Dr. Hagop Tcholakian in Keurkune

The eminent scholar is visiting his native community in Syria. Today he posted about his visit to Keurkune, Kessab. Attached is my translation of his post, titled “The Blessing”. The original is attached. Vahe H. Apelian.  

 

“Today my harvest was plentiful. I reached the village of Keurkune, (Corcona in medieval sources). The village head Shahe Apelian, Manas and Salpi Bedirians were very helpful to me in my searching for the dialect names of the native plants. There were new discoveries. I will not forget to mention that Shahe's two-wheeled motorcycle, like a fast and a strong horse, went up and sped along the slopes, stopping near a native plant.

In every corner of the region that is Kessab, one will be surprised by the discovery of a native plant and learn its name in the  native dialect. These words are doomed to be forgotten from the dialect. But that is another matter.

Shahe always surprised me. We visited their house. There was much to see in their flower garden and in the sitting room. After the invasion and looting in 2014, Shahe, like many others, restored his house and decorated the corners of the house with natural ornaments from wood brought from his garden and fossils found in the field.

This fossil is also one of them. Let the geologists decide its age and what kind of animal it is made of. Shahe said that his grandmother used to call them cross-stones,khatchkuor in native dialect, (khatchkar in Armenian). She would keep them in the granaries, as a blessing of the house.

Those who do not leave the village are also such a blessing.

Stay well.”

*****

p.s. Regarding these type of fossils, Ara Apelian, M.D., commented saying: “We met these star-shaped stones very often during our childhood, and they being common for us; we were not at all interested in their origin. Unfortunately, or fortunately, scientific research was unknown to us. We enjoyed nature as it was. They were cross-stones – khatchkars – for us. No further explanation was needed”. 

Indeed, they were relatively not hard to come by when looking for them especially in the field next to the village church extending all the way to the neighboring village Chakaljuk. Being elder to Ara by a few years, I brought a sample or two with me to Beirut. I was left with the impression that they were fossilized sea urchin skeletons, depicted below.

Բնագիրը

ՕՐՀՆՈՒԹԻՒՆԸ

Այսօր հունձքս առատ էր․ հասեր էի Քէօրքիւնէ գիւղ (միջնադարեան աղբիւրներուն մէջ՝ Corcona): Գիւղապետ Շահէ Աբէլեան, Մանաս եւ Սալբի Պետիրեաններ ինծի մեծապէս օգտակար եղան իրենց կողմի բոյսերուն բարբառային անունները փնտռելու գործին մէջ։ Նորութիւններ կային։ Չմոռնամ յիշելու Շահէի երկանիւ մոթորը, որ առոյգ ձիու պէս կ’իջնէր զառիթափերէն վար ու կը սուրար զառիթափերէն վեր՝ կանգ առնելով փնտռուած բոյսի մը մօտ։ 

Քեսապի շրջանին մէջ ամեն անկիւն բուսական աշխարհէն անակնկալ մը կը յայտնաբերես  ու անոր բարբառէն մոռցուելու դատապարտուած բառ մը եւս։

Ասիկա կը կարգին:

Շահէն զիս միշտ անակնկալի առջեւ կը դնէր։ Տուն այցելեցինք։ Տեսնելու շատ բան կար ծաղկանոցին ու նստասենեակին մէջ։ 2014-ի ներխուժումէն ու թալանէն ետք Շահէն եւս, շատերու պէս, վերականգնած էր իր տունը ու տան անկիւնները զարդարած էր իր պարտէզէն բերուած փայտէ բնական զարդերով ու արտին մէջ երեւցած բրածոներով։

Ասոնցմնէ մէկն է նաեւ այս բրածոն։ Անոր տարիքը եւ ի՛նչ կենդանիէ կազմուած ըլլալը թող երկրաբանները որոշեն, իսկ Շահէն կը պատմէ, որ իր մեծ մայրը անոնց կու տայ եղեր խաչքուօր (խաչքար) անունը ու կը զետեղէ եղեր ամբարներուն մէջ, որպէսզի տան օրհնութիւնը անպակաս ըլլայ։

Այդպիսի օրհնութիւն են նաեւ գիւղէն չհեռացողները։

Ողջ մնաք։

Գարուն (Հաբէլ) Աբէլեան-Տէր Սահակեան՝ ի Ղափան, Հայաստան

Կամ՝   «երբ Հայաստան գալու ըլլաք, եկէք եւ Սունեաց աշխարհը տեսէք։ Սիւնեաց աշխարհը չտեսնողը, Հայաստան չէ տեսած։»

Անդրանիկ Չելեպեան

 

Այս շրջանին, երբ Հայաստանի Հանրապետութեան Սիւնեաց Աշխարհը քաղաքական կիզակէտ է, յաճախ կը մտաբերեմ մօրեղբօրս, իր զարմուհիին Գարուն Աբէլեանին, մահագրութիւնը որ լոյս տեսաւ Քեսապցիներուն 1997 ի տարեգիրքին մէջ։ Ստորին վերարտադրած եմ։ The link for the English translation: http://vhapelian.blogspot.com/2020/12/karoun-hapel-apelian-der-sahakian-of.html

Պատմական Քէօրքիւնան 

1930-ական թուկաններուն., գեղեցիկ դէմքով ու անուշ ձայնով պարմանուհի մըն էր Գարունը։ Քեսապի Քէօրքիւնա գիւղին ծայրամասին, բլրակի մը վրայ հաստատուած իրենց բնականարանի քովնտի ժայռերուն վրայ կեցած՝ երբեմն ար արձակած մեղեդիները կը միախառներ շրջանի պարտէզներէն ու պուրակներէն եկող թռչուններու ճռուողններուն։

Կանուխէն կը նշանուէր Գարուն, Քեսապէն Յակոբ Տէր Սահակեանի հետ։ Յակոբը, բաւական ներկայանալի արտաքինով ինքնաշարժ վարորդ մըն էր։ Քեսապ-Անտիոք -Հալէպ գիծին վրայ ճամբորդներ կը փոխադրէր։

Կիրակի օր մը գիւղին աղջիկները Գարունին տունը հաւաքուած կը զուարճանան երգ ու պարով։ Աղջիկներէն մին պատէն կախուած հրացանը կը վերցնէ ու ճշդելէ ետք թէ «սատանային գործիքը» չէ լեցուած, սենեակին աղջիկները կը սարսափեցնէ ասոր-անոր դէմքին նշան առնելով եւ բլթակը քաշելով։ երբ կարգը Գարունին կուգայ, «պարապ» հրացանը կը պայթի եւ կապառի անհամար հատիկները կը լեցուին խեղճ Գարունի մէկ աչքին մէջ։

