Արմենակ Եղիայեան ՝ Ճանչնանք մեր բառերը (10) - Աշկարա

Ճանչնանք մեր բառերը (10)

1.Աշկարայ

         Այս բառը տասնամեակներ առաջ,  երբ թրքախօսութիւնը  շեշտուած էր Պուրճ-Համմուտի մէջ, ունէր  շատ ընթացիկ ու  սովորական կիրարկութիւն մը, յատակապէս թրքախօս շրջանակներու թէ պարագայաբար թրքերէն խօսողներու  միջեւ: Կը նշանակէ յայտնապէս, ակներեւաբար, բացէ ի բաց, ակնյայտ, եւ ամէն ոք համոզուած էր, որ ան թրքերէն է[1]:

         Շատ տարիներ ետք զարմանքս մեծ եղաւ, երբ  զտարիւն ու թթու արեւմտահայ ու հայկաբան հայր Արսէն Ղազիկեանի «Մի՛ գրէք, այլ գրեցէք» աշխատութեան մէջ հանդիպեցայ անոր  եւ  բնականաբար... գայթակղեցայ:

         Ղազիկեան թրքերէն բառ գործածէ՜,− ըլլալիք բա՞ն է:

         Քանի ոչ մէկ արեւմտահայ արդի բառարանի մէջ գոյութիւն ունի ան, ուստի  պէտք եղաւ դիմել մեծ իրաւարարին՝  Հրաչեայ Աճառեանի «Արմատական»-ին:  

         Եւ  բանէն դուրս եկաւ, որ աշկարայ-ն պարսկերէնէ փոխառութիւն մըն է, որ օրին գոնէ մէկ անգամ  կիրարկած է Վարդանանց հերոսամարտի անմահ պատմիչը՝ Եղիշէն: Ենթադրելի է, որ ան շատ յաճախուած չէ եղած, իսկ երբ 19-րդ դարուն արեւմտահայերէնէնի մաքրման  ծիրէն ներս  պոլսահայերէնէն  կը վտարուէին շուրջ 4.000 թրքերէն բառեր,-- աշկարայ-ն իր կարգին դուրս դրուած է, Աճառեանի բանաձեւումով՝ «իբրեւ  գռեհիկ բառ», քանի որ թրքերէն կարծուած է ան: 

         Ինչպէս շարունակեց կարծուիլ անկէ ետք ալ՝ մինչեւ մեր օրերը: 

         Պարսկերէնի մէջ ան ունեցած է av-āškārā արտասանութիւն մըն ալ, որ դարձած է ափ-աշկարայ, եւ  այս տարբերակը, որ նախորդին սաստկականն է,   նմանապէս   կը լսէինք մեր շուրջը: 

         Անշուշտ այս յօդուածին նպատակը  անոր վերականգնումը չէ: 

Որքան ալ պարսկերէն ըլլայ ան, եւ մենք սովորաբար  հակադրութիւն ունեցած չըլլանք պարսկերէն բառերու հանդէպ, այսուհանդերձ մեր լեզուն իր բնական ընտրութիւնը կատարած է. մէկ կողմէ՝ անոր յատկացնելով  հազուագիւտ կիրարկութիւն մը մեր մատենագրութեան մէջ, միւս կողմէ՝ անոր  պաշտօնական վտարումով աշխարհաբարի կազմաւորման ընթացքին:

         Ծանօթ._ Բոլորովին տարբեր է կացութիւնը արեւելահայերէնին. աշկարայ-ն  եւ ափաշկարայ-ն մտած են  արեւելահայ բոլոր բառարաններուն մէջ: Եւ զարմանալի չէ, քանի թրքական համախտանիշը (syndrome) ոչ մէկ ատեն գործած է արեւելահայերէնի պարագային, վկայ հետեւեալ կարգի աղաղակող թրքաբանութիւնները՝ խաբար-լուր, չփլախ-մերկ, չախմախ-հրահան[2], չափալախ-ապտակ[3], չոբան-հովիւ... որոնք «բարբառային» պիտակին տակ տուն-տեղ եղած են  այնտեղ:

         2. Այլ հասարակաց փոխառութիւններ                                 

         ***rang, որ կը նշանակէ գոյն. թրքերէնը կ’ըսէ renk, մինչ հայերս կ’ըսենք երանգ: 

         Այս բառը աւելի ուշ վերստին փոխառուած է  պարսկա-թրքական արտասանութեամբ, գոնէ բարբառային մակարդակով, օրինակ՝ աչքի առաջ ունենալ Սայաթ-Նովայի հետեւեալ  կիրարկութիւնը, որ միակը չէ. 

                           «Ռանգդ փռանգի ատլաս է,

                            Զար  ղալամքարի նման իս»... 

         Մինչ գրական հայերէնը շարունակած է պահպանել  երանգ  ձեւը: 

         Ինչպէս կը տեսնենք,  հայերէնը փոխառեալ բառին սկիզբը աւելցուցած է ձայնաւոր մը՝ ե, որ կը կոչուի աճական:

         Ծանօթ.—Աճականը անիմաստ հնչիւն մըն է, որ երբեմն կ’աւելնայ փոխառեալ  արմատի  մը  սկիզբը կամ վերջը. օրինակ՝ հնդեւրոպական  nomn  արմատը հայերէնի մէջ դարձած է  ա-նուն, իսկ ster արմատը դարձած է ստեր-ջ (ա եւ ջաճական են):

         ***nišan. թրքերէնը անփոփոխ առած է զայն՝ նիշան  արտասանութեամբ,  մինչ հայերէնը սղած է առաջին ձայնաւորը եւ ըսած է նշան:

         Այս պարագային  նկատելի է հետեւեալը. նիշան բառը պարսկերէնի մէջ կը նշանակէ հետք, դրոշմ, եւ այս իմաստով ալ առած է զայն հայերէնը՝ անոր վրայ հետագայ դարերուն  աւելցնելով  ուրիշ նշանակութիւններ (տե՛ս «Արմատական»), մասնաւորաբար նշանախօսութիւն-ը, որ պարսկերէնի մէջ բացակայ է: 

         Թրքերէնի մէջ նիշան-ին առաջնային իմաստն է նշանախօսութիւն-ը, իսկ հետք կամ դրոշմ նշանակութիւնը  նուազ  տիրական է:

         Այս հաշուով թոյլատրելի է մտածել,  որ թրքերէն նիշան-ը իր «նշանախօսութիւն» իմաստը զարգացուցած է ազդեցութեամբը հայերէնին, որ շատ աւելի կանուխ փոխ առած էր այս բառը: 

         ***հunar. պարկերէն կ’արտասանուի հունար.  թրքերէնը զայն դարձուցած է hünär, այսինքն քմայնացուցած է  երկու ձանաւորներն ալ (հիւնäր), մինչ հայերէնը իրեն յատուկ նոյն սկզբունքով՝ սղած է առաջին ձայնաւորը ու ըսած է հնար:

