the acquisition of the property of Djemaran. He was also active in the Armenian General General Benevolent Union (A.G.B.U.) 

The 1929 Great Depression in the United States affected many businesses in Lebanon that went bankrupt as well. Among them was one of his client’s, who offered him a 1.5 acres (6000 square meters) land he owned in Hermel. The local inhabitants warned him that they would not let him take possession of the property. Whereupon Hagop Der Melkonian donated the property to the Catholicosate of Sis in Antelias, Lebanon.

In 1937 the French ceded Sanjak-Alexandretta to the Turks resulting in the mass exodus of Armenian to Anjar. The conditions for the refugees were deplorable and the threat of epidemics loomed over the settlers. Many well to do Armenians came to their assistance. Along with the Najarians, Hagop Der Melkonian also assisted in providing water pumps for safe distribution of drinking water and for irrigation.

In 1950 Djemaran was on the verge of losing its leased property. A spacious building was put for sale in Zokak-El-Blat neighborhood for 800,000 Lebanese Liras. The Hamazkayin Association was in dire financial situation. Hagop Der Melkonian without hesitation put the two buildings he owned as collateral and bought the building and had the school move in the new building. Immediately fter the purchase Levon Shant embarked on a fund raising campaign in the U.S. and thanks to the generous donation of Palanjian sisters, Hamazkayin assumed the ownership of the building relieving Hagop from financial responsibility. Henceforth the school came to be known as Nshan Palanjian Djemaran.

From 1950 to 1956, the Catholicosate of Cilicia’s pontifical seat had remained vacant creating a political quagmire at the height of the cold war.  Despite the enormous pressure put on Hagop Der Melkonian as the Chairman of the National Assembly, Hagop managed to successfully lead the convention that elected Archbishop Zareh Payasilian Catholicos of the Cilician See. Along with being an astute businessman, Hagop Der Melkonian was a scholar of the Armenian National Constitution and has authored a book  titled “National Constitution” . He also is the author of a history book titled Two Smbads” (Երկու Սմբատներ).

In 1966 he was recognized as a veteran member of the Armenian General Benevolent Union (A.G.B.U.)

In 1969 Catholicos Khoren I of blessed memory bestowed upon him the order of Cilician Prince declaring him a national benefactor.

Two buildings retain his name. The Hagop Der Melkonian Theater and the convention hall of the Djemaran. He had the clinic of the Azadamart community center named in memory of his brother Mehran.

Hagop Der Melkonian passed away in 1972.

Hagop Der Melkonian next to the Emblem of the Theater Courtesy Garo Konyalian

*****

Google-ի Հայերէն թարգմանութիւնը կարդալ սեղմելով Armenian տարբերակը 

ԿԱՏԱԿԵՐԳՈՒԹԻՒ՞Ն կամ ալ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆ

Վահէ Յ. Աբէլեան

Hagop Der Melkonian Theater Logo, Bourj Hammoud, Lebanon

Մամուլէն տեղեակ կ՛ըլլանք, որ 14 սեպտեմբեր 2022-ին Պուրճ Համուտի «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ, կրկնեմ ՝թատերասրահին մէջ, տեղի պիտի ունենայ Հայաստանի մէջ ընդիմութեան շարժման ի նպաստ զօրակցական հաւաք մը, ուր խօսք պիտի առնէ արտա-խորհդարանական ընդիմադութեան հանրային ղեկաւար Իշխան Սաղաթէլեանը։ Հետեւեալ առասպելը միտքս եկաւ։ Թերեւս անոր համար որ Նասրուտին խոճա առասպելին մերօրեայ տարբերակն է ըլլալիքը։

Նախ պատմեմ առասպելը՝

Օրին մէկը  Նասրուտին Խoճան դասախօսութիւն մը տալու հրաւիրուած եղած է։ Երկար պատրաստութիւններէն եւ յայտարարութիւններէ ետք, երբ դասախօսութեան օրը կը հասնի, եւ Նասրուտին խօճան բեմ կը հրաւիրուի։ Խօճան, իր անհուն փորձարութիւնէն տարուած, նախ քան դասախօսութիւնը սկսիլը՝ հարց կուտայ ներկաններուն թէ գիտե՞ն ինչի մասին պիտի խօսի։ Ներկաններէն ոմանք «այո» կը բացականչեն, իսկ ոմանք ալ  գլուխի շարժումներով կը հաստատեն Խօճային որ գիտեն ինչ բանի մասին պիտի դասախօսէ։ Խօճան, տեսնելով որ ներկանները արդէն գիտեն ինչի մասին պիտի դասախօսէ, կը յայտարարէ բեմէն որ իմաստ չունի իրեն դասախօսել բանի մը մասին որուն արդէն տեղեակ են ներկանները եւ կը հեռանայ բեմէն։

Ներկանները կը որոշեն կրկին անգամ, Խօճան դասախօսութիւն տալու հրաւիրել, բայց այս անգամ կը որոշեն ընել հետեւեալը` եթէ պատահի որ Խօճան նոյն հարցումը կրկին անգամ հարցնէ՝ իրենց պատասխանը պիտի ըլլայ որ բան մը իսկ չեն գիտէր իր յայտարարած դասախօսութեան նիւթին առընջութեամբ։ Այդպէս ալ կը պատահի՝ Խօճան կրկին անգամ նոյն հարցումը  կ՚ընէ եւ իրենք ալ իրենց անգիտութիւնը կը հաստատեն։ Բայց այս անգամ, Խօճան զայրացած կ՚ըսէ՝ քանի որ իմ դասախօսութեանս նիւթին մասին բացառձակապէս անտեղեակ էք, իմաստ չունի ձեզի դասախօսութեամբ ջամալ պարզաբանել «իրավիճակի բոլոր նրբութիւնները։» Եւ բեմէն կը հեռանայ։ 