Չարագուշակ լուրը շուտով կը տարածուի։  Ամէն մարդ կը ցաւի պատահած դժբախտութեան համար։

Յակոբ Տէր Սահակեան չլքեց իր միականի սիրուհին։ Ամուսնացաւ հետը։

Յակոբ Տէր-Սահակեան ամոլին դժբախտութիւնները սակայն, կարծես դեռ նոր կը սկսէին։

Այդ տարիներուն, Մերձաւոր Արեւելքի կօշկակարները գիւտ մը ըրած էին։ Անոնք կօշիկներըու մաշած ներբանները գամով կը նորոգէին, փոխանակ չուանով։ Վարորդ Յակոբը, ինքնաշարժի արգելակին խոխած ատեն, տրեխին ժանգոտած գամը կը սկսի բթամատը ծակել եւ մի քիչ արիւնացնելով թունաւորել։ Ծայր կուտայ կանկրէնը։ Վիրաբոյժերը կը կտրեն բթամատը եւ այլ մատերը։

Յակոբ եւ Գարուն ընտանիքին հետ միասին կը գաղթեն Հայաստան։ Յակոբ ժամանակի ընթացքին անդամահատուելով վրայ կուտայ կեանքը։

Գարունը պետական բարեացակամ հոգատարութեամբ կը մեծնէ զաւակները։ Կ՚ամուսնանայ մանչը՝ Նշան եւ իրենց կարգին կ՚ամուսնանան թոռները։

Շուրջ տասը տարիներ առաջ Գարունը Ամերիկայ եկաւ տեսնելու հարազատները – եղբայրը Սողոմոն Աբէլեան, մօրեղբայրը Չարլս Չելեպեան (միւս մօրեղբայրը՝ Նշան, մեռած էր Ֆրէզնոյի մէջ), քրոջ աղջիկը ՝ Անի (Բաբգէն) Աբէլեան, մօրեղբօր զաւակները՝ Անդրանիկ Չելեպեան, Զուարթ Աբէլեան, Մեսրոպ Չելեպեան, Ճոնի եւ Ռոզէթ Չելեպեաններ եւ այլն։  Ան իր բոլոր այցելուններուն պարծաքներով կը կրկնէր միեւնոյն խօսքը, «երբ Հայաստան գալու ըլլաք, եկէք եւ Սունեաց աշխարհը տեսէք։ Սիւնեաց աշխարհը չտեսնողը, Հայաստան չէ տեսած։»

Միչեւ 1990-ի քաղաքական վերիվայրումները, Գարուն, իր մանչը Նշան եւ թոռները, բոլորն ալ լաւ-գէշ կ՚ապրէին առանց նիւթական ոժանդակութեան պէտք զգալու։ Անկէ յետոյ նամակներ սկսան հասնիլ թէ օգնութեան պէտք ունին, որպէսզի ձմեռը չսառին  եւ անօթի չմեռնին։ Վերջին օգնութիւնը ղրկուեցաւ Նոյեմբեր 1990-ին։ Լուր հասաւ նշանէն. «դրամները ստացանք։ Պետութեան պարտքերը վճարեցինք։ Ձմրան վառելափայտը, գետնախնձորներն ու կարգ մը մթերքներ ամբարելէ ետք, Գարունը յանկարծամահ գետին ինկաւ Դետտեմբեր 14, 1996-ին։»

Դժուարութիւններ շատ ունեցար, սիրելի Գարուն։ Մահդ միայն, կարծէք նախախնամական կարգակդրութեամբ անցաւ հանգիստ, առանց ցաւի ու տառապանքի։ Փառք Աստծոյ։

Անդրանիկ Չելեպեան

 

 

 

An Ourish Er; He Was Different

 Attached is my translation of Simon Simonian’s poignant story about his mother. The story is titled "He Was Different" - "An Ourish Er - Ան Ուրիշ Էր. The story  appeared in his Simon Simonian's book titled  "The Mountaineers' Twilight” - “Լեռնականներու Վերջալոյսը”. Vahe H. Apelian

Bédo was my mother’s first husband and my father’s bosom friend. My father and Bédo had worked together in the same mill. After Bedo’s death my father married his wife, my mother.

After his death, Bédo has continued living in our house and continues to live as a husband, as a father and as a friend, but as a foe of a friend. My father, who had loved him as a brother, is the only one who is discontented with Bédo coming back to life. His animosity started after Bédo’s interment. I remember well, during my childhood, every time there was bad feeling between my mother and my father, the person responsible for the trouble was Bédo who worked in mysterious ways after his death much like all the great souls, saints and heroes do after their deaths.

Bédo was not a saint or a hero. He was a mere Sassountsi from the Dalvorig village. He was the son of an ironsmith. His father had worked in the Dalvorig mines extracting iron from the rock veins and melting it to make plows, hatchets, shovels, pickaxes, and rifles. The guns were muzzle type with which he, his brothers and the villagers had defended themselves against attacks by Kurds and Turks. The leaders of the Armenians were Mourad (Hampartsoum Boyandjian), Mihran Damadian, “Baron” Vahan, Kevork Chavoush and other luminaries of the time. It is in honor of Bédo’s father and his comrades that the once popular patriotic song, “I am a Brave Son of Dalvorig”, was sung.

At twenty Bédo had left Sassoun and after working in mills, had settled in Aintab much like many Sassountsis. At twenty-five, he had married my mother Ménnoush who was barely eighteen then. Bédo, a handsome, brave young man, had captivated my mother’s heart.

“Mother, was Bédo handsome?” I used to ask my mother in my childhood as she recounted stories about him.

“There was no other like him,” my mother would say and continue: “He had dark eyebrows and moustache; a handsome posture, a proportioned face. He dressed like a bég. All the girls in our town noted his manly handsomeness. Lucky you, the women would tell me…..”

To validate her description, she would open her old chest, the dowry chest, which along with her and much like her, was becoming a worn down witness of old and happy days. From underneath the moth laden, malodorous, dark blue, apricot and pearl-colored worn out clothes, she would pull out her photo bundle, unwrap its silky shroud and hand to me her wedding picture so that I would look at Bédo, her Bédo.