         ***betar. թրքերէնը առած է այս բառը՝ միայն քմայնացնելով a ձայնաւորը՝ betär, մինչ հայերէնը զայն դարձուցած է վատթար (bet  արմատը անգլերէնի մէջ bad է, իսկ հայերէն՝ վատ՝ b>վ նչիւնափոխութեամբ, որ շատ սովորական երեւոյթ է):

         3. Յատկանշական է, որ օրին մեծաթիւ հայեր չէին ճանչնար ու չէին կրնար արտասանել  հայերէն երանգ, նշան, հնար, վատթար բառերը, սակայն շատ հեշտութեամբ կ’արտասանէին ու կը կիրարկէին  թրքերէն տարբերակները՝ ռենկ,  նիշան, հիւնար,  պեթար, որոնց շատ աւելի վարժ էին անոնք:

         Այս չորսը, ուրեմն,− անշուշտ ուրիշներ ալ,− որոնք շատ հինէն կու գան, իրենց՝ 

թրքերէնի հետ  նմանողութեամբ հանդերձ,  որեւէ խտրականութեան առարկայ չեն դարձած ու մնացած են աշխարհաբարի մէջ եւս  շնորհիւ իրենց ունեցած շատ    լայն կիրարկութեան: Թրքական  համախտանիշը չէ  հարուածած   զանոնք:

         Ծանօթ._ Հայերէնի ու թրքերէնի պարսկերէնէ հասարակաց փոխառութեանց առնչութեամբ պէտք է գիտնալ հետեւեալը.  թուրքերը պարսկերէնի հետ շփուիլ սկսան 8-րդ դարուն, երբ արաբական արշաւանքներուն դիմադրելու համար պարսիկները կեդրոնական Ասիայէն թուրք վարձկաններու  օգնութեան դիմեցին,--ճիշդ ինչպէս ազերիները կը դիմեն ներկայիս  օտար վարձկաններու,-- մինչդեռ հայ-պարսկական շփումները գոյութիւն ունեցած են անյիշելի ժամանակներէ  սկսեալ եւ շատ զարգացած են մասնաւորաբար պարթեւ Արշակունիներու  հարստութեան օրով, որ կը սկսի  Տրդատ Ա.-ի գահակալութեամբ 52-ին (Քե.):

         Այլ խօսքով՝ մեր փոխառութիւնները հազարամեակ մը աւելի հին   են թրքականներէն: 

          armenag@gmail.com                                         Արմենակ Եղիայեան

         

          

---

[1] Թրքերէն արդի բառարաններուն մէջ ան  մտած է  aşikar/աշիկար արտասանութեամբ:

[2] Ներկայիս իբրեւ թէ հայացուցած են բառս՝ կրակվառիչ-կրակայրիչ զոյգ անճաշակութիւներով, այն-քան որ... փնտռել կու տան թրքերէն չախմախ-ը:

[3] Քաղած եմ երբեմնի կրթական նախարար Աշոտ Արմէնեանի... բառապաշարէն: 

Rev. William Goodell: His farewell address.

 Rev. William Goodell attended the conference of the thirty-seven men and three women in Constantinople on July 1, 1846 that laid the founding of Armenian Evangelical Church. Perhaps no other missionary is more intimately associated with the Armenian Evangelical movement than he (see the attached blog below). The attached is his farewell address in 1865. Vahe H Apelian.

Rev. William Goodell 

TO THE EVANGELICAL CHURCHES IN TURKEY

Dear Brethren and Sisters in the lord, - It is more than forty years since I left my native country and came to Turkey, and about one-theirs of a century I made Constantinople my home. I am now old, and I know not the day of my death. I am also feeble, and cannot reasonably expect to continue long. All my powers of body and mind are failing, and I am going to the house appointed for all living. For all your kindness to me and mine since the first day I came among you, you have my sincere thanks. And you have also my fervent prayers for your temporal and eternal well-being.

In your hands I leave the Scriptures of the Old and New Testaments, which with the important help of some of you, I translate4d into Armeno-Truksh for the benefit of those of who use only or chiefly that language. With these Scriptures you have also a Commentary on the Gospel of Mathew, which also with your aid I prepared for you in the same language. And I am now putting into the hands of the printer more than forty of the sermons which some of you may recollect to have heard me preach to you, in order that you may better “remember the words I spoke unto you while I was yet with you.” And whether these words be “the words of truth and soberness”; whether they be in strict conformity to God’s holy word, - you must search and see for yourselves. Blessed be God! You now have the whole Bible in your native language, and you need not, and must not, remain ignorant of its holy doctrines and sublime teachings.

When we first came among you, you were not a distinct people, nor did we expected you ever would be; for we had not sectarian object in view, it being no part of our plan to meddle with ecclesiastical affairs. Our sole desire was to preach Christ and Him crucified. Our object was precisely the same as that of the missionaries to that ancient church in Persia. The labors of those missionaries have produced no separation in that church; but they have been permitted to labor side by side with the bishops and priests, to preach in their houses of worship, to assist in supporting and superintending their schools, and to do much in every way to enlighten and elevate the whole community.

But if instead of giving the missionaries a cordial welcome among them, the yad anathematized and persecuted to the death all those who loved the truth and wished to live a godly, conscientious life, the consequences would have been, that these persecuted suffering ones would have been forced to appeal to civil powers for protection, as you had to do here. And the civil powers there might have found it necessary, in order to afford this protection in confronting with ancient usage, to separate those persons from their former connection, and acknowledge them as a distinct community, entitled to all the protection and privileges of any other community in the empire. This you know was the case here. The sublime Porte, to save you from perishing, was compelled to separate you from the old Armenian community. This is your present condition; and this condition you should “accept with all thankfulness,” and use it to your own and your children’s good.

And, my brethren, if you do not now remain, or speedily become, a holy, happy united, securing the confidence and the commanding the respect of all around you, you have none to blame but yourselves; for in being good and doing good, no people on earth ever enjoyed a high freedom that has been bestowed upon you.

Among my last words of adieu to you, let me exhort you to bear with one another’s infirmities, “forgiving one another, eve as God for Christ’s sake, had forgiven you.”  Be honest in your dealings with both the world and with one another, always keeping you accounts written in a firm hand; and this even in all be business transactions with your own relatives, and Christian brethren; for memory is imperfect and impressions are not always be trusted. In this imperfect world, the only safe way is to keep a book-account of all pecuniary transactions.

Train up your children in the say they should go. Remember that they have souls as well as bodies, and if it be your duty to provide food and raiment for their bodies, so is it your duty to provide instruction for their immortal minds. See that they have suitable teachers and suitable books. Teach them also yourselves, especially on the Lord’s Day, and bring them with you to the sanctuary, that they may assist in singing the high praises of our God, and that they may receive the blessing of the God of Jacob.

