«Սխալ է հակաթուրք կամ հակաազերի մտածողութիւնը»

«Սխալ է հակաթուրք կամ հակաազերի մտածողութիւնը»
Վահէ Յ. Աբէլեան – Դիմատետրի էջերէս, տարի մը առաջ (September 28,2016)

Մանուէլ Քէշէշեան Թուրքիոյ օդակայանին մէջ պատահած ահաբեկչութեան առթիւ՝ Դիմատետրի իր էջին վրայ տեղադրած էր գրութիւն մը, որմէ հետեւալ հատուածը կը մեջբերեմ.

“Հալէպի մէջ ամէն օր ահաբեկչութեան զանազան երեսներով երեւան գալուն եւ նոյն արդիւնքը արձանագրելուն պատճառաւ կ'ուռճանայ զոհերուն քանակը, կը դառնայ վիթխարի եւ կը վերածուի պարզապէս ԹԻՒԻ, եւ մեզի համար սովորական երեւոյթ կը դառնայ ռումբի մը զոհ երթալը, փողոցներու մէջ միոտանիներու հանդիպիլը, անթեւ մարդիկ տեսնելը, միականիներու եւ այլ խեղուած մանուկներու նկատելի գոյութիւնը, նոյնիսկ բառիս ֆիզիքական իմաստով՝ սողացող մարդիկ տեսնելը: Այս ամէնը Իսթանպուլի նոյն ահաբեկիչներուն եւ կամ անոնց նմաններուն պատճառաւ...:Որպէս հետեւանք դառն իրականութեան՝ հալէպցիներս անտարբեր կրնայինք մնալ Իսթանպուլի ողբերգութեան դիմաց: Մենք անտարբեր չմնացինք, մենք ցաւ զգացինք, խոր ցաւ. չէ՞ որ անմեղ մարդիկ զոհ գացած էին կոյր սպաննիչ ատելութեան, անծանօթ մարդիկ, բայց մարդկային էակներ... մայր, քոյր, եղբայր, զաւակ եւ սուգի մէջ ընկղմող այլ հարազատներ ունեցող մարդիկ: Հալէպի մէջ ամէն օր զոհեր կու տանք ահաբեկչութեան եւ... եւ գիտէ՞ք, մեզմէ շատեր Թուրքիան կ'ամբաստանեն որպէս ահաբեկչութեան հեղինակներէն մին, ահաբեկիչներուն զէնք հայթայթող պետութիւններէն մին... Ուրեմն կը թուի թէ մենք նոյնիսկ պէտք է ուրախանայինք կատարուած ողբերգութեան համար, սիրտ պաղեցնէինք, ըսէինք.-իրե՛նք ալ անգամ մը թող համտեսեն: Չըսինք, սիրտ չպաղեցուցինք, չուրախացանք, ընդհակառակն՝ ցաւ զգացինք, սգացինք, մեր մեռեալ զոհերուն գումարեցինք 41 ալ, մեր խեղուածներուն թիւը աւելցաւ քանի մը հարիւրով....: Ատելութիւնը սպաննեց մարդկային էակներ...”:

Ակնարկը յոգնակի է։ Կրնայ միայն անձնական նկատողութիւն մը ըլլալ։ Հակառակ տիրող անտանելի կացութեան, որուն մէջ անկասկած որ մեղսակից է Թուրքը, թերեւս ալ հալէպահայ գաղութէն ներս ոմանք այդպէս զգացին։ Չմոռնանք մեր խօսքը՝ «Աստուած թշնամիիս իսկ ցոյց չտայ»։ Ամէն պարագայի տակ, Մանուէլ Քէշիշեանին ըրած նկատողութիւնը զիս խորհրդածութեան տարաւ։ Հիմա դադրած եմ ապրուստի համար առօրեայ աշխատանքի հեւքէն եւ ժամանակ կրնամ տրամադրել պրպտելու Դիմատետրի բազմաթիւ հայ էջերը, ուր տեղադրութիւնները ընդհանրապէս կ՚ըլլան անգլերենով կամ լատինատառ հայերէնով։Անբնական պիտի ըլլայ եթէ այդ էջերը ընթերցող մը չեզրակացնէ որ արեւմտեան աշխարհի անգլիախօս ամերիկահայ երեսուն կամ երեսունհինգ եւ նուազ տարիք ունեցող երիտասարդ սերունդին մօտ տեղ գտած են հակաթուրք զգացումներ, չըսելու համար Թուրքին ատելութեան ընդհանրացած վիճակ մը, որուն նմանին հադիպած չէի։