Ներկաններուն մօտ այսպէս վլվլուկ մը կը սկսի եւ իրար հարց կուտամ ինչպէ՞ս կրնան Խօճային, որուն շատ կը յարգեն,  բեմը բարձրանալով դասախօսութիւն տալու առիթը ընծայեն։ Կը որոշեն նորէն հրաւիրել Խօճան բայց այս անգամ, եթէ խօճան նոյնը հարցնէ, իրենցմէ որմանք «չէ, չենք գիտեր» կը որոշեն ըսել իսկ մնացեալը՝ «այո, գիտենք» պիտի ըսեն։

Այսպէս մտմտուքներէ ետք, նորէն Խօճան դասախօսութիւն տալու հրաւէր կը ղրկեն։ Տրոաած ըլլալով որ Խօճան այս անգամ իրենցմէ շատ հեռու տեղէ մը պիտի գայ, իրեն մասնաւոր հրաւէր կը ղրկեն, ամէն տեսակի կարգադրութիւն կ՚ընեն որ իր կեցութիւնը ըլլայ հանգիստ եւ իրեն համար ըլլալիք ընդունելութիւնը ըլլայ ճոխ։ Խօճան ալ իր կարգին, նորէն  կ՚ընդունի հրաւէրը, եւ ինչպէս անցեալ երկու անգամներուն, նորէն նոյն հարցումը կը հարցնէ։ Իսկ ներկանները, ինչպէս նախապէս որոշած էին, այդպէս ալ կը պատասխանեն՝ ոմանք «այո» կըսեն իսկ ոմանք ալ «ոչ, չենք գիտեր», կ՚՚իսեն։ Բայց այս անգամ, խօճան իրենց կ՚ըսէ՝ «թող գիտցողները, չգիտցողներուն բացատրեն» եւ նորէն կը հեռանայ բեմէն։  

Ինչպէս նշան էի՝ այս սուտ պատմութիւնը միտքս եկաւ երբ կարդացի որ Իշխան Աաղաթէլեանը՝ հրաւէր ստացած է Հայաստանէն գալու Պուրճ Համուտ եւ հոն Յակոբ Տէր Մելքոնեան թատերասրահին մէջ դասախօսոելու Հայաստանի արտա խորհրդարանական ընդիմադրութեանը մասին, որուն լուրերը, անոր «իրավիճակի բոլոր նրբութիւններ»ովը ողողած եւ տիրապետած են Սփիւռքահայ մամիւլը։  Բայց Իշխան Սաղաթէլեանըը Խօճային ըրածը պիտի չընէ, անշուշտ։ Պիտի ժամանէ Հայաստանէն։ Բեմէն պիտի չհարցնէ որ ներկանները գիտեն ինչի մասին պիտի դաասախօսէ կամ ոչ։ Ոչ ալ պիտի հարցնէ որ Սփիւռքի մամուլը կրցած է՞ օրը օրին Լիբանահայութեան ներկայացնել Հայաստանի քաղաքկան իրադարձութիւնները։ Այդ ամբողջը ան զանց պիտի ընէ եւ կիսաքաղց, բազմաթիւ եւ բազմածաւար հարցերով ծամրաբեռնաւորուած, կքած եւ ընկջուած Լիբանանի հայութեան պիտի դասախօսէ ընդիմադրութեան իրենց աջակցութեան անհրաժեշտութեանը մասին։ Անկասկած որ Սաղաթէլեանի շատ լաւ գիտէ որ Լիբանահայութիւնը Հայաստանի ընիմադրութեան ի նպաստ չի կրնար քուէարկել։ Իսկ քաղաքական ղեկաւար մը ելոյթ կունենայ քաղաքական աջակցութիւն ապահովելու քուէներով կամ ալ դրամով։

Իշխան Սաղաթէլեան դասախօսութիւնը, ինչպէս նշեցի, տեղի պիտի ունենայ Յակոբ Տէր Մելքոնեանի թատերասրահին բեմէն որ շուրջ հինգ տասնամեակներէ ի վեր Լիբանահայ կեանքին առանցքը կազմած է պահելու եւ պաշտպանելու եւ ի հարկին ամոքելու համար անոր համայնքային ցաւերը եւ պահելու համար հայ մշակոյթը՝ հայ արուեստը, հայ գիրն ու գրականութիւնը սփիւռքի ամենահոծ հայ գաղութիւնին մէջ։

Ալ կը մնայ ընթերցողներուն պատկերացնել, իսկ ներկաններուն ալ կը  ճշդել որ այդ Թատերասրահիմ բեմին վրայ Իշխան Սաղաթէլեանդ դասախօսութիւնը Հայկական ԿԱՏԱԳԵՐԳՈՒԹԻԻՆ  մը (comedy) պիտի ըլլայ կամ ալ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆ (tragedy) մը։