My mother’s recollection would fill my soul with fascination towards the man who had once been my mother’s husband. To further stress so that I would not waver from the impression I harbored of the dead man, my mother would add: “In this picture he does not look as handsome as he was. Hey, bygone days. We took this picture in haste. He had just returned from the mill and was covered with flour all over. The neighbors were having their pictures taken. In our days, women did not go to the photographer’s shop. We had this picture taken on the spur of that very moment because he refused to change his clothes”

At times, during these mysterious viewing sessions, my father would happen to suddenly step in the house. My mother, with tears still in her eyes, would wrap the picture and place it back. My father, silent and sad, would sit at a corner and inhale the smoke from his cigarette more deeply than usual. My father’s sad silence would last for days, sometimes for even weeks during which time he would not speak with my mother. That absent person beyond the grave thus caused a lot of heartache between my father and my mother. My father’s sadness, my mother’s tears and the omnipresence of the departed would fill my childhood soul with an unexplainable mystery.

During winter, whenever my father would be absent for months on end working in the mills, my mother would sit around the oven area during the evenings and tell us about Bédo who had told her father “let your ‘yes’ not be a ‘no’”. After long deliberation, her father had consented to give his daughter away in marriage to Bédo. After their engagement, during which they had seen each other only once, seven years of blissful marriage followed.

“He was an out of the ordinary man”, my mother would tell us;  “whenever he missed home, whether there was snow or blizzard, he would walk for four hours in the cold of the night just to come home.”

Of course my mother was the repository of his joy. They thus lived happily but without a child. My mother had believed that on the seventh year of their marriage, she would conceive and carry his child. The seventh year brought with it the unexpected, Bédo’s sudden death in the mill during work. There is no need to visualize my mother’s torment and agony. My mother would recount his elaborate funeral procession and the overwhelming sadness among the Sassountsis and would particularly emphasize my father’s inconsolable lament over the loss of his bosom friend. Time did not heal my mother’s wounds. There had remained only one thing for my mother, visiting her husband’s gravesite even in the dead of the winter.

“I remember well,” my mother would say. “It was Vartanants Day and I needed to visit his grave at any cost. Our cemetery did not have walls or guards. There was the fear of wolves. My mother was with me. As I was walking among the graves, suddenly Bédo appeared in front of me in the same dress we had him dressed for his interment. I froze. He looked at me and said, ‘return home and do not come here anymore’. My mother arrived and saw me standing still. I told her nothing about the occurrence. I grabbed her arm and we returned home. We had not reached Bédo’s grave yet. My mother remained perplexed.”.

That day became a turning point for my mother. From there on she found refuge in her needlework. From a whole year’s labor she raised enough funds to place a tombstone on Bedo’s grave, on which she had inscribed:

However, the thick tombstone with all its weight has not been able to contain Bédo’s heart that continues to live on this earth, that is to say, in my mother’s bosom.

A year passed. My father proposed to marry her. They got married. They started having children. My mother devoted herself to raising her children. But she never forgot her Bédo. The passing years and responsibilities crystallized Bédo’s love like a diamond that my mother keeps in her heart. In fact, it’s the only crystal she carries in her heart. She raised her children in memory of Bédo. My mother is convinced that we are Bedo’s children for, as a matter of fact, Bédo had appeared to her the day before her conception. Without the apparition of Bédo, she claimed, she had never conceived. Bédo had become our Holy Ghost

My mother had willed that when she died, she should be buried next to Bédo. However, her exile put an end to that vow. But my mother had taken another solemn vow that neither exile nor war or anything earthly would deter her from that solemn vow. In her after life she would be with her Bédo. My father knew about my mother’s alarming preference. That is why he remained melancholic the rest of his life. He knew that there was a fateful separation in store for him in afterlife.

My mother’s preference had me ponder. I have thought that her first love, Bédo’s handsomeness and bravery, the loss of her youthful happiness influenced her decision to make her preference known to us. But there was something different with my mother. Whenever I quizzed her, she would only say: "He was different.”

My mother admits that my father, her second husband, has been virtuous, God-fearing, good natured, just and has always treated her kindly. But all my father’s virtues have given way to the appeal of the deceased. My mother, in her essence, remains the spouse of the deceased. My father carries a wound that never healed because of my mother’s total devotion to Bédo. That is why his once bosom friend Bédo, has become his foe after his death for whom he can do no harm with his living self. The other, on the other hand, from the beyond, continues to aggravate my father on Earth.

We, the children, presented alternating stands towards our two fathers. In our childhood, through my mother’s tales, we deeply loved Bédo. When we grew older and realized our father’s pain, we sided with him and pounded Bédo, who through his interference from the world beyond, caused so much grief to our father. Our assault for a while bore fruits. Bédo’s downfall started. But we could never dethrone him for my mother continued to open her wooden chest, unwrap the bundle and with her fingers caress the pictures while murmuring softly “He was different.”

We ended our teens, rounded our twenties and became more mature. We ceased to side with either of my parents. It was the period of our neutrality. We let our mother receive her extraterrestrial visitor in our home and continue her affair with him. But we did not let her verbalize her preference to us.

There remains the last chapter for us that will start in the afterlife. We are sure that a separation will take place, our mother will re-join with her Bédo who is surely waiting impatiently for her. We will remain with our father. Separated from us, our mother will miss us. She will vacillate between her Bédo and us. She will want to join us with Bédo in a threesome arrangement of sorts. My father who despised the francophone triangle and the ghostly presence of Bédo will not want to have his erstwhile friend turn his foe in our midst. We, who were not accustomed to such things on Earth, will reject our mother’s proposition. With each passing day, our mother will miss us more and more. She will eventually concede, leave her Bédo behind and join us, and we will have our family anew.

                                                             *****

I wrote this piece after a long delay and reader be mindful that my mother is an old woman as I write about her Bédo. She has heard from my brothers that I write about Sassountsis. She confronted me once and said: “Son, let it not be that you write about Bédo. He was not like Mano or Magar. He was different…..”

Forgive me mother, for I wrote about your Bédo.”