Labor to support, as soon as possible, your own civil, educational, and religious institutions; and be always ready to assist those more needy than yourselves.

Be kind to the poor and to the sick, and. Visit the families of affliction, of want, and of sorrow. In all these respects be Jesus Christ’s men and women; that is, do you think He would do if He were among you. Hasten to the relief of those who are in distress. Have little prayer meetings in the neighborhood of those who are unable to attend public worship. Have little meeting also for the young and for those who are beginning to seek after God and to desire a knowledge of His ways.

If the Lord bless you with a pastor, honor him, love him and pray for him. Do all you can to assist him, and to strengthen his hands and encourage his heart in his labors for your good. The relation of a missionary to you is not intended to be permanent, and it should not be continued longer that is absolutely necessary. While it continues it calls for mutual candor, forbearance, and kindness; but it should as soon as circumstances will permit, be superseded by the pastoral office. This should be a permanent relation; labor to make it so. And besides providing what is suitable for the support of your pastor, if you now and then make him small present, as a token of your love and of your appreciation of his services, though my reason of your poverty it be no more than a choice apple or orange, it will awaken anew his interest in you and his prayers for you. 

When a stranger enters your place of worship, direct him at once to the suitable seat, or give up your own to him. It might be well to make it the duty of the door-keeper to be on the alert to seat all strangers. This comparatively a small matter, but Christian courtesy, and even common politeness, requires attention to it. Should a stranger come a second or third time take it for granted that he desires to find the way of life, and lose no time in seeking an acquaintance with him; not for the sake of holding up to ridicule his former belief, or the ceremonies and errors of his church, but for the sake of leading him to the scriptures of truth, the fountain of living waters. Twenty-five or thirty years ago, such a stranger could hardly appear in sight without being a tone hailed introduced to the whole brotherhood, receiving from you all exhortations without stint and being followed also with your fervent prayers. Let not your former zeal degenerate into cold indifference. 

But I must conclude. And now, “my brethren, dearly beloved and longed for, my joy and crown, so that fast in the Lord my dearly beloved “ (Phil. iv.1). “If there bee therefore any consolation in Christ, if any comfort of love, if nay fellowship of the Spirit, if any bowels and mercies, fulfill ye my joy, that ye be like-minded, having the same love, being of one accord, of one mind. Let nothing be done through strife, or vainglory, but in the lowliness of mind let each esteem other better than themselves” (Phil. ii. 1-3). And now, how can I better take my leave of you and express to you my very last words, and the very last wishes of my heart, than in the language of Paul in 2 Col.xiii.11: “Finally, brethren, farewell.  Be perfect, be of good comfort, be one mind, live in peace; and the God of love and peace shall with you.” Amen.

Your very affectionately brother in Christ.

W. Goodell

Forty years in the Turkish empire, or Memoirs of Rev. William Goodell, pages 438-441

 

Տում եւ Կլում - 2 - «Շատ Ժամանակ չմնաց»

 Վահէ Յ Աբէլեան

Իմ, «Տում եւ Գլում» առաջին պլակս՝ «Հայրենիք» թերթին  «Ձեզի եւ Մեզի Մեծ Գոյժ» խմբագրականին հետ աղերս ունէր։ Իսկ այս երկրոդը՝  Մկրտիչ Մկրտիչեանին «Շատ Ժամանակ չմնաց» յօդուածին  հետ աղերս ունի։ Մկրտիչին յօդուածը նոյնպէս լոյս տեսաւ  «Հայրենիք» Շաբաթաթերթին մէջ՝ 4 Յունուար 2024-ի թիւին մէջ։ Խորագիրը ազդարարութեան հնչեցում էր։  

Չակերտներու մէջ մէջբերելով իր գրութիւնէն բաժիներ կը   սղագրեմ գրութիւնը ընկալելով գրութեան միտք բանին, թէ՝ Հայաստանի քաղաքացիները, որոնք իրականացուցին 2018-ի «թաւշեայ յեղափոխութիւնը», եւ 2020 պատերազմի պարտութիւնէն ետք կրկին անգամ Հայաստանի իշխանութիւնը վստահեցան ՔՊ կուսակցութեան, շրջեցին Հայաստանին քաղաքական ընթացքը դէպի «անդունդ» երբ  «Դեռ երեք տասնամեակ առաջ հայութիւնը տարաւ իր յաղթանակը ազգի անունով` ազատագրելով Արցախը Ազրպէյճանի տիրապետութենէն:», իսկ այժմ ժամանակն է որ այդ «սայթաքած ժողովուրդին զանգուածը»՝ «պէտք է որ անդարառնայ որ մեծ խաբէութեան մը թիրախը դարձած է վերջին տասնամեակին»։

Իսկ այդ խաբէութեան գլխաւոր հետեւանքը, Արցախի կորուստին կողքին, ներկայ իշխանութեան կողմէ հետապնդած  «խաղաղութեան խաչմերուկ» ծրագիրն է, ըստ Մկրտիչին, որուն հետեւանքը  «դժուար չէ նախատեսելը, որ շուրջ երկու դարերու գոյութիւն ունեցող Հայկական հարցի լուծումը ցարդ կ՛ընթանայ դէպի համաթրքական կողմի վերջնական յաղթանակի ուղղութեամբ:» 

Այսպէս՝  «Այսօր երկիրը կանգնած է անդունդի եզրին եւ կարիքը ունի ուժեղ իշխանութեան մը` դիմագրաւելու համար հետզհետէ բազմացող եւ ուռճացող զոյգ մարտահրաւէրները»՝ ներքին եւ արտագին ճակատները որոնք պէտք է որ հարթուին, ըստ յօդուածագրին։ 

Հետեւաբար՝  «հարկ»  եւ կամ «պէտք» է «ազգին վերադարձնել իր կորսնցուցած»ը, «Հայաստանը ապազգայնացնելու քարոզչութիւնը» կասեցնել, եւ «պետական մեքենան ճիշդ հունի մէջ դնելու աշխատանքը» տանիլ եւն։ Քանի որ «միամտութիւն է հաւատալ, որ թրքական խնամատարութեան տակ հայկական պետականութիւն կարելի է պահել:» 

Հետաքրքրականը այն է որ Մկրտիչ Մկրտիչեանը կ՚անդրադառնայ  որ իր վերլուծումը անել վիճակ մը կրնայ ստեղծել. երկտուութիւն մը կարծես կը ծագի իր միտքին  մէջ։ Թէեւ այդ ամբողջը բեռցուցած է  Քաղաքական Պայմանագիր կուսակցութեան ուսերուն վրայ, սակայն հարկ կը համարէ մեղմացնել  կացութիւնը  եզրակացնելով որ՝ «Բարեբախտաբար տակաւին հոն չենք. դեռ առիթներ կան, եւ ոճիր է այդ առիթները փախցնելը:»