Բարեբախտութիւնը ունեցած եմ կրթուելու Լիբանանի հայ վարժարաններէն ներս եւ քիչ թէ շատ տեղեակ մնացած եմ սփիւռքահայ գրականութեան եւ ականատես եղած եմ, չըսելու համար ապրած, վերջին տասնամեակներուն վրայ երկարող հայ սփիւռքի պատմական հոլովոյթը։ Անգլերէնով կամ առաւել պարագային՝ լատինատառ հայերէնով հաղորդակցութեան մէջ մտած եմ այդ սերունդին հետ, ու անոր մօտ տեղ գտած հակաթուրք մոլուցքին նմանը չեմ տեսած՝ նոյնիսկ Մեծ Եղեռնէն փրկուած սերունդին մօտ, օրինակի համար Արամ Հայկազի գրականութեամ մէջ, որպէս մէկը ամերիկահայ նախորդ սերունդին ներկայացուցիչներէն։ Ապրած եմ Մեծ Եղեռնի յիսնամեակին հոգեփոխութիւնը, ինչպէս նաեւ 1975 թուականները՝ երբ ԱՍԱԼԱյի եւ Արդարութեան Մարտիկներուն գործունէութնները մեզ բերին նոր հանգրուանի մը դիմաց։ Բայց ներկայի ընհանրացած հակաթուրք զգացումներուն, չըսելու համար ատելանքին տարողութեանը եւ ընդհանրացումին չէի հանդիպած։ Այսօրուան ամերիկահայ այդ սերունդը հակաթրքութիւնը ըրած է չափանիշը իր հայկականութեան։ Հաւանաբար այս երեւոյթը չէ վրիպած Վաչէ Բրուտեանին ուշադրութիւնէն։ 17 Յունիս 2016-ի «Ասպարէզ» օրաթերթին մէջ յօդուած մը տեղադրած էր, որուն վերնագիրը ինքնին բացատրողական է՝ «Սխալ է հակաթուրք կամ հակաազերի մտածողութիւնը (ԲԱՅՑ Ո՞ՐՆ Է ՃԻՇԴԸ ԲԱՑԱՏՐԵՆՔ)»։ 

Հետաքրքրականը այն էր որ երբ Վաչէն այդ յօդուածը Դիմատետրի իր էջին վրայ տեղադրած էր, հոն յիշած էր հետեւեալը՝ «կրնաք համաձայն ըլլալ, կամ չըլլալ»։ Իր այդ նկատողութեան մէջ՝ Վաչէին մօտ նկատեցի մտահոգութիւն մը, զոր այսպէս կը մեկնաբանեմ.- յօդուածին վերնագիրը առաջին ակնարկով կրնայ շատ դիւրութեամբ սխալ մեկնաբանութեան առարկայ ըլլալ ներկայ հոգեբանութեան մէջ։ Յաջորդ շաբաթուան իր յօդուածը Վաչէն կը սկսէր հետեւեալ ձեւով որ մնանապէս մեկնաբանութեան կարիք չի տար.- « Անցեալ շաբթուան մեր սիւնակին խորագիրն էր «Սխալ է հակաթուրք, կամ հակաազերի մտածողութիւնը»: Փորձ կատարուած էր բացատրելու հարցը ըստ էութեան, միաժամանակ ընդգծելով Հայաստանակեդրոն եւ Հայակեդրոն մտածողութեան անհրաժեշտութիւնը: Ընկերային ցանցերուն վրայ, յարգելի ընթերցող մը մեր նկատողութեան յանձնեց, որ այդ յօդուածին մէջ կը բացակայի Հայաստանի ազգային ապահովութեան գաղափարը:» Պիտի չզարմանամ որ այդ ընթերցողը այն սերունդէն էր՝ որուն համար հակաթրքութիւնը չափանիշը եղած է Հայաստանակեդրոն եւ Հայակեդրոն մտածողութեան ։ Այդ սերունդին մօտ Մանուէլ Քէշիշեանին արտայայտութիւնը չէք կրնար գտնել։

Պարզուող երեւոյթը ես հետեւալ ձեւով կը մեկնաբանեմ։ Հայերէն լեզուն յաւերժ կորսուած է այն սերունդին մօտ, որ մեր սերունդին զաւակներն են։ Հետեւաբար հայերէն լեզուով ընթերցանութիւն չկայ եւ այսպէս՝ կտրուած է իրենց թելը մեր գրական մշակոյթին հետ։ Մեծ Եղեռնը արդէն աւելի քան հարիւր տարեկան է եւ անցած է պատմութեան՝ անկէ ճողոպրած մեր նախնիքներուն հետ։ Կենդանի մնացած է միայն ու միայն թուրքը, այսինքն այսօրուան առօրեայ Թուրքը, որուն ատելութիւնը դարձած է չափանիշը հայկականութեան՝ այդ սերունդին մօտ։ Իսկ մեր կրթական, ընկերային եւ կրօնական առաջնորդները բացարձակապէս աննկատ ձգած են պարզուող եւ ընհանրացող այս երեւոյթը սփիւռքի մէջ։

Վերջին երկու տասնամեանկները կրնանք նկատել անգլիատառ գրականութեան զարթօնքը։ Բայց այդ գրականութեան հիմքը Genocide ն է, ըլլայ այդ Peter Balakian ի, Eric Bogosian ի, Chris Bohjelian ի, ինչպէս նաեւ ուրիշ անգլիատառ հայ հեղիկնակներու գրականութեան մէջ։ Ամերիկահայ այդ սերունդը բացարձակապէս անծանօթ է Զօհրապի, Դուրեանի, Դանիէլ Վարուժանի, Պարոնեանի, Ծառուկեանի, Մուշեղ Իշխանի, Շահան Շահնուրի եւ անոնց սերնդակիցներուն, բայց «ծանօթ» է Թուրքին։ Դիմատետրի հայ ընկերային կայքերու էջերուն վրայ շատ ընհանրացած է տեսնել ոչ թէ Թուրքիոյ օդակայանի պատահած երեւոյթին դէմ արտայայտութիւն, այլ՝ հրճուանքի արտայայտութիւններ, գէթ ինծի համար՝ յաճախ անտանելի ածականներով։

Այո Մանուէլ, բացաօռձակապէս համաձայն են քեզի երբ այսօր Շինոն Բերզի մահուած առթիւ եղած արտայայտութիւններէն տարուած, գրեցիր « Տղաք, իրապէս յարգելի եւ սիրելի տղաք. անարգալից ածականներ գործածել պէտք չէ՛, հաւատացէք, բան չենք շահիր: Այդ մարդը իր կարծիքով իր երկրին շահերէն մեկնելով դիրքորոշուած է: Կը հաւատամ որ զս սխալ չէք հասկնար: Մենք մեր կարգին գործենք մեր ազգին եւ հայրենիքին շահերէն մեկնելով: ԳՈՐԾԵ՛նՔ:»

Clenched Fist

Clenching Fist

Vahe H. Apelian

Clenched fist is a well-known symbol for solidarity or for unity to advance causes. According to Wikipedia “A raised fist was used as a logo by the Industrial Workers of the World in 1917.” and that “The symbol has been picked up and incorporated around the world by various oppressed groups.”

The symbol of the clenched fist is not new among Armenians, as well. As far as I am concerned, it first appeared on posters in Beirut, during the fiftieth anniversary commemoration of the genocide and it was the A.R.F. Zavarian Student Association who promoted the symbol in quest for justice for the Armenian Genocide. Many such posters were displayed in that decade spanning from 1965 to 1975, at the onset of the Lebanese Civil War. In 1971 the A.R.F. Zavarian Student Association organized a march to commemorate the Armenian Genocide. The clinched fist appears on the tickets issued at that occasion for fund raising. (Read "The Longest March" on this blog).

Catholicos Aram I ended his speech at the 6^th Armenia-Diaspora Pan-Armenian Conference titled “Mutual Confidence, Unity, and Responsibility by quoting Hovhannes Shiraz, who has said in a poem  ” “Armenians, enough of remaining separated, like fingers; become a fist… and you will make Armenia eternal.” Hovhannes Shiraz passed away in 1984.

The call for unity in fact dates                 . In that innocuous reading poetry there was a hidden message that was revealed later. When the second letters of each sentence was read vertically, it read: “Oh, Armenian people, your only salvation is in your collective strength”. Not long after the publication of the book, Charents was put under house arrest for allegations against him that were looming long before the publication of the book. Naturally the revelation added fuel to the fire accusing him of harboring subversive nationalistic tendencies. He was later moved to prison. He passed away on the morning of November 27, 1937 in the prison’s hospital. The official cause of his was attributed to his lingering severe sickness.