 

 

"Who loves an old man?": Greetings to the aged Robert Haddejian

Levon Sharoyan, Aleppo 

Բնագիրը կցուած է։ Many regard Robert Haddejian, the eminent editor of the “Marmara” Daily published in Istanbul, as the dean of the Armenian journalists. The attached is my translation of the article Levon Sharoyan’s posted today on his Facebook page. Vahe H. Apelian

Robert Haddejian 

   “ I remember very clearly reading, about twenty years ago, an article with the above quoted title coming from the pen of Robert Haddejian where he, with his distinct psychological and philosophical approach,  spotlighted on the phenomenon of old age and attempted to explain why the young usually do not look for the company of the elderly and  try to push them on the margin of the daily life. 

 Hattedjian was about 75 years old in those days, relatively healthy and fit.

Today, our beloved and precious writer has stepped the 96th year of his life. Gray-headed, he is an old man. The shadow he casts is a blessing to his family, and makes his thousands of readers in Istanbul and abroad, happy.

Already, it has been months that Haddejian has not come to his editorial office. Forced by his age, he passes this stage of his life in his apartment, next to his huge library, reading while reflecting on the past 60, 70, 80 years, which were incredibly rich in unforgettable and fateful events. He is the contemporary to six successive patriarchs who ascended the exalted patriarchal seat of Istanbul.

A few days ago, Haddejian experienced a happy moment receiving in his apartment the visit of a group of Armenian literary inclined ladies. All of them are close to him. They are close colleagues who collaborated with him once. They came to congratulate him on the occasion of the 41st anniversary of the of his "Houshadidr - Notebook" column of the "Marmara" daily. It was a genuine, and considerate gesture that pleased me also, because "Houshadedr" column has been my most preferred column in the Armenian press for at least 37-38 years. Undoubtedly, it is one of the primary levers for my intellectual and literary formation.

The visitors had not forgotten to present us a memorable picture reflecting the joy of the occasion. 

I looked at that photo for a long time. In front of me, awe-inspiringly, stood the 96-year-old writer. The weight of the books he has written and published could break even a camel’s back. A skilled and exemplary editor who for 54 years edited and published a high-quality Armenian daily newspaper in a country like Turkey. A skillful and an inimitable orator who brightened the Armenian stages, especially of Istanbul, with his fluent speeches.

Twenty years ago, he wondered, "Who loves an elderly person?"

We love him with all our heart and bow in reverence to his mountainous merit and kiss his right hand, which we consider exceptionally holy, much like the great inventor from   Hatsegats – Հացեկաց (note: the birthplace of St. Mesrob Mashdots), because those right hands only served the Armenian Alphabet.

The picture:

First row, LtoR: Mrs Mariam Dramirian , Mrs. Silva Gomigian ,– Mrs. Suzan Haddejian (the writer’s wife), Robert Haddejian, Mrs. Caroline Haddejian (the writer’s elder daughter-in-law).

Second row:  Ari Haddejian (the writer’s elder son), Miss Makrouhi Hagopian (long standing editor of “Marmara”), Nayira Megerdichian Suzme (the present editor of “Marmara”).

 

 

«Ո՞Վ ԿԸ ՍԻՐԷ ՏԱՐԻՔՈՏ ՄԱՐԴԸ»

    (Հեռաւոր ողջո՜յն ալեւոր գրագէտ Ռ. Հատտէճեանին)

   Շատ յստակ կը յիշեմ, որ մօտաւորապէս քսան տարի առաջ կարդացեր էի վերի չակերտեալ խորագիրը կրող յօդուած մը, Ռ. Հատտէճեանի գրիչէն, ուր ան իրեն յատուկ հոգեբանական ու փիլիսոփայական մերձեցումով լուսարձակ կը բանար ծերութեան երեւոյթին վրայ ու կը ջանար բացատրել՝ թէ ինչո՛ւ երետասարդ տարրը առհասարակ չ՛ախորժիր ծերունիներու ընկերակցութենէն ու կ՛աշխատի զանոնք առօրեայի լուսանցքէն անդին հրել...:

   Այդ օրերուն Հատտէճեան շուրջ 75 տարեկան էր: Յարաբերաբար աշխոյժ եւ առոյգ:

   Այսօր, մեր սիրելի ու թանկագին գրագէտը թեւակոխած է արդէն իր կեանքին 96-րդ տարին: Ալեփառ ծերունի մըն է, որուն շուքը եթէ մէկ կողմէ օրհնութիւն կը տարածէ իր ընտանիքին վերեւ, ապա միւս կողմէ ալ կ՛երջանկացնէ մեզ բոլորս՝ իր հազարաւոր ընթերցողները, Պոլիս թէ արտասահման:

   Արդէն ամիսներէ իվեր Հատտէճեան ա՛լ խմբագրատուն չ՛իջներ: Տարիքի պարտադրանքով՝ ան իր կեանքին սա փուլը կ՛անցընէ իր բնակարանը, իր վիթխարի գրադարանին մտերմութեան մէջ, մերթ ընթերցումներ կատարելով, մերթ ալ խոկալով անցնող այն 60, 70, 80 տարիներուն վրայ, որոնք ի՛րը եղան եւ որոնք անհաւատալիօրէն հարուստ էին անմոռանալի դէպքերով ու բախտորոշ իրադարձութիւններով: Ինք ժամանակակիցը եղաւ Կ. Պոլսոյ նուիրապետական աթոռը բարձրացած իրերայաջորդ 6 պատրիարքներու...:

   Քանի մը օր առաջ Հատտէճեան երջանիկ պահ մը ապրեցաւ՝ իր բնակարանին մէջ ընդունելով այցելութիւնը իսթանպուլահայ խումբ մը գրասէր տիկիններու: Բոլորն ալ՝ իրեն հարազատ անձեր, երբեմնի մօտիկ գործակիցներ: Անոնք եկած էին շնորհաւորելու զինք՝ «Մարմարա» օրաթերթի «Յուշատետր» սիւնակին հաստատման 41-րդ տարեդարձին առիթով: Ազնիւ ու փափկավարական քայլ մը, որ զի՛ս եւս հրճուեցուց, որովհետեւ «Յուշատետր»-ը ի՛մ ալ ամէնէն նախընտրելի սիւնակը եղած է հայատառ մամուլին մէջ, ահա արդէն գո՛նէ 37-38 տարիէ իվեր: Իմ մտաւորական ու գրական կազմաւորումին առաջնային լծակներէն մէկը՝ անկասկած:

   Հատտէճեանի այցելուները չէին մոռցած յիշատակելի լուսանկար մըն ալ հրամցնել մեզի՝ այդ օրուան մթնոլորտը ցոլացնելով:

  Երկարօրէն նայեցայ այդ լուսանկարին: Իմ դիմաց, ահաւասիկ, կանգնած էր 96 տարեկան ալեւոր գրագէտ մը, որուն գրած ու հրատարակած գիրքերուն ծանրութեան տակ կրնայ կքիլ... ուղտն անգամ: Հմուտ եւ օրինակելի խմբագիր մը, որ 54 տարի շարունակ հայերէն շա՛տ որակաւոր օրաթերթ մը խմբագրեց ու հրատարակեց Թուրքիոյ նման երկրի մը մէջ: Ճարտար ու անկրկնելի բեմասաց մը, որ  իր հիւթեղ բանախօսութիւններով փայլեցուց մա՛նաւանդ Պոլսոյ հայ բեմերը: 

   Ինք քսան տարի առաջ հարց կու տար, թէ «ո՞վ կը սիրէ տարիքոտ մարդը»:

   Մենք ամբողջ սրտով կը սիրենք զինք:  Կը խոնարհինք իր լեռնակուտակ վաստակին առջեւ ու կը համբուրենք իր Աջը, զոր բացառաբար սուրբ կը նկատենք, նմանողութեամբը Հացեկացի մեծ գիւտարարին Աջին, որովհետեւ այդ աջերը միայն ու միայն սպասարկած են Հայոց Այբուբենին...:

    Լ. Շառոյեան (Հալէպ)

    Լուսանկարը.- Ձախէն աջ՝ տիկ. Մարիամ Տրամէրեան, տիկ. Սիլվա Կոմիկեան,  տիկ. Սիւզան Հատտէճեան (գրագէտին կողակիցը), Ռոպեր Հատտէճեան, տիկ. Գարոլին Հատտէճեան (գրագէտին աւագ հարսը), Բ. շարք՝ Արի Հատտէճեան (գրագէտին երէց որդին), օրդ. Մաքրուհի Յակոբեան (երկարամեայ խմբագրուհի «Մարմարա»-ի) եւ Նայիրա Մկրտիչեան-Սիւզմէ («Մարմարա»ի այժմու խմբագրուհին):

More than pomegranates: Remembering Vartkes Hovsepian

Vahe H. Apelian

Shant and Joe let me know that their father, Vartkes Hovsepian passed away on June 22. Vartkes and I were born a few months apart and were childhood friends and remained friends throughout our lives. I have one of my earliest pictures taken with him (posted below). That picture was taken in the old HMEM sports club in Beirut, before it was located to its present location. His father was the care taker of the club and that gave us a good opportunity to have the field for a playground.

In a comment, my cousin Stepan Apelian, younger than I by half a decade, best summed up  Vartkes in a few words. He wrote, “handsome (Գեղադէմ), jovial (Զուարթախօս), and sportive (կատակասէր), what a pleasant fellow (ընկերակից) he was.” Indeed, he was. No wonder that those who befriended him kept their friendships with him. In noting that, I have specially our mutual friend and contemporary Zeron Apelian in mind.

It so happened that his parental family and mine lived in the same neighborhood in West Beirut, a few hundred feet apart and we often played together, mostly in the courtyard of their residence. They lived in a single floor house, around a courtyard, that gave us room to play and help their Jewish neighbor put on their stove on Saturdays. Thus, I personally knew all the family members, his father Joseph, his mother Ovsanna, his brothers Avedis and Armen and his sisters Maro and Vartuhi, who married my mother’s paternal cousin Mesrob Chelebian. My mother was the wedding godmother at his sisters Maro’s and Vartuhi’s weddings. Their patriarchal house in Kessab was almost next to the mill. My grandfather used to take me with him on Saturdays to Kessab and I would spend time in their house as my grandfather had the grain he brought with him, mounted on our donkey’s back, milled. 

Later on, his parents moved to Keurkune. Their house faced Zeron Apelian family’s house and we remained hunting together, fishing and doing all the mischiefs kids and teens do. Vartkes and I did not live year around in Keorkune but spent our summers there.

Albert Apelian, Vahe H. Apelian, Vartkes Hovsepian and Vatche Apelian
at the Beirut International Airport

Vartkes left for U.S. early to join his sister Maro who had moved to the U.S. after marrying. Thus, we departed ways as we graduated our teens but our bonds transcended oceans and continents. He would send us pictures from the U.S. A few years later he came to the Lebanon for a visit. We spend memorable days together. 

In 1976 I also moved to the U.S. and settled in northern New Jersey, in Clifton, a town 10 miles west of the NY City. Our bond continued in the U.S. but it took an unexpected turn. A few years later Vartkes visited us. It must have been in 1982, in a short while I will explain why I think so. He was working as a representative of a dental company and thus travelled on business. His business travel had brought him to Philadelphia. He had made a point of visiting us, Marie, I and our first-born son Taniel, after having discharged his duties. He had brought with him pomegranates from Los Angeles. He knew that pomegranate is one of my favorite fruits, especially that our mutual friend Zeron Apelian’s family had a pomegranate tree in their orchard, next to Keurkune’s spring and I loved its fruit.  

A few days after his visit, I had the unpleasant experience of being questioned by FBI agents. Quoting Wikipedia: “In 1982, an attempt to bomb the building of Turkish consulate in Philadelphia was stopped by the FBI. The leader of the group, Vicken Hovsepian....” Vartkes Hovsepian checking in Philadelphia apparently had the FBI alarm bells ringing loud and wide and had them trailing the least likely of all suspects, Vartkes Hovsepian!

In 1982 I had not yet visited Los Angeles and had not seen my friends who had settled there. Vartkes visiting us from LA was memorable for us. Henceforth, whenever I went to LA and met him or contacted him, I would tease him, that on that day, he brought more than pomegranates. 

Over the years a transformation was a palpable in my childhood friend as he charted his course in life in his adopted country. He became the quintessential Armenian American very comfortable and easy going in the larger society much like in his own Armenian community. He was a law-abiding, hard-working, productive citizen of his adopted country he loved and served well. His interests outside his home, work was enjoying nature with friends, fishing and going hunting all the way to Mexico. In computer related parlance, what you saw was what got because that is what he was. He remained a good friend and supported his Armenian community, especially Kessab Armenian community. 

Vartkes was buried in Los Angeles National Cemetery. He was a U.S. Veteran and thus had merited the honor to be buried among those who honorably served the United States armed forces. He and his wife raised two sons.He leaves behind his widow Maral, his two sons, and two grandchildren. 