***

Տրուած ըլլալով ապրուստի համար աշխատանքէ դադրած եմ եւ ժամանակ կրնամ տրամադրել հետեւելու իրերու ընթացքին,  կը համարձակիմ ըսել որ նուազ տեղեակ չեմ քան Մկրտիչը, զանց առնելով կուսակցութիւնը։ Բայց, Մեր «Մեծ Երազի ճամբուն Վրայ» տարբեր ընկալումներ ունիմ քան Մկրտիչը, թէեւ գիտակից եմ որ Հայաստանը կը դիմագրաւէ գոյացական վիճակ մը որ ճակատագրական է։

Մկրտիչը եւ ես  սփիւռքահայեր ենք եւ կը գիտակցինք որ Հայաստանը կը դիմագրաւէ բազում մարտահրաւէրներ եւ լինելիութեան վտանգ։ Հարց կուտամ թէ ինչո՞ւ մեր երկուքին ընկալումները Հայաստանի ազգընտիր իշխանութեան նկատմամբ, որուն ներկայասցուցիչը Նիկոլ Փաշինեանն է, գրեթէ «հարիւր եւ ութսուն» աստիճան տարբեր են։ 

Ամենայն հաւանութեանբ անոր համար որ ես բացառձակ վստահութիւն կը տածեմ եւ անսակարկ կ՚՚ընդունիմ Հայաստանի քաղաքացիներուն կամքը դրսեւորող եւ արտայտող, ժողովրդավարական կարգով ընտրուած իշխանութեանը։ Կը պատկերացնեմ որ տրամաբանօրէն անբնական պիտի ըլլար ինծի պատկերացնել որ Հայասանի քաղաքացիները ինծմէ նուազ գիտակից ըլլան գոյակցական այյդ չոր իրողութեանը եւ անտարբեր՝  իրենց եւ հայրենիքին ապահովութեան հարցերուն ընդառաջ։

Նախ ճշդեմ որ գիտակից եմ Թուրք-Ազերի «Զանքեզուր միջացք»-ի մը եւ Էջմիածինի նկատմամբ նորանոր ծաւալապաշտական յայտարարութիւններուն։ Անոնց յայտարարութիւնները անհրաժեշտ կը դարձնեն  որ ներկայ կառաւարութիւնը հաստատ մնայ «խաղաղութեան խաչմերուկ»-ի քաղաքականութեանը՝  ամուր, ապահով եւ ամբողջական պահելու համար  Խորհդային Հայաստանէն ժառանգ մնացած Հայաստանի տարածքը։ Մկրտիչին ընկալումները տարբեր են, բայց չառաջարկեր քաղաքական այլըտրանք։

Կը պատկերացնեմ որ Հայաստանի դատական վիճակը աւելի ամրապնդուած է թաւշեայ յեղափոխութիւնէն ետք։ Անկողմնակալ եւ անկաշառ օրինքի գործադրութեան լաւագոյն ապացոյցն է Հայաստանի Սահմանադրական Դատարանին միաձայնութեամբ Ռոպէրթ Քոչարեանին արգելափակումէ ազատ կացութեան վճիռը՝ երբ Ոոպէրթ Քոչարեանը այս իշխանութեան քաղաքական նեմեսիսն է։ Որմէ ետք՝ ան գլխաւորեց իշխանութեան դէմ ամենէն ազդու ընդիմադիր շարժումը,   ՀՅԴ-ի հետ գործակցաբար։ 

Ես կը հաւատամ ժողովրդավարութիւնը աւելի ամրապնդուած է Հայաստանի մէջ թաւշեայ յեղափոխութիւնէն ետք եւ Հայաստանի քաղաքացիները օրինապահ ժողովրդավարական ընտրութեամբ իրենց հաւանութիւնը տուին ՔՊ կուսակցութեան ե անոր առաջնորդ ՆՓ-ին որ վարէ Հայաստանի ներկայ ընաթցքը։ Առկախ օտար դիտողներէն, Հայաստանի Սահմանադկրական Դատարանը եւս նոյն կազմով եւ նմանապէս միաձայնութեամբ վճռեց որ Յունիս 20, 2021 ընտրութիւնը սահմանադրական է՝ ընթացած է օրինապահօրէն եւ հետեւաբար ի զօրու է։ 

Ես կը հաւատամ որ Արդարութիւնը կամ Օրինապահութիւնը, ինչպէս նաեւ եւ Ժողովրավարութիւնը ընթացքներ են որոնք հասնելիք եւ կենալիք տեղ չունին։  Միշտ պիտի ընթանան եւ երբէք պիտի չկենան եւ պէտք չէ որ կենան։ Հետեւաբար ես այդ ընթացքին տեւականօրէն նպաստող եմ, սփիւռքէն։ իսկ Մկրտիչը կը պատկերացնեմ որ իր նպաստը կը պայմանաւորէ սփիւռքէն Հայաստանի քաղաքական կեանքին մասնակից ըլլալու յամառութեամբ ։

Կը պատկերացնեմ շինարարութիւնը բազմապատկուած է, ինչպէս նաեւ տնտեսութիւնը մեծապէս բարելաւուած է, թաւշեայ յեղափոխութիւնէն ետք, հակառակ մեզի ծանօթ ահռելի կացութեան։  Բարգաւաճ տնտեսութեան կողքին, բարելաւուող օրինապահութիւնը եւ ժողովրդավարութիւնը կը պատկերացնեմ որ մեծապէս կը նպաստեն Հայաստանին ունենալ ինքնապաշտպանութեան ուժեղ բանակ։

Հայասանի իշխանութիւնը կը դիմագրաւէ ահռելի եւ բազմաթիւ պատասխանատուութիւններ՝ ինչպէս Հայ գերիներուն ազատուգրումը Ազրպէյճանի բանտերուն զնտաններէն, աջակցութիւն Արցախի հայութեան, անոնց  Արցախ ձգած կալուածներուն տիրութեան բարդ հարցերը։ Ինչպէս նաեւ բազմաթիւ եւ բազմատեսակ այլ հարցեր որոնք բեռնաւորած են Հայաստանի քաղաքացիները։ Իսկ ես, կը շարունակեմ մնալ սփիւռքի մէջ եւ զերծ եմ Հայաստանի քաղաքացիներուն վրայ բարդուած պարտաւրութիւններէն. հետեւաբար եւ  բնականաբար իրաւասու չեմ ունենալու Հայաստանի քաղաքացիներուն քաղաքացիական մենաշնորհները՝ ինչպէս քաղաքական ընտրութիւն ընել եւ ընտրուիլ ։