Symbols of clinched fist or calls for unity have become torturous slogans, while surely they bear important message to pass on from one generation to the next. But after a quarter of century of Armenia’s independent Republic, it would be expected that such slogans would cease to be the centerpiece when the best and brightest of the Armenians world wide meet, as they did during this past 6^th Armenia-Diaspora conference. Regretfully talks and speeches were heard loud and clear rather than reports on actions and programs.

Yeghishe Charents’ famous poet and its able translation by Tatul Sonentz Papazian is presented below.

ՊԱՏԳԱՄ Նոր լույս ծագեց աշխարհին.  Ո՞վ այդ արևը բերեց:-- Ահա ոսկյա մի արև՝  ճառագումով իր հրե՝  Այգաբացի պուրպուրե  Նժույգների վրա հեգ՝  Նոր աշխարհին ու մարդուն  Հղում է լույս զվարթուն,  Նոր աշխարհին ու մարդուն  Ո՜վ բերեց լույսն այս արթուն,  Օ՜, ու՞մ ձեռքով վառվեց, ո՞ւմ,  Հրակարմիր, հրավարս,  Ադամանդյա լույսը այս:-  Կքած կյանքի բեռի տակ,  Խոր գերության ընդերքում,  Իմաստության մի գետակ  Հիմարության համերգում--  Քանի՜ տարի, քանի՜ դար  Վկայեցիր անհերքում...  Ափերին այն խավարտչին,  Ուր հայրենիքն էր մեր հին,--  Չկա՞ր արդյոք գետ մի հորդ,  Որ գերության անհաղորդ՝ Լուրթ՝ հոսելով դարից-դար՝  Մթության մեջ այն համառ  Այս այգաբացն էր կրում,  Հու՜ր այգաբացն այս հեռու՝  Հնուց պահած իր ջրում  Օ՜, ըղձական այս հեռուն...  Կքած կյանքի բեռի տակ՝ ՝ Ոգի՜, անկոր, հո՜ւր գետակ...  Ահա վառվում է մեր նոր  Հաղթանակի լույսը բորբ.  Լվանում է նա հիմա  Վառվող ոգին մեր անմահ,  Չքնաղ արևն այդ արի,  Վառված հրով աշխարհի...  Չկա՜ ուրիշ արև էլ.  Նա է միայն, որ դարեր  Անմար՝ պիտի արևէ...  Լույսով վառված սակայն այդ՝  Նժարներից հիմա մենք  Հիմարությամբ չթափենք  Իմաստությունն այն արար.--  Մեր անցյալի խորամիտ  Էջն այն արդար ու ռամիկ՝  Մեծահանճար ու վարար...  Եղիշէ Չարենց

TESTAMENT Look! A new light ascends afar! Who brought this sun to our world? Gaze upon this golden star, Arriving through fire, Embracing the world, riding Before dawn, steeds of porphyry, Infusing light and ecstasy, Giving to the new world and men Lasting bliss and harmony. And who turned on this restless light, Opening the gates to the crimson blaze? Tell me, what hand set the fire To illuminate with flame-red flare and Spirit? Who set this diamond of a light Glaring with such glow in a Setting darkened with blight…? By being a bearer of life’s stress, Lowered to the depths of slavery – Running stream of wisdom in an Arid plain of insanity – How many years and centuries, In your long, long history, Clinging to the bare truth By sheer will, you bore witness…? Is there no river cresting along the Dark banks where our homeland was? Clamoring against serfdom, Ever flowing through endless time Passing through hideous darkness, It carried the seeds of this sunrise – Simmering visions of distant dreams Born on its waves for eons… Under the burden of an existence Singed by sorrow and strife, still A spirit alive, a stream aflame, Lighting a new crimson torch And hailing the coming acclaim… Bygone embers are afire now, Nothing dampens our radiant spirit, Our shining star soars anew Bright as this world on fire… Accept the sun – the only one For ages to come – and beyond… Always rising, always aloft, Clearing the skies of all grime, Beckoning us towards justice Scrubbed of all blemish and slime… It cautions us with fiery plumes, Signaling us to stand firm… Ever present, ever bright. Let it always remain in sight. Issued in fire and dazzling light, Steady hands should hold these scales Cradling the spirit of our insight, Lest it stumbles, dropped by us Into a gaping, ghastly chasm … A great phase from past attainment, Stable and just as our people’s soul, The sturdy mainstay of wisdom’s court. --------------------- Yeghishe Charents Translated by Tatul Sonentz