Well done, Vartkes. Rest in peace, my friend. Had he been asked if he would have wanted to have anything different. I know he would not have wanted to change an iota of the way it was.   

"Recognition for the sake of Salvation"

Բնագիրը կցուած է։ The attached is my translation of Mihran Kurtoglian’s article that appeared on “Aztag” Daily on August 14, 2023. As much as possible, I attempted to keep the choices of the words, the order and the structure of the sentences, the tenses of the verbs, reflecting the original, which is attached to the translated text. Vahe H. Apelian

" The "Aztag" daily newspaper recently published an editorial with the above title and noted that since Russia, the United States, Europe and the international community unwaveringly condemn the blockade that threatens the lives of the people of Nagorno Karabakh and demand free movement in the Lachin Corridor, therefore, a logical and probable solution it proposes, is to bring a diplomatic initiative having "Recognition for salvation" as its agenda on the international table.

However, the editorial did not specify which version it recognizes. Is it the independence, joining with Armenia, or absolute autonomy within Azerbaijan? This last version, if not in the same words, but as a target aspiration, is a close representation of Prime Minister Nikol Pashinyan’s proposal, whose goal is nothing else, if not to ensure the internal freedom and security of life of the Armenians of Nagorno Karabakh within the framework of Azerbaijan with an international guarantee. 

Regardless of the proposal for this or that option, the sad thing is that we as a nation are in such a situation where it has become almost impossible to form or develop a public opinion on the domestic front through the newspaper, the Internet or broadcast information media. In recent years, it has already been seen that any attempt to question its trajectory or choice and propose a new path has been rejected by the Armenian political leadership. One can only hope that the public opinion is binding, that under the pressure of that opinion, the leadership is forced to... blah, blah, blah, etc., etc. Surely, the readers of editorials and articles are intellectually for or against what is written, and that's all. If the reader is not against the writer, will not read the article to find mistakes with the intent of rebuking.

Consequently, press publications or analysis on social media are akin to mental exercises and unfortunately have no influence on the leadership. This has been the case for the past twenty-five years. Even before that, it was already like that in Soviet Armenia, whose infection has also been transmitted to the diaspora.

Coming back to the editorial and assuming that what it proposed is about recognizing the independence of Artsakh, confronting it, (the proposal), the following questions arise. Is it prudent to try again what has been tried and failed for thirty years? Has our diplomatic skill deepened and our capability multiplied, or have we attained such a military and economic power that our allies and enemies will have to reckoned with? From the first day, the signatory of these lines has voiced his disagreement with the idea of ​​Artsakh independence, which is a denial of the historical, factual and legal facts of Nagorno Karabakh's Armenian belonging.  When Artsakh was annexed to Azerbaijan by Stalin, that decision was justified by the fact that it was to reduce a burden from economically weak Armenia. Instead of spending thirty years for "independence", if the facts of Artsakh's Armenian identity were presented to the international leaders and negotiated consistently and uncompromisingly, perhaps we could have been a few steps further than where we are now.

Have we also taken into account how acceptable the creation of two Armenian states with international law would be for the countries of the region? The first president, LTP and his supporters, instead of boastfully deploring  that we are in today's disaster because of rejecting the hand extended to us by the international community, let them first answer that when the defeated Papa Aliyev begged for a cease-fire, why did the LTP, receiving nothing from the victorious position, accepted to start negotiations; and secondly, more finally, if the agreement he praised in the negotiations was signed, who would have ensured that Azerbaijan, armed with the missiles from Russia and Israel, and its ally, Turkey, would  not unleash war against Armenia? Who would have prevented? Who would have protected Armenia? These are questions that have no answers.

Let's go come back to today's situation. What is primary? The challenges are so many and urgent, and the new developments are so imperative that one wonders which one should be considered as a priority issue.

That is our situation today.

From the state of a victor demanding the independence of Artsakh, we have fallen into the inglorious state of a loser begging for the opening of a true humanitarian path. And we know that the beggar is obliged to be satisfied with what is given. The current conditions will not provide any grounds for making the demand for independence.

In the present state, it is imperative beyond all matters, to clarify and decide what is that we want as a nation, what are we striving for. According to this writer’s judgment, it is not clear what the government is aiming for. The opposition's idea of ​​what to do in the future is also not clear, apart from the demand for a change of power, which has been voiced since the first days. The government and the opposition continue to accuse each other, to blame each other for the disaster, while the challenges are getting more complicated day by day. The Prime Minister is running here and there like a fire fighter, but the burning fire not only does not go out, but is turning into an uncontrollable fire and spreading.

The most important and primary thing at present is the internal national cohesion for Armenia and the Diaspora, the relief from the depression caused by the defeat, and for the effort of recovery after defeat and not adapting to the conditions of defeat. These words may be thought as wishful thinking, but they are not.

It seems that we don't have a leader who inspires the urgent task of preparing the ground for national solidarity.

 

*****

“Ճանաչում` Յանուն Փրկութեան»

ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ

Oգոստոս 14, 2023

«Ազդակ» օրաթերթը վերի խորագրով խմբագրական մը հրատարակած էր վերջերս եւ նշելէ ետք, թէ քանի որ Ռուսիոյ, Միացեալ Նահանգներու, Եւրոպայի եւ ընդհանրապէս միջազգային հանրութեան կողմէ անվերապահ կը դատապարտուի Լեռնային Ղարաբաղի ազգաբնակչութեան կեանքին սպառնացող  շրջափակումը, եւ շեշտակի կը պահանջուի Լաչինի միջանցքին մէջ ազատ շրջագայութիւնը, ապա ուրեմն տրամաբանական եւ հաւանական լուծումի մը համար կ՛առաջարկէ դիւանագիտական արշաւի մը սկսիլ` միջազգային սեղանին դնելով «ճանաչում` յանուն փրկութեան» օրակարգ մը…

Սակայն խմբագրականը չի յստակացներ` ո՞ր տարբերակին ճանաչում: Անկախութեա՞ն, Հայաստանի միացումի՞ն, թէ՞ Ազրպէյճանի կազմին մէջ բացարձակ ինքնավարութեան: Այս վերջին տարբերակը, եթէ ոչ` նոյն բառերով, բայց գէթ թիրախային ձգտումով մօտաւոր պատկերացումն է վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին, որուն հետապնդածը ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ` Ազրպէյճանի կազմին մէջ Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան ներքին ազատութեան ու կեանքի անվտանգութեան ապահովումը միջազգային երաշխիքով…