Արդէն նշած եմ որ Մկրտիչը իր «շատ ժամանակ չմնաց» յօդօւածu եզրակացուցած էր հաստատելով որ ՝«Բարեբախտաբար տակաւին հոն չենք. դեռ առիթներ կան»։ Հետեւաբար սփիւռքահայուն կը մնայ ճշդել «այդ առիթները»։  Ես ճշդած եմ իմս՝ կը մնամ Ազատ, Անկախ Հայաստանին՝ ժողովորդավարական կարգով ընտրուած իշխանութեանը կողքին։ 

Յաջորդին պիտի անդրադառնամ «Տում եւ Կլում» շարքով սկսած այլ գրութեան մը։

*****

Շատ ժամանակ չմնաց՝ Մկրտիչ Մկրտիչեան

https://hairenikweekly.com/?p=58497&/

 

Տում եւ Կլում - 1 - «Ձեզի եւ Մեզի Մեծ.... Գոյժ»

Վահէ Յ Աբէլեան

Նախ եւ առաջ ճշդեմ որ վերնագիրը՝ Անգլերէն բառեր են։ Եթէ հետաքրքրուած էք կրնաք Doom եւ Gloom բառերուն իմաստները գտնալ բառարանի մը մէջ։ Բայց պիտի անդրադառնաք որ անոնց հայերէն իմաստները նման հնչականութիւնը չունին երբ կը գործածուին միասնաբար։ Հետեւաբար նախընտրեցի հայերէն տառերով գրել Անգլելէն այդ երկու բառերը։ Տարօրինակ բան մը ըլլալու չէ։ Հարիւրաւոր, եթէ ոչ հազարաւոր, հայատառ օտար բառեր մուտք գործած են արդէն մեր լեզուին մէջ։ Երկու հատ ալ աւելցնելով վիճակէն բան մը փոխած չենք ըլլար, հետեւաբար՝ Տում եւ Կլում։ Թերեւս ալ երկու «Տում եւ Կլում»ներ։

Առաջինը՝ «Հայրենիք» թերթին խմբագրին  «Ձեզի եւ Մեզի Մեծ Գոյժ» վերնագրուած խմբագրականն է։  Առաջին ակնարկով, Խեր ըլլայ, ի՞նչ պատահեցաւ, ես ինծի հարց տուի։ Արդեօք խմբագրապետը կը մերժէ՞ Քրիստոնէական այս մեծ եւ սքանչելի խորհուրդին ծնունդը եւ ետ դարձի հրաւէր ուղղած է դէպի հին կամ նախքին չաստուածները՝ ինչպէս Արտաւազդ, Վահագն, Անահիտ, Աստղիկ, Միհր եւն։ Իսկ եթէ ետ դարձի կոչ մը չէ՝ ապա հայ հին աստուածներուն փնտռտո՞ւք մըն է արդեոք տօնական այս օրերուն։ Վերջին հաշուով հեղինակաւոր անձիք ինչպէս Ռաֆֆին եւ Լեւոն Շանթը փնտռած են հայ չաստուածները։

Կարդալէ ետք հասկցայ որ այդ չէ եղեր։ Հապա ի՞նչ կրնայ ըլլալ այդ մեծ աղէտը որ գուժած է, խմբագրապետը։

Այդ մեծ աղէտը Ամէնայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ. -ին Զատկուայ տօնական օրերուն առթիւ Ամանօրի պատգամին աշխարհասփիւռ հայութեան Էջմիածին-էն սփռած ըլլալն է, եւ ոչ թէ հանրային կայանէն։ Անշուշտ որ խմբագրապետը շատ լաւ գիտէ որ Էջմիածինն ալ հանրութեան պատկանող կրօնական հաստատութիւն մըն է որուն հայ հաւատացեալ ժողովուրդին հասնելու միջոցները նուազ  ծաւալուն չեն քան Հայաստանի հանրային կայանինը ուր ընդհանրապէս ոչ կրօնական անձնաւորութիւններ  ելոյթ կունենան։ 

Մեծն Տանն Կիլիկիոյ  Կաթողիկոս Արամ Ա.-ին նոյն առիթով ըրած պատգամը Հայաստանի հանրային կայանէն չսփռուեցաւ ի սփիւռս աշխարհի, այլ սփռուեցաւ Անթիլիասի մայրավանքէն եւ մայրավանքին սփռելու միջոցներով։ 

Երկուքին ալ պարագային պատգամին հաղորդ մնալու միջոց չպակսեցաւ եւ ոչ ալ աշխարհաձրիւ հայութիւնէն զանգուածի մը զլացուեցաւ պատգամնրերը լսելէն։ 

Բայց հարցը այդ չէր՝ այլ այդ մանր միջադէպը քաղաքակացնելու տրամադութիւններն են։ 

Բայց շուտով Խմբագիրը կարծես անդրադառցած է որ շատ եղաւ։ «Ծեծէ, բայց սպանէ չըսինք» ՝ կ՚ըսէ առածը։ Անոր համար խմբագրապետը խմբագրականը աւելի պատշաճօրէն աւարտելու ուղղութեան մը կը ծեռնարկած է. քիչ մը շէղելէ, քիչ մը կորսուելէ ետք, քիչ մը հոս եւ քիչ մը հոն երթալէ ետք, բայց հոգնելէ եւ ընթերցողը հոգնեցնելէ ետք, վերագտնելով իր բանականութիւնը, յօդուածը կ՚աւարտէ  «Ձեզի եւ մեզի Մեծ Աւետիս» բարեմաղթութեամբ։

Աւելի լաւ կ՚ըլլար եթէ իր էութենէն դատարկուած այդ բարեմաղթութիւնը ըսելու սիրոյն, չըսէր։

****

Avedis from 30 different countries, this one is heart warming to end my blog.

https://www.youtube.com/watch?v=Tp82SH29fqE

 

 

          

King Bab - Պապ Թագաւոր

 On more than one occasion the PM Nikol Pachinyan mentioned King Bab - Պապ Թագաւոր - (353-374/375). Reading in the internet about the king, it became apparent that King Bab has fired the imagination of the Armenians in Armenia to this day. In 1944, Stepan Zorian has published a 707 pages long novel about the king and in the 2019, a 12th grade student at Mkhitar Sepastatsi Educational Complex  in Yerevan, wrote about King Bab in her blog. In an attempt to learn and share about King Bab, I resorted to translating the information the young student Hasmik Nersisyan noted in her blog about King Bab (Պապ Թագաւոր). Բնագիրը կցուած է ներքեւը։ Vahe H Apelian

A depiction of King Bob

Introduction

King Bab ascended the throne during a difficult period, when Armenia was under siege by Persia and Rome and was under the threat of attack at any moment. The King, Arshak II, was in captivity.  The queen was besieged in Artagers (a historic castle).  The general was skinned and placed in the Anhush fortress (in south-west Iran) before King Arshak. The Catholicos Nerses the Great, was busy building and repairing churches. 

When Bab ascended the throne, he set himself the task of creating a state that would not depend on Rome or Persia. In a little while, we shall see how successful he was to accomplish his goals.

