MY STEP, My take

 Vahe H. Apelian

I owe my introduction to Nikol Pachinyan to Keghart.com. In fact, I can pinpoint the day. It was on November 27, 2010, when Keghart.com sent an appeal to its readers to sign a petition to “Free Journalist Nikol Pachinyan”.  The appeal read: “we are deeply concerned in the imprisonment of Nikol Pachinyan, the editor-in-chief of Haykakan Zhamank (“Armenian Time”) daily in Armenia, and his treatment in jail.  While Mr. Pachinya’s voluntary surrender to law enforcement agencies should have been duly noted by the Armenian authorities, the veteran journalist has experienced coercion behind bars. We attest that these reprehensible acts of the authorities – aimed at silencing Mr. Pachinyan and punishing him for his political views – will have the opposite outcome, making the editor’s voice heard more forcefully in Armenia and in the Diaspora.”

The appeal arose my interest and I found out that that Serzh Sargsyan government had found the thirty-five years old journalist, who had founded his popular journal at the age of 24, menacing enough to have issued an arrest warrant and the journalist, surely aided by his friends, had gone into hiding in Armenia. After almost a year and a half in hiding, he had surfaced on July 1, 2009, and voluntarily presented himself to the authorities and was convicted with imprisonment for seven years but was released from prison on May 27, 2011, after remaining in prison for a year and ten months. Keghart.con's appeal had been posted some six month's before his release.

Several years later, on April 2. 2017, the alliance he had formed named Yelk – Way Out, participated in the 2017 parliamentary election and won 9 seats out of 105-member National Assembly (NA). The Republican Party of Armenia, headed by Serzh Sargsyan had the majority seats, 58. The other two parties in the NA were the Tsarukyan alliance that had secured 31 seats with the ARF having 9 seats. Subsequently the ARF allied itself with the Republican Party and became part of the governance of Armenia. What impressed me most was the vocal and passionate deliberations Nikol Pachinyan put forth during the NA sessions. But, little one could have imagined that a year later the journalist would make history by becoming the second PM of the fourth republic, the parliamentary republic of Armenia by being elected its PM on May 8, 2018, by securing 58 votes, well beyond the 53 votes he needed, in a snap National Assembly session.

This historic change of governance came about when Nikol Pachinyan started his MY STEP protest march from Gumri on March 31, 2018, against the PM Sargyan. There was little evidence that the march of the journalist would result in change of governance.

Previously attempts to bring about change of governance had failed. On March 30, 2011, the third Armenian Republic’s first Foreign Minister, Raffi Hovannisian, who had raised the tricolor at the United Nations heralding the entry of the free and independent Republic of Armenia onto the fold of the nations, declared the end of his solo hunger protest. During the previous fifteen days long fast, seated in Yerevan’s Liberty Square, he drank only water and had remained seated there in a silent protest. His family and many of his Jarangutyun (Heritage) party attended the event. Nothing came out of the hunger strike and it was soon forgotten and governing continued as it did.

But Nikol Pachinyan’s march hit a dormant nerve in Armenia and others joined his march towards Yerevan demanding the ouster of the PM Sargsyan. The multitude protesters against Serzh Sargyan reached the Liberty square in Yerevan on April 13, after having marched for 195 Km (126 miles). The rest is history. Suffice to say that on May 1, 2018, Nikol Pachinyan presented to the National Assembly his vision should he take the helm of the nation. It was apparent that the vision he laid down was directed against internal excesses of the ruling during the previous quarter of century and that no change in foreign policy matters would be anticipated. He only received 48 votes during that session and hence was not elected but was elected during the snap National Assembly session a week later, on May 8, 2018, as was noted above after securing 58 votes when he only needed 53 votes out of the 105 members strong National Assembly.

This was not the first such grass route national movement Armenians had engaged in during our recent history and in all of them the Armenian Revolutionary Federation has played a role. I leave up to the interested reader to gauge the magnitude of the role the ARF played as on May 1, 2018, ARF broke rank from the Republican Party of Armenia and voted in favor of Nikol Pachinyan and continued supporting him during May 8, 2018, snap National Assembly session. Without the nine ARF votes in the NA in Nikol Pachinyan’s favor, he would not have been elected as the second PM of the forth republic, the parliamentary Republic of Armenia. 

The PM Pachinyan led turn of events was called the Velvet Revolution. Most likely it was Nikol Pachinyan who coined the term. Many, in a false narrative, argued that it was not a revolution but that it was a regime change. Revolution is a means and change of regime is its goal. Their comparison is much like an apple to an orange comparison.  In fact, revolution is defined as “the forcible overthrow of a government or social order, in favor of a new system.” Indeed, it was a revolution that brought about a regime change in Armenia in a bloodless revolution and by constitutional order.

The My Step led Velvet Revolution became a high point in my life. But, did it fail?

Three tumultuous years have passed since April and May 2018. Those three years are way too premature to render a judgement. Lenin led Russian Communist revolution imploded and failed after seven decades. Mao Zedung led Chinese Communist revolution morphed into quasi capitalism decades later; Kim Il Sung led Korean Communist Revolution became a dynastic autocratic rule, and Fidel Castro lead Cuban revolution morphed into a family rule of sorts. Nikol Pachinyan led Velvet Revolution presented the potential of lasting change. Unlike the other revolutions, all of which subordinated the existing order in favor of revolutionary tribunals the revolutionaries set and took over the command of the armed forces, the Velvet Revolution upheld the existing institutions and the constitution although amending it through legislation was one of its goals. That to me, was the beauty and the Achilles heel of this unique Armenian brand revolution, named Velvet for being peaceful for a revolution and was bloodless.

The many the political parties vying for power in the upcoming June 20, 2021, election, and the apparent loss of influence of the former strong men presidents of Armenia, who also independently of each other are vying for power  as well, attest to me that the Velvet Revolution did not fail and that it brought about substantial social changes in Armenia by empowering the people,  although its path was hampered for reasons we know too well.

It remains up to the citizens of Armenia to make their choice for post war governance in an orderly election.

