Recently I translated and posted in my blog a story by Krikor Kradjian titling it, “Elias, my Hero”. Coincidentally the name of the protagonist of this story is also Elias whom Krikor met and befriended in the Lebanon’s mountain resort Faraya where for some two decades Krikor was the village’s only pharmacist and ran its only pharmacy. This is also a true story. I abridged and translated the story and reworded it with the collaboration of Krikor Kradjian. The original is attached. Vahe H. Apelian
I loved you in the winter, I loved you in the summer,
I waited for you in the summer, I waited for you in the winter
(A segment from Feyrouz’s song, I loved you)
( https://www.youtube.com/watch?v=RdAAB50All0 )
Elias first met Ani in their village’s church during the Feast of St. Elias. Throughout the ceremony, he carefully followed the beautiful girl's every move; how she knelt during prayer, how she lit a candle in front of the image of the saint and how she crossed from time to time during the mass. Elias, who fell in love at first sight, stood at the entrance of the church and waited impatiently for the believers to exit at the end of the ceremony. He began to imagine that this beautiful girl, on her way out, might slip on the rough stone at the entrance of the church, and he would be the first to reach out to her and help her steady her pace. It could be that the girl's veil would slip off her head and fall and he would be the one who would immediately pick it up and hand it to her and thus get acquainted with her.
But none of the events that could have helped him get acquainted with the girl happened that day. Therefore, he decided to take matters into his hands and look for an opportune time for mutual acquaintance. After the service, he discretely followed the young woman to her apartment. Elias knew all the girls of his village and could tell that she was one the summer residents enjoying the fresh air of their village. With the help of his friends he gathered all information he was looking for, such as what is her name, what she did, who her parents and siblings were.
It is not clear how the intimacy between the two began. One thing is clear though, their relationship developed very quickly. Ani spoke fluent Arabic. Elias, in turn, tried to impress his new friend with the few Armenian words he knew. It turned out that Ani loved nature and the village lifestyle. She gladly accepted Elias's offer to visit the village gardens and orchards, and explore the forests, the rocky hills, the streams, and springs that made the village attractive for summer residents. But to escape the inquisitive villagers, at times they sneaked out of the village and went to seashore and spent the day on the sandy beaches well into the evening. Little did they realize that their tanned faces and arms made it evident that they were basking under the Mediterranean sun.
At the end of the summer, in September, Ani who was by now well acquainted with Elias’s family and friends, took part in the harvest. The apples and the pears, with their tiny stalks, were carefully placed in the wooden carts. A single damaged or rotten fruit could spoil the entire contents of the cart. Therefore, Elias, in his role of supervising the gathering, checked the contents of the carts and then nailed the carts closed with strips of board. The carts were then lined up like soldiers, waiting to be hauled on the truck soon to arrive for transporting the carts for storing in the refrigerator for merchandizing.
Harvest time generally is a time to be merry for the villagers. Coffee and lunch breaks created an opportunity to tell jokes, to laugh with a rural loud laughter and to hear their loud cries of “Hey, hey” echo from afar.
At the end of the summer season, when the visitors to the village returned to the city, the ties between Elias and Ani did not break. During the winter and the ensuing months, Elias became almost an urban resident. His friends would say that he had one foot in the village, and the other in Beirut where he spent most of his time with Ani. Whenever Ani was attending her classes in the university, Elias used the time to get acquainted with the different neighborhoods of the city, especially the Armenian neighborhood where Ani was born and raised. The shopkeepers and neighbors had watched the sweet girl grow. Elias found out that Ani was the favorite of "Ammo" Vardan, the grocer; her neighbor aunt Makruhi seemed to keep a constant protective watch over her.
Elias thus got well acquainted with Ani’s routine. He could easily locate the building she lived, and he got to know the roads she took to go the university like the fingers of his hands. When asked how he satiated his hunger and thirst during his stays in the city, he would tell that he did not remember. All he remembered was that at the end of the day he took the bus back to the village to repeat what he did the previous day. He had established a routine much like those who went to their offices every day.
*****
Elias’ carefree time in the city would not last. The civil war that broke in the country changed everyone’s life and did not spare Elias either and cast him away from the city in the relative security of his village. There were no buses anymore operating between the village and the city. Shelling between warring factions and snipers all over made the road dangerous to travel.
Relatives who were living abroad waited impatiently to hear from their family members in the worn torn country. The only connection with the outside world was by telephone, but most of the domestic telephone lines were not working. People congregated in call centers where one could hear people shouting familiar phrases, such as:
"Can you hear me?"
"Let me speak louder."
"What did you say?"
Those who were lucky to have family members and relatives abroad, resorted to every means to get out of "hell" as soon as possible. It became common to hear during conversations with neighbors and friends, statements such as:
- “Our papers are being processed.”
Or
"Our papers are ready, but we need to go to the embassy”
Or.
"We have our papers. All we need is to gather things and find a way to get out of the country.”
During an intense fighting close to their neighborhood, Ani’s family with their “American papers” in their hands, found a way out of the country with not much more than a suitcase of dresses.