Family and youth

 Bab (353-374) was the son of King Arshak II of the Arshakuni dynasty (note: The Arsacid dynasty, called the Arshakuni dynasty, ruled the kingdom of Armenia from 12 to 428). The queen was Parandzem, Arshak's 3rd wife. Before ascending the throne, Arshak II was married to a woman whose name is unknown. The woman apparently died before 358. Bab is the only known child born to Arshak II during his reign.

The Defense of Artagers

After the imprisonment of the Armenian king Arshak II, the Persian king Shapuh II invaded Armenia in the fall of 368 with 50 thousand soldiers, according to P'awstos Buzand (an Armenian historian of the 5th century). The Armenian queen Parandzem, taking the state treasures, fortified herself in the fortress city of Artagers with the king's guards numbering 11 thousand soldiers. The queen's goal was to resist the enemy until the help came from the forces of the Armenian nobles led by the crown prince Bab and chief of staff Mushegh Mamikonyan. They had taken refuge in Rome seeking military help. Bab presented himself to Roman Emperor Valens (364 to 378), and asked him for help. Meanwhile Bab often sent word to the queen that he would be coming soon to her help with the support of the Roman army. But emperor Valens vacillated to take a decision.

According to Ammianus Marcellinus (a Roman soldier and historian), the besieged Armenians not only organized a heroic resistance, but also caused significant losses to the Persian troops with nightly counter attacks temporarily stopping the siege of the fortress, while. negotiating with the Persians who demanded the queen Parandzem to yield, arguing that it is a pointless defense. The queen sent word with them to the Persian army that the Armenians needed two days to prepare for surrender. Thereupon, the Persians loosened the siege. But the Armenian forces, instead of surrender, attacked the Persians and defeated them.

When the Persian king Shapur (Շապուհ Արքա) learnt about the defeat of his army, as Ammianus noted, he fell into "beastly fury". Under his leadership, in the spring of 369, the Persian army entered Armenia and surrounded Artagers again. During the 14th month of the ensuing defense, an epidemic started in the fortress, from which most of the fortress guards died. Deprived of the means of resistance, the queen surrendered. The Persian army looted the king's treasures, captured thousands of people and the queen Parandzem and brought her Persia, where she was publicly humiliated and tortured to death. 

The queen Parandzem defending the  besieged in Artagers

 At that time, Bab was in Rome, seeking military help from the emperor Valens so that he could save the country from the Persian yoke. In 368, Bab with Rome's assistant returned to Armenia with a 10,000-strong army, accompanied by several Armenian nobles. 

His entry into Armenia became a turning point. With his small army, Bab slaughtered not only the Persian battalions, but also the Armenian nobles who had betrayed. But his initial efforts were not all successful to defeat the Persian army. Bab retreated and took refuge in Pontus, within the Roman dominion. He camped in a forest with his commanders for a year taking his time to get organized. Subsequently, showing will and determination, he was able to liberate the country and expel the Persian from Armenia, with the help of his commander Mushegh Mamikonian, the son of Vasak Mamikonian (the Mamikonyan family occupied the hereditary office of sparapet (generalissimo) under Arshakuni dynasty kings).

Ruling

King Bab ascended the throne in 370. He entered Armenia with the help of the Romans led by general Terentius, defeated the Persians in a short period of time, and established himself on the throne.

 Bab began his reign at a very difficult time. Like his father, he tried to restore the Arshakuni dynasty with the help of two important dynastic pillars: the Mamikonyan dynasty and the catholicosate (that was hereditary at the time). Vasak Mamikonyan's son, Mushegh Mamikonyan, became the sparapet. King Bab turned to Nerses the Great, and resolved the animosity between the Arshakuny dynasty and the catholicosate. Nerses the Great begam to appear in the court again. 

Another important achievement that King Bab accomplished was to increase the military strength. At the beginning of his reign, the Armenian army numbered only 10 thousand strong. With such forces, it was impossible to resist the huge Persian military force. Emperor Valens sent a Roman battalion to ensure that the Persians would not destroy the Armenian kingdom. Early in his reign, Armenia and Rome won a joint victory over the Persians at the Battle of Bagavan, and some former territories of the kingdom were reconquered by the efforts of his sparapet Mushegh Mamikonian. 

Although Bab's reign began with a reconciliation of the monarchy, with nobility and church, his relations with the church soon deteriorated.. Bab also eventually ran afoul of the Romans, who suspected him of colluding with the Persians.

King Bab's reforms

Bab began to reduce the enormous lands granted to the churches during King Trdat and gave them to the military. He took away five of the seven parts of the church property in favor of the state and the army. He abolished tithing by the church. 

King Bab closed convents, almshouses, nunneries, widow’s homes founded by Catholicos Nerses, which drained the state treasury, and forced all girls and widows to marry to give a boost to the country's population. 

Weakening the economic power of the Church, he forced the clergy to work and some of them to go into compulsory service. 

Because of his reforms of the church, animosity began between King Bab and Nerses the Great. (note: Saint Gregory the Illuminator had two sons, Saint Ardashes, and Saint Verthanes who became the catholicos after St. Gregory. Saint Verthanes' youngest son Saint Hussik succeeded him as Catholicos. Saint Nerses was the grandson of Saint Hussik )

 Nerses the Great passed away and was succeeded by Shahak A. Manazkertsi, who, by the order of the King Bab,  did not go to Caesarea to be ordained as a Catholicos. Instead, he was ordained Catholicos by bishops in his native land. From there on the Catholicos began to be ordained in Armenia. But the elevation of Shahak as Catholicos was not welcomed by the clergy, because it ended the dynastic succession of St. Gregory the Illuminator. 

After the capture of Arshak II, King Bab’s father, a number of Armenian nobles had started a separatist politics and had rebelled. For this reason, a number of territories were separated from the king’s domain. The Pope set himself the goal of recapturing and annexing them to his state the territories that had been conquered during that period. He assigned  this very important task to Mushegh Mamikonyan. For that, it was first necessary to reorganize the army. He had the number of skilled troops increased to about 90 thousand. Finally, all the provinces of Great Armenia were united again.

King Bab’s Marriage, Death and Legacy

Bab married an Armenian noblewoman named Zarmandukht, who became the queen of Armenia. Zarmandukht gave birth to two sons. Arshak III and Vagharshak.

The emperor Valens unsuccessfully attempted to assassinate him in 373/374, but ultimately succeeded in having him killed in 374/375. Bab was succeeded by his nephew Varazdat as king.

I believe that the Bab took a very important step forward in the establishment of independent Armenian statehood. Having come to power with the help of Rome, he was able to become independent from Rome in a short period of time and lead a policy independent of  Rome and Persia. 

He also made the church independent from Rome. Although his action was not well received at that time, it is because of King Bab that our church is independent from other churches.