Այս կամ այն տարբերակի առաջարկէն անկախ` ցաւալին այն է, որ ազգովին մատնուած ենք այնպիսի կացութեան, երբ գրեթէ անկարելի դարձած է թերթով, համացանցով  թէ հեռարձակուող տեղեկատուութեան միջոցներով  ներազգային  ճակատի վրայ հանրային կարծիք ձեւաւորելը կամ մշակելը: Վերջին տարիներուն կը դիտուի արդէն, որ յառաջագունէ մերժուած է  հայ կեանքի քաղաքական ղեկավարութեան կողմէ`  անոր  ուղեգիծը կամ ընտրանքը հարցականի տակ դնելու եւ նոր ուղի առաջարկելու որեւէ  փորձ… Ա՛լ ուր կը մնայ յուսալ, որ հանրային կարծիքը պարտաւորեցնող է, որ` այդ կարծիքի ճնշումին տակ ղեկավարութիւնը կը ստիպուի…  պլա, պլա, պլա եւ այլն, եւ այլն: Խմբագրականները եւ յօդուածները կարդացողներ կը գտնուին անշուշտ, մտովի կողմնակից կամ ընդդէմ  կ՛ըլլան գրուածին եւ` այսքան, եթէ անշուշտ կարդացողը գրողին հակակրողը չէ եւ յօդուածը չի կարդար սխալներ գտնելու եւ զայն պախարակելու միտումով:

Այնպէս որ, մամուլի հրատարակութիւնները կամ  վերլուծումներու համացանցային համազարկը մտամարզանքի սեռին կը պատկանին եւ դժբախտաբար ոչ մէկ ազդեցութիւն ունին ղեկավար տարրին վրայ: Այդպէս եղած է անցնող  քսանհինգ տարիներուն: Անկէ առաջ ալ  Խորհրդային Հայաստանի մէջ այդպէս էր արդէն, որուն վարակը փոխանցուած է նաեւ սփիւռքին:

Վերադառնալով  խմբագրականին եւ ենթադրելով,  որ առաջարկուածը Արցախի անկախութիւնը ճանչնալու մասին է, անոր (առաջարկին)  դիմաց  անմիջական հարցադրումը  հետեւեալն է. խոհեմութի՞ւն է երեսուն տարի փորձուածն ու ձախողածը կրկին փորձել: Դիւանագիտական մեր հմտութի՞ւնը աւելի խորացած է արդեօք, մեր կարողականութի՞ւնը բազմապատկուած է արդեօք, թէ՞ ձեռք ձգած ենք զինական ու տնտեսական այնպիսի հզօրութիւն, որուն հետ հաշուի պիտի նստին մեր դաշնակիցներն ու թշնամիները:  Այս տողերը ստորագրողը առաջին օրէն իր տարակարծութիւնը բարձրաձայնած է Արցախի անկախութեան գաղափարին, որ ժխտումն իսկ է Լեռնային Ղարաբաղի հայաստանապատկանութեան պատմական, իրողական ու իրաւական փաստերուն: Նոյնիսկ Ստալինի կողմէ  Արցախը երբ կը կցուէր Ազրպէյճանին, այդ վճիռը կ՛արդարացուէր անով, որ տնտեսապէս տկար Հայաստանէն բեռ մը պակսեցնելու համար է… Երեսուն տարի «անկախութեան» համար սպառելու փոխարէն` միջազգային ատեաններուն եւ բանակցողներուն հետեւողական ու անզիջող եթէ ներկայացուէին Արցախի հայապատկանութեան փաստերը, թերեւս քանի մը քայլ աւելի առաջ գացած կ՛ըլլայինք, քան ուր որ ենք հիմա: Նկատի ունեցա՞ծ ենք նաեւ այն, թէ տարածաշրջանի երկիրներուն համար որքա՛ն ընդունելի պիտի ըլլար միջազգային իրաւունքի տէր հայկական երկու պետութեանց գոյացումը: Առաջին նախագահը` ԼՏՊ եւ անոր համախոհները փոխանակ յոխորտանքով  ափսոսալու, որ միջազգային  հանրութենէն ատենին  ձեռք ձգուածը մերժելնուս պատճառով  այսօրուան աղէտին մէջ գտնուեցանք, նախ պատասխան թող տան, որ երբ պարտուած պապա Ալիեւը զինադադար կ՛աղերսէր,  ինչո՞ւ  ինք` ԼՏՊ, յաղթական դիրքէ ոչինչ ստանալով, ընդունեց բանակցութիւններու սկսիլը, եւ երկրորդ, աւելի վերջ, բանակցութեանց մէջ իր գովերգած համաձայնութիւնը եթէ ստորագրուէր, ո՞վ կ՛ապահովցնէ, որ  Ռուսիոյ եւ Իսրայէլի նեցուկով հզօրացած Ազրպէյճանն ու անոր զինակից Թուրքիան պատերազմ պիտի չշղթայազերծէին Հայաստանի դէմ: Ո՞վ պիտի արգիլէր, ո՞վ պիտի պաշտպանէր Հայաստանը: Հարցումներ, որոնք պատասխան չունին…

Վերադառնանք այսօրուան պայմաններուն: Ո՞րն է առաջնայինը: Մարտահրաւէրները այնքան շատ են ու անյետաձգելի, եւ նորանոր զարգացումները` այնքան հրամայական, որ մարդ կը շուարի, թէ ո՞ր մէկը պէտք է դասուի իբրեւ առաջնային խնդիր:

Ահա՛ այսօրուան մեր պատկերը.

Յաղթականի ու Արցախի անկախութիւնը պահանջողի դիրքէն ինկանք անփառունակ պարտեալի եւ յանուն մարդասիրութեան ճամբու մը բացումը աղերսողի վիճակին: Եւ գիտենք, որ աղերսողը պարտաւոր է գոհանալ անով, որ կը տրուի իրեն: Ներկայ պայմանները ոչ մէկ հիմք կ՛ընձեռեն, որ կարելի  դարձնէ անկախութեան պահանջը:

Ներկայ կացութեան մէջ եւ ամէն բանէ առաջ հրամայական է ազգովին յստակացնել ու որոշել, թէ իբրեւ ազգ ու պետութիւն` ի՛նչ կ՛ուզենք, ինչի՛ կը ձգտինք: Ըստ գրողիս դատումին, հիմա յստակ չէ, թէ ինչի՞ կը ձգտի իշխանութիւնը: Յստակ չէ նաեւ ընդդիմութեան պատկերացումը ապագայի ընելիքի մասին` բացի առաջին օրերէն բարձրաձայնած իշխանափոխութեան պահանջէն: Իշխանութիւն-ընդդիմութիւն կը շարունակեն զիրար ամբաստանել, աղէտին յանցաւորութիւնը մէկը միւսին վրայ բեռցնել, մինչ մարտահրաւէրները օրըստօրէ կը բարդանան: Վարչապետը հրշէջ սպասարկութեան պէս հոս-հոն կը վազվզէ, բայց ծայր առած կրակը ոչ միայն չի մարիր, այլ անզսպելի հրդեհի վերածուած` կը տարածուի…

Ներկայի ամէնէն  հիմնականն ու առաջնայինը  ներքին, ներազգային ամրութիւնն է, Հայաստանէն սփիւռք   պարտութեան պատճառած ընկճուածութեան թօթափումը եւ ոչ թէ` պարտութեան շարունակութիւնը: Պարտութենէն ետք վերականգնումի ճիգը եւ ոչ թէ` պարտութեան պայմաններուն յարմարիլը: Այս ըսուածները բաղձանքի տեսակէն կը կարծուին, բայց այդպէս չէ:

Կը թուի, թէ ներքին ամրութեան համար ներշնչող ու ներշնչուող ղեկավար մը չունինք, որ ձեռնամուխ ըլլար  ներազգային համերաշխութեան գետինը պատրաստելու այնքան անյետաձգելի գործին:

 

 

 

More than pomegranates: Remembering Vartkes Hovsepian

Vahe H. Apelian

 

LtoR: Vahe H Apelian, Vartkes Hovsepian

Shant and Joe let me know that their father, Vartkes Hovsepian passed away on June 22. Vartkes and I were born a few months apart and were childhood friends and remained friends throughout our lives. I have one of my earliest pictures taken with him (posted above). That picture was taken in the old HMEM sports club in Beirut, before it was located to its present location. His father was the care taker of the club and that gave us a good opportunity to have the field for a playground.

In a comment, my cousin Stepan Apelian, younger than I by half a decade, best summed up  Vartkes in a few words. He wrote, “handsome (Գեղադէմ), jovial (Զուարթախօս), and sportive (կատակասէր), what a pleasant fellow (ընկերակից) he was.” Indeed, he was. No wonder that those who befriended him kept their friendships with him. In noting that, I have specially our mutual friend and contemporary Zeron Apelian in mind.

It so happened that his parental family and mine lived in the same neighborhood in West Beirut, a few hundred feet apart and we often played together, mostly in the courtyard of their residence. They lived in a single floor house, around a courtyard, that gave us room to play and help their Jewish neighbor put on their stove on Saturdays. Thus, I personally knew all the family members, his father Joseph, his mother Ovsanna, his brothers Avedis and Armen and his sisters Maro and Vartuhi, who married my mother’s paternal cousin Mesrob Chelebian. My mother was the wedding godmother at his sisters Maro’s and Vartuhi’s weddings. Their patriarchal house in Kessab was almost next to the mill. My grandfather used to take me with him on Saturdays to Kessab and I would spend time in their house as my grandfather had the grain he brought with him, mounted on our donkey’s back, milled. 

Later on, his parents moved to Keurkune. Their house faced Zeron Apelian family’s house and we remained hunting together, fishing and doing all the mischiefs kids and teens do. Vartkes and I did not live year around in Keorkune but spent our summers there.

Albert Apelian, Vahe H. Apelian, Vartkes Hovsepian and Vatche Apelian
at the Beirut International Airport

Vartkes left for U.S. early to join his sister Maro who had moved to the U.S. after marrying. Thus, we departed ways as we graduated our teens but our bonds transcended oceans and continents. He would send us pictures from the U.S. A few years later he came to the Lebanon for a visit. We spend memorable days together. 

In 1976 I also moved to the U.S. and settled in northern New Jersey, in Clifton, a town 10 miles west of the NY City. Our bond continued in the U.S. but it took an unexpected turn. A few years later Vartkes visited us. It must have been in 1982, in a short while I will explain why I think so. He was working as a representative of a dental company and thus travelled on business. His business travel had brought him to Philadelphia. He had made a point of visiting us, Marie, I and our first-born son Taniel, after having discharged his duties. He had brought with him pomegranates from Los Angeles. He knew that pomegranate is one of my favorite fruits, especially that our mutual friend Zeron Apelian’s family had a pomegranate tree in their orchard, next to Keurkune’s spring and I loved its fruit.  

A few days after his visit, I had the unpleasant experience of being questioned by FBI agents. Quoting Wikipedia: “In 1982, an attempt to bomb the building of Turkish consulate in Philadelphia was stopped by the FBI. The leader of the group, Vicken Hovsepian....” Vartkes Hovsepian checking in Philadelphia apparently had the FBI alarm bells ringing loud and wide and had them trailing the least likely of all suspects, Vartkes Hovsepian!

In 1982 I had not yet visited Los Angeles and had not seen my friends who had settled there. Vartkes visiting us from LA was memorable for us. Henceforth, whenever I went to LA and met him or contacted him, I would tease him, that on that day, he brought more than pomegranates. 

Over the years a transformation was a palpable in my childhood friend as he charted his course in life in his adopted country. He became the quintessential Armenian American very comfortable and easy going in the larger society much like in his own Armenian community. He was a law-abiding, hard-working, productive citizen of his adopted country he loved and served well. His interests outside his home, work was enjoying nature with friends, fishing and going hunting all the way to Mexico. In computer related parlance, what you saw was what got because that is what he was. He remained a good friend and supported his Armenian community, especially Kessab Armenian community. 

Vartkes was buried in Los Angeles National Cemetery. He was a U.S. Veteran and thus had merited the honor to be buried among those who honorably served the United States armed forces. He and his wife raised two sons.He leaves behind his widow Maral, his two sons, and two grandchildren. 

Well done, Vartkes. Rest in peace, my friend. Had he been asked if he would have wanted to have anything different. I know he would not have wanted to change an iota of the way it was.   

LtoR: Vatche Apelian (deceased), Zeron Apelian, Varoujan Konyalian,
Albert Apelian (deceased) and Vartkes Hovsepian