When the shelling and bombing stopped, Elias rushed to Beirut to check on Ani and her family. Ani’s neighborhood had changed all together. The familiar faces were not there anymore. The shutters of Ani’s apartment’s windows were closed. He went up to the floor and rang the bell of the apartment Ani lived with her family. No one opened the door. He heard footsteps. A neighbor from the upper floor was coming downstairs.
"Excuse me, do you know where Ani and her parents are?"
“Oh, two days ago they left for America in a hurry.”
The news of Ani’s and her parents departure to America in such a haste struck him like a ton of bricks. It had never occurred to Elias that one day he may lose Ani to America. Elias was a Christian Maronite. His ancestors had lived on the Mount Lebanon since time immemorial. Lebanon was home to him, and he would not leave it.
Dazed, with a heart drained of blood, he stood still. His thoughts started racing and images of happy times appeared in rapid succession when they were together after snow that blanketed Elias’ village white, throwing snowball at each other, rolling on the soft snow, chasing each other in snow. It took him a while to have the news Ani’s neighbor broke sink in his mind. Surely Ani could not have called him because they did not have a telephone in their house up in the mountain. He could not call Ani because their telephone too was not working
Elias rushed out of the building and wandered around it expecting to meet an acquaintance, or someone who could give him a note, a postcard in which Ani explained the details of her hasty departure from the country. The fact that he was not there at such a watershed moment in his life tormented him. The once thriving neighborhood was almost desolate, save the grocer who had known Ani since her childhood. He came to Elias’ rescue when he handed him a note Ani had left with him asking him to give it to Elias whenever he came across him. The letter read: "Elias, my soul. We are going to America. I will write when we arrive and have an address. I love you. "
He put the letter in his breast pocket and headed to his village depressed.
*****
"For a long, long time I could not think of nothing else but beautiful Ani," said Elias to me. “I would often go down to the city and linger around Ani’s neighborhood, even lean against the wall of Ani's building. They say, the first look, the first touch of the hand, the first kiss will be different and as the years go by, those first times will not be forgotten. So, it was with me”.
"The first weeks, were very difficult for me." Said Elias and continued, “I marked by crossing on my wall calendar the day I found out about Ani’s departure, and it became a habit. That habit has remained with me. To this day I continue to cross on my wall calendar each passing day. My wife and children do not know why I do it every day when I return from work. It reminds of Ani.”
- “Elias, on your wedding day, you were so happy. It never occurred to me that you had another love in your heart.”
- “You are right, my dear friend, no one knew, but deep down in my mind and my soul, Ani always remained with me.”
- “I remember your wedding. It was on September 4, because I was the one who video recorded your wedding and the first scene that comes on the film is the calendar hanging on the wall of your house, with the day, month and year in view. “
- “Video recording is not your profession. How did you manage to make such a memorable video? You filmed the date of my wedding day and sweated the memorable recording by filming grapes from the vine on the roof of our house, then, the view of the mountains behind the village, the waterfall ...”
"You know what, I was impressed by Saturday night's pre-wedding party. The whole village was present. Your paternal uncles, who lived next to each other, had opened their houses to everyone. Song, music, food, and drink, kept the whole village awake that night.”
Yes, almost everyone in the village was present at the party except Rita's family. The village custom dictated that the bride and her family did not take part in the festivity as they were to lose a dear member of their family.
Elias and Rita's marriage remained a topic of conversation in the village for a long time. The bride and groom were the children of loved and respected families. The wedding was unique and was performed according to the old customs of the village. The groom sat on a horse and reached the bride's house. After a few movements proving his courage and masculinity, he took the bride on his horse in his arms and they both headed to the church. Both parents, relatives and the whole village followed the bride and groom with songs and happy chants.
"Believe me, Elias, as I watched the festivities through the lens of my camera, there came upon me a strong urge to put the camera aside and enjoy that unique event, but I did not want to miss recording the wedding. But something did go wrong going. The filming was complete before entering the church. but inside the church, the wedding ceremony is missing. In my excitement I forgot to press the shoot button.”
I had not known about Elias’ first love. I came to find out about it when Elias and I we were watching the video to relive that day in the village and reminiscing about the village life before the civil war in Lebanon that altered a way of life, long entrenched. It just dawned on me to tell him that serendipity would have that I missed recording their wedding in the church. “It could be that Ani would not have wanted your wedding ceremony to take place.” I mischievously remarked.
*****
"Now tell me where Ani is and how did you find out where she lives.
“Recently, I had a chance encounter with one of my former classmates. He did not recognize me at first. Then he recognized me and remembered my and Ani’s relationship. During the conversation he revealed that he talks to her at times. When I heard Ani's name, my heart started beating like a hammer. Blood rushed to my head, and I felt the need to sit down. I offered him for us to sit down and have a coffee and talk. It turned out Ani is not active on social media. That was why my searches on the internet were not successful. I recorded Ani's email address, phone number, and home address in my cell phone. For a long time I hesitated to contact her. But eventually I did.”
"Elias, now that you have contacted Ani, what are you going to do?
“Our daughter and our two sons received higher education and are currently living abroad. I love and respect my wife. Both of us are now financially independent empty nesters. We do not share much anymore. I told her about my first love and that I would like to meet her again. I have an American visa and am planning to visit her. I know Ani, much like I, is not physically the person she was. The picture she sent me attests to that. However, that does not matter. I have the 20 years old Ani carved in my mind and in my memory.”
Elias became reflective and appeared to ask for himself,“What will happen next?
His answer:
"No one knows.
As the lyrics of that famous song said. The future was not for us to see when we were young, and it is not there for us to see now.
Whatever will be, will be.”
Բնագիրը՝
Էլիէսին առաջին սէրը
Անունդ կը գրեմ, սիրելի՜ս, բարտիի կոճղին վրայ,
Անունս կը գրես, սիրելի՜ս, ճամբու աւազին վրայ,
Վաղը երբ յորդառատ անձրեւը տեղայ,
Անունդ անեղծ կը մնայ. իսկ իմս՝ կ՛անհետանայ.
Ֆէյրուզ
- Չե՞մ պատմած քեզի Անիին մասին:
- Ո'չ, նոր կը լսեմ որ հայ ընկերուհի մը ունեցած ես, անունն ալ Անի:
- Կ՛ուզէ՞ս նկարը ցոյց տամ։
- Հի՞ն նկարը թէ նորը։
- Երկուքն ալ կրնամ ցոյց տալ՝ թէ հինը եւ թէ նորը
- Չէ «հապիպի», միայն հինը ցոյց տուր. պատճառը կ՛ուզեմ գիտնալ, թէ ինչո՞ւ, խենթի նման Անիին կապուած ես նոյնիսկ մօտ կէս դար անց։
Անիին հետքը կորսնցնելէ ետք, Էլիաս ժամանակը կանգ առած կը յամարէր։ Նախ կը կարծէր թէ հեռաձայն մը պիտի ստանար իրմէ եւ պիտի լսէր գուրգուրոտ ձայն մը որ կ՛ըսէր, «Էլիաս, հապիպի, քեզ կարօտցայ». կամ ինքնաշարժ մը կանգ պիտի առնէր ուրկէ դուրս պիտի գար Անին ու փաթթուէր վզին։
Հակառակ տարիներու սահանքին, Անին կը մնար միեւնոյնը՝ թէ՚ Էլիասին մտքին մէջ եւ թէ՚ գունաթափ հին նկարներուն մէջ՝ երիտասարդ, գեղեցիկ եւ աննման։
- Ահաւասիկ Անին՝ ծովազգեստով։
Այլ նկարներու մէջ՝ Անին եւ Իլիասը փաթթուած, երկուքը համադամ ուտելիքներով լի սեղանի մը շուրջ նստած, Անին ձիւնագնդակ մը ձեռքին կը պատրաստուի նետել Իլիասին ...
***
Եղանակը ամառ էր։
Գիւղագնացներ, փախչելով քաղաքի տօթէն ու ժխորէն, կը վայելէին գիւղին բարիքները՝ մաքուր օդը, աղբիւրներէն վազող զուլալ ջուրը, առողջարար գիւղական բերքը եւ հանդարտութիւնը։ Գիւղացիին եկամուտ ապահովող բնակարանները, կարգ մը պարագաներուն նոյնիսկ ազատ սենեակները վարձու տրուած էին։ Գիւղին մէջ անբնակ կառոյց չէր մնացած։
Ձմեռուան թմբիրէն ելած գիւղին կենդանութիւն կու տային անամպ կապոյտ երկինքն ու փայլուն արեւը, բարձրէն հոսող ջրվէժին որոտը ու առուակներուն գլգլոցը, գիւղին մէկ կողմէն միւսը արձագանքող հողագործներուն կանչը, եւ մասնաւորաբար գիւղագնացներուն հոծ ներկայութիւնը։
Եռուզեր կար եւ տօնական մթնոլորտ կը տիրէր գիւղին մէջ։
Գիւղը երկուքի բաժնող գետին շուրջը գտնուող սրճարաններու եւ ճաշարաններու եգիպտացի սպասեակները, առաւօտ կանուխէն աթոռ-սեղան կը դասաւորեն եւ ապա՝ թաց լաթով մը կը սրբեն, կլկլակներուն համար գործածուող ածուխը կը պատրաստեն եւ ձայնասփիւռի սեւեռակը ոլորելով աջ-ձախ, երաժշտութիւն սփռուող կայան մը կը փնտռեն։
Շուտով կը ժամանեն, բարտիի ծառերու հովանիին տակ, իրենց յատուկ անկիւնն ու աթոռ-սեղան գրաւողները։
Գիւղը օդափոխութեան վայր ընտրած եգիպտացի «ըսթէզ» Ֆէհմին, ճաշարանի մայր ճամբուն նայող իր տեղը ունի։ Ան գրեթէ բոլոր գիւղացիները կը ճանչնայ, իսկ գիւղագնացներուն հետ կ՛ուզէ ծանօթանալ առաւելագոյն չափով։ «Ըսթէզին սիրտը կանաչ է». այսպէս կը բնութագրեն գիւղացիները։ Ան մասնաւոր հետաքրքրութիւն ցոյց կու տայ երիտասարդ, գեղեցիկ աղջիկներու, եւ գաղտնիք մը բացայայտելու նման իր մտերիմներուն կ՛ըսէ.
- Այս աղուորիկները զիս երիտասարդ կը պահեն։
Լիբանանցի լրագրող Ռիատ Հընէյնը, օրաթերթերը թեւին տակ անկիւն մը քաշուած, կը մխրճուի լուրերու աշխարհին մէջ։ Նախքան իր ծանօթներուն հետ, քաղաքական վէճի բռնուիլը, անհրաժեշտ կը համարէ տեղեակ ըլլալ երկրի եւ աշխարհի անցուդարձերէն։
Ուսուցիչ Յակոբ Ժամկոչեանին նախասիրութիւնն է գետին հոսքը դիտել, ջուրին գլգլոցը լսել եւ բանաստեղծութիւններ ըմբոշխնել Մեծարենցէն, Տէրեանէն, Վարուժանէն։
Կէսօրին, արեւը ուղիղ մարդոց գլխուն վրայ, երկա՜ր կը դիտէ աշխարհին պարգեւած իր բարիքները եւ հողագործին արդար աշխատանքի արդիւնքը. ապա ժպտուն եւ ուրախ, դանդաղ քայլերով կ՛ուղղուի դէպի մայրամուտ։
Երեկոյեան՝ լեռներէն վար սահող պաղ հովը կը բախի արեւէն տաքցած գիւղի օդին եւ բարեխառնի կը վերածէ զայն։ Երիտասարդ տղաք անհամբեր կը սպասեն այդ պահուն։ Անոնք գիւղի ճամբուն երկայնքին կ՛երթեւեկեն, աչքերը չորս կողմ յառած, որպէսզի ժպիտ մը, սեւերող նայուածք մը չփախցնեն գիւղագնաց երտասարդուհիներէն։ Ապա, բոլորը կը մէկտեղուին գիւղի մարզական ակումբի դաշտին մէջ, ներկայ ըլլալու պասքէթպոլի խաղի մը։
Երիտասարդներէն շատերուն համար մարզական խաղը պատրուակ է։ Անոնց ցանկութիւնն է իրար քով նստիլ, սեղմուած, մարմինները իրարու հպած եւ մօտը նստած աղջկան կամ տղուն նախասիրած խումբը քաջալերել։ Խաղի աւարտին, երկսեռ խումբերը զոյգերու վերածուած, աւելի եւս մտերմանալու նպատակով կը շարունակեն իրենց պտոյտը գիւղի արահետներուն մէջ։
Գիւղացի Էլիասը առաջին անգամ գիւղագնաց Անիին հանդիպեցաւ Մար Էլիասի տօնին, եկեղեցիին մէջ։ Արարողութեան ամբողջ տեւողութեան, ան ուշադրութեամբ հետեւեցաւ գեղանի աղջկան ամէն մէկ շարժումին. թէ ինչպէս ծնկաչոք կ՛աղօթէր, սուրբի նկարին առջեւ մոմ կը վառէր եւ մերթ ընդ մերթ կը խաչակնքէր։ Առաջին նայուածքով սիրահարուած տղան, եկեղեցիի մուտքին կանգնած անհամբեր կը սպասէր, որ արարողութեան աւարտին հաւատացեալները դուրս գային։ Ան սկսաւ երեւակայել, որ ահա, այս սիրուն աղջիկը դուրս ելած միջոցին պիտի սայթաքէր եկեղեցիի մուտքի խորտուբորտ քարին վրայ եւ իյնար։ Անշուշտ ինք պիտի ըլլար օգնութեան հասնող առաջին անձը։ Կամ, աղջկան շղարշը գլխէն պիտի սահէր ու իյնար. ինք անմիչապէս պիտի վերցներ զայն եւ յանձներ տիրոջը։
Առաջին ծանօթացման առիթ ընծայող ոչ մէկ դէպք պատահեցաւ այդ օր։ Հետեւաբար ան որոշեց առիթ մը ստեղծել փոխծանօթացման համար։ Աննկատ հետեւեցաւ մինչեւ երտասարդուհիին բնակարանը։ Իրեն ծանօթ գիւղացիներու օգնութեամբ տեղեկութիւն ստացաւ աղջկան ընտանեկան պարագաներուն մասին՝ ծնողք, եղբայր, քոյր։
Թէ ինչպէ՞ս սկիզբ առաւ երկուքին մտերմութիւնը, շատ յստակ չէ։ Մէկ բան բացայայտ է, որ իրար հետ շփումը շատ շուտ զարգացաւ։ Անին սահուն արաբերէն կը խօսէր իսկ Էլիաս իր գիտցած հատ ու կէնտ հայերէն բառերով կ՛ուզեր լաւ տպաւորութիւն ձգել նոր ծանօթացած ընկերուհիին։ Բնութենապաշտ Անին, սիրով կ՛ընդառաջէր գիւղին պարտէզներուն, անտառներուն, քարքարուտ բլուրներուն, ակերուն եւ աղբիւրներուն ծանօթանալու Էլիասին առաջարկները։ Փոփոխութեան համար՝ մանաւանդ փախուստ տալու օգոստոսի շոգէն եւ գիւղացիներու խուզարկու աչքերէն, անոնք ծովեզերեայ աւազոտ ճաշարանի մը մէջ կ՛անցընէին օրը եւ երեկոյեան՝ զով օդին, կարմրած դէմքերով եւ մորթով կը հասնէին գիւղ։
Ամռան վերջաւորութեան՝ սեպտեմբեր ամսուն մէջ, Էլիասի ընտանիքի անդամներուն եւ բարեկամներուն հետ միասին, Անին ալ մասնակցեցաւ բերքահաւաքի աշխատանքին։
Կարմրաթուշ խնձորներն ու տանձերը, իրենց մանրիկ կոթերը ցցուն, զգուշութեամբ կը զետեղուէին տախտակէ սնտուկներու մէջ։ Քաղուած պտուղներէն վիրաւոր կամ փտած մէկ հատն իսկ կրնար փճացնել սնտուկի ամբողջ պարունակութիւնը։ Հետեւաբար Էլիաս՝ աշխատանքը ղեկավարողի իր դերով, սնտուկներու պարունակութիւնը կը ստուգէր եւ տախտակէ շերտերով կը գամէր։ Զինուորներու նման քով-քովի շարուած սնտուկները, պարտէզի մուտքին կը սպասէին բեռնատար կառքին, փոխադրուելու համար պտուղներու «հանգստավայր»՝ սառնարան։
Սուրճի կամ կէսօրուան դադարը զուարճախօսութեան առիթ կը ստեղծէր. կատակները, ծիծաղը եւ «գիւղական բարձրաձայն խնդուքը»,- հա՜յ հա՜՜՜յ-ը,- անպակաս էին։ Տղոցմէ մէկը, երկու ձեռքերը բերնին շուրջ երկա՜ր «հէ՜՜յ» մը կը ձգէր։ Եւ անմիջապէս, արձագանգի նման հեռուէն պատասխանը կը ստացուէր. «հէ՜՜՜յ»։
Ամռան եղանակի աւարտին, երբ գիւղագնացները վերադարձան քաղաք, Էլիասի եւ Անիի կապը չխզուեցաւ. ձմեռնամուտին եւ յաջորդող ամիսներուն, Էլիասը դարձաւ «քաղաքացի»։ Ինչպէս անոր ընկերները կը սրախօսէին. «Իլիասին մէկ ոտքը գիւղն է, միւսը՝ Պէյրութ»։ Օրուան մեծագոյն մասը կ՛անցընէր Անիին հետ։ Երբ Անին համալսարան գացած կ՛ըլլար, Էլիաս կ՛ընտելանար քաղաքի տարբեր թաղամասերուն, մասնաւորաբար «հայկական թաղամասերուն», ուր Անին ծնած ու հասակ առած էր, ուր խանութպաններ եւ դրացիներ, հետեւած էին շէկ մազերով անուշիկ փոքրիկին մանկամարդ աղջիկ դառնալը։ Ան սիրելին էր նպարավաճառ «ամմօ» Վարդանին, դրացի Մաքրուհի քոյրիկին, իրենց շէնքի պատին յենած, ամենօրեայ «իր տեղը» գրաւող «հայրիկին»։
Էլիաս, լաւապէս ընտելացած քաղաքին, աչքերը փակ կրնար հասնիլ մինչեւ Անիին բնակած շէնքը, համալսարան տանող ճամբաները ձեռքերուն մատերուն չափ հարազատ դարձած էին իրեն համար։ Թէ՝ իր քաղցը եւ ծարաւը ինչպէ՞ս կը յագեցնէր,- երբ կը պատմէր Անիին հետ անցուցած օրերը եւ քաղաքի փորձառութիւնը,- ինք ալ չի յիշեր։ Օրուան ուշ ժամերուն, սպառած, կը հասնէր գիւղ. յաջորդ օրը, աշխատանքի գացողի նման միեւնոյնը կրկնելու։
**
Լիբանանեան պատերազմի թէժ օրերն էին։
Արտասահման բնակող ազգականներ, անհամբեր եւ սրտատրոփ, իրենց հարազատներէն լուրի կը սպասէին։ Դուրսի հետ միակ կապը հեռաձայնային միջոցն էր, այն ալ եթէ «գիծը բռնէր» եւ ձայնը յստակ լսուէր։ Հեռաձայնի կեդրոնի խցիկներուն առջեւ մարդիկ հերթի կը սպասէին։ Իսկ երբ «գիծը բռնէր»՝ բարձրաձայն կը կրկնէին ու կը կրկնէին.
- Ձայնս կը լսե՞ս կոր։
- Քիչ մը պոռայ, որ լսեմ։
- Ինչ ըսի՞՜ր։
Բախտաւորները՝ անոնք որոնք դուրսը հարազատներ ունէին, ամէն միջոցի կը դիմէին որպէսզի դուրս գան »դժոխքէն»։ Դրսեցիները տեւաբար կը կրկնէին.
- Ձեր թուղթերուն համար կ՛աշխատինք։
- Ձեր թուղթերը պատրաստ են։ Անմիջապէս դիմեցէք դեսպանատուն։
- Հոս ամէն բան պատրաստ է. միայն եկէ՜ք։
- Հաւաքուեցէ՛ք, եկէ՛ք։
Անիին ընտանիքն ալ, հարազատներ ունէր, որոնք լծուած էին զիրենք անպայման տեղափոխելու Միացեալ Նահանգներ։
«Քարանթինա»-ի կռիւներուն, չորս կողմ տեղացող ռումբերու տակ, կարկուտի նման տեղացող կապարներու մէջէն Անիի ընտանիքը՝ Ամերիկայի թուղթերը ձեռքերին, «ափալ-թափալ« մեկնեցան։
Անապահովութեան հետեւանք թաղէն հեռացողներու եւ արտասահման մեկնողներու պատճառաւ շրջանին մէջ ամայութիւն տիրեց։ Այլեւս «բարի լոյս»-ներ, «դրացի՜՜», «եղբա՜յր», «ամմօ»-ներ չէին լսուեր։ Ամէն ոք իր մորթը ազատելու ետեւէ էր։
Երբ Հրթիռարձակումն ու ռմբակոծումը դադրեցաւ, Էլիաս փութաց հասնիլ Պէյրութ ստուգելու համար, որ Անին եւ ընտանիքի անդամները, տագնապալի օրերը անցուցած էին անվնաս։ «Ամմօ» Աւետիսը, շէնքի մուտքին, իր սովորական տեղը՝ «գրասենեակ»-ը չէր։ Անիենց պատշգամի եւ պատուհաններու կանաչ փեղկերը փակ էին։ Յարկաբաժին բարձրացաւ եւ զանգը հնչեցուց. դուռը բացող չեղաւ։ Ոտնաձայներ լսեց. վերի յարկէն մէկը վար կ՛իջնէր։
- Ներողութիւն, արդեօք գիտե՞ս թէ ձեր դրացիները ուր գացած են։
- Օ՜հ, երկու օր առաջ, շատ հապճեպ մեկնեցան Ամերիկա։
Ամերիկա՞, ի՞նչ Ամերիկա։ Ե՞րբ, ինչպէ՞ս, ինչո՞ւ։ Գլխուն հարուած մը ստացածի նման Իլիաս՝ դատարկուած սրտով, երակներուն մէջ արիւնը չորցած, իջաւ գրեթէ ամայացած փողոցը։ Չէ՛, քիչ մը եռուզեռ կար, սակայն իր միտքն ու սիրտը ամայացած էին։ Երեք շաբաթ առաջ միասին էին՝ գիւղը առատօրէն եկած ձիւնէն ետք։ Իրար վրայ ձիւնագնդակ նետած, փափուկ ձիւնին վրայ տապլտկած, զիրար հալածած...
Անգամ մը եւս վեր նայեցաւ։ Ինքն իրեն հարց տուաւ, թէ ինչո՞ւ տակաւին չէին բացած փեղկերն ու պատուհանները։ Չէ՜, ուրեմն ճիշդ էր դրացիին ըսածը. Անին հոս չէր գտնուէր այլեւս։ Արդեօք ժամը քանի՞ էր Անիին քով. ցերե՞կ էր, թէ՞ գիշեր. արթո՞ւն էր, թէ՞ քնացած. Որո՞ւ հետ կը խօսէր. Նոր ընկե՞ր մը գտած էր արդեօք։
Կռթնեցաւ շէնքի պատին անկարող շարժելու։ Որո՞ւ հարցնէր։ Ո՞վ յաւելեալ տեղեկութիւն կրնար տալ Անիին, ի՜ր Անիին մասին։ Մտքին մէջ, ինքն իր հետ հարց ու պատասխանը շարունակեց։ նախքան երկիրը ձգելը, Անին ինչո՞ւ չէր հեռաձայնած։ Բայց ինչպէ՞ս հեռաձայներ երբ Էլիասի գիւղի տան մէջ հեռաձայն չկար, իսկ Անիենց հեռաձայնը երկա՜ր ատենէ չէր գործեր. գործիքն ու լսափողը կային. գիծն էր, որ մեռած էր։
Էլիաս շէնքին շուրջը թափառեցաւ, ակնկալելով հանդիպիլ ծանօթի մը, մէկու մը, որ գրութիւն մը, բացիկ մը կամ երկտող մը կրնար տար, որու մէջ Անին, կը բացատրէր երկրէն իր հապճեպ մեկենլու մանրամասնութիւնները։ Անկարելի բան էր, որ զինք տեղեակ պահած չըլլար։
Մինչ այդ, հեռաձայնային կապի չգոյութեան պատճառով, Անին չէր կրցած ընկերոջը լուր տալ երկրէն փախուստին մասին։ Մինչեւ օդակայան, ճամբաները փակ էին։ Զարտուղի ճամբաներէն դժուարաւ հասան օդակայան եւ թռիչք առնող վերջին օդանաւով լքեցին երկիրը։
Վերջին վայրկեաններուն, ան կրցած էր հապճեպ երկտողով մը Էլիասին բացատրել ճամբորդութեան պատճառները։
Նամակը Էլիասին յանձնեց թաղին նպարավաճառը, որու խանութը ժամադրավայրն էր երկուքին։
«Էլիաս, հոգիս. Մենք Ամերիկա կ՛երթանք։ Երբ հասնինք եւ հասցէ մը ունենանք անպայման կը գրեմ։ Կը սիրեմ քեզ»։
Նամակը ծոցը դրաւ, սրտին կպած եւ ամբողջութեամբ ընկճուած ուղղուեցաւ գիւղ։
**
- Երկա՜ր, շա՜տ երկար ժամանակ չկրցայ մտահան ընել սիրուն Անին,- կը պատմէ Էլիաս։ Յաճախ, քաղաք կ՛իջնէի եւ կռնակս տուած Անիենց շէնքի պատին, կ՛երեւակայէի անոր ներկայութիւնը, ժպիտը, անուշ դէմքը եւ անշուշտ «հապիպի Էլիաս»-ը։
**
Կ՛ըսեն, «առջին նայուածքը, ձեռքի առաջին հպումը, առաջին համբոյրը տարբեր կ՛ըլլան եւ որքան տարիները անցնին, այդ «առաջին անգամնները» չեն մոռցուիր։
- Առաջին օրերն ու շաբաթները, - կը շարունակէ պատմել Էլիաս,- շա՜տ դժուար էին ինծի համար։ Սենեակիս պատի օրացոյցին վրայ խաչ մը կը գծէի անցնող թիւերուն վրայ, անհամբեր սպասելով այն օրուան երբ Անիէն լուր մը պիտի ստանայի։ Այդ սովորութիւնը մնաց մէջս մինջեւ օրս։ Կինս եւ զաւակներս չեն գիտեր թէ ինչո՞ւ ամէն երեկոյ, գործէն վերադաձիս, կ՛անցնիմ սենեակ եւ խաչ մը կը դրոշմեմ օրացոյցի թուականին վրայ, կարծես Անիին շուրթերը ըլլային։
- Էլիաս, ամուսնութեանդ օրը, այնքան երջանիկ էիր. բնաւ մտքէս չէր անցներ որ սրտիդ մէջ պահուած այլ սէր մը ունէիր։
- Ճիշդ ես, սիրելի բարեկամս, մարդ չէր գիտեր, թէ ֆիզիքապէս Ռիթային հետ կ՛ամուսնանայի սակայն մտքիս եւ հոգիիս խորերը, կողքս եղողը ինքն էր՝ Անին։
- Կը յիշեմ թուականը՝ սեպտեմբեր չորսը, որովհետեւ նկարահանողը ես էի եւ առաջին պատկերասփիւռային տեսարանը տանդ պատին կախուած օրացոյցն էր, ամուսնութեանդ թուականը։
- Դուն արհեստով նկարիչ չես, ինչպէ՞ս կրցած էիր այդքան յաջող տիսաերիզ մը պատրաստել։ Նկարահանած էիր օրուան թուականը, յետոյ մեր տան տանիքի որթատունկէն ողկոյզ մը խաղողը. յետոյ, գիւղին կռնակը եղող լեռներու տեսարանը, ջրվէժը ...
- Գիտէ՞ս ինչ, զիս տպաւորած էր շաբաթ գիշերուան նախահարսանեկան խրախճանքը։ Ամբողջ գիւղը ներկայ էր։ Հօրեղբայրներուդ քով-քովի եղող բնակարանները բաց էին բոլորին համար։ Երգ, երաժշտութիւն, կեր ու խում գիւղը արթուն պահեցին այդ գիշեր։
- Այո, խրախճանքին ամէն մարդ ներկայ էր բացի՝ Ռիթայի ընտանիքէն. անոնք սուգի մէջ էին. կարծես հարազատ մը պիտի կորսնցնէին։
Ըստ գիւղական սովորութեան, հարսնացուին ընտանիքը պէտք է զուսպ վարուի եւ խրախճանքին չմասնակցի։ Կ՛ակնկալուի նաեւ, որ հարսին ծնողքը, վերջին գիշերը, խրատելով եւ յորդորներով անցընէ. յաջորդ օրը ան ուրիշի տուն պիտի երթար՝ ուրիշինը պիտի ըլլար։
Էլիասին եւ Ռիթային ամուսնութիւնը երկար ատեն խօսակցութեան նիւթ դարձաւ գիւղին մէջ։ Փեսան ու հարսը սիրուած ու յարգուած ընտանիքներու զաւակներն էին։ Հարսանիքը իւրայատուկ էր, եւ կատարուած ըստ գիւղի հին սովորութիւններուն։ Փեսան ձիու մը վրայ նստած հասաւ հարսին տունը։ Ան իր քաջութիւնը եւ առնականութիւն փաստող քանի մը շարժումէ ետք, ձիուն վրայ իր թեւերուն մէջ առած հարսը, երկուքով ուղղուեցան եկեղեցի։ Երկուքին ծնողները, հարազատները եւ գիւղը ամբողջ, երգերով եւ ուրախ բաձագանչութիւններով, թափոր կազմած հետեւեցան հարս ու փեսային։
- Հաւատայ, Էլիաս, ոսպնեակին մէջէն երբ կը դիտէի ու կը նկարահանէի, մէջէս մղում մը կար մէկդի դնելու նկարչական գործիքը եւ վայելելու այդ բացառիկ հանդիսութիւնը։ Սակայն տես, անպայման բան մը ծուռ պիտի երթար։ Մինչեւ եկեղեցիին մուտքը նկարահանումը ամբողջական էր. սակայն ներսը, եկեղեցական արարողութիւնը չկայ, գոյութիւն չունի։ Պատճառը յետոյ գիտցայ. խանդավառութեանս մէջ մոռցած էի նկարահանման կոճակը սեղմել։ Երբ անդրադարձայ, արդէն ուշ էր։
- Յետագային երբ կը դիտէինք տիսաերիզը եւ նկատեցի, որ եկեղեցական արարողութեան բաժինը չէր նկարահանուած, մտքիս մէջ այլ ձեւով թարգմանեցի պատահածը. աներեւոյթ Անին, չէր ուզած, որ պսակի արարողութիւնը արձանագրուէր
**
- Հիմա այս ու այն մէկդի. Անին ո՞ւր է, ինչպէ՞ս հետքը գտար։
- Անիին հետքը գտնելու համար,- պատմութիւնը կը շարունակէ Էլիաս,- շատ բան փորձեցի։ Երկար ժամանակ, պարբերաբար, կ՛երթայի իրենց թաղամասը, այն յոյսով որ վերադարձած կրնայ ըլլալ։ Կը հարցնէի ծանօթ խանութպանին, ակնկալելով որ նամակ մը հասած ըլլար ինծի հասցէագրուած։ Ի վերջոյ, կռնակս կու տայի Անիին բնակած տան պատին, հոն հետք մը ձգելու մտքո՞վ, թէ՞ իրեն հետ հպումի զգացումը ապրելու, չեմ գիտեր։
Համացանցով Անիին անուն-մականունի բոլոր տարբերակներն ալ փորձեցի, սակայն անօգուտ. չկար ու չկար։ Վերջերս, դիպուածով հանդիպեցայ դասընկերուհիններէն մէկուն։ Նախ չճանչցաւ զիս. յետոյ յիշեց Անիին եւ իմ մտերմութիւնը։ Սկսանք խօսիլ ասդիէն-անդիէն։ Հետաքրքրուած էի Անիով, սակայն կ՛ընկրկէի անմիջապէս այդ մասին հարցնել, վերջապէս ինք նիւթը բացաւ եւ ըսաւ. «Գիտէ՞ս որ Անիին հետ կը նամակցիմ եւ երբեմն հեռաձայնով կը խօսինք»։ Երբ Անիին անունը լսեցի, սրտիս զարկերը մուրճի նման սկսան հարուածել։ Արիւնը խուժեց գլխուս մէջ եւ պէտքը զգացի նստելու։ Առաջարկեցի տեղ մը նստիլ եւ սուրճ մը առնել ու խօսակցիլ։
Այդ գիշեր տուն մտայ ուրախ եւ բարձր տրամադրութեան մէջ։ Գանձ մը գտածի նման Անիին համացանցի հասցէն, հեռաձայնի թիւը, տան հասցէն արձանագրած էի բջիջային հեռաձայնիս մէջ։ Երկար ժամանակ սակայն կը տատամսէի կապ հաստատելու Անիին հետ։ Ուղեղս հարցերով խճողուած էր։ Սիրտս պիտի դիմանա՞ր երբ լսէի անոր «ալլօ»-ն։ Չհեռաձայնած, արդէն կը լսէի անոր ձայնը։ Ինչպէ՞ս պիտի սկսէի խօսակցութիւնը.
«Բարեւ Անի, ճանչցա՞ր զիս», թէ՞. «Բարեւ Անի, գիտցիր թէ ո՞վ է հետդ խօսողը»։ Հապա եթէ հեռաձայնին պատասխանէ այլ մէկը. ի՞նչ պիտի ըսեմ. «ներողութիւն, կարելի՞ է Անիին հետ խօսիլ»...
Իլիասի մտքին մէջ կար նաեւ խոցուած արժանապատուութեան հարցը։ Չըսե՞լ արդեօք, չյիշեցնե՞լ, թէ ինչպէ՞ս Անին այսքան երկար ժամանակ փորձ չէր կատարած կապ հաստատելու իր հետ։ Ինք, Անիին անունը փորագրած էր սրտին մէջ իսկ ա՞ն՝ ճամբու աւազի՞ն վրայ։
- Էլիաս, հիմա որ Անիին հետքը գտած ես, ի՞նչ կը ծրագրես ընել։
- Աղջիկս եւ երկու տղաքս բարձրագոյն ուսում ստացան եւ ներկայիս երկրէն դուրս կ՛ապրին։ Կինս սիրած ու յարգած եմ։ Զինք երեք զաւակներու մայր դարձուցած եմ եւ առաւելագոյն չափով ապահովութիւն տուած։
Այժմ պիտի երթամ ու գտնեմ առաջին սէրս՝ Անին։ Ամերիկայի մուտքի արտօնագիր ունիմ։ Կը մնայ որոշել ճամբորդութեանս թուականը։ Գիտեմ, Անին ամուսնացած չէ. կ՛ապրի առանձին։ Գիտեմ նաեւ, որ Անին ֆիզիքապէս նոյնը չէ. առաջուանը չէ։ Իր ղրկած նկարները այդ ցոյց կու տան։ Սակայն, կարեւոր չէ։ Իմ մտքիս եւ յիշողութեանս մէջ կայ 20 տարեկան Անին։ Յետոյ ի՞նչ կը պատահի, մի հարցներ։
Յետոն, յետոյ։
***