 He closed all nunneries and widows' homes and forced everyone to marry. Due to this, he gave a boost to the country's population growth. He closed charitable institutions that were draining the state budget. He forced the clergy to work and enlist, thanks to which he increased the number of the army to 100 thousand.

Bab came to power with difficulty, but was quickly loved by the people. He reduced the land of the churches, abolished a number of taxes (the tenth of the fruit). Thus, he was able to reduce the role of the church in state administration.

 King Bab demanded the nobles contribute towards a permanent army. For this step, he received the displeasure of the nobles.

Thus, the Bab was a controversial historical figure and reigned for only 4 years, but he can be considered one of the best kings in Armenian history, if not the best. (Hasmik Nersisyan, 2019, as a 12th grade student at Mkhitar Sepastatsi Educational Complex  in Yerevan)

Բնագիրը - The original 

(https://hasmiknersisyan.wordpress.com/2019/12/09/պապ-թագավոր/) 

 

 

  

Արմենակ Եղիայեան ՝ Ճանչնանք մեր բառերը (9) - Ծա՞ծք, թէ՞ ծածկ

 

Ճանչնանք մեր բառերը (9)

          1.  Ծա՞ծք, թէ՞  ծածկ

         Ծածք բառը արեւմտահայոց մէջ առաջինը գործածուած կը գտնեմ Մխիթար Սեբաստացիի «Հին հայկազեան բառարան»-ին մէջ (1749)՝ «անծածք տեղիս» բառակապակցութեան մէջ (էջ 146բ), բաց բառայօդուածի բացատրութեան մէջ: Յատկանշական է, սակայն, որ Սեբաստացի ծածքկամ անծածք բառայօդուած չէ մուծած իր բառարանին մէջ՝ այս մէկը հաւանաբար համարելով «ռամիկ» կամ «աշխարհաբարեան», որ գրաբարը չունէր,  կամ ալ ինծի բոլորովին անծանօթ՝ ուրիշ պատճառով  մը:

         Ծածք կը գտնենք նաեւ «Առձեռն»-ի մէջ՝ «դարանաւանդ» բառի բացատրութեան առթիւ՝ իբրեւ հոմանիշ ձեղուն եւ առիք բառերուն. սակայն այստեղ եւս իբրեւ ուրոյն բառայօդուած չի մտներ ան: Իսկ «Նոր հայկազեան»-ը ընդմիշտ չունի զայն:

         Ծածք կը գտնենք Էլիաս Ռիկզի (1847) բառարանին մէջ,  ինչպէս նաեւ   Արսէն Բագրատունիի «Ի պէտս զարգացելոց»-ի 151-րդ էջին վրայ՝ ծածք շինեմ:

         Այլեւ Գաբրիէլ Այվազովսկիի «Մասեաց աղաւնի»-ի մէջ (1855, թիւ 1) եւ  Պետրոս Զեքի Կարապետեանի «Հայերէն-օսմաներէն» բառարանին մէջ (1907): Ասոնց կը հետեւի  Գաբամաճեանի (1910):  

         Մեր երկլեզուեան բառարանները՝ 

         --Նորայր Բիւզանդացիի

         --Սամուէլ Գաթրճեանի 

        -- Եղիա Տեմիրճիպաշեանի

         --Գուիտոն Լուսինեանի

         --Մեսրոպ Նուպարեանի

         --Գէորգ Պայլեանի

         --Յարութիւն Քիւրքճեանի

        --Գրիգոր Շահինեան

հայերէն-ֆրանսերէն կամ ֆրանսերէն հայերէն, այնպէս ալ հայերէն-անգլերէն՝  միահամուռ դրած ենծածք:

         Իսկ մեր գրողներէն՝                                                                                                   

         Միսաք Մեծարենց  իր «Առտուան արեւին մէջ» քերթուածին մէջ ունի՝

         --«Ահա կ’անցնի ցայգս անքուն, 

              Մութին ծածքը կը մաշի»: 

         Յովհ. Գազանճեան Մեծարենցի  այս օրինակը  նոյնութեամբ փոխադրած է իր «Նոր քերականութիւն»-ին մէջ: 

         Դանիէլ Վարուժան գրած է. 

         --«Դագաղին ծածքը սեւ չ’իյնար իր վրայ» («Ձիւնէ դագաղը»): 

         Աւելի ուշ զայն ունի բառարանագիր  Գայայեանը (1938), որուն այնուհետեւ  հետեւած են արեւմտահայ միւս բառարանագիրները՝ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Անդրանիկ Կռանեան, Պետրոս Ճիզմեճեան: 

         Գնէլ Ճերեճեան-Արտաշէս Տէր Խաչատուեան  միացեալ բառարանի 1992-ի հրատարակութեան մէջ  դրուած են հաւասարապէս ծածկ եւ ծածք՝ իբրեւ նոյն բառը: Սա միակ արեւմտահայ բառարանն է, ուր տեղ տրուած է ծածկ-ին՝ թէկուզ զայն նոյնացնելով ծածք-ին հետ, ինչ որ իր կարգին մոլորութեան  ցուցանիշ մըն է, բայց եւ այնպէս, ինչ կրնանք ընել, մեր ունեցածը ա՛յս է:

 

         2. Ակնբախ է  այս ուղղագրութեան  սխալ  ու անվաւեր  բնոյթը, որովհետեւ  ծածք՝

ք-ով, կ’ենթադրէ գոյութիւնը ծած արմատի մը, ինչպէս՝ ոտք-ոտ, ձեռք-ձեռ, վարք-վար, պէտք-պէտեւ այլն, իսկ հայերէնը ծած արմատ չունի: Այս ալ ցոյց կու տայ, թէ ինչպէ՛ս դիւրին կը հաստատուին բառային սխալ աւանդոյթները եւ  ի՛նչ հեզասահութեամբ կը գոյատեւեն անոնք:  Արեւելահայերը ունին մի՛այն ծածկ, իսկ գրաբարը՝ ծածուկք. այս վերջինը տրամաբանօրէն պէտք է տար կա՛մ ծածկ՝ եզակի, ինչպէս է պարագան արեւելահայերէնի, կա՛մ ծածկք՝ յոգնակի,  սակայն բնա՛ւ երբեք՝ ծածք.  այսպիսի բառ չի կրնար ունենալ հայերէնը:  

         Կը մնայ, որ մեր հետագայ  բառարանագիրները ա՛լ տեղ չտան անոր^[1]:

 

         3. Իմաստափոխութեան կամ երկփեղկումի մօտաւորապէս նոյն ճամբով ընթացած է  խախուտ արմատը եւս, որ ածական մըն է: 