 

 

Aram Manougian tombstone

Nigol Aghpalian, Aram Manougian and Njdeh Njdeh. The attached is my translation of Dr. Armenag Yeghiyan’s ongoing remembrances (numbered 19) - (Հայրենի Յուշեր 19) - that are being reproduced in the Diaspora newspapers and journals. In this segment he recalled meeting in Yerevan the eminent scholar Varag Arakelyan (Վարագ Առաքելեան) and the conversation he had with him about Nigol, Aram and Njdeh. The original is attached. Vahe H. Apelian  Ծանօթ՝ Բնագիրը կցուած է։

Aram Manougian's gravesite.
Courtesy Harout Kalaydjian
LtoR: Apo Boghigian, Harout Kalaydjian

 

_ "Did you know Aghpalian?" He asked, confusing me a little, because it was the last question, I could expect from him given the state of mind he was in, recalling the years of exile and executions.

- "No," I replied. “It is unlikely that anyone else in my place could have remembered him. I did not even have the slightest idea about him.  My age nor the environment in which I lived allowed me to get to know him.”

- "I remember him very well," he said, and immediately the gloom on his face disappeared. The tense muscles of his face loosened, and a peaceful gaze came in its place, probably in his soul as well. A faint smile appeared on his lips. “We were next door neighbors. Our backyards were separated by a low fence, and we could communicate freely with one another.”

He particularly remembered the day when Aghpalian was released from prison due to the February Uprising and returned home. "It was an event of indescribable joy but alas it lasted for a very short period, after which I never saw him.”

He talked about Aghpalian’s wife and children, with whom he continued communicating until he moved to another district and into another set of circumstances. But I could not confirm where their neighborhood was since he was born in the province of Kotayk whose largest city is Apovian. In his advanced age he continued to live there.

Encouraged by his sudden change of mood, I asked him to tell me how the installation of the cross stone (khatchkar) at Aram Manoogian's grave site came about. I had heard about it from others, but I wanted to hear from the very source. He did not disappoint me. 

*****

"I had discovered Aram’s grave a long time ago,” he started telling me. “And I would visit it whenever we had a funeral in the same cemetery. One day, I thought of making the grave more presentable. The tomb could not be touched, but a khachkar could be added to it. Those were impossible dreams in those days, but times changed a lot, and I dared to get in touch with the cemetery administration. They asked me what authority I had to make such an addition to the grave and whether I had any valid connection with the deceased?" 

"We learned that Aram's daughter Seta lived in Moscow, and that she could give us permission to place a khachkar at her father’s gravesite. So, we wrote to her. Seta sent us an officially notarized permission, along with warm words of thanksgiving, authorizing us to renovate her father's gravesite.”

He continued telling the story in plural that led me to believe that there were others of the same ideology who collaborated. 

“We contacted the best sculptor of the day. When the sculpting was over, he refused to be paid. The day the monument was erected, a priest also accompanied our small group. As the carriage carrying the khachkar was about to enter the cemetery, several young men stopped the carriage and placed the khachkar on their shoulders and carried it to the gravesite."

         Note: The sculptor was Garnik Amirjanian (Գառնիկ Ամիրջանեան). The khachkar procession had been carried out with few people and as far as possible away from the public’s attention, in almost secret conditions. The placement had taken place in 1982. This monument memorializing Aram Manougian was the first erected that came about during the Soviet Armenia era. Other monuments and memorials were erected after the independence.

A pleasant relief had come upon my interlocutor. He appeared to be pleased to have had the opportunity to tell all this to an attentive audience who appreciatively listened to him.

Encouraged by my perception of the change in his demeanor, I asked him to also tell the story of reinterment of Njdeh's remains in Armenia.

"You must be forgiving," I said to justify my request, “times are not good, and God knows when another opportunity may present itself."

*****

- “If Aram was an almost forgotten name, Njdeh was like a painful wound that had many who remembered him and still do. Only 25 years had passed since his death, and there were people here who knew him by name. One could even meet his comrades-in-arms. After Stalin's death, there were those who hoped that he would be released from prison. He even had a relative from Bulgaria visiting him. However, for unknown reasons, he was not released. His deteriorating health exacerbated his condition and Njhdeh died and was buried in the Vladimir prison near Moscow." The prison is located about 175 kms, east of Moscow, in European Russia. During the last years of his life Njdeh was moved there from Yerevan.

As was the case with Aram, the same group of people undertook salvaging the remains of Njdeh. They sent a young man to visit the prison for a special mission, to locate Njdeh's prison grave, which, thanks to his brother had a wooden cross on it with an inscription. Bribing the warden the person succeeded in having Njdeh’s grave opened and had his remains placed in an urn.  The warden also handed the person some of Njdeh’s personal belongings which were kept on a shelf. All these were then brought to Yerevan.

This is what Varag Arakelian told me. I later learned from another source that Njdeh's brother rushed to Vladimir's prison right after Njdeh's death and arranged for his brother’s burial or possibly reburial.

With the remains in Yerevan, the question arouse as to where  the remains were to be buried.

"We appealed Catholicos Vazgen I, asking him to allocate a burial site in the courtyard of the temple of Saint Gayane in Etchmiadzin, next to General Torgom's tomb. But he did not respond. He avoided assuming responsibility. "

Eventually, the remains were divided. Part of the which were buried in an inaccessible side of one of the hills surrounding Yerevan. The other half, in a military urn, was taken and buried in Syunik, on Mount Khustup (Խուստուփ), some 10 kms from Kapan, next to a spring.

- “Henceforth, every year, with three friends, on a mutually agreed day, we would visit the gravesite. We avoided going out together. In order not to arouse any suspicions we even stayed in different hotels, and each one of us took a separate route and met around the spring.”

George Azad Apelian at Njdeh's gravesite in the Syunik Region.
Courtesy his widow Chake Apelian

*****

Varag Arakelyan (Վարագ Առաքելեան ) was also very concerned about the dilapidated condition of Aram's residence.  Could he have planned to renovate it as well? Not likely. He had neither the time nor the stamina. He was no more physically as active and appeared exhausted. He also lacked the financial resources. After all, he lived on the modest monthly salary of a government official, part of which he devoted to transportation, as he lived in Apovian, Kotayk, where he had a decent detached house with an orchard which he tended in his old age and did not hesitate to share the fruits with his colleagues. 

All that remained for me was to say thank you and take leave of him.

He got up and followed me taking with him an envelope.

As soon as we got out of the door, we found ourselves in a narrow hallway.  He turned to me and said:

- “Is it possible to have this article published in the Diaspora?”

- "Yes, of course," I answered immediately. I thought I surprised him not so much for my willingness but with my self-confidence for having the article published.

Unfortunately, I was wrong

.                                            *****

It was a rather a large envelope that I handed over to Varand Papazian who was the director of "Azdak" Daily in those days. He promised to "do something" with it and placed the envelope in the drawer of his desk.

A few weeks passed and the article remained not published, so I felt I needed to meet Varand and ask him why he was holding on to the envelope I gave him. Surprisingly, he did not remember that I had given him such a thing. I showed him the drawer where he had placed it. He opened it, searched it, and found nothing there that pertained to the envelope I gave him. He promised to look further, but the article was not published and was forgotten.

Assuming that its contents were about the placement of the cross stone (khachkar) at Aram Manougian’s gravesite and about the burial of the remains of Njhdeh, I wrote about them in a short article and sent it to the journals of the day promising to write in more detail in the future.

Later I read stories about the erection of the cross stone at Aram’s gravesite and the reinterment of Njdeh’s remains. In broad terms they were identical to what I knew, but there were also small differences, all of which, as far as my memory allows me, I have now shared  here." 

Armenag Yeghiyan

George Azad Apelian on pilgrimage to
Njdeh's gravesite in the Syunik region.
Courtesy his widow, Chake Apelian

 Բնագիրը՝ Հայրենի յուշեր (19)

 

           --Աղբալեանին  ճանաչե՞լ ես,-- հարցուց՝ քիչ մը շփոթի մատնելով զիս, որովհետեւ վերջին հարցումն է, որ կրնայի ակնկալել իրմէ՝ այն հոգեվիճակին մէջ, ուր կը գտնուէր՝ յիշելով աքսորի ու գնդակահարութեան  տարիները:

           --Ո՛չ,-- պատասխանեցի,-- դժուար թէ իմ տեղս ուրիշ մը կարենար յիշել զինք.  նուազագոյն գաղափարն իսկ  չեմ  ունեցած  իր մասին. ոչ տարիքս կը ներէր, ոչ ալ այն միջավայրը, ուր ես կ’ապրէի անոր ողջութեան կը թոյլատրէր, որ հանդիպէի իրեն:

           --Ես նրան շատ լաւ եմ յիշում,-- ըսաւ ու  իսկոյն դէմքին մռայլը փարատեցաււ, պրկուած մկանները թուլցան,   խաղաղութիւն մը իջաւ  նայուածքին (հաւանաբար ՝ հոգիին եւս), կարելի է ըսել՝ մինչեւ թեթեւ ժպիտ մը գծագրուեցաւ  շուրթերուն,-- մենք այն ատեն դռկից էինք: Մեր բակերը բաժնուած էին ցած ցանկապատով մը, եւ մերոնք  ազատօրէն կը հաղորդակցէին իրարու հետ:

           Ու յիշեց մասնաւորաբար այն օրը, ուր Փետրուարեան ապստամբութեան շնորհիւ Աղբալեան ազատեցաւ  բանտէն ու տուն դարձաւ. «Աննկարագրելի ցնծութեան առիթ էր այդ, որ,  աւա՜ղ, շատ կարճ տեւեց, ու այնուհետեւ այլեւս չտեսայ նրան»:

           Ու պատմեց անոր կնոջ ու զաւակներուն մասին, որոնց հետ  յարաբերութիւնը  շարունակուած էր, մինչեւ տեղափոխուիլը ուրիշ շրջան եւ ուրիշ միջավայր:

           Ծանօթ.--Չկրցայ հաստատել, թէ այս դրացնութիւնը ո՛ւր տեղի ունեցած էր,  քանի ինք  ծնած էր  Կոտայք  (այժմու Աբովեան քաղաքը),− որ պարսկական տիրապետութեան տարիներուն  մաս կազմած էր Երեւանի խանութեան,− եւ յառաջացած տարիքին ալ կը շարունակէր ապրիլ այնտեղ:

           Քաջալերուելով տրամադրութեան այս յանկարծակի փոփոխութենէն՝ խնդրեցի, որ  պատմէ  Արամ Մանուկեանի խաչքարի զետեղումի հանգամանքներուն մասին, որ տարտամօրէն իմացեր էի ուրիշներէ:  

           --Կ’ուզեմ ջուրը ակէն խմել:

           Եւ յուսախաբ չըրաւ զիս:

                                                                             *   *   * 

           «Վաղուց գիւտը ըրեր էի իր շիրիմին,-- սկսաւ պատմել ան,-- որուն կ’այցելէի ամէն անգամ որ ննջեցեալ մը ունենայինք:   Օր մըն ալ ցանկութիւն արթնցաւ մէջս քիչ մը աւելի շուք տալու  անոր: Շիրիմին կարելի չէր դպչիլ, սակայն կարելի էր...խաչքար մը աւելցնել անոր վրայ: Այն օրերուն  անկարելի երազներ էին ասոնք, սակայն ժամանակնրը բաւական փոխուեցան, ու համարձակեցայ կապի մէջ մտնել  գերեզմանի տնօրէնութեան հետ, ուր հարց տուին, թէ ի՛նչ հանգամանքով  պիտի փոփոխութեան ենթարկեմ շիրիմ մը:  Որեւէ  վաւերական  կապ մը  ունէի՞ ննջեցեալին հետ»: 

           «Բայց ահա իմացանք , որ Արամ ունէր աղջիկ մը,  որ կ’ապրէր Մոսկուա, եւ այդ աղջկան  գրաւոր թոյլտւութեամբ կարելի էր խաչքար զետեղել գերեզմանին վրայ: Ուստի գրեցինք աղջկանը՝ Սեդային, ու ստացանք անոր՝ նոտարի ձեռքով հաստատուած  պաշտօնական   արտօնութիւնը՝  երախտագիտական ջերմ  բառերովը մէկտեղ, որով կը լիազօրուէինք բարեփոխելու հօրը գերեզմանը»: 

           «Դիմեցինք օրուան լաւագոյն  քանդակագործին : Ու երբ գործը աւարտին հասաւ, ան մերժեց վարձքը գանձել: Կոթողի հաստատման օրը քահանայ մըն ալ կ’ընկերանար մեր փոքրիկ խումբին:  Երբ խաչքարը փոխադրող կառքը կը պատրաստուէր գերեզմանատուն մտնել, քանի մը երիտասարդներ կանգնեցուցին զայն,  իրենց ուսերուն վրայ  դրած տարին խաչքարը մինչեւ շիրիմը »:

           Զրուցակիցիս վրայ հաճելի թեթեւութիւն մը եկած էր, կարծես գոհ էր, որ այս  բոլորը պատմելու առիթ ներկայացած էր եւ ունեցած էր  խելօք ունկնդիր մըն ալ, որ յափշտակութեամբ մտիկ կ’ընէր իրեն: 

           Եւ ճիշդ այդ տպաւորութենէս ալ քաջալերուած՝ խնդրեցի, որ պատմէ  Նժդեհի աճիւնին՝ Հայաստան վերադարձի ու հայրենի հողին յանձնումի պատմութիւնը եւս:

           --Պիտի ներող ըլլաք,-- արդարացայ,--  որովհետեւ ժամանակները լաւ չեն,  եւ Աստուած գիտէ, թէ մէյ մըն ալ ե՛րբ  առիթը  կրնայ ներկայանալ: 

                                                               *   *   *    

           --Եթէ Արամը գրեթէ մոռացուած անուն  էր, ապա Նժդեհը կոտտացող վէրքի նման էր, որ շատ յիշողներ ունէր եւ ունի մինչեւ հիմա: Նրա մահից անցել է ընդամէնը 25  տարի,  եւ նրան  էստեղ յականէ-յանուանէ  ճանաչողներ կային, կարելի էր հանդիպել  նրա զինակիցներին:  Ստալինի մահից յետոյ կային ակնկալողներ, որ ազատ արձակուէր, մինչեւ անգամ իրեն այցելող հարազատ ունեցաւ Պուլկարիայից.  սակայն անծանօթ պատճառներով էդ ազատութիւնը չստացուեց, քայքայուած առողջութիւնն էլ իր կարգին, եւ Նժդեհ մահացաւ  ու թաղուեց Մոսկուայի մերձակայքը՝  Վլադիմիրի  բանտում»:

           Ինչպէս Արամի պարագային էր, ուրեմն Նժդեհի յիշատակի փրկութեան կը լծուի նոյն խմբակը: Անոնք յատուկ  առաքելութեամբ Վլադիմիր կը ղրկեն երիտասարդ մը, որ կը գտնէ Նժդեհի բանտն ու գերեզմանը,-- որ եղբօրը  շնորհիւ արժանացած էր  փայտէ խաչի ու արձանագրութեան եւս,-- ապա սակարկութեան  կը մտնէ բանտապահին հետ եւ փոխան կաշառքի՝ կը յաջողի բանալ տալ գերեզմանը ու անկէ վերցնել սափոր մը աճիւն: Բանտապահը, դարակէ մը հանելով,  անոր կը յանձնէ Նժդեհի անձնական քանի մը իրերը՝ մախաղի մը մէջ ամփոփուած : Այս բոլորը կը բերուին Երեւան:

           Հիմա հարց կը ծագի, թէ  ո՛ւր պիտի թաղեն այդ սափորը:

           «Դիմեցինք Վազգէն Ա-ին՝ խնդրելով որ տեղ յատկացնի  ս. Գայիանէի տաճարի բակի մէջ՝ զօր. Թորգոմի շիրիմին կից փոքրիկ տարածութեան վրայ: Սակայն  չընդունեց. խուսափում էր  պատասխնատւութիւնից»:

           Ասոր վրայ՝ աճիւնը կը բաժնեն երկուքի. մէկ մասը կը թաղեն Երեւանը եզերող  բլուրներէն մէկուն մէկ անմատչելի կողին: Իսկ միւս կէսը՝ զինգէ սափորով միասին, կը տանին թաղելու Սիւնիք, Խուստուփ լեռան  վրայ,  Կապանէն  մօտ 10 քմ հեռու,  վարար ակի մը կից:

           --Եւ այնուհետեւ ամէն տարի երեք ընկերով, որոշուած օրը,  ուխտի կը գնայինք  աճիւնին: Կը խուսափէինք միասին ճամբայ ելլելէ, մինչեւ անգամ կ’իջեւանէինք տարբեր հիւրանոցներ, որպէսզի որեւէ կասկած չարթնցնենք, եւ  անջատ ճամբաներէ զիրար կը գտնէինք ակի շուրջը:

                                                                                *   *   *

           Վարագ Առաքելեան շատ մտահոգ էր նաեւ Արամի բնակարանին պարզած կիսաւեր վիճակով,  բայց կրնա՞ր ըլլալ, որ ծրագրէր  անոր բարեկարգումը եւս: Դժուար թէ.  նախ ժամանակ չունեցաւ, սպառած էին ուժերն ալ, բայց մանաւանդ իրեն   կը պակսէին նիւթական միջոցները: Ան, վերջին հաշուով, ապրած էր պետական պաշտօնեայի համեստ  ամսականովը, որուն մէկ մասն ալ կը յատկացնէր փոխադրութեան, քանի կը բնակէր Աբովեան,  Կոտայքի մէջ, ուր ունէր առանձնատուն մը՝ օժտուած  կոկիկ տնամերձով մը, որուն մշակումը ինք կը կատարէր մինչեւ յառաջացած տարիքը եւ չէր վարաներ անոր պտուղներէն բաժին հանելու  պաշտօնակիցներուն եւս:

           Կը մնար, ուրեմն,  շնորհակալութիւն յայտնել եւ հրաժեշտ առնել:

           Տեղէն ելաւ եւ դարանէն ծրար մը առնելով հետեւեցաւ ինծի:

           Հազիւ դռնէն դուրս ելած՝ գտնուեցանք նեղ անցքի մը մէջ: Այստեղ ալ դիմեց ինծի.

           --Կարելի՞ է այս յօդուածը արտասահմանի մէջ տպել:

           --Այո, ի հարկէ--  պատասխանեցի իսկոյն՝ կարծեմ զարմացնելով զինք ոչ այնքան  ցուցաբերած պատրաստակամութեամբս, որքան ինքնավստահութեամբս:

           Դժբախտաբար կը սխալէի:

                                                                     *   *   *

           Բաւական պարարտ ծրար մըն էր, որ քանի մը օր ետք յանձնեցի Վարանդ Փափազեանին՝ «Ազդակ»-ի այն օրերու  տնօրէնին: Խոստացաւ «բան մը ընել» եւ սահեցուց զայն  գրասեղանի դարակին մէջ:

           Քանի մը շաբաթ անց յօդուածը տակաւին լոյս տեսած չէր, ուստի  ստիպուեցայ  հանդիպիլ անոր եւ հարցնել պատճառը: Զարմանալիօրէն չյիշեց, թէ նման բան մը յանձնած եմ իրեն: Ցոյց տուի այն դարակը, ուր դրած էր: Բացաւ զայն, փնտռեց ու ոչինչ գտաւ:  Խոստացաւ աւելի փնտռել...եւ այնպէս ալ այդ յօդուածը լոյս չտեսաւ ու մոռցուեցաւ:

           Ենթադրելով, թէ անոր բովանդակութիւնը կը վերաբերէր նոյն ինքն Արամի խաչքարին ու Նժդեհի աճիւններուն, ինքս  պատմեցի զանոնք  հակիրճ յօդուածով  մը ու ցրուեցի օրուան մամուլին՝ հետագային քիչ մը աւելի մանրամասն գրելու  հեռանկարով: Աւելի ուշ  հայրենի մամուլին մէջ քանի մը անգամ կարդացի զոյգ պատումները, որոնք լայն գիծերու մէջ կը նոյնանային իմ գիտցածովս, սակայն  կը գտնուէին  մանր-մունր տարբերութիւններ եւս, որոնց բոլորը  հարազատօրէն, որքան յիշողութիւնս կը թոյլատրէր,  տուած եղայ ներկայովս: 

 

1. Իր պատումը յոգնակի դէմքով շարունակեց, ենթադրելի է, որ գաղափարակիցներ ունէր:

2. Գառնիկ Ամիրջանեանն է ան: Խաչքարի զետեղումը, որքան կարելի է՝ աչքերէ հեռու, գրեթէ գաղտնի պայմաններու մէջ, տեղի կ’ունենայ 1982-ին, հինգ-վեց հոգիի ներկայութեան:

 3. Խորհրդային կարգերու օրով սա առաջին յիշատակութիւնն էր: Յետանկախութեան ան արժանացաւ ուրիշ արձաններու ու կոթողներու  եւ այլ յիշատակութեանց:

 4. Մոսկուայէն  մօտ 175 քմ   արեւելք,  Եւրոպական Ռուսիոյ մէջ, ուր Նժդեհ Երեւանէն փոխադրուեցաւ  կեանքի վերջին քանի մը տարիներուն:

5.  Ինծի այսպէս ալ պատմած է Վարագ Առաքելեան: Այլ աղբիւրէ իմացայ հետագային, որ այդ մախաղը ստացած է Նժդեհի եղբայրը, որ անոր մահէն անմիջապէս ետք փութաց Վլադիմիրի բանտը եւ կազմակերպեց  անոր թաղումը  կամ հաւանաբար վերաթաղումը:

armenag@gmail.com

Արմենակ Եղիայեան

 

           

 

           

 

What Collective Defense? What Security?

 NOTE:  Azerbaijan and Belarus (a member of CSTO) signed a military agreement a day or two before.I was reminded of the article Raffi Doudaklian had posted on his page on November 20, 2018. The attached is its translation.  Raffi’s posting was titled "What Collective Defense? What Security?" - (Ի՞նչ Միացեալ Պաշտպանութիւն, ի՞նչ ԱՆվտանգութիւն). I was also reminded of Armenia's membership to EEUr.

Quoted from Stepan Piligian's  FB page.

" It was May 29,  2014, when the President of Armenia Serzh Sargsyan departed to Astana, the capital city of Kazakhstan to take part in summit of the Eurasian Economic Union (EEU). After signing the conditions for membership, Armenia was to become a full-fledged member of EEU as of January 1, 2015. The presidents of Russia, Belarus, Kazakhstan and Kyrgyzstan were naturally attending the summit as well. The proceedings of the summit were being aired in all the membership countries. 

The president of Kazakhstan Nursultan Nazarbayev, the host of the summit solemnly took the podium. Much like the characteristic sullen and unpleasant faced former Soviet leaders spoke about the EEU for which Armenia had applied for membership and was present to sign accepting the conditions for Armenia’s membership. Nazarbayev suddenly started talking about the conditions for accepting Armenia’s membership, addressing president Serzh Sargsyan. We, said Nazarbayev, have received a letter from the president of Azerbaijan Ilham Aliev. He opposes Armenia joining the EEU with Karabagh. We, continued Nazarbayev saying, cannot accept the presence of Karabagh in the economic union. The precondition for Armenia joining the EEU was clear. Armenia could only join the economic union without Karabagh.

The president of Armenia did not utter a word in spite of the disgraceful state he was subjected to, especially when Nazarbayev was conveying to him the precondition laid down by Aliev, the president of Azerbaijan (note: Azerbaijan is not a member of EEU). With his own admission, Nazarbayev was stating that he had received a letter from Baku and the message was clear.

 President Serzh Sargsyan displeasure was obvious. But what could he do? By his own admission he had decided Armenia joining EEU the evening before. In a single night he had Armenia join the economic union of tyrannical countries with failed economies. What else could he do when he was the one who had presented himself at their door applying for membership, when Armenia, as a whole, did not back him up? The people did not support him, even it understood and tacitly accepted the president’s sudden decision to join EEU. Thus, Serzh Sargsyan let Nazarbayev’s insult go without a response. He uttered not a single word and returned to Armenia subdued where no one was expecting him to justify his stand for everyone seemed to have concluded that Armenia is a week and a poor country and will always remain at the whims of the tyrannical rulers of EEU. Were they not the very same countries that were arming Azerbaijan?

Now let us come to the present days and to the events that took place a few days earlier. This time it was at the CSTO (Collective Security Treaty Organization) summit. The same countries have come together. Tajikistan and Uzbekistan have also joined them. The whole world knows that the leaders of these countries are as close to democracy as the moon is to our planet. The main topic of the agenda was the election of the new secretary-general. The former secretary-general Yuri Khachadurov has resigned because he faces grave legal issues in Armenia. The president of Belarus insisted that the position of the secretary-general belonged to him in spite of the fact that Khachadurov’s term extended to 2020. But Nikol Pashinyan opposed him and insisted that the position of the secretary-general belongs to Armenia for the next two years. The by-laws are not clear about such succession. Russia remained silent. It might very well be that Russia wanted Armenia cornered much like Serzh Sargsyan was four years earlier. The closed-door deliberations took place. According to some sources the deliberations took place in a very tense atmosphere. The sole ruler, the perpetual president of Belarus Alexander Lukasheno wanted, at all cost, to snatch the decision to appoint the next secretary-general from Armenia. Pashinyan opposed him and counter offers. A decision was not arrived. Armenia refused to give in and a consensus was not reached.

CST0 is an intergovernmental military security alliance. Each one of them is responsible for safeguarding the security of its member. If any one of the member countries is attacked, all are expected to join to safeguard the country’s security. Azerbaijan is not a member of CSTO. But lo and behold it was a favorite among some of the organization’s member countries. The day after the closed-door meeting, Belarus’s perpetual president invited the Ambassador of Azerbaijan in Minsk and conveyed to him the deliberations of the closed-door meeting. At least that was what the television and other news outlets of Belarus reported. 

Consequently, in plain daylight, the closed-door deliberations of the CSTO’s member countries are conveyed to a country that is an enemy of a member country. Pashinyan, in no uncertain term, condemned the conveying of the behind-door deliberations of the member countries to the ambassador of Azerbaijan and told the members that no one henceforth has the right to treat Armenia in such a manner. The spokesperson of Belarus responded in a diplomatically uncalled manner. It is clear. Lukasheno’s ally is not the organization member Armenia. It is Azerbaijan. So is Khazakhstan’s. 

This is how the “allies” of Armenia, Belarus and Khazakhstan, are. Four years ago it was Khazakhstan that dictated Armenia the conditions for its membership preconditioning it with the exclusion of Karabagh. Nowadays the president of an allied country conveyed the behind the door deliberations of the member countries to Azerbaijan that was at war with a member country, Armenia. 

These are no new revelations here. It is well known that EEU and CSTO are nothing else but agents on the world scene that serve Russia’s historical imperial mindedness. The countries that make up these two organizations do not have a common political mission. They do not have the same security goals. They do not even have a common economic vision. The saddest reality is that Armenia has been forced to become members to these organizations, made up of tyrannical rulers, at the expense of its own interests accepting the sale to Azerbaijan weapons of mass destruction and public humiliation. 

Unfortunately, the previous rulers of Armenia saw that the interest of Armenia is better served by serving the interests of their “allied” countries. They considered it to be a sound diplomacy arguing to us that the interests of Armenia are nowhere else other than subjugating ourselves to the conditions imposed upon us.

Before seeing the salvation of Armenia in EEU and CSTO alliances, it behooves us to ask how have the member countries accepted and viewed Armenia? Have they forcefully condemned Azerbaijan for continually attacking Armenian border village? Have they ceased arming Azerbaijan with weapons of mass destruction? Have they respected the right of people of Arstakh for self-determination? Have they taken into consideration Armenia’s unique geography and its special trade needs with neighboring countries?  What we have witnessed in the behaviors of Lukashenka and Nazar prove the contrary.

Consequently, of what grand diplomacy are we talking about? Is demanding a country’s right to exist a grand diplomacy? It is time that these countries treat Armenia as an ally of equal footing. From this standpoint Pashinyan is right when he squarely confronted president of Belarus serenading Azerbaijan and demanded explanation. He should demand explanation because that is what, first and foremost, the interests of Armenia dictate. Otherwise, Armenia’s membership to EEU and CSTO makes no sense.”

Raffi Doudaklian

 

Եօթանասուն եւ երեք Տարիներ Առաջ Այսօր՝ 19 Մայիս 1948

 

Ընդօրինակած մէջբերումը Թուրիկի՝ - (Միհրան Թուրիկեան) - «Ծիծաղ Ազգային Միջազգային» գիրքէն՝ «Աւելորդ Գլխաձավանքներէ Փրկուելու Միջոցը» զուարթամիտ բայց դիպուկ յօդուածէն է։ Կը ձգեմ ընթերողներուն հայեցողութեան եթէ հոն աղերս կը գտնեն Հայաստանի եւ Սթալինեան Ռուսաստանի ներկայ Բուդինի Ռուսաստնաի յարաբերութեան դառն իրողութեանը հետ։

“Առաւօտ» թերթի Ապրիլ 29 թիւին մէջ կարդացի (Արսէն) Կիտուրին «Դիմումներ ու Դատումներ»ը։

Իր յօդուածին մէջ թելադրած է որ ուշի ուշով կարդանք Ազըրպէյճանի փոխ-նախարար Համօ Ամիրխանեանի լուսաբանիչ մէկ յօդուածը, որ անշուշտ, իր գրած յօդուածին մտքերը ունի։ Հետեւեցայ իր խորհուրդին եւ երկու անգամ կարդացի իր յօդուածը։ Հիմա ես ալ իմ կողմէ ո՛չ թէ կը թելադրեմ, այլ շատ կը խընդրեմ բոլոր հայերը, որ իրենք ալ կարդան Կիտուրին յօդուածը եւ ...լուսաբանուին ինծի պէս։

Ես լուսաբանեալս, ամէն կերպով համաձայն եմ Կիտուրին։ Մարդիկ միշտ ալ կ՚աշխատին՝ որ իրենց վրայ եղած ծանրութիւնէն ազատին։ Օրինակ, ես վերարկուս ծանր ըլլալուն՝ վրայէս նետած եմ. Վաղն ելէկը որ փուլովըս պիտի նետեմ։ Ինքն ալ արդէն՝ գլխարկին տակինը – խնդրեմ, գլուխը չկարծէք – շատոնց նետած է։ Վաղը կրնայ ժագէթն ալ նետել  եւ թեթեւնալ։

Մարդ որքան բեռ ու հոգ չունենայ վրան, այնքան անհոգ կ՚ըլլայ։ Իշտէ ըստ Կիտուրին՝ Մոսկուան ու Երեւանը այդ սկզբունքին կը հետեւին։ Հայաստանը աւելորդ հոգերէ ազատելու եւ բեռը թեթեւցնելու համար։ Մոսկուան՝ Ղարաբաղը, Ախալքալաքը եւ Նախիջեւանը առած եւ ուրիշին տուած է։ Ատոր մէջ ի՞նչ վնաս կայ, որ այսքան աղմուկ կը հանեն Հայաստանի թշնամիները,  մանաւանդ որ այդ տեղերը շատ քիչ հայ կայ, ու եղածներն ալ շա՜տ հանգիստ են եւ օրը օրին յառաջադիմելու վրայ են։ Եթէ «ազգային շիլ հաշիւններով» սնած ըլլային այն տեղերը՛ մասամբ իրաւունք կ՚ունենային խօսելու անգէտները։ Բայց այդ տեսակ բան չկայ։ «Սթալինեան արդա՜ր լուծումներով, բոլոր ազգային հարցերը լուծուա՛ծ են» հոն....ազգերով միասին։

Ես վստահ եմ որ Կարսի հարցն ալ եթէ Մոսկուան ձեռք չառաւ, Հայաստանի խաթեր համար էր։ Ի՞նչ պէտք է աւելորդ հոգերու։ Հայաստնը խեղճ երկիր է, պիւտճէ չունի, ի վիճակի չէ լեցընելու այն բացերը որ կ՚ունենան ինքնավար այդ շրջանները։ Անշուշտ Մոսկուան բան մը գիտէ որ այդպէս ըրած է։ Այդ տեղերը, աւելորդ հող ու բեռ պիտի ըլլային Հայաստանի, եւ Հայաստանն ալ բացը գոցող չէ Էֆէնտի՛մ։

Ղարաբաղ – Հեչ ալ պէտք չէ, կոշտ ու կոպիտ անուն մը, որ չի ալ յարմարիր Հայաստանի աղուորիկ, Վաղարշապատ, Էջմիածին, Ծաղկեձոր եւ Երեւանի նման անուններուն հետ։ Ալ ձտէ՛ք իր անմիպան լեռներն ու ձորերը, ուր միայն քար կը բուսնի։ Չէ՛, չեն ուզեր. Իրե՛նց թող ըլլայ։

Ախալքալաք – Պիչիմսիզ բան մըն ալ այս։ Ուզելը չարժեր։ Հոգ մը պակաս թող ըլլայ։ Իսկ Նախիջեւանի մէջ հայ չկայ։ «Տըհասւ եւ անմիտ» հարց է այդ։ Տեղ մը, ուր հայ չկայ, ելլել եւ ուզելը....ծակաչքութիւն է պարզապէս, եւ կատարեալ......տգիտութիւն։

Ինծի մնայ նէ եւ եթէ ընկ. Կիտուրին ալ համաձայն գտնուի, ես Հայաստանի բեռը քիչ մը աւելի թեթեւցնելու համար՝ Լենինականն ալ վրացիներուպ կը ձգեմ որովհետեւ ա՛ն ալ, աշխարհագրականօրէն քիչ մը դէպի Կարս կը հակի, որ արդէն Վրացիները կ՚ուզեն։ Յետոյ Հայաստանը իր դրացի Պարսկաստանին ալ բաժին մը հանելու է։ Ա՛ն ալ Ռուսերուն չափ Հայերուն լաւ կը նայի, եւ վստահ եմ որ սիրով պիտի ուզէ Հայասանի հոգերը թեթեւցնել։ Արաքսի եզերքը, Մեղրի եւ Ագուլիս շրջանը կայ որ պոչի պէս երկարած է, անպէտք տեղ մըն է, ձգելու է անոնց։

Նասրէտտին Հօճան օր մը արագիլ մը կը բռնէ։ Զարմանքով կը նայի որ ոչ ոտքերը թռչունի ոտքերուն նման են, ո՛չ ալ կտուցը կտուցը։ Շար երկար են եւ այլանդակ։ Կը բռնէ, թէ՛  ոտքերը կը կտրէ, թէ՛ կտուցը։ Գետին կը դնէ, վրան քիչ մը նայելէ ետք յետոյ կ՚ըսէ, «Տեսա՞ր մի, իշտէ հիմա թռչունի նմանեցար։»

Հայաստանն ա Հայաստանի նմանեցաւ այն ատեն միայն երբ Մոսկուան անոր ոտքերը ու թեւերը կտրեց........

Միհրան Թուրիկեան՝

«Արեւելք Օրաթերթ»

19 Մայինս 1948

Let Me Ease You Pain, Dear Artsakh

The attached is my translation of Levon Sharoyan’s posting on his Facebook page on November 12, 2020. I copied his original posting and posted below. Vahe H. Apelian

 

"As a nation, we live in one of the saddest, most frustrating, and most dangerous periods of our history in the last hundred years. Artsakh is almost emptied of Armenians. It seems it has irreversibly become a foothold for Turks and Azeris. Already everyone knows that during the past weeks, perhaps months, a terrible conspiracy was “cooked” by the Baku-Ankara-Moscow trio and imposed on Armenia on November 10. Turkey and Azerbaijan are jubilant.

About an hour ago (November 12, 2020), the Arabic section of the Turkish state-run broadcaster covered the recent events in Karabakh. The three participants analyzed the situation and clarified Turkey's views, which clearly showed what a long and consistent diplomatic and military efforts Turkey had vested to “swallow” Artsakh. I present to my readers a bunch of confirmations made from the media.

- “Turkey's role in this victory was simply the key. We were the ones who trained the Azeri army. We were the ones who equipped it with modern equipment. We will no longer feel the need to keep this a secret.”

- “In this glorious victory by Azerbaijan, we can say that President Putin also stood by the Azeris. We are thankful for his fair role.”

- “According to the agreement on November 10, in a few days, the Armenian occupation forces will leave the Agdam region forever. Soon 150 thousand former residents of Agdam will return to their homes and thus the region will regain its native Azeri character.”

- “Nakhichevan will take a deep breath henceforth! From now on, Turkey will have a land connection and a bridge with its brother Azerbaijan from Kars and Nakhichevan. This vital corridor will open the way we longed for to reach to our Turkic-speaking countries of Central Asia.”

- “If Armenia tries not to implement the signed agreement, it will be hit very hard on the head with a joint Russian-Turkish fist. Let them have no doubt about this.”

- “Tomorrow, Friday, a large Russian military delegation will arrive in Ankara to discuss with us the details of the unwavering application of the November 10 agreement. Already yesterday, the defense ministers of our two friendly countries signed a memorandum (via an internet meeting), according to which Turkey is setting up a joint monitoring body with Russia to monitor the security situation in Karabakh. We will be allowed to have drones to curb possible illegal movements of the Armenians.” 

- "Pashinyan will most likely leave his seat. The new Armenian government must be a government "sponsored" by Turkey."

- “Karabakh must be rebuilt by Turkish businessmen. We have developed serious programs in this regard. Of course, Karabakh Armenians will also be allowed to come and live there as full citizens of Azerbaijan. They will see that under the auspices of the Azeri state, they will feel much calmer and happier than under the shadow of Yerevan.”

*****

I will not continue quoting anymore. Does the Armenian diplomacy or even the Armenian public have lessons to learn from all this, from all that has happened and will happen? »

L. SHAROYAN

ՑԱ՛ՒԴ ՏԱՆԵՄ, ԱՐՑԱ՛Խ ՍԻՐԵԼԻ…

Ազգովին կ՛ապրինք վերջին հարիւր տարիներու մեր պատմութեան ամէնէն տխուր, ամէնէն յուսալքիչ եւ գոյութենական իմաստով՝ ամէնէն վտանգաւոր մէկ շրջանը։

Արցախը հայաթափուած է գրեթէ, Արցախը ոտքի կոխան է թուրքին եւ ազերիին։ Ու կը թուի՝ անդառնալիօրէն։

Արդէն յայտնի է բոլորին, թէ ի՛նչ «ապուր» եփուեցաւ անցնող շաբաթներու (թերեւս՝ ամիսներու) երկայնքին՝ Պաքու-Անգարա-Մոսկուա եռանկիւնին վրայ՝ Նոյեմբեր 10-ի ահաւոր դաւադրութիւնը Հայաստանի պարտադրելու համար։

Թուրքիա եւ Ատրպէյճան ցնծութեան մէջ են։ 

Մօտ ժամ մը առաջ (12.11.2020), Թուրքիոյ պետական ԹԷ-ՐԷ-ԹԷ  պատկերասփիւռի կայանին արաբերէն բաժնէն լայնօրէն անդրադարձ կատարուեցաւ Ղարաբաղի վերջին իրադարձութիւններուն։ Երեք մասնակիցներ վերլուծեցին իրավիճակը ու պարզեցին Թուրքիոյ տեսակէտները, որոնք յստակօրէն ցոյց կու տային, թէ դիւանագիտական եւ ռազմական ինչպիսի՜ երկարատեւ ու հետեւողական ճիգեր թափեր էր Թուրքիան՝ Արցախը կուլ տալու համար…։ Իմ ընթերցողներուն կը ներկայացնեմ պատկերասփիւռէն կատարուած հաստատումներէն փունջ մը.

 -Այս յաղթանակին մէջ Թուրքիոյ դերը ուղղակի առանցքային եղաւ։ Մե՛նք է որ մարզեցինք ազերի բանակը, մե՛նք է որ արդի սարքերով զինեցինք զայն։ Ասիկա գաղտնի պահելու պէտքը չենք զգար այլեւս։

-Ատրպէյճանի տարած այս փառաւոր յաղթանակին մէջ՝ կրնանք ըսել որ ազերիներու կողքին կեցաւ նաեւ նախագահ Փութին։ Շնորհակալ ենք իր արդարամիտ կեցուածքին համար։

-Քանի մը օր ետք՝ Աղտամի շրջանէն ընդմիշտ պիտի հեռանան հայ գրաւեալ ուժերը, ըստ Նոյ. 10-ի համաձայնագրին։ Շուտով 150 հազար նախկին աղտամցիներ պիտի վերադառնան իրենց բնակավայրերը ու այդպիսով՝ շրջանը պիտի վերստանայ իր ազերիական հարազատ դիմագիծը։

-Նախիջեւանը այլեւս լա՜յն շունչ պիտի առնէ։ Թուրքիա Կարսի ու Նախիջեւանի վրայով այսուհետեւ ցամաքային կապ ու կամուրջ պիտի ունենայ եղբայր Ատրպէյճանի հետ։ Այս կենսական միջանցքով՝ մեր առջեւ բացուած պիտի ըլլայ Կեդրոնական Ասիոյ թրքացեղ երկիրներու կարօտի ճամբան… ։ 

-Եթէ Հայաստան փորձէ չգործադրել ստորագրուած համաձայնագիրը, շա՛տ ծանր հարուած մը պիտի տրուի անոր գլխուն՝ ռուս-թուրք միացեալ բռունցքով։ Այս մասին թող կասկած չունենան։

-Վաղը՝ Ուրբաթ օր, ռուս զինուորական բազմանդամ պատուիրակութիւն մը Անգարա պիտի ժամանէ՝ մեզի հետ միասնաբար քննարկելու համար Նոյ. 10-ի համաձայնագրին անշեղ գործադրութեան մանրամասնութիւնները։ Արդէն երէկ մեր երկու բարեկամ երկիրներու պաշտպանութեան նախարարները ստորագրեցին յուշագիր մը (համացանցային հանդիպումով), որով՝ Թուրքիա դիտորդական միացեալ մարմին մը կը կազմէ Ռուսիոյ հետ՝ Ղարաբաղի ապահովական կացութիւնը վերահսկելու համար։ Մեզի պիտի արտօնուի ունենալ անօդաչու օդանաւեր՝ հայերու ապօրինի հաւանական շարժումները սանձելու համար…։

-Փաշինեան ամենայն հաւանականութեամբ պիտի հեռանայ իր աթոռէն։ Հայկական նոր կառավարութիւնը պէտք է ըլլայ Թուրքիոյ կողմէ «հովանաւորեալ» իշխանութիւն մը…։

-Ղարաբաղը պիտի վերաշինուի թուրք գործարարներու կողմէ։ Լուրջ ծրագրեր մշակած ենք այս առնչութեամբ։ Ի հարկէ՝ ղարաբաղցի հայերո՛ւն ալ պիտի արտօնուի գալ ու ապրիլ այնտեղ՝ իբրեւ Ատրպէյճանի լիիրաւ քաղաքացի։ Անոնք պիտի տեսնեն, թէ ազերի պետութեան հովանիին տակ՝ շա՛տ աւելի հանգստաւէտ եւ ուրախ պիտի զգան իրենք զիրենք, քան Երեւանի շուքին տակ…։

   Չեմ շարունակեր իմ մէջբերումները։ 

   Հայկական դիւանագիտութիւնը կամ նոյնիսկ՝ հայ հանրութիւնը, դասեր ունի՞ քաղելիք այս բոլորէն, բոլո՛ր պատահածներէն ու բոլո՛ր պատահելիքներէն…։

Լ. ՇԱՌՈՅԵԱՆ