         Դասական հայերէնի մէջ ան կը ներկայանայ  խախուտ անհնչիւնափոխ ձեւով՝  անխախուտ,− ճիշտ ինչպէս ծածուկ եւ  անծածուկ-ն է,−  եւ  աշխարհաբարի մէջ անսպասելիօրէն  դարձած է անխախտ: Անգամ մը որ յառաջացած է այս ամփոփ ձեւը, այնուհետեւ աշխարհաբարը իր բոլոր նոր բառերը կազմած է այդ ամփոփ ձեւով, այսպէս՝  անխախտ, իրաւախախտ,սահմանախախտ, օրինախախտ  եւ այլն, փոխանակ խախուտ-ի՝ անխախուտ, իրաւախախուտ, սահմանախախուտ, օրինախախուտ եւ այլն, որոնք անհանդուրժելի կառոյցներ են աշխարհաբարի համար: 

          Ծանօթ.− «Նոր  հայկազեան»-ը անխախտ-ը կը նկատէ «ռամիկ» բառ:

          Ուրեմն իր սկզբնական  նշանակութեամբ  անհնչիւնափոխ  խախուտ ածականը, ժամանակին հետ  ամփոփուելով  եւ խախտ դառնալով,   ընկալուած է իբրեւ բայարմատ՝ խախտող կամ խախտուող իմաստով: Եւ  ահա այս վերջին իմաստն է, որ  օգտագործած  է մեր արդի լեզուն  անխախտ, իրաւախախտ, սահմանախախտ, օրինախախտ բառերու կազմութեան առթիւ. ասոնք բոլորը նորակազմ եւ շատ կենսունակ բառեր են, որոնց մէջ խախտ արմատը այլեւս խախուտ ածականը չէ,   այլ ունի խախտող  կամ խախտուող դերբայական նշանակութիւնները:      

         Այսպէս, ուրեմն,  աշխարհաբարը, մեկնելով  լեզուի տնտեսումի օրէնքէն, հնարած է արմատական ծածկ  եւ  խախտ զարտուղի վերջաբաղադրիչները՝ տնտեսելու համար  ծածուկ եւ խախուտ   ածականներու կրած իմաստային զարգացումները:  

         armenag@gmail.com                                                      Արմենակ Եղիայեան

 

 

            

---

[1]  Այս բոլորին մէջ յատկանշական է հայր Կռանեանի պարագան. իր  «գերեզմանաքար» բառայօդուածին մէջ ան տուած  է «գերեզմանի  քարէ ծածկ,  դամբանաքար» բացատրութիւնը, սական իբրեւ բացատրելի բառայօդուած՝ դրած է միայն ծածք  եւ չէ անդրադարձած ծածկ-ի գոյութեան, որ իրն է եւ չենք գտներ ոչ մէկ ուրիշ բառարանագիրի՝  գերեզմանաքար-ի  բացատրութեան մէջ:

when the Armenian boggles the mind

 Vahe H Apelian

It is January 6. 

The Armenians overwhelmingly are celebrating Christmas. Most of the celebratory messages are not in Armenian, understandably so.  We have turned into a global nation and most of the Armenians live outside Armenia, in the Diaspora where they converse in the language of the greater society among which they live. Consequently the Armenian Christmas celebratory messages are expected to be in Arabic, in English, in French, in Russian, in Spanish, and in other languages too. But naturally in Armenian as well. Today, among my emails, I also came across AGBU’s bilingual Armenian Christmas celebratory message. It is posted below. 

AGBU was established in Cairo, Egypt on April 15, 1906. The AGBU website notes that right after its founding, “AGBU began its longstanding mission of service under the leadership of Boghos Nubar and Yervant Aghaton.” Indeed, it has been a stellar service to the welfare of the Armenian nation. Quoting Wikipedia:  “1906 and 1912, the AGBU provided the villagers of the Western Armenia with seeds, agricultural instruments, etc. It established schools and orphanages in Western Armenia, Cilicia and other Armenian-populated regions of the Ottoman Empire. In 1914, AGBU had 142 branches in Western Armenia, Cilicia, USA, Argentina, Europe and Africa with 8,533 members.”

The founders of the AGBU were Western Armenians.   Its long-standing founding president Boghos Nubar Pasha (1906-1928), was also the Western Armenian representative at the Paris Peace Conference that was held in January 1919 at the Versailles, just outside Paris and came with the namesake treaty, the Treaty of Versailles. The Eastern Armenian representative was Vartkes Aharonian whose John Hancock – signature – graces the treaty.

AGBU's Christmas celebratory message was is in English and in Armenian. What is so strange to note having the Armenian Christmas celebratory message in Armenian? A reader rightfully may ask. Well, I meant to say that it was in the official  Armenian orthography – that is to say the conventional spelling of the Republic of Armenia, often referred to Apeghyan spelling or reformed Armenian orthography. It came about in Soviet Socialist Republic of Armenia mostly between 1922 to 1924. Phonetically it is Eastern Armenian like. But its orthography, is different. Furthermore, It is phonetically and in orthography different than the Western Armenian, often referred as traditional orthography Armenian, which - Western Armenian -  is the founding language of the AGBU. 

My mother taught Armenian language and literature for five decades. She was decorated with St. Mesrob Mashdots ecclesiestical decree. In the decree from Etchmiadzin, the late Catholicos of All Armenians of Blessed Memory, Karekin I, noted that she kept the spoken and the written Armenian language pristine. Of course, the Catholicos was referring to the Western Armenian because that was the Armenian language she knew and was brought up in Kessab, the all-Armenian enclave of her youth. But my Armenian diction is poor. I used to be a voracious reader of the Armenian books our relatives sent from Soviet Armenia. My mother attributed my poor Armenian spelling to my reading books also in Western Armenian, whose orthography is often referred to as the traditional spelling, in distinction to Classical Armenian  which references  the old Armenian or the liturgical Armenian. I imagine what the state of mind of an Armenian wanting to learn Armenian can be.

Much has been written about the matter and quite a bit has been done to come out with a resolution, understandably it is not an easy matter to resolve. It pertains to the core of who we are and what we uphold as a cultural legacy entrusted from generation to the other. 

Boghos Nubar and Yervant Aghaton.

The only suggestion I have is for a Diaspora organization to officialize the orthography of its own Armenian language communication. Should an organization want to uphold the Western Armenian or the traditional orthography, it should stick to it and have its communication in Western Armenian or in traditional orthography. Surely it can also have it in modern or reformed Armenian orthography as well, but not instead of their official language. The only person I know who does it consistently is the columnist, Harut Sassounian. His columns appear in English and in the two versions of the Armenian, in classical and in reformed orthography.

Surely a Diaspora organization may choose to adopt modern Armenian or reformed Armenian orthography to harmonize its Armenian communication with that of Republic of Armenia orthography for easier communication.  

Whatever the choice is, it would and should be fine. There cannot possibly be an argument against the choice the organization makes, whether it is an educational, philanthropic, political, or ecclesiastical.  After all, It is principled choice, and cannot lend itself